asystent_osoby_niepełnosprawnej_346[02].Z2.05

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prawo w systemie polityki społecznej. Kompetencje zawodowe

asystenta osoby niepełnosprawnej w stosowaniu przepisów
prawnych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Korespondencja urzędowa. Układy pism urzędowych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Reprezentowanie

osoby

niepełnosprawnej

instytucjach

użyteczności publicznej. Rola specjalistów z różnych dziedzin prawa

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu wspierania osoby

niepełnosprawnej w załatwianiu spraw urzędowych.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań otwartych. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

stosować umiejętności komunikacji interpersonalnej,

−

rozpoznawać potrzeby i problemy osób niepełnosprawnych,

−

rozwiązywać problemy osób niepełnosprawnych,

−

stosować przepisy prawa w działalności socjalnej,

−

stosować metody pracy socjalnej,

−

organizować wsparcie społeczne,

−

pomagać osobie niepełnosprawnej w korzystaniu z ofert edukacyjnych,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

użytkować komputer,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

pomóc osobie niepełnosprawnej rozwiązać problemy z zastosowaniem przepisów prawa,

−

zastosować przepisy prawa do ochrony interesów osoby niepełnosprawnej,

−

sporządzić na życzenie osoby niepełnosprawnej korespondencję w sprawach pomocy
społecznej,

−

sporządzić na życzenie osoby niepełnosprawnej pisma w sprawach urzędowych
(w konsultacji ze specjalistami z dziedziny prawa),

−

wystąpić w roli rzecznika osoby niepełnosprawnej w instytucjach publicznych i urzędach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prawo w systemie polityki społecznej. Kompetencje

zawodowe asystenta osoby niepełnosprawnej w stosowaniu
przepisów prawnych

4.1.1. Materiał nauczania

We współczesnej Polsce przedmiotem szczególnej uwagi polityki społecznej są

przeszkody,  które  blokują  możliwości  zaspokajania  podstawowych  potrzeb  ludzkich.
Problemy  społeczne  charakteryzują  się  występowaniem  na  masową  skalę  skrajnie  trudnych
sytuacji  w  życiu  jednostek  i  rodzin.  Źródła  kwestii  społecznych  tkwią  wewnątrz
społeczeństwa,  w  mechanizmie  życia  zbiorowego,  które  generują  deprawację  i  poniżenie
szerokich  warstw  ludzi.  Podmiotami  polityki  społecznej  są  te  wszystkie  organy,  instytucje
i organizacje, których zadaniem jest realizacja celów polityki społecznej.

Pomoc społeczna to środek polityki społecznej. Celem pomocy społecznej jest

zaspokajanie ze środków publicznych niezbędnych potrzeb życiowych odpowiadających
godności człowieka. Zadania pomocy społecznej obejmują [17]:

−

tworzenie warunków organizacyjnych jej funkcjonowania,

−

analizę i ocenę zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia,

−

przyznawanie i wypłacanie świadczeń,

−

pobudzanie społecznej aktywności w zaspokojeniu niezbędnych potrzeb życiowych.
Rodzaje świadczeń [17]:

−

zasiłki pieniężne (celowy, okresowy, stały),

−

renta socjalna,

−

pożyczki na usamodzielnienie się,

−

usługi opiekuńcze (udzielenie schronienia, posiłków i ubrania),

−

pokrycie wydatków na cele zdrowotne i kosztów pogrzebu,

−

pobyt w domu pomocy społecznej.
Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom z powodu:

−

ubóstwa,

−

sieroctwa,

−

bezdomności,

−

bezrobocia,

−

niepełnosprawności,

−

długotrwałej lub ciężkiej choroby,

−

przemocy w rodzinie,

−

potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi,

−

bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa
domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych i wielodzietnych,

−

braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej całodobowe
placówki opiekuńczo-wychowawcze,

−

trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy,

−

trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego,

−

alkoholizmu i narkomanii,

−

zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej,

−

potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

klęski żywiołowej lub ekologicznej.
Osoby niepełnosprawne niezależnie od praw i ulg o charakterze powszechnym korzystają

także  ze  szczególnych  przywilejów  i  to  w  różnych  aspektach  życia.  Ich  celem  jest  przede
wszystkim  zapewnienie  tym  osobom  równych  szans  w  życiu  zawodowym  i  społecznym.
Dlatego  wyartykułowana  w  Karcie  Praw  Osób  Niepełnosprawnych  zasada  niedyskryminacji
oraz  prawo  do  samodzielnego  i  aktywnego  życia  osób,  których  sprawność  fizyczna  lub
psychiczna  utrudnia  lub  uniemożliwia  naukę,  pracę  oraz  pełnienie  ról  społecznych,  ma  nie
tylko  aspekt  społeczny,  ale  przede  wszystkim  ma  niwelować  rzeczywiste  bariery,  jakie
w codziennym  życiu  napotykają  osoby  niepełnosprawne.  Niepełnosprawność  jest,  zatem
tytułem do  korzystania  z  licznych  ulg  i  preferencji,  a ochrona  w  tym  zakresie  znalazła  swój
wyraz  zarówno  w  przepisach  prawnych  dotyczących  tej  grupy  osób,  jak  i  w  licznych
regulacjach  z  innych  dziedzin  prawa,  takich  choćby  jak  prawo  pracy,  prawo  podatkowe czy
prawo budowlane.

Powiatowe zespoły orzekania o niepełnosprawności ustalają stopień niepełnosprawności,

który uprawnia osoby niepełnosprawne do określonych ulg i przywilejów. W wydawanych
orzeczeniach zespoły te powinny również zamieszczać wskazania dotyczące konkretnych
uprawnień

przysługujących

niepełnosprawnym.

Orzeczenie

ustalające

stopień

niepełnosprawności  stanowi  także  podstawę  do  przyznania  ulg  i  uprawnień  na  podstawie
odrębnych  przepisów,  np.  wydania  karty  parkingowej  lub  ulg  na  przejazdy  komunikacji
kolejowej i autobusowej. Dla celów korzystania z różnych ulg i uprawnień, osoby posiadające
ważne  orzeczenia  o  zaliczeniu  do  jednej  z  grup  inwalidów,  niezdolności  do  pracy
w gospodarstwie  rolnym  oraz  orzeczenie  o  niezdolności  do  pracy  wydane  przez  lekarza
orzecznika  ZUS,  mogą  także  wnioskować  o  ustalenie  stopnia  niepełnosprawności.  W  tym
celu powinny złożyć stosowny wniosek do zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności.

Osoby niepełnosprawne w wielu aspektach życia mogą korzystać z różnego rodzaju

pomocy,  np.  załatwiać  swoje  sprawy  poza  kolejnością  w  instytucjach  i  urzędach.  Pomocy
udziela się im także w czasie wyborów, w razie konieczności wystąpienia w  sądzie  lub, gdy
korzystają  z  usług  niektórych  instytucji.  Utrudnienia  wynikające  z  różnorakiej  dysfunkcji
organizmu  osób  niepełnosprawnych  mogą  być  przeszkodą  w  czynnym  korzystaniu  z  praw
wyborczych.

Chcąc temu zaradzić w ordynacji wyborczej przewidziano pewne ułatwienia dla tej

kategorii  osób.  W  przypadku  wyborów  do  Sejmu  i  Senatu  osobom  niepełnosprawnym
ułatwiono  głosowanie  poprzez  określenie  w  przepisach  Rozporządzenia  Ministra  Spraw
Wewnętrznych  i  Administracji  z  dnia  31  lipca 2001  r.  w  sprawie  lokali  obwodowej  komisji
wyborczej dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych

Również konieczność udziału w postępowaniu sądowym może okazać się dla osoby

niepełnosprawnej  wyzwaniem  trudnym  do  podjęcia.  Zawiłość  sprawy,  wymogi  procedury
sądowej  i  szereg  formalności,  które  trzeba  spełnić,  to  utrudnienia,  które  mogą  zniechęcić
każdego, a tym bardziej osobę, która z uwagi na niepełnosprawność nie jest w stanie wykonać
niektórych  czynności  samodzielnie.  Przepisy  kodeksu postępowania  cywilnego  umożliwiają,
zatem  występowanie  przed  sądem  w  imieniu  takich  osób  (w  niektórych  sprawach)  innych
uprawnionych podmiotów.

Osoba niepełnosprawna lub z dzieckiem niepełnosprawnym może załatwiać sprawy poza

kolejnością w instytucjach i urzędach publicznych oraz w sklepach. Niepełnosprawni, którzy
podróżują, mają prawo do odpowiednich warunków.

Zgodnie, z art. 14 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe – przewoźnik

jest  obowiązany  do  zapewnienia  podróżnym  odpowiednich  warunków  bezpieczeństwa
i higieny  oraz  wygody  i  należytej  obsługi.  Z  tej  generalnej  zasady  wynika  powinność
podejmowania  przez  niego  działań  ułatwiających  korzystanie  ze  środków  transportowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

punktów odprawy, przystanków i peronów osobom niepełnosprawnym, w tym również
poruszających się na wózkach inwalidzkich.

Na podstawie ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych

przejazdów  środkami  publicznego  transportu  zbiorowego,  osobom  niepełnosprawnym
przysługują także uprawnienia do ulgowych przejazdów kolejowych i autobusowych. Rodzaje
ulg  i  ich  wysokość  są  zróżnicowane,  a  ponadto  prawo  do  nich  musi  być  odpowiednio
udokumentowane.  Rodzaje  dokumentów  poświadczających  uprawnienia  do  korzystania
z ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego określa Rozporządzenie
Ministra Infrastruktury z dnia 25 października 2002 r. Dokumenty te osoby uprawnione mają
obowiązek  okazywać  wraz  z dowodem  osobistym  lub  innym  dokumentem  stwierdzającym
ich tożsamość.

Od 1 sierpnia 2002 r.wszystkie ulgi PKP i PKS obowiązują tylko w 2 klasie pociągów,

tylko w określonych kategoriach pociągów oraz na podstawie określonych rodzajów biletów
o wyznaczenie ogólnodostępnego zastrzeżonego miejsca postojowego (parkingu) może starać
się:

−

osoba  ze  znacznym  stopniem  niepełnosprawności  (I  grupa  inwalidzka),  oraz  osoby
z umiarkowanym  lub lekkim stopniem niepełnosprawności (odpowiednio inwalida II lub
III  grupy),  jeśli  niepełnosprawność  dotyczy  narządów  ruchu  lub  jest  związana
z chorobami,  które  mają  wpływ  na  sprawność  ruchową  (wymagane  jest  orzeczenie
lekarza),

−

osoba  opiekująca  się  osobą  niepełnosprawną  (,,kierowca  przewożący  osobę
niepełnosprawną  mającą  trudności  w  poruszaniu  się”),  posiadająca:  zaświadczenie
o pobieraniu  zasiłku  pielęgnacyjnego  (np.  na  dziecko),  uzupełnione  zaświadczeniem
lekarskim  o  niepełnosprawności  lub  poważnej chorobie,  dokument:  książeczkę  ZUS  lub
orzeczenie  komisji  lekarskiej  stwierdzającej,  że  osoba  jest  niepełnosprawna,  korzysta
z pomocy osób trzecich lub ma duże trudności w poruszaniu się.
Miejsce, w którym będzie wyznaczony parking nie może utrudniać ruchu.
Kartę  parkingową  wydaje  osobie  niepełnosprawnej  starosta.  Podstawę  jej  wydania

stanowi orzeczenie zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności zaliczające do
znacznego, umiarkowanego lub lekkiego stopnia niepełnosprawności; lub orzeczenie wydane
przez organy rentowe równoważne na mocy przepisów szczególnych z orzeczeniami
o niepełnosprawności.

Osoba niewidoma lub głuchoniema jest zwolniona od podatku lokalnego, np. za

posiadanie psa na podstawie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności (grupie inwalidzkiej).

Obowiązkiem

firm świadczących usługi telekomunikacyjne

jest wydzielenie

w placówkach

obsługi

klienta

stanowisk

przystosowanych

obsługi

osób

niepełnosprawnych,  oznaczonych  specjalnym  znakiem  graficznym,  instalowanie  w  każdej
placówce obsługi klienta specjalnie oznaczonych urządzeń przekazu tekstu, umożliwiających
kontakt  z  osobą  niesłyszącą  lub  niemówiącą,  umieszczenie  w  spisie  abonentów  informacji
o miejscu  zainstalowania  i  rodzaju  dostępnych  dla  osób  niepełnosprawnych  urządzeń
końcowych,  sporządzenie  na  żądanie  osób  niewidomych  albo  słabowidzących,  po
udokumentowaniu  niepełnosprawności,  dodatkowych  faktur wraz  z  podstawowym wykazem
wykonywanych  usług  telekomunikacyjnych  w  alfabecie  Braille  lub  w  innej  formie
uwzględniającej  rodzaj  niepełnosprawności  oraz  udostępnienie  takim  osobom  w  punktach
obsługi  klienta,  regulaminu  świadczenia  usług  i  cenników  sporządzonych  w  jednej  z  form
uwzględniającej rodzaj ich niepełnosprawności.

W placówce pocztowej operator świadczący powszechne usługi pocztowe ma obowiązek

zapewnić  organizację  pracy  swoich  placówek  w  ten  sposób,  by  umożliwić  osobom
poruszającym  się  na  wózkach  inwalidzkich  korzystanie  z  świadczonych  usług,  a  także
stworzyć  odpowiednio  oznakowane  stanowiska  obsługi  osób  niepełnosprawnych  oraz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

umieścić nadawcze skrzynki pocztowe w sposób i w miejscu umożliwiającym korzystanie
z nich przez osoby niepełnosprawne.

Ponadto osobom z uszkodzeniem narządu ruchu powodującym konieczność korzystania

z wózka  inwalidzkiego,  niewidomym  lub  ociemniałym,  na  ich  wniosek  i  bez  pobierania
dodatkowych  opłat,  doręcza  się  przesyłki  listowe,  przesyłki  rejestrowane,  w  tym  przesyłki
z deklarowaną  wartością  oraz  kwoty  pieniężne  określone  w  przekazach  pocztowych,
z pominięciem  oddawczej  skrzynki  pocztowej  oraz  bez  konieczności  odbierania  przesyłki
w placówce  operatora.  Poczta  ma  także  obowiązek  przyjąć  od  osoby  niepełnosprawnej
w miejscu  jej  zamieszkania  prawidłowo  opłaconą  przesyłkę  niebędącą  przesyłką
rejestrowaną.

Osoby niepełnosprawne mogą mieć różne problemy z korzystaniem z usług

komunikacyjnych.  Aby  temu  zaradzić  w  przepisach  prawa  telekomunikacyjnego
i pocztowego  przewidziano  obowiązki,  jakie  spoczywają  na  operatorach  i  placówkach
pocztowych  w  zakresie  ułatwiania  osobom  niepełnosprawnym  dostępu  do  świadczonych
usług.  Operatorzy  świadczący  usługi  telekomunikacyjne  są  obowiązani  zapewnić  osobom
niepełnosprawnym  dostęp  do  świadczonych  przez  siebie  usług  powszechnych  przez
zakładanie aparatów publicznych przystosowanych do potrzeb tych osób oraz oferowanie  im
urządzeń końcowych przystosowanych do ich potrzeb, jeżeli używanie takiego urządzenia jest
niezbędne dla zapewnienia im dostępu do usług powszechnych.

Ulgi pocztowe i telekomunikacyjne:

1. Udogodnienia związane z usługami pocztowymi (Dz. U. z 1996 r., Nr 127, poz. 598; § 3)

to m.in.: bezpłatna usługa doręczania listów, paczek i przekazów bezpośrednio do domu.
Listonosz powinien przyjąć zwykły, opłacony list i wrzucić go do skrzynki.

Mają do nich prawo:

–

osoby niepełnosprawne z uszkodzeniem narządu ruchu i korzystające z wózka
inwalidzkiego,

–

osoby z uszkodzonym wzrokiem, posiadające orzeczenie o znacznym stopniu
niepełnosprawności lub całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji
(I grupa inwalidzka).

Zapotrzebowanie na usługę zgłasza się w urzędzie pocztowym właściwym dla miejsca
zamieszkania (dzielnicy).

2. Wobec uchwalenia Ustawy Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. z 2000 r., Nr 73, poz. 852),

która zastąpiła ustawę o łączności operatorzy świadczący usługi telekomunikacyjne
o charakterze powszechnym mają obowiązek zapewnienia osobom niepełnosprawnym
dostępu do świadczonych przez siebie usług powszechnych poprzez:

–

zakładanie aparatów publicznych przystosowanych do używania przez osoby
niepełnosprawne oraz

–

oferowanie osobom niepełnosprawnym aparatów telefonicznych przystosowanych
do używania przez te osoby.

Operatorzy nie mają obowiązku stosowania wobec osób niepełnosprawnych ulg

w opłatach. Firmy telekomunikacyjne mogą jednak w drodze uchwał podejmować decyzje, co
do udzielenia rabatów osobom niepełnosprawnym.Także operatorzy sieci telefonii
komórkowych mogą podjąć decyzję o zapewnieniu ulg osobom niepełnosprawnym. Bliższych
informacji najlepiej szukać na ich stronach internetowych lub dzwonić na infolinię
poszczególnych firm.

Osoby, wobec których orzeczono znaczny stopień niepełnosprawności, korzystają ze

zwolnień od opłat za używanie odbiorników radiofonicznych i telewizyjnych.

Chcąc uzyskać zwolnienie od powyższych opłat, osoba uprawniona powinna udać się do

placówki pocztowej w miejscu stałego pobytu i wraz z dowodem osobistym przedstawić
dokument stwierdzający zaliczenie jej do jednej z wymienionych wyżej grup. Osoba, która

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

posiada orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, przedstawia ten dokument albo legitymację
dokumentującą niepełnosprawność w stopniu znacznym. Zwolnienie od opłat następuje od
początku miesiąca następującego po miesiącu, w którym przedstawiono odpowiednie
dokumenty w urzędzie pocztowym.

Osoby niewidome mogą korzystać z bibliotek przystosowanych do ich potrzeb. Zadania

te  spoczywają  na  Centralnej  Bibliotece  Niewidomych,  która  zapewnia  obsługę  biblioteczną
niewidomych  oraz  koordynuje  działalność  pokrewnych  bibliotek  i  instytucji.  Ustawa  z  dnia
27  czerwca  1997  r.  o  bibliotekach  kwalifikuje,  bowiem  osoby  niepełnosprawne  do
specjalnych grup użytkowników.

Osoby niepełnosprawne są również uprawnione do ulgowych wstępów do muzeów.

Uprawnienie  to  wynika  z  przepisów  rozporządzenia  Rady  Ministrów  z dnia  16  października
1997  r.  w  sprawie  określenia  grup  osób,  którym  przysługuje  ulga  w  opłacie  lub  zwolnienie
z opłat  za  wstęp  do  muzeów  państwowych  i  dotyczy  emerytów,  rencistów,  inwalidów  oraz
osób niepełnosprawnych wraz z opiekunami. Opłata ulgowa za wstęp do muzeum przysługuje
za okazaniem stosownych dokumentów.

Osoby niepełnosprawne mogą też liczyć na preferencje, gdy starają się o paszport.

Zgodnie,  bowiem  z  art.  §  3  rozporządzenia  Rady  Ministrów  z  dnia  20  lutego  2003  r.
w sprawie opłat paszportowych, ulgową opłatę w wysokości 50% stawki pobiera się od osób
niepełnosprawnych  w  rozumieniu  przepisów  ustawy  z  dnia  27  sierpnia  1997  r.,  a  także  od
współmałżonków  tych  osób,  pozostających  na  ich  wyłącznym  utrzymaniu  oraz  osób
korzystających z pomocy społecznej w formie zasiłków stałych.

Przywileje w czasie podróży – niepełnosprawni w czasie podróży mogą liczyć na

różnego  rodzaju  ułatwienia.  Z  jednej,  bowiem  strony,  jeśli  występują  w  roli  kierowcy,  są
zwolnieni  z pewnych  wymogów  obowiązujących  użytkowników  dróg,  z  drugiej  zaś  jako
pasażerowie  mają  prawo  do  ulgowych  przejazdów  i  odpowiednich  warunków  w  czasie
podróży.

Osoby niepełnosprawne w Polsce mają swoją reprezentację. Z jeden strony w postaci

wielu  fundacji,  stowarzyszeń,  grup  samopomocowych  skupiających  osoby  niepełnosprawne
lub  działających  na  ich  rzecz,  a  z  drugiej  strony  w  postaci  Ogólnopolskiego  Sejmiku  Osób
Niepełnosprawnych  i  Krajowej  Rady  Osób  Niepełnosprawnych.  Istnieją  również  instytucje
publiczne, które powstały, aby działać na rzecz  i  w imieniu osób niepełnosprawnych. Jest to
np. Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych.

Istotną kategorię uprawnień przysługujących osobom niepełnosprawnym stanowią

świadczenia o charakterze pieniężnym. Prawo do nich zostało powiązane ze stopniem
niepełnosprawności. Ponadto osoby niepełnosprawne mogą również korzystać ze świadczeń
z pomocy społecznej, jeżeli spełniają określone kryterium dochodowe. Z pomocy finansowej
mogą też korzystać opiekunowie niepełnosprawnych dzieci.

Aby otrzymać zasiłek należy zgłosić się w Ośrodku Pomocy Społecznej w miejscu

zamieszkania  (gminie,  dzielnicy).  Dobrze  jest  dołączyć  podanie  wyjaśniające  problem.
Pracownik socjalny odwiedza osobę lub rodzinę starającą się o pomoc w jej mieszkaniu (jest
to  tzw.  wywiad  środowiskowy).  Poznaje  jej  położenie  i  na  tej  podstawie  planuje  pomoc.
Koniecznie  trzeba  przedstawić  dokumenty  potwierdzające  dochody  oraz  dołączyć  inne
zaświadczenia wymagane przez pracownika socjalnego.

Gdzie można odwołać się od decyzji w sprawie pomocy? Decyzję o przyznaniu pomocy

podejmuje  i  podpisuje  dyrektor  Ośrodka  Pomocy  Społecznej,  w  którym  ubiegamy  się
o pomoc. Odwołanie składa się w ciągu 14 dni od daty otrzymania decyzji do Wojewody lub
Samorządowego  Kolegium  Odwoławczego  w  zależności  od  typu  pomocy.  Prawo  do
świadczeń  pieniężnych  z  pomocy  społecznej  przysługuje  osobom,  które  nie  mają  żadnych
źródeł  utrzymania  lub  dochód  na  głowę  rodziny  nie  przekracza  społecznie  uznanego
minimum.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawą prawną pomocy społecznej, w zakresie niezbędnym do wykonywania

rzecznictwa dla osoby niepełnosprawnej przy współudziale specjalistów jest:
1) art. 69 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.;
2) art. 35 lit. „a” ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej

i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 123, poz. 776 ze
zmianami);

3) Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997r. – Karta Praw Osób

Niepełnosprawnych (M. P. z 1997r. Nr 50, poz. 475).
Międzynarodowym prawnym dokumentem jest: Europejska Karta Społeczna,

sporządzona w Turynie dnia 18 października 1961 r.(Dz. U. z dnia 29 stycznia 1999 r.).

Europejska Karta Społeczna (EKS) to podstawowy dokument Rady Europy, dotyczący

praw społeczno – ekonomicznych obywateli. EKS przyjęto w 1961 roku, a Polska jest jej
stroną od 1997 roku. W akcie ratyfikacyjnym nasz kraj przyjął na siebie między innymi
zobowiązania dotyczące:

Artykuł 12 – Prawo do zabezpieczenia społecznego

W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do zabezpieczenia społecznego,

Umawiające się Strony zobowiązują się:
1) ustanowić lub utrzymywać system zabezpieczenia społecznego;
2) utrzymywać system zabezpieczenia społecznego na zadowalającym poziomie, równym

co najmniej poziomowi niezbędnemu dla ratyfikowania Konwencji Międzynarodowej
Organizacji Pracy (nr 102) dotyczącej minimalnych norm zabezpieczenia społecznego;

3) zabiegać o stopniowe podnoszenie poziomu systemu zabezpieczenia społecznego;
4) podjąć

kroki,

poprzez

zawarcie

odpowiednich

porozumień

dwustronnych

i wielostronnych lub za pomocą innych środków, i z zastrzeżeniem warunków
ustanowionych w takich porozumieniach, w celu zapewnienia:

5) do równego traktowania własnych obywateli i obywateli innych Umawiających się Stron,

jeżeli  chodzi  o  uprawnienia  z  tytułu  zabezpieczenia  społecznego,  w  tym  zachowanie
korzyści  wynikających  z  ustawodawstwa  dotyczącego  zabezpieczenia  społecznego,  bez
względu  na  zmiany  miejsca  pobytu  na  terytoriach  Umawiających  się  Stron,  które
mogłyby podjąć osoby chronione;

6) do przyznawania, zachowania i przywracania uprawnień z tytułu zabezpieczenia

społecznego za pomocą takich środków, jak zliczanie okresów ubezpieczenia lub
zatrudnienia, wypełnionych zgodnie z ustawodawstwem każdej z Umawiających się
Stron.

Artykuł 13 – Prawo do pomocy społecznej i medycznej

W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do pomocy społecznej

i medycznej, Umawiające się Strony zobowiązują się:
1) zapewnić, by każdej osobie, która nie posiada dostatecznych zasobów i która nie jest

zdolna  do  zapewnienia  ich  sobie  z  innych  źródeł,  szczególnie  poprzez  świadczenia
z systemu  zabezpieczenia  społecznego,  została  przyznana  odpowiednia  pomoc  oraz,
w przypadku choroby, opieka konieczna ze względu na jej stan;

2) zapewnić, by osoby otrzymujące taką pomoc nie cierpiały z tego względu ograniczenia

ich praw politycznych lub społecznych;

3) przewidzieć, by każdy mógł otrzymać od właściwych służb publicznych lub prywatnych

taką poradę i osobistą pomoc, jaka może być konieczna dla zapobieżenia lub usunięcia
stanu potrzeby, lub ulżenia sytuacji osobistej lub rodzinnej;

4) stosować postanowienia przewidziane w ustępach 1, 2 i 3 niniejszego artykułu na równi

wobec swoich obywateli i wobec obywateli innych Umawiających się Stron,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

znajdujących się legalnie na ich terytoriach, zgodnie z zobowiązaniami wynikającymi dla
Stron z Europejskiej konwencji o pomocy społecznej i medycznej, podpisanej w Paryżu
dnia 11 grudnia 1953 r.

Artykuł 14 – Prawo do korzystania ze służb opieki społecznej
W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do korzystania ze służb opieki
społecznej, Umawiające się Strony zobowiązują się:
1) popierać lub organizować służby posługujące się metodami właściwymi dla pracy

socjalnej oraz które przyczyniają się do dobrobytu i rozwoju zarówno jednostek, jak
i grup w społeczeństwie, oraz do ich adaptacji w środowisku społecznym;

2) zachęcać do uczestnictwa jednostek i organizacji dobroczynnych lub innych

w ustanawianiu i utrzymywaniu takich służb.

Artykuł 15 – Prawo osób niepełnosprawnych fizycznie lub umysłowo do szkolenia

zawodowego, rehabilitacji oraz readaptacji zawodowej i społecznej

W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa osób niepełnosprawnych fizycznie lub
umysłowo  do  szkolenia  zawodowego,  rehabilitacji oraz  readaptacji  zawodowej  i społecznej,
Umawiające się Strony zobowiązują się:
1)  podjąć  konieczne  środki  w  celu  zapewnienia  osobom  niepełnosprawnym  ułatwień

szkoleniowych, w tym, jeżeli to konieczne, utworzenie wyspecjalizowanych instytucji
publicznych lub prywatnych;

2) podjąć odpowiednie środki w celu zatrudniania osób niepełnosprawnych, takie jak

wyspecjalizowane  służby  pośrednictwa  pracy,  ułatwianie  podejmowania  pracy
chronionej  oraz  środki  dla  zachęcania  pracodawców  do  zatrudniania  osób
niepełnosprawnych.
Asystent  osoby  niepełnosprawnej powinien  wiedzieć  o  schorzeniu  i  niepełnosprawności

tyle  samo,  a  czasem  i  więcej  niż  jego  niepełnosprawny  partner.  Najważniejsze  cechy,  które
powinny charakteryzować  asystenta  osoby  niepełnosprawnej,  to  posiadanie  wiedzy  na  temat
niepełnosprawności,  prawa  obywatelskiego,  kompetencji,  mądrości,  komunikatywności,
w pewnym  stopniu  również  asertywność  i  empatia,  ale  także  uczciwość,  cierpliwość,
wyczucie,  uczucie,  dyskrecja,  wrażliwość,  otwartość  i  tolerancja.  Współpraca  z  asystentem
w przypadku  osób  niepełnosprawnych  jest  w  wielu  wypadkach  niezbędna  do  normalnego
funkcjonowania  w  życiu  społecznym.  Dzięki  usługom  asystenckim  osoba  niepełnosprawna
może  wykonać  wiele  czynności  życia  codziennego  w  tym  także  podjąć  pracę.  Asystent
osobisty nie tylko zajmuje  się osobą  niepełnosprawną, ale równocześnie odciąża rodzica  lub
innego  członka  rodziny,  który  w  tym  czasie  może  poświęcić  swój  czas  na  pracę.  Usługi
asystenta osobistego są niezbędnym warunkiem do aktywizowania zachowań prospołecznych
wśród osób niepełnosprawnych Instytucji asystenta poświęcona  jest  jedna  ze Standardowych
Zasad  ONZ  z  1993  r.  Według  niej  państwa  powinny  zagwarantować  osobom
niepełnosprawnym  opiekę  tak,  aby  faktycznie  umożliwić  im  podnoszenie  poziomu
niezależności  w  życiu  codziennym.  Wynika  z  niej,  iż  państwo  powinno  zapewnić  usługi
asystenta  osobistego,  szczególnie  dla  osób  ze  znaczną  niepełnosprawnością  (zgodnie  z  jej
potrzebami). Asystent w tym kontekście może być widziany jako ważne ogniwo prowadzące
do  wyrównania  szans  i  zwiększenia  uczestnictwa  osób  niepełnosprawnych  w codziennym
życiu. Znaczenie asystenta dla osoby  niepełnosprawnej  jest kluczowe. Jest on niezbędny do
realizacji  wszystkich  uprawnień,  jakie  gwarantuje  mu  ustawodawstwo  unijne,  w  tym
uprawnień konstytucyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest prawo i w jakim znaczeniu można się nim posługiwać?
2.  Jakie znasz podmioty polityki społecznej?
3.  Czym zajmuje się Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej?
4.  Komu w świetle prawa udziela się pomocy społecznej?
5.  Jakie dokumenty stanowią podstawę prawną pomocy społecznej?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj prezentację osoby niepełnosprawnej, która ma zachęcić pracodawcę do jej

zatrudnienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z treścią art. 15 Europejskiej Karty Społecznej,
2)  ustalić, jakie środki służą zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,
3)  opracować prezentację osoby niepełnosprawnej metodą SWOT,
4)  zaprezentować grupie wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tekst (wybrane fragmenty) Europejskiej Karty Społecznej,

−

wzór analizy SWOT:
a)  Co wynika z silnych stron: to twój atut i podstawa.
b)  Co wynika ze słabych stron: pracuj nad nimi.
c)  Co wynika z szans: znajdź wszystkie możliwe i wykorzystaj.
d)  Co wynika z zagrożeń: eliminuj i unikaj.

Silne strony:

−

w czym jesteśmy lepsi od konkurencji?

−

co nas pozytywnie wyróżnia?

−

co posiadamy, czego inni nie mają?

−

przewagi techniczne i technologiczne?

−

czy cały czas myślimy o rozwoju,

postępie, innowacji?

−

co udaje nam się unikać, czego inni nie

robią?

−

czy posiadamy unikalne zdolności,

zasoby, umiejętności?

Słabe strony:

−

co robimy gorzej niż konkurencja?

−

co wymaga poprawy?

−

w czym nie jesteśmy dobrzy?

−

czy konkurencja wykorzystuje nasze
słabości?

−

czy konkurencja działa na osłabienie
naszej pozycji?

−

czy nadążamy za postępem, czy w ogóle
o nim myślimy i jest dla nas ważny?

−

czego nie potrafimy unikać?

Szanse:

−

szanse w najbliższym otoczeniu?

−

szanse ekonomiczne w skali makro i czy

w ogóle mają jakiś wpływ?

−

tendencje, trendy?

−

zmiany technologiczne?

−

czynnik ludzki?

−

pozycja finansowa: przepływy pieniężne.

Zagrożenia:

−

zagrożenia w najbliższym otoczeniu?

−

skala makro?

−

zmiany technologiczne?

−

czynnik ludzki?

−

pozycja finansowa: kredyty?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

papier formatu A4,

−

pisaki,

−

mazaki,

−

Kodeks Cywilny,

−

Kodeks Postępowania Administracyjnego,

−

flamastry,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wyszukaj w prasie oferty pracy dla osób niepełnosprawnych. Posegreguj według

określonych stanowisk i oczekiwań pracodawców. Określ, jakie powinieneś podjąć działania,
aby Twój podopieczny otrzymał zatrudnienie. Dokonaj analizy stosunku prawnego łączącego
osobę niepełnosprawną z pracodawcą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z Rozdziałem 4 i 5 Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej osób

niepełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 r.,

2)  określić kompetencje prawne asystenta osoby niepełnosprawnej,
3)  wyszukać oferty pracy w lokalnej prasie,
4)  określić na podstawie jakiego aktu prawnego powstał stosunek pracy,
5)  określić podmioty tego stosunku,
6)  zaprezentować wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru formatu A4,

−

flamastry,

−

tekst Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych,

−

Kodeks Pracy,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Na podstawie Ustawy z dn. 14 czerwca 1960 r. KPA (tekst jednolity: Dz. U. z 2000 r., nr

98, poz.1071) i Rozporządzenia Rady Ministrów z dn. 8 stycznia 2002 r. w sprawie
przyjmowania i rozpatrywania skarg i wniosków (Dz. U. z 2002 r., nr 5, poz. 46) określ, jakie
są procedury przyjmowania i rejestrowania skarg i wniosków w Domu Pomocy Społecznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się ze wskazanymi przepisami prawnymi,
2)  określić procedury przyjmowania i rejestrowania skarg w DPS,
3)  zapisać i zaprezentować grupie wynik swojej pracy,
4)  zanotować wnioski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Ustawa z dn. 14 czerwca 1960 r. KPA (tekst jednolity: Dz. U. z 2000 r., nr 98,
poz. 1071),

−

Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 8 stycznia 2002 r. w sprawie przyjmowania
i rozpatrywania skarg i wniosków (Dz. U. z 2002 r., nr 5, poz. 46),

−

Kodeks Postępowania Administracyjnego,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

flamastry,

−

poradnik dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić podstawy prawne dotyczące pomocy społecznej?



2) określić o czym stanowi Europejska Karta Społeczna?



3) scharakteryzować ustawodawstwo krajowe w aspekcie pomocy

społecznej?



4) wykorzystać Kodeks Pracy do rozwiązania problemów osób

niepełnosprawnych?



5) wyjaśnić, co to jest stosunek prawny i jakie są jego elementy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Korespondencja urzędowa. Układy pism urzędowych

4.2.1. Materiał nauczania

Korespondencja urzędowa, jej zawartość i styl powinna być tak długa, jak tego wymaga

sytuacja.  Oczywistą  rzeczą  jest,  że  jeśli  tematyka  korespondencji  porusza  zagadnienia
bardziej  skomplikowane  niż  przeciętnie,  możemy  spodziewać  się  dłuższego  listu.  Ogólnie
rzecz biorąc  na długość korespondencji wpływa fakt zasobu posiadanych  informacji  na dany
temat, styl pisania i słownictwo, jakiego się używa. Bez względu na adresata korespondencji
należy pamiętać, iż list musi się charakteryzować następującymi cechami:

−

czytelność: obecnie przyjmuje się, iż wszelkie pisma urzędowe powinny być pisane, albo
na maszynie, albo generowane komputerowo. Jeśli nie mamy możliwości napisania
tekstu na komputerze, lub maszynie starajmy się, by charakter pisma był jak najbardziej
czytelny,

−

estetyka pisma: dobrze jest pisać pisma urzędowe na papierze o dobrej jakości, koloru
białego. Unikamy papieru w linię, czy w kratkę. Oko urzędnika natychmiast wyłapuje
niuanse estetyczne korespondencji,

−

układ  pisma  zgodny  z  wymogami  kategorii  korespondencji.  Ton  pisma  ma  odpowiadać
rodzajowi  korespondencji.  Starajmy  się  unikać  tak  rażących  potknięć,  jak  na  przykład
zwroty  nieformalne  stosowane  w  korespondencji  formalnej.  Zdarza  się  to  często
obcokrajowcom tzw. brak wyczucia znaczeniowego zakresu słów. Zanim przystąpimy do
pisania należy wziąć pod uwagę następujące kwestie,

−

cel korespondencji, czyli co chcemy powiedzieć i osiągnąć − wymagany format
wypowiedzi, czyli zastanowić się, jaką formę wypowiedzi przyjąć: list formalny,
nieformalny, schemat listu gratulacyjnego, czy artykułu, itd.,

−

krótki szkic korespondencji, czyli wyznaczenie zasadniczych paragrafów tematycznej
wypowiedzi, np.: wstęp, rozwinięcie, podsumowanie.
Jeśli spełnimy wyżej wymienione wymagania, to korespondencja powinna być: jasna,

logiczna,  zwięzła  i,  przede  wszystkim,  skuteczna.  Pisma  mogą  być  redagowane  na  papierze
bez nadruku lub na blankietach korespondencyjnych, do których zalicza się: blankiet zwykły,
blankiet  reklamowy,  blankiet  uproszczony.  Niezależnie  od  tego,  na  czym  sporządzone  jest
pismo, zwykle  używa  się  papieru  formatu A4  (210x297  mm)  w  układzie  pionowym  lub  A5
(210x148,5  mm)  w  układzie  poziomym.  Układ  pism  ustalony  jest  Polską  Normą.  W  wielu
instytucjach  wchodzi  styl  zachodni,  tj.  wg  norm  ustalonych  w  krajach  Europy  Zachodniej.
Nadal jednak w Polsce obowiązuje PN, która wyodrębnia następujące części składowe pisma:
1.  Nagłówek  –  zawiera  nazwę  i  adres  nadawcy  pisma.  Można  umieścić  informacje

uzupełniające o nadawcy,  np. telefon, faks. Adres umieszcza się w  lewym górnym rogu,
przy  lewym  i  bezpośrednio  pod  górnym  marginesem.  Powinno  ono  mieć  kształt
prostokąta. Dane wpisuje się w układzie blokowym, z pojedynczym odstępem pomiędzy
wierszami, np.
Urząd Miasta i Gminy
Dział Organizacji
ul. Wiśniowa 126
81–522 Gdynia
(058) 663–32–83
Na  blankietach  korespondencyjnych  pole  to  zajmuje  całą  górną  część  pisma  pomiędzy

lewym i prawym marginesem i bezpośrednio pod górnym. Dane wpisuje się wtedy w sposób
wyśrodkowany.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Nazwę i adres odbiorcy – zawiera nazwę i siedzibę firmy lub miejsce zamieszkania

adresata  pisma.  Na  papierze  bez  nadruku  umieszcza  się  je  po  prawej  stronie,  poniżej
znaku pisma lub na jego wysokości. Na blankietach korespondencyjnych znajduje się ono
w  miejscu  oznakowanym  (zwykle  jest  to  ramka).  Zasady  wypełniania  pola  adresata  są
następujące:
a)  dane  adresata  podaje  się  w  układzie  blokowym,  formując  tekst  w  kształcie

prostokąta,

b)  dane wpisuje się w pierwszym przypadku – mianowniku,
c)  stosuje się pojedynczy odstęp między wierszami,
d)  nie należy stosować skrótów skrótowców, z wyjątkiem: ul. – ulica, m. – mieszkanie,

mgr – magister, inż. – inżynier, prof. – profesor, pw. – pod wezwaniem,

e) każdy element danych umieszcza się w oddzielnym wierszu,
f) kolejność pisania poszczególnych elementów jest następująca:

–

nazwa firmy lub imię i nazwisko adresata,

–

podwójna interlinia (odstęp),

–

ulica, numer domu, ewentualnie mieszkanie,

–

kod pocztowy, nazwa miejscowości, które należy wyróżnić poprzez wielkie
litery i pogrubiony druk,

g)  w polu adresata niczego nie należy podkreślać,
h)  oznaczenia pocztowe, jak ekspres i polecony, pisze się nad adresem,
i)  nie należy dzielić wyrazów,
j)  imię  i  nazwisko  adresata  może  być  poprzedzone  zwrotem  grzecznościowym,

tytułami zawodowymi i naukowymi. Zwrot należy umieścić w oddzielnym wierszu,
np.
Szanowny Pan
mgr Jan Nowak
Dyrektor Przedsiębiorstwa Robót Inżynieryjnych
ul. Mokra 16
81–522 G D Y N I A

3. Pole wpływu – znajduje się po lewej stronie pisma na wysokości pola adresata,

przystawia się w nim pieczątkę wpływu.

4. Znaki powoławcze – znajduje się tylko na blankietach korespondencyjnych

i umieszczone  jest  na  całej  szerokości  pomiędzy  lewym  i  prawym  marginesem,  poniżej
pola wpływu i pola adresata. Tu umieszcza się informacje o znaku i dacie pisma, na które
się  odpowiada  oraz  naszego  pisma.  Znak  i  data  to  informacje,  na  które  zwykle  się
powołujemy. Informacje te umieszcza się pod nadrukami stałymi w układzie blokowym,
np.
Wasze pismo z dnia:
Wasz znak:
Nasz znak:
Data: 2006.02.17
TK–II/344/2006
NA–V/26/65/2006 2006.03.17
Inaczej informacje te rozmieszcza się, redagując pisma na papierze bez nadruku, i tak:

a) miejsce i datę sporządzenia pisma umieszcza się w prawym górnym rogu, bezpośrednio

pod górnym i przy prawym marginesie, a więc nie wyżej niż 1,5 cm od górnej krawędzi
pisma. Po nazwie miejscowości powinien być przecinek i słowo dnia, a za nim data, np.
Gdynia, dnia 2006–03–17 lub Gdynia, dnia 17 marca 2006 roku. Miejsce i data powinny
być umieszczone na tym samym poziomie, co nagłówek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady pisania daty:

–

dzień i miesiąc powinny składać się z dwóch elementów, a rok powinien być
czterocyfrowy, np. 17.03.2006 roku,

–

zaleca się, aby daty pisać, zaczynając od roku, następnie miesiąc i dzień, oddzielać
myślnikami, np. 2006–03–17,

–

nazwę miesiąca w dacie można pisać słownie, wtedy najpierw dzień, miesiąc słownie
(zawsze w dopełniaczu), potem rok oraz słowo roku, np. 17 marca 2006 roku,

–

pisząc datę, nie należy stosować skrótu r. zamiast roku, miesiąca nie należy pisać
cyfrą rzymską, gdyż ułatwia to fałszowanie daty.

b) znak pisma umieszcza się pod polem nagłówkowym około 1 cm poniżej tego pola.

Powinien być wyróżniony przez podkreślenie, kursywę lub pogrubienie. Znaku pisma nie
należy  wtedy  poprzedzać  informacją  Nasz  znak,  gdyż  w  tym  miejscu  może  być  tylko
umieszczony  tylko  nasz  znak.  Nie  jest  błędem  umieszczenie  znaku  pisma  bezpośrednio
przy  lewym  marginesie,  poniżej  pola  adresata,  a  powyżej  określenia  sprawy.  Wtedy
jednak należy poprzedzić informacją Nasz znak, gdyż w tym miejscu może znajdować się
zarówno Wasz, jak i Nasz znak.

c) datę i znak pisma, na które się odpowiada umieszcza się w pierwszym zdaniu treści

pisma, np. Odpowiadając na Wasze pismo z dnia 17 marca 2006 roku, znak DL–III–
12/134/672/2005 w sprawie.

5. Określenie przedmiotu sprawy – na papierze bez nadruku określenie sprawy umieszcza

się 2 – 3 interlinie poniżej pola adresata. Przy lewym marginesie piszę się wyraz Sprawa:
i  po  nim  wpisuje  się  właściwe  określenie  sprawy.  Na  blankietach  korespondencyjnych
określenie  sprawy  wpisuje  się  poniżej  pola  znaków  powoławczych,  po  nadruku  stałym
Sprawa: Jest to bardzo ważny i obowiązkowy element każdego pisma. Jego zadaniem jest
poinformowanie adresata w jednym lub kilku słowach, czego dane pismo dotyczy. Jest to
swoisty  tytuł  pisma.  Na  jego  podstawie,  nieraz  bez  czytania  tekstu,  dokonuje  się
rozdziału pism do załatwienia. Po dwukropku właściwe określenie sprawy podaje się:

–

małą literą,

–

w mianowniku,

–

nie stawiając po nim kropki,

–

wyróżniając je przez podkreślenie, kursywę, pogrubienie, nie wyróżnia się przy tym
wyrazu Sprawa:, najczęściej stosuje się nazwę danego pisma, np. Sprawa:
reklamacja, Sprawa: zamówienie.

Jeśli pismo ma charakter listu stosuje się zwrot grzecznościowy rozpoczynający list,

np. Szanowna Pani Dyrektor Wtedy treść listu powinna rozpocząć się w odległości
1–2 interlinii poniżej tego zwrotu. Jeśli po takim zwrocie:

–

postawi się przecinek – treść pisma należy rozpocząć poniżej małą literą,

–

nie postawi się nic – treść zaczyna się, poniżej, ale wielką literą.

6. Treść pisma rozpoczyna się w odległości 1–2 interlinii poniżej określenia sprawy. Pismo

powinno  zajmować  całą  powierzchnię  między  marginesami.  Powinno  się  zaczynać
bezpośrednio pod górnym, a kończyć nad dolnym marginesem. Treść pisma powinna być
wyrównana  zarówno  do  lewego,  jak  i  prawego  marginesu,  należy  włączyć  justowanie
tekstu.  Należy  też  używać  prostych  czcionek,  np.  Times  New  Roman,  Arial,  Courier
i wielkości liter 10 – 12 punktów przy pianiu treści oraz 14 – 16, pisząc tytuły. Nie wolno
pozostawiać  na  końcu  wiersza  spójników,  przyimków  lub  myślników.  Redagując  treść
pisma, należy pamiętać o tym, aby myśli w nim wyrażone układały się logicznie, należy
ujmować  je  w  oddzielne  akapity,  a  ważne  informacje  wyróżnić.  Treść  pisma  może  być
podana w następujących układach:
a)  układ  a  linea  (z  wcięciem)  –  polega  na  rozpoczynaniu  każdej  myśli  od  wcięcia

2−5 znaków, nagłówki i tytuły rozmieszczamy na środku kolumny tekstu, akapity

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w jednym tekście obowiązują tej samej wielkości, powinien być stosowany
obowiązkowo w pismach do osób fizycznych,

b) układ blokowy – polega na rozpoczynaniu każdego wiersza równo z linią lewego

marginesu,  nagłówki  i  tytuły  umieszcza  się  również  po  lewej  stronie,  dodatkowo
stosuje się odstępy wierszowe – interlinie, które oddzielają poszczególne myśli treści
pisma,  powinien  być  stosowany  obowiązkowo  w  korespondencji  między
jednostkami  organizacyjnymi  (instytucja,  firma),  poszczególne  myśli  oddziela  się
podwójną  interlinią.  Zarówno  w  układzie  blokowym,  jak  i  a  linea  stosuje  się
pojedyncze odstępy między wierszami. Można je zwiększyć do 1,5 wiersza.

7. Podpisy – po zakończeniu treści pisma osoba upoważniona podpisuje je. Podpis

umieszcza  się  z  prawej  strony  w  odległości  2–3  interlinii  poniżej  ostatniego  wiersza
tekstu.  Między  stanowiskiem  służbowym, tytułem  a  imieniem  i  nazwiskiem  pozostawia
się  wolne  miejsce,  które  jest  przeznaczone  na  podpis.  Wszystkim  elementom  podpisu
nadaje się układ blokowy, np.:

Dyrektor
mgr inż. Adam Kowalski

Podpis powinien być:

–

własnoręczny,

–

wykonany piórem lub długopisem,

–

pełny (pełne imię i nazwisko),

–

tylko na kopiach można stosować podpis skrócony, tzw. parafę,

–

tylko na zawiadomieniach, wezwaniach i zaproszeniach można użyć pieczątki, tzw.
faksymile,

jeśli pismo wymaga podpisu 2 osób to składają one podpisy w jednej linii obok siebie,
zaczyna osoba o wyższym stanowisku.

8. Zwrot pożegnalny – w końcowych częściach pisma używa się często tzw. zwrotów

pożegnalnych, np. Z poważaniem, Z wyrazami szacunku, które umieszcza się między
tekstem a podpisem, w odległości 1–2 interlinii. Po zwrotach pożegnalnym nigdy nie
należy stawiać kropki, np.

Z wyrazami szacunku
Dyrektor
mgr inż. Adam Kowalski
W pismach o charakterze listu, dla podkreślenia ich osobistego charakteru, zwroty

pożegnalne należy pisać odręcznie.
9. Elementy dodatkowe – pod tekstem pisma z lewej strony, na wysokości podpisu,

umieszcza się informacje dodatkowe (załączniki, do czyjej wiadomości pismo wysłano,
rozdzielnik) w następujący sposób:
f) jeśli załączniki wymienione są z nazwy w treści pisma, informujemy tylko o ich

liczbie, np. Załącznik: 1, Załącznik: 3,

g) jeśli liczba załączników jest większa niż 5, można napisać: Załączników: plik,
h) jeśli w treści pisma nie ma informacji o załącznikach, należy je wymienić

w elementach dodatkowych:
Załączniki: Dyrektor,
1.  Plan zagospodarowania miasta.
2.  Mapa osiedla Południe.
3.  Analiza finansowa. inż. Barbara Ochnia,

d) w podaniach, w których nie wymienia się nazw załączników informacja ma postać:

Do podania załączam:
1. Kwestionariusz osobowy.
2. Dyplom ukończenia studiów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Orzeczenie lekarskie.

e) jeśli pismo, oprócz adresata, wysyła się do wiadomości innych odbiorców,

informację o tym muszą być w polu elementów dodatkowych:
Do wiadomości: Kurator Oświaty,
1.  Zespół Szkół Ekonomicznych.
2.  Liceum Ogólnokształcące.
3.  Zespół Szkól Ponadgimnazjalnych. dr. Adam Kępa.

f) jeśli pismo podpisują 2 osoby informacje dodatkowe umieszcza się również przy

lewym marginesie, ale w odległości 2–3 interlinii poniżej podpisów,

g) gdy pismo wysyłane jest do kilku adresatów, w polu adresowym umieszcza się

informacje  Wg  rozdzielnika,  a  rozdzielnik  umieszcza  się  w  informacjach
dodatkowych, np.:
Rozdzielnik: Starosta,
1.  Zespół Szkół Ekonomicznych w Gdyni.
2.  Liceum Ogólnokształcące w Gdyni.
3.  Zespół Szkól Ponadgimnazjalnych w Gdyni. inż. Jerzy Bąk.
Oryginał pisma pozostaje u nadawcy, a do adresatów wysyła się kopie.

h) jeśli pod treścią pisma umieszczone są informacje o załącznikach, to rozdzielnik

umieszcza się poniżej.

Odstępy pomiędzy poszczególnymi elementami pisma powinny być odpowiednie do

potrzeb, czyli takie, aby zajmowało ono całe pole pomiędzy marginesami. Odstępy te
powinny być proporcjonalne:

–

największy odstęp należy zastosować między miejscem i datą sporządzeniem pisma
a polem adresata,

–

mniejszy od niego odstęp należy zastosować między adresatem a określeniem sprawy,

–

jeszcze mniejszy odstęp powinien znaleźć się miedzy określeniem sprawy a pierwszym
wierszem tekstu pisma,

–

odstęp między ostatnim wierszem tekstu a podpisem powinien być podobny do odstępy
między określeniem sprawy a pierwszym wierszem tekstu.

Styl urzędowy

Przy sporządzaniu pism stosuje się styl urzędowy. Charakterystyczne dla tego stylu są

następujące cechy:

–

przewaga zdań pojedynczych,

–

dążenie do ujęć zwięzłych, ścisłych, jednoznacznych (nie dopuszczających różnej
interpretacji),

–

brak pierwiastków emocjonalnych i obrazowych,

–

używanie specjalistycznej terminologii,

–

uprzejma forma,

–

zwroty grzecznościowe,

–

stosowanie powszechnie znanych skrótów i skrótowców,

–

ujmowanie treści w formie punktów,

–

unikanie w pismach wyrazów w językach obcych, jeżeli występują ich odpowiedniki
polskie,

–

posługiwanie się stroną bierną,

–

posługiwanie się formami nieosobowymi.
Zmiany zachodzące w naszej gospodarce coraz częściej powodują zmiany w sposobie

redagowania pism. Coraz częściej używana jest w pismach forma osobowa. Nie zmieniają się
jedynie cechy pisma. Każde pismo powinno być:

–

sformułowane w sposób jasny i zrozumiały,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

przejrzyste,

–

opracowane ze szczególną starannością,

–

zredagowane zgodnie z obowiązującymi zasadami pisowni,

–

utrzymane w uprzejmej formie,

–

sformułowane w sposób ścisły i zwięzły,

–

powinno dotyczyć w zasadzie jednej sprawy.
Przykładem opracowania korespondencji urzędowej może być list motywacyjny

i życiorys zawodowy:

LIST MOTYWACYJNY

(podanie o pracę, aplikacja, oferta pracy)

Dobry list motywacyjny powinien:

1)  być krótki,
2)  zawierać istotne (dla pracodawcy) informacje,
3)  stwarzać pożądany wizerunek kandydata,
4)  być prawdziwy,
5)  wzbudzać zaufanie i zainteresowanie,
6)  mieć dołączone dokumenty poświadczające informacje w nim zawarte,
7)  nakreślać ramy do rozmowy kwalifikacyjnej.

Kandydat ubiegający się o pracę informuje przyszłego pracodawcę o swoim

wykształceniu, umiejętnościach oraz dotychczasowych osiągnięciach w pracy zawodowej.

Nigdy nie należy przedstawiać pracodawcy kserokopii listu motywacyjnego.
Dokumentów nie należy zginać.
Dokumenty układa się w następującej kolejności:

a)  list motywacyjny,
b)  życiorys (curriculum vitae),
c)  kopie świadectw i dyplomów,
d)  inne zaświadczenia.

Życiorys, czyli inaczej CV (z łaciny: curriculum vitae – przebieg życia), jest to

najważniejsze  pismo,  którego  wymaga  się  od  kandydatów  w  każdym  miejscu  pracy.
Umiejętność  pisania  życiorysu  może  przydać  się  również  wtedy,  gdy  ubiegasz  się
inaczej stypendium  lub  po  prostu  o  przyjęcie  do  szkoły  średniej  –  zanim  jeszcze  zaczniesz
starać  się  o  pracę.  Najkrócej  rzecz  ujmując  CV  jest  to  prezentacja  osoby  i  jej  osiągnięć.
Staramy  się  w  nim  jak  najlepiej  przedstawić  swoje  kwalifikacje,  osiągnięcia, doświadczenie
zawodowe  itp.  tak,  aby  przyciągnąć  uwagę  czytającego  (pracodawcy  czy  doradcy
personalnego).  Pamiętaj,  że  nie  ma  jednego  uniwersalnego  wzorca  pisania  życiorysu,  są
jedynie pewne stałe elementy, które musimy w nim zawrzeć.

ŻYCIORYS ZAWODOWY

(curriculum vitae)

Rozpoczyna się od podania danych personalnych kandydata – nazwisko i imię na środku

strony, niżej data i miejsce urodzenia oraz stan cywilny. Przy lewym marginesie – adres
i telefon.

Życiorys może mieć trzy formy:

1) chronologiczną – tuż po danych personalnych umieszcza się streszczenie przebiegu pracy

zawodowej kandydata z uwzględnieniem zakresu obowiązków, następnie podaje się
informacje o szkołach i wymienia zainteresowania,

2) ukierunkowaną (dla absolwentów) – nacisk położony na wykształcenie i te umiejętności,

które odnoszą się do wymagań stawianych przez pracodawcę w konkretnej sytuacji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) chronologiczno – funkcjonalną (kombinowaną, dla osób z dużym doświadczeniem

zawodowym)  –  po  danych  personalnych  umieszcza  się  krótką  charakterystykę  swojej
osoby,  umiejętności,  osiągnięcia  zawodowe,  wykształcenie,  przebieg  pracy  zawodowej,
informacje dodatkowe i referencje.
Informacje  o  przebiegu  pracy  zawodowej oraz  zdobywaniu  kwalifikacji  przedstawia  się

w porządku odwrotnym niż chronologiczny.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie dokumenty towarzyszą poszukiwaniu pracy?
2.  Jak sporządza się życiorys zawodowy(CV – Curriculum Vitae)?
3.  Co to jest list motywacyjny?
4.  Co to jest dokumentacja urzędowa?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z dostępnych wzorów i wskazówek przygotuj swój życiorys zawodowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady pisania życiorysu zawodowego,
2)  przeanalizować dostępne wzory i wskazówki pisania życiorysu zawodowego,
3)  określić swoje dane osobowe,
4)  podać wykształcenie,
5)  wymienić ukończone kursy i szkolenia,
6)  podać przebieg pracy zawodowej,
7)  wskazać zainteresowania i hobby,
8)  wydrukować i zaprezentować przygotowany życiorys.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru formatu A4,

−

stanowisko komputerowe z drukarką,

−

wzór życiorysu zawodowego,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przygotuj list motywacyjny, wykorzystaj informacje zawarte w zamieszczonym

przykładzie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

−

zapoznać się z fragmentem materiału nauczania dotyczącym pisania listu
motywacyjnego,

−

przeanalizować przykład listu motywacyjnego,
a)  opracować szkic listu,
b)  zaprezentować szkic listu na forum grupy,
c)  po uwzględnieniu uwag grupy wydrukować list motywacyjny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartki formatu A4,

−

stanowisko komputerowe z drukarką,

−

wzór listu motywacyjnego:

Zduńska Wola, 24 stycznia 2007

Tomasz Lisiewski
98 – 111 Zduńska Wola
ul. Świerkowa 12
tel. 8234508

Pan Dyrektor Jan Kowalski
Polskie Książki Telefoniczne
90 – 924 Łódź
Al. Kościuszki 1

Szanowny Panie!

Z dużym zainteresowaniem przeczytałem w „Gazecie Wyborczej” z dnia 20.01.2007 r.

Ogłoszenie o pracy w charakterze ankietera. Sądzę, że moje doświadczenie i umiejętności
mogą być przydatne w wykonywaniu pracy na tym stanowisku.

W okresie nauki szkolnej podejmowałem wiele działań, dzięki którym zdobyłem

umiejętności  i  doświadczenie  przydatne  w  oferowanej  przez  Pana  pracy.  Uczestniczyłem  w
charakterze ankietera w prowadzonych przez szkołę badaniach losów absolwentów. Do moich
zadań  należało  skontaktowanie  się  z  absolwentami  naszej  szkoły  i  przeprowadzenie  z  nimi
wywiadu.  Brałem  również  udział  w  komputerowym  opracowaniu  wyników  badań,  gdzie
mogłem  wykorzystać  zdobyte  podczas  nauki  umiejętności  z  zakresu  statystyki.  Swoje
zdolności organizatorskie  miałem okazję doskonalić podczas organizowanych w szkole „Dni
Otwartych”,  podczas  których  kierowałem  grupą  kolegów  odpowiedzialnych  za  prezentację
pracowni  komputerowej.  Dwuletnia  praca  w  sklepiku  szkolnym  pozwoliła  mi  na
kształtowanie takich cech, jak dokładność, komunikatywność, odpowiedzialność. Zostały one
dostrzeżone przez moich kolegów, którzy w grupie III powierzyli mi obowiązki skarbnika.

Jestem osobą aktywną i otwartą na nowe doświadczenia, konsekwentną w działaniu,

Podejmowane dorywczo prace w niepełnym wymiarze godzin i w okresie wakacji pozwoliły
mi na sprawdzenie się w pracy zawodowej.

Mam nadzieję, że praca wykonywana dla Pańskiej firmy pozwoli mi powiększyć moje

doświadczenia zawodowe, a zaangażowanie w pracę przyczyni się do dobrego wykonywania
powierzonych mi obowiązków. Podczas bezpośredniego spotkania chciałbym zaprezentować
się jako kandydat do pracy na stanowisku ankietera. Pozwolę sobie zadzwonić w tej sprawie
1.02.2007 r.

Z poważaniem

Tomasz Lisiewski

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Posługując się przepisami ustawy o rehabilitacji i zatrudnieniu osób niepełnosprawnych

przedstaw w formie pisemnej rozwiązanie niżej opisanej sytuacji.

Opis sytuacji:

Pani Kowalska jest osobą bardzo chorą, nie może samodzielnie się poruszać. Najlepszym

dla niej wyjściem byłby wózek inwalidzki, ale brak środków finansowych uniemożliwia jego
zakup na wolnym rynku. Nigdy dotąd nie chorowała. Stan jej zdrowia jest wynikiem
przebytego rok temu udaru mózgu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z opisem sytuacji,
2)  ustalić sposób postępowania w opisanej sytuacji,
3)  określić,  jakie warunki  muszą  być spełnione, aby pani Kowalska wystąpiła o orzeczenie

stopnia niepełnosprawności,

4) ustalić, jakie czynności formalno-prawne powinny być podjęte i do jakiego organu się

zwrócić, aby uzyskać orzeczenie o stopniu niepełnosprawności,

5)  ustalić, jakie uprawnienia przysługują osobom niepełnosprawnym,
6)  wypełnić wniosek o przyznanie wózka inwalidzkiego,
7)  zaprezentować wynik swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,

−

flamastry,

−

kartki formatu A4,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

wzór wniosku.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować dokumenty urzędowe?



2) określić czym różni się list motywacyjny od podania urzędowego?



3) wymienić najważniejsze informacje zawarte w CV?



4) samodzielnie napisać list motywacyjny?



5) uważnie czytać pisma urzędowe?



6) wyjaśnić, w jakim celu przy pismach urzędowych załącza się

pouczenia?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Reprezentowanie osoby niepełnosprawnej w instytucjach

użyteczności publicznej. Rola specjalistów z różnych
dziedzin prawa

4.3.1. Materiał nauczania

W państwie prawa trzeba znać swoje prawa. Zanim zaczniemy działać warto poznać

sekrety  urzędów  i  zasady  postępowania  z  urzędnikami.  Osoba  niepełnosprawna  w  swoim
codziennym  życiu  napotyka  na  przeróżne  problemy  natury  medycznej,  psychologicznej,
społecznej  i  zawodowej.  Aby  je  rozwiązać  konieczne  jest  kompleksowe  i  skoordynowane
działanie  na  wielu  płaszczyznach.  Przede  wszystkim  jednak,  niezbędny  jest  odpowiedni
system  prawny.  Polska  w  przeciągu  ostatnich  lat  stworzyła  przepisy  prawne,  których
adresatami  są  osoby  niepełnosprawne,  jednak  w  związku  z  brakiem  stabilności  społeczno  –
gospodarczo-politycznej,  ustawodawstwo  w tym  zakresie  jest  często  zmieniane.  Załatwienie
najprostszej  sprawy  przy  tak  zmiennym  systemie  prawnym  staje  się  ogromnym  problemem
i to  nie  tylko  dla  osób  niepełnosprawnych,  ale  również  dla  ich  rodzin  oraz  pracowników
organizacji  i  instytucji  działających  na  rzecz  tej  grupy  społecznej.  Konsekwencją  takiego
stanu rzeczy jest ogromna dezinformacja osób niepełnosprawnych w zakresie praw, które ich
dotyczą  wynikającą  z  problemów  w  zrozumieniu  zawiłych  przepisów  prawnych  przy
jednoczesnym, trudnym dostępie do porad prawnych ze względu na

ich wysoki koszt.

W Polsce dopiero od niedawna powstają e-urzędy – strony internetowe urzędów, na

których można część spraw załatwić on line lub po prostu czegoś się dowiedzieć, poznać
prawa strony, zasady odwołań oraz unieważnienia decyzji. Obowiązki osób i rodzin
ubiegających się o pomoc społeczną, np. portal internetowy Pra@wo i Urz(ON)d.

Osoby lub rodziny, korzystające z pomocy społecznej, zobowiązane są do współpracy

z pracownikiem socjalnym

w rozwiązywaniu swojej trudnej sytuacji życiowej.

Nieuzasadniona  odmowa  podjęcia  pracy  przez  osobę  bezrobotną,  marnotrawstwo
przyznanych  świadczeń,  ich  celowe  niszczenie,  bądź  też  marnotrawstwo  własnych  zasobów
materialnych,  a  także  ich  nieracjonalne  wykorzystywanie  mogą  stanowić  podstawę  do
odmowy  przyznania  świadczeń  z  pomocy  społecznej.  Również  nie  wywiązywanie  się
z uzgodnień zawartych w kontrakcie socjalnym może spowodować ograniczenie lub odmowę
przyznania świadczenia.

Osoby i rodziny, korzystające ze świadczeń pomocy społecznej, są zobowiązane

poinformować  o  każdej  zmianie  w  ich  sytuacji  osobistej  i  majątkowej,  która  wiąże  się
z podstawą  do  przyznania  świadczeń.  Świadome  wprowadzenie  w  błąd  pracownika
socjalnego  może  spowodować  zmianę  decyzji  na  niekorzyść  strony  oraz  naliczenie
nienależnie  pobranych  świadczeń.  Świadczenia  nienależnie  pobrane  podlegają  zwrotowi,
niezależnie od dochodu rodziny.

Tryb przyznania świadczenia z pomocy społecznej składa się z następujących etapów:

1. Zgłoszenie wniosku o udzielenie pomocy:

−

osobiste, pisemne lub telefoniczne zgłoszenie osoby ubiegającej się o pomoc do
pracownika socjalnego (zgłoszenie może nastąpić z urzędu lub może go dokonać
przedstawiciel ustawowy lub inna osoba za zgodą ubiegającego się o pomoc).

2. Sporządzenie wywiadu środowiskowego i planu pomocy:

−

rozeznanie przez pracownika socjalnego sytuacji osobistej i rodzinnej osoby
ubiegającej się o pomoc społeczną, tj. przeprowadzenie wywiadu środowiskowego
w miejscu zamieszkania klienta,

−

wspólne (pracownik socjalny z osobą lub rodziną) opracowanie planu pomocy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Sporządzenie decyzji i wydanie jej osobie ubiegającej się o pomoc społeczną.
4. Realizacja przyznanych świadczeń.

Złożenie wniosku – postępowanie w sprawie świadczeń pomocy społecznej wszczynane

jest na wniosek osoby zainteresowanej, bądź innej osoby, za zgodą osoby zainteresowanej lub
jej przedstawiciela ustawowego. Ośrodek przyjmuje także wszelkie zgłoszenia od osób,
instytucji i organizacji społecznych, dotyczące konieczności udzielania pomocy każdej osobie
lub rodzinie, znajdującej się w trudnej sytuacji życiowej i niezdolnej do samodzielnego
zaspokajania np. potrzeb bytowych. Pomoc społeczna może być udzielana również z urzędu,
za zgodą osoby zainteresowanej lub jej pełnomocnika.

Wywiad środowiskowy – podstawą udzielenia pomocy jest wywiad środowiskowy

sporządzony  w  miejscu  zamieszkania  osoby  ubiegającej  się  o  pomoc,  a  w  sprawach
niecierpiących  zwłoki,  w  miejscu  pobytu  osoby  ubiegającej  się.  Brak  zgody  na
przeprowadzenie  wywiadu  jest  równoznaczny  z  rezygnacją  z  pomocy  społecznej.  Celem
wywiadu  środowiskowego  jest  rozeznanie  sytuacji  bytowej,  rodzinnej,  zdrowotnej,
zawodowej  i mieszkaniowej  osoby  (rodziny)  ubiegającej  się  o  pomoc.  Osoby  i  rodziny
korzystające z pomocy społecznej są zobowiązane do współudziału w rozwiązaniu ich trudnej
sytuacji  życiowej.  Pracownik  socjalny  przeprowadza  wywiad  środowiskowy  w ciągu  14  dni
od daty wszczęcia postępowania, a w sprawach pilnych w terminie 2 dni. Strona występująca
o pomoc  powinna  zgromadzić  dokumenty  stanowiące  podstawę  ustalenia  jej  danych
personalnych,  stanu  zdrowia,  sytuacji  rodzinnej  i  materialnej.  W  trakcie  przeprowadzania
wywiadu  środowiskowego, w porozumieniu z klientem ustalany  jest plan pomocy. Ustalenia
mogą być zawarte w kontrakcie socjalnym. Potrzeby osób  i rodzin korzystających z pomocy
mogą zostać uwzględnione, jeżeli odpowiadają celom i możliwościom pomocy społecznej.

Kontrakt socjalny – to pisemna umowa zawarta z osobą ubiegającą się o pomoc,

określająca  uprawnienia  i  zobowiązania  stron  umowy  (osoby  zwracającej  się  o  pomoc,
pracownika  socjalnego oraz kierownika ośrodka). Zawarcie kontraktu socjalnego  ma  na celu
określenie  sposobu  współdziałania  w  rozwiązywaniu  problemów  osoby  lub  rodziny,  która
znalazła  się  w trudnej  sytuacji  życiowej,  z  uwzględnieniem  możliwości  wykorzystania
zasobów środowiska lokalnego. Kontrakt zawiera ocenę sytuacji osoby lub rodziny, cele oraz
opis działań koniecznych do podjęcia przez nią, a także formę, zakres i czas udzielanej przez
Ośrodek  pomocy.  W  kontrakcie  odnotowuje  się  również  wszystkie  uwagi,  dotyczące
realizacji  kontraktu.  Okres,  na  jaki  zawierany  jest  kontrakt  socjalny  dostosowywany  jest
z jednej  strony  do  sytuacji  życiowej,  w  jakiej  znajduje  się  osoba  zawierająca  kontrakt,
a z drugiej  –  do  form  wsparcia,  zaproponowanych  przez  Ośrodek.  Klient  otrzymuje  jeden
egzemplarz kontraktu.

Wydanie decyzji – świadczenia z pomocy społecznej przyznawane są w formie decyzji.

Wszystkie  decyzje  o  przyznaniu  pomocy,  a  zwłaszcza  decyzje  o  odmowie  przyznania
pomocy,  wydawane  są  w  formie  pisemnej.  Wyjątek  stanowią  świadczenia  w  postaci  pracy
socjalnej,  poradnictwa,  itp.  –  tu  pomoc  udzielana  jest  bez  konieczności  wydawania  decyzji.
Stronom przysługuje odwołanie od decyzji Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej.

Realizacja świadczeń pieniężnych – odbywa się w formie wypłat w kasach Miejskiego

Ośrodka Pomocy Społecznej w terminach określonych w decyzji lub w formie przekazów
pocztowych bądź przelewów na konto osobiste.

Wymagane dokumenty – osoby i rodziny ubiegające się o pomoc z Miejskiego Ośrodka

Pomocy Społecznej  są zobowiązane do udokumentowania swojej trudnej sytuacji społeczno-
bytowej.  Wiąże  się  to  z  koniecznością  dostarczenia  przez  osoby  ubiegające  się  o  pomoc
szeregu  różnorodnych  zaświadczeń,  oświadczeń  itp.  Szczegółowych  informacji  w  każdym
indywidualnym  przypadku  udziela  właściwy  pracownik  socjalny  w  trakcie  zgłaszania  się
o pomoc  lub  w  trakcie  przeprowadzania  wywiadu  środowiskowego.  W  przypadku
niemożności  dostarczenia  danego  dokumentu  przez  klienta,  pracownik  socjalny  ma  prawo

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i obowiązek dołożyć starań do jego zdobycia. Wywiad środowiskowy, dokumenty wymagane
przy  przyznaniu  pomocy  społecznej  i  decyzje  administracyjne,  na  podstawie,  których
następuje  realizacja  zaplanowanych  świadczeń,  a  także  inne  pisma  przychodzące
i wychodzące  z  ośrodka,  dotyczące  danej  osoby  (rodziny),  przechowuje  ośrodek  i  stanowią
one dokumentację klienta od początku jego korzystania z pomocy społecznej.

Odwołania od decyzji MOPS – stronom przysługuje prawo odwołania od decyzji

Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w ciągu 14 dni od daty jej otrzymania. Odwołanie
wnosi się na piśmie przez sekretariat Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej. Odwołania
należy kierować do Samorządowego Kolegium Odwoławczego.

Z powyższych informacji wynika jak odpowiedzialną jest pomoc asystenta w załatwianiu

podopiecznemu  spraw  urzędowych.  Dzięki  jego pracy  ludzie  niepełnosprawni  mają  większą
możliwość  uczestnictwa  w  życiu  publicznym.  Aby  reprezentować  osobę  niepełnosprawną
trzeba znać przepisy prawa. Poniższy wykaz ułatwi poruszanie się po jego ścieżkach.
1.  Ustawa  z  dnia  27  sierpnia  1997  r.  o  rehabilitacji  zawodowej  i  społecznej  oraz

zatrudnieniu osób niepełnosprawnych. Dz. U. 1997 nr 123 poz. 776 z późn. zm.

2.  Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Dz. U. 2004 nr 64 poz. 593.
3.  Likwidacja barier architektonicznych.
4.  Kodeks Pracy.
5.  Encyklopedia Prawa dla Osób Niepełnosprawnych.
6.  Prawa niepełnosprawnych.
7.  Kodeks Postępowania Administracyjnego.
8.  Polski Serwer Prawa.
9.  Rozporządzenie  Ministra  Zdrowia  z  dnia  10  października  2001  r.  Dz.  U.  01.121.1314

w sprawie:

szczegółowego

wykazu

przedmiotów

ortopedycznych,

środków

pomocniczych i leczniczych środków technicznych, wysokości udziału własnego
ubezpieczonego w cenie ich nabycia, podstawowych kryteriów ich przyznawania,
okresów użytkowania, a także przedmiotów ortopedycznych podlegających naprawie.

10.  Uchwały PFRON.
11.  Rehabilitacja lecznicza ZUS.
12.  Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
13.  Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych.

Zmiany, jakie pociąga za sobą reforma administracyjna kraju, muszą być nie tylko znane

ale i zrozumiałe dla wszystkich. Osoby niepełnosprawne szczególnie powinny być
doinformowane, ponieważ to brak wiedzy i informacji paraliżuje większość ich działań

Występując w imieniu osoby niepełnosprawnej należy posiadać pełnomocnictwo lub

upoważnienie.  Ponadto,  reprezentowanie  interesów  osoby  niepełnosprawnej  i  koordynacja
działań  w  tym  zakresie  wymaga  znajomości  komunikacji  interpersonalnej,  umiejętności
uważnego  słuchania,  czytania  ze  zrozumieniem,  asertywności  i  empatii.  W  sytuacjach
problemowych  należy  korzystać  z  poradnictwa  wyspecjalizowanych  instytucji  jak,  np.
Powiatowe  Centrum  Pomocy  Rodzinie  czy  MOPS.  Zatrudniają  one  specjalistów,  którzy
udzielają  nieodpłatnie  porad  prawnych.  Informują,  gdzie  i  do  kogo  należy  wystąpić
z wnioskiem o pomoc dla osoby niepełnosprawnej.

PRZYKŁADY: Niepełnosprawny nie może wyjść z domu, bo nie ma podjazdu. Nie

widzi przejścia dla pieszych – potrzebuje sygnalizacji dźwiękowej. Nie może porozumieć się
z urzędnikami, bo w urzędach nie ma tłumaczy języka migowego.

W tych wszystkich sprawach udziela pomocy Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie,

które finansuje likwidację barier utrudniających życie osobom niepełnosprawnym –
architektonicznych i w komunikowaniu się.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czy potrafisz przygotować wniosek o wydanie legitymacji osobie niepełnosprawnej?
2. Kto może pomóc osobie niepełnosprawnej w zorganizowaniu uczestnictwa w turnusie

rehabilitacyjnym?

3. Z pomocy, których instytucji użyteczności publicznej skorzystasz w sprawie odwołania

od decyzji o zasiłku pielęgnacyjnym?

4. Jakie dokumenty powinieneś posiadać reprezentując osobę niepełnosprawną w urzędach

użyteczności społecznej.?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy sytuacji społecznej pani Janiny i w formie pisemnej określ procedury

postępowania prowadzące do ustalenia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego.

Opis sytuacji:

Pani Janina (lat 48) jest osobą niepełnosprawną o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Z uwagi na dysfunkcję ruchową nie może samodzielnie się poruszać. Tymczasem
dowiedziała się w mediach, że może otrzymać świadczenie pielęgnacyjne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

−

określić swoje kompetencje do reprezentowania osoby niepełnosprawnej,

−

przeanalizować ustawę o pomocy społecznej,

−

określić procedury prowadzące do ustalenia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego,

−

zapoznać się z wzorem wniosku i wypełnić go.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru formatu A4,

−

wzór wniosku o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wypełnij wniosek o dofinansowanie w ramach likwidacji barier w komunikowaniu dla

swojego podopiecznego, który jest osobą niepełnosprawną o umiarkowanym stopniu
niepełnosprawności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

−

uruchomić komputer i wejść na stronę www.spes.org.pl,

−

przeczytać informacje o programie" Komputer dla Homera"

−

zapoznać się z wzorem wniosku o dofinansowanie,

−

wypełnić wniosek i wydrukować go,

−

zaprezentować wyniki na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru formatu A4,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką,

−

wzór wniosku o dofinansowanie w ramach likwidacji barier w komunikowaniu się,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Określ w formie pisemnej, u jakich specjalistów i w którym urzędzie użyteczności

publicznej znajdziesz poradę prawną dla pana Jana, który jest osobą niewidomą i wymaga
doraźnej opieki w codziennych czynnościach a także sprzętu rehabilitacyjnego do
samodzielnego poruszania się.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś :

1) scharakteryzować świadczenie z zakresu ubezpieczenia społecznego, zaopatrzenia

społecznego i pomocy społecznej,

2)  dokonać analizy sytuacji pana Jana,
3)  określić obszary specjalistycznej pomocy,
4)  wskazać konkretne rozwiązania problemów podopiecznego,
5)  wskazać tok postępowania dla określonej sytuacji
6)  zapisać wnioski i przypiąć na tablicy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartki formatu A4,

−

flamastry,

−

tablica,

−

magnesy.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zanalizować potrzeby osób niepełnosprawnych dotyczące m.in.

dostępu do obiektów użyteczności publicznej?



2) udzielić kompleksowej informacji i wskazać sposoby udzielania

pomocy w załatwianiu spraw urzędowych osobie niepełnosprawnej?



3) współpracować z przedstawicielami administracji publicznej?



4) określić, jakie dokumenty należy przygotować, aby w imieniu

podopiecznego uzyskać pomoc w postaci dofinansowania do
likwidacji barier utrudniających codzienne funkcjonowanie ON?



5) skorzystać z baz danych dotyczących osób niepełnosprawnych

w granicach przewidzianych prawem?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  każdego  zadania  dołączone  są  4  możliwości  odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Przy ustalaniu zakresu uprawnień i obowiązków opiekuna prawnego należy się posłużyć

a)  ustawą o pomocy społecznej.
b)  Kodeksem Cywilnym.
c)  Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym.
d)  Kodeksem postępowania administracyjnego.

2. Prawo do nazwiska uregulowane jest w przepisach prawa

a)  cywilnego.
b)  administracyjnego.
c)  rodzinnego i opiekuńczego.
d)  konstytucyjnego.

3. Opiekę prawną powołuje się dla osoby dorosłej w sytuacji

a)  choroby psychicznej.
b)  całkowitego ubezwłasnowolnienia.
c)  długotrwałej choroby.
d)  niezaradności osób starszych i samotnych.

4. Zasady organizowania przez gminę usług opiekuńczych dla osób samotnych

i niepełnosprawnych uregulowane są w ustawie o
a)  pomocy społecznej.
b)  rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych.
c)  ochronie zdrowia psychicznego.
d)  świadczeniach rodzinnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Zgodnie z art. 107. ustawy o pomocy społecznej, pracownik organu pomocy społecznej

(pracownik  socjalny)  powinien  przeprowadzić  w  celu  ustalenia  sytuacji  osobistej,
rodzinnej, dochodowej i majątkowej osoby ubiegającej się o świadczenia pieniężne
a)  wywiad środowiskowy.
b)  rozliczenie podatkowe.
c)  spotkanie z rodziną.
d)  spotkanie z sąsiadami.

6. Tryb właściwy dla udzielenia pomocy społecznej to

a)  zgłoszenie wniosku o udzielenie pomocy.
b)  sporządzenie wywiadu środowiskowego.
c)  opracowanie planu pomocy.
d)  złożenie  wniosku,  sporządzenie  wywiadu  środowiskowego  planu  pomocy,  wydanie

decyzji, realizacja świadczeń.

7. Wywiad środowiskowy należy przeprowadzić, licząc od daty wszczęcia postępowania,

w ciągu
a)  trzech dni,
b)  czternastu dni,
c)  czternastu (lub dwóch w sprawach pilnych) dni,
d)  siedmiu dni.

8. Kontrakt socjalny to

a) pisemna umowa zawarta z osobą ubiegającą się o pomoc, obowiązki i uprawnienia

stron.

b)  zobowiązanie do zapłaty.
c)  uprawnienia stron.
d)  zakres obowiązków.

9. Odwołanie od decyzji MOPS- u kieruje się do

a)  MOPS-u.
b)  Samorządowego Kolegium Odwoławczego.
c)  właściwego ministra.
d)  Centrum Pomocy Rodzinie.

10. Nieodpłatną specjalistyczną pomoc prawną w sprawie osób niepełnosprawnych

znajdziesz w
a)  Internecie na stronie e-urzędy.
b)  Biurze Spraw Obywatelskich.
c)  Urzędzie Miasta.
d)  MOPS, e-urzędy, Centrum Pomocy Rodzinie, inne, np. organizacje studenckie.

11. Dokumenty jakie należy przygotować do wywiadu środowiskowego to

a)  orzeczenie o niepełnosprawności.
b)  legitymacja osoby niepełnosprawnej.
c)  dane  personalne,  zaświadczenia  o  stanie  zdrowia,  opis  sytuacji  rodzinnej

i zaświadczenie o stanie materialnym.

d) Curriculum Vitae.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. Poradnictwo specjalistyczne prawne przysługuje

a)  wszystkim.
b)  osobom ubezwłasnowolnionym bez względu na dochód.
c)  tylko tym, którzy mogą za usługę zapłacić.
d)  osobom  i  rodzinom,  które  mają  trudności  w  rozwiązywaniu  problemów  życiowych

bez względu na posiadany dochód.

13. Prawo, które przysługuje asystentowi osoby niepełnosprawnej lub pracownikowi

w załatwianiu spraw w urzędach to
a)  prawo karne.
b)  prawo pierwszeństwa.
c)  etyki zawodowej.
d)  cywilne.

14. Prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej przysługuje osobie

a)  osobie samotnej po 75 roku życia.
b)  wymagającej całodobowej opieki, bardzo chorej.
c)  wymagającej  całodobowej  opieki,  chorej  lub  niepełnosprawnej,  niemogącej

samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu.

d) chorej psychicznie.

15. Korespondencja urzędowa powinna zawierać

a)  trzy strony.
b)  1 stronę.
c)  4 strony.
d)  tyle, ile wymaga sytuacja.

16. Pismo urzędowe ma formę

a)  listu motywacyjnego.
b)  listu nieformalnego.
c)  listu formalnego.
d)  artykułu.

17. Curriculum Vitae to inaczej

a)  list motywacyjny.
b)  życiorys zawodowy.
c)  życiorys.
d)  podanie o pracę.

18. Zasiłek pielęgnacyjny przysługuje

a) niepełnosprawnemu dziecku, osobie niepełnosprawnej powyżej 16 roku życia,

osobie powyżej 75 roku życia, obywatelom polskim, cudzoziemcom o określonym
statusie prawnym.

b)  osobie przebywającej w domu pomocy społecznej.
c)  osobie uprawnionej do emerytury.
d)  niepełnosprawnym przebywającym w zakładach leczniczo-rehabilitacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Wspieranie osoby niepełnosprawnej w załatwianiu spraw urzędowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr pytania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Anioł W.: Międzynarodowa polityka społeczna. Wyd. UW, Warszawa 1989
2. Breczko A., Zamróz A., Oliwniak S.: Wstęp do nauk prawnych. Temida 2,

Białystok 1999

3.  Błędowski P.: Pomoc społeczna i opieka nad osobami starszymi. BPS, Warszawa 1996
4.  Gromek K.: Prawo rodzinne. C.H. Beck , 2006
5.  Gronowska  B.,  Jasudowicz  T.,  Mik C.: Prawa człowieka.  Dokumenty  międzynarodowe.

Comer, Toruń 1993

6.  Grzewka M.: Tajniki korespondencji, poradnik, Zespół Szkół Ekonomicznych, Piła 2003
7.  Ignatowicz J., Nazar M.: Prawo rodzinne. LexisNexis. 2005
8.  Kuziak M.: Jak pisać?, Wydanie 2, Wydawnictwo „Park”, Bielsko-Biała 2003
9.  Kodeks cywilny. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Wolters Kluwer Oficyna, Kraków 2007

(stan prawny 21.04.2007)

10. Kodeks postępowania administracyjnego i inne akty prawne. Wolters Kluwer Oficyna,

Kraków 2007

11.  Lewandowski I.: Elementy prawa. PWN, Warszawa 1999
12.  Łętowski J.: Prawo administracyjne dla każdego. Ecostar, Warszawa 1995
13.  Michalska  A.:  Europejska  Konwencja  Praw  Człowieka.  Podstawowe  dokumenty.

Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 1996

14. Rozporządzenie MPS w sprawie przeprowadzania wywiadu środowiskowego
15. Ryba J.: Praktyczne zasady sporządzania korespondencji i innych prac biurowych na

maszynie do pisania i na komputerze. Wydawnictwo ODDK, Gdańsk 2000

16. Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego. (Dz. U. Nr 111,

poz.535 z późn.zm.)

17. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. (Dz. U. Nr 64, poz.593

z późn. zm.)

18. Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu

osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 123, poz. 776 ze zm.)

19. Wiśniewska M.: Technika biurowa. Wydanie 6, Wydawnictwo „eMPi2”, Poznań 1997
20. Witek E.: Technika biurowa. Wydawnictwo „eMPi2”, Poznań 2004