asystent_osoby_niepełnosprawnej_346[02].Z1.05

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Klasyfikacja potrzeb życiowych człowieka

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Wybrane elementy higieny osobistej

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Profilaktyka powikłań związanych z unieruchomieniem

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu wykonywania zabiegów

higieniczno-pielęgnacyjnych.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś bez
problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, które opanujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w programie jednostki modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań,

−

literaturę uzupełniającą.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Schemat układu jednostek modułowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określać psychofizyczne i społeczne mechanizmy funkcjonowania człowieka,

−

określać znaczenie komunikacji w relacjach między ludźmi,

−

charakteryzować wzorzec asystenta osoby niepełnosprawnej,

−

klasyfikować i ustalać potrzeby zdrowotne człowieka w danym środowisku,

−

planować i organizować pracę asystenta,

−

nawiązywać współpracę z instytucjami i organizacjami wspomagającymi pracę asystenta
osoby niepełnosprawnej,

−

wykorzystywać

dostępne

zasoby

materialne

niematerialne

dla

potrzeb

niepełnosprawnego,

−

dokonywać analizy sytuacji osoby niepełnosprawnej i jej oceny,

−

nawiązywać kontakt z osobą niepełnosprawną i jej otoczeniem,

−

stosować zasady obowiązujące w pielęgnowaniu osoby niepełnosprawnej,

−

przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Klasyfikacja potrzeb życiowych człowieka

4.1.1. Materiał nauczania

Potrzeba to odczuwalny brak, do zlikwidowania którego dąży organizm. Potrzeba jest

związana z określoną sytuacją braku, czyli niespełnienia. Frustracja potrzeb jest czynnikiem
motywującym, skłaniającym jednostkę do aktywności, która może tę potrzebę zaspokoić.

U człowieka braki mogą występować zarówno ze względu na biologiczną, jak

i psychiczną strukturę organizmu. Dlatego też klasyfikacja potrzeb ludzkich jest dokonywana
ze względu na te dwie struktury. Liczba potrzeb biologicznych i psychicznych nie została
ustalona ani ostatecznie zamkniętą. W. I. Thomas ograniczył potrzeby do czterech pragnień:
bezpieczeństwa, uznania, przyjaźni i nowych doświadczeń.

A. H. Maslow wyszczególnił 5 głównych grup potrzeb z jakimi może się zetknąć

człowiek w swoim życiu. Potrzeby te są ułożone w kolejności od najniższej i najbardziej
pierwotnej. Ich struktura jest zatem hierarchiczna.
1. Potrzeby fizjologiczne: jedzenia, odpoczynku, przyjemnych doznań zmysłowych,

seksualne.

2.  Potrzeby bezpieczeństwa: zależności, opieki i oparcia, braku lęku, ładu.
3.  Potrzeby społeczne: przyjaźni, miłości.
4.  Potrzeby  szacunku:  potęgi,  wyczynu,  wolności,  respektu  i  uznania  innych,  dobrego

statusu społecznego, dominacji.

5. Potrzeby samorealizacji: dążenie do rozwoju możliwości, potrzeby religijne.

Maslow twierdził, że muszą być zaspokojone przede wszystkim potrzeby niższego rzędu,

aby było możliwe zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu. W przypadku, gdy potrzeba
niższego rzędu została już zaspokojona, to przestaje ona stanowić źródło motywacji.

Oprócz wymienionych pięciu potrzeb, A. H. Maslow wyróżnił również tak zwane

potrzeby dodatkowe. Przez potrzeby dodatkowe należy rozumieć takie, które mogą ujawniać
się  tylko  u  niektórych  ludzi.  Dla  przykładu  mogą  to  być  potrzeby  wiedzy,  czy  też  potrzeby
estetyczne.  Zdaniem  A.  H.  Maslowa  trudno  jest  o  nich  cokolwiek  powiedzieć,  gdyż  nie
zostały  jeszcze  dogłębnie  poznane,  ale  można  próbować  wiązać  je  z  potrzebami
samorealizacji.

Struktura występowania określonych potrzeb związana jest z osobowością człowieka.

Wraz z rozwojem osobowości zauważa się większą motywację do zaspokajania potrzeb
wyższego rzędu.

Hierarchię potrzeb A. H. Maslowa można przedstawić w postaci piramidy (rys. 1).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Piramida potrzeb Maslowa

Inni badacze wymieniają większa liczbę potrzeb. J. E. Murray ustalił liczbę 12 potrzeb

fizjologicznych i 28 psychicznych. J. E. Murray określa potrzebę jako działającą w mózgu
siłę fizykochemiczną, która organizuje percepcję i określone grupy reakcji autonomicznych,
słownych i motorycznych, wyobrażeniowych w celu zmiany sytuacji napięcia.

Hierarchia potrzeb człowieka chorego w zakresie zapotrzebowania na czynności

opiekuńcze jest uzależniona od stopnia jego wydolności samoobsługowej. Pod pojęciem
wydolność samoobsługa rozumiemy zdolność człowieka do działań podejmowanych
samodzielnie w ramach życia codziennego.

przypadku

osoby

niepełnosprawnej

należy

najpierw

określić

rodzaj

niepełnosprawności.  Niepełnosprawność  to  długotrwały  stan,  w  którym  występują  pewne
ograniczenia  w  prawidłowym  funkcjonowaniu  człowieka.  Ograniczenia  te  spowodowane  są
obniżeniem sprawności funkcji fizycznych lub psychicznych. Jest to także uszkodzenie, czyli
utrata lub  wada  psychiczna,  fizjologiczna,  anatomiczna  struktury  organizmu.  Utrata ta  może
być  całkowita,  częściowa,  trwała  lub  okresowa,  wrodzona  lub  nabyta,  ustabilizowana  lub
progresywna.

Niepełnosprawność jest jednym z ważniejszych problemów współczesnego świata.

Wynika to z powszechności i rozmiaru tego zjawiska. Z niepełnosprawnością fizyczną wiąże
się ponadto zazwyczaj tak zwana niepełnosprawność społeczna, czyli niemożność pełnego
funkcjonowania w społeczeństwie.

FIZJOLOGICZNE

BEZPIECZEŃSTWA

snu

picia

pracy

seksu

jedzenia

odzieży

domu

pokoju

zdrowia

miłości

przyjaźni

akcepta

cji

SPOŁECZNE

sukcesu

szacunku

UZNANIA

AKÓW

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rodzaje niepełnosprawności:

1. Obniżona sprawność sensoryczna (zmysłowa) – brak, uszkodzenie lub zaburzenie funkcji

analizatorów zmysłowych (są to między innymi osoby niewidome, niedowidzące, głuche,
niedosłyszące, z zaburzeniami percepcji wzrokowej i słuchowej).

2. Obniżona sprawność intelektualna – upośledzenie umysłowe, demencja starcza.
3. Obniżona sprawność funkcjonowania społecznego – zaburzenia równowagi nerwowej,

emocjonalnej oraz zdrowia psychicznego.

4. Obniżona sprawność komunikowania się – utrudniony kontakt słowny (zaburzenia

mowy, autyzm, jąkanie się).

5. Obniżona sprawność ruchowa – osoby z dysfunkcją narządu ruchu (wrodzoną lub

nabytą).

6. Mózgowe porażenie dziecięce.
7. Obniżona sprawność psychofizyczna z powodu chorób somatycznych – na przykład

nowotwory, guz mózgu, cukrzyca.
W celu ustalenia stopnia wydolności samoobsługowej podopiecznego można zastosować

jedną z wielu propozycji narzędzi do jego oceny. Nie ma jednak idealnej skali, jednoznacznie
określającej stan podopiecznego. Jedną z częściej stosowanych jest skala Barthela, która
bierze pod uwagę czynności życia codziennego, z uwzględnieniem stopnia samodzielności
podopiecznego (tabela 1).

Tabela 1. Skala Barthela [3, s. 33]

Lp. Czynność

Nie

potrafi

Potrafi z pomocą Samodzielny

Spożywanie posiłków

Przechodzenie z łóżka na wózek i odwrotnie

Utrzymanie higieny osobistej

Korzystanie z toalety

Mycie/kąpiel całego ciała

Przejście odległości 50 m (ewentualnie za pomocą sprzętu)

Chodzenie po schodach

Jazda na wózku

Ubieranie/rozbieranie się

10 Kontrola zwieraczy odbytu

11 Kontrola zwieraczy moczu cewki moczowej

W wyniku oceny podopiecznych można zakwalifikować do jednej z trzech grup:

−

grupa I (85–100 punktów) – mały zakres oczekiwanej pomocy w czynnościach
samoobsługowych,

−

grupa II (21–84 punkty) – umiarkowany zakres oczekiwanej pomocy,

−

grupa III (0–20 punktów) – duży zakres oczekiwanej pomocy.

W ocenie zapotrzebowania ze strony osoby niepełnosprawnej na działania opiekuńcze,

trzeba uwzględnić tak zwane codzienne aktywności życiowe człowieka. W tym celu należy
posłużyć się Skalą Codziennej Aktywności Życiowej, która jest wyznacznikiem zakresu
pomocy (tabela 2).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Skala Codziennej Aktywności Życiowej [3, s. 30]

Lp. Czynność

Tak

Nie

Zdolność do samodzielnego przygotowania obiadu

Zdolność do samodzielnego przygotowania śniadania/kolacji

Zdolność do wykonywania lekkich prac domowych (wycieranie kurzu,
utrzymywanie porządku)

Zdolność do samodzielnego wykonywania ciężkich prac domowych (mycie okien,
odkurzanie)

Zdolność do samodzielnej zmiany pościeli

Samodzielność w robieniu zakupów

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak definiujemy potrzeby?
2.  Jaki jest podział potrzeb człowieka zdrowego wg Maslowa?
3.  Co zaliczamy do potrzeb fizjologicznych?
4.  Co zaliczamy do potrzeb bezpieczeństwa?
5.  Jakie czynniki decydują o potrzebach społecznych?
6.  Jakie są rodzaje niepełnosprawności?
7.  Jak określamy potrzeby człowieka chorego?
8.  Jakie są skutki niezaspokojenia potrzeb?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj wylosowane potrzeby człowieka zdrowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym określania potrzeb człowieka

zdrowego,

2) scharakteryzować wylosowany rodzaj potrzeb,
3) zaprezentować wynik ćwiczenia grupie, na przykład w postaci plakatu czy wykresu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier,

−

przybory do pisania,

−

kartki do losowania z zapisanymi potrzebami: fizjologicznymi, społecznymi,
bezpieczeństwa, uznania, samorealizacji,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura wymieniona w punkcie 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Na podstawie opisu sytuacji dokonaj analizy niezaspokojonych potrzeb podopiecznej

i wskaż ich skutki.

Opis sytuacji:

Pani Anna ma 27 lat, jest upośledzona w stopniu lekkim. Jest absolwentką zasadniczej

szkoły zawodowej o kierunku dziewiarstwo, nigdy nie pracowała. Samodzielna w zakresie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

samoobsługi, porusza się po mieście. Wolny czas spędza na czynnościach domowych
i pomaga ojcu w gotowaniu, sprzątaniu, zakupach. Ma koleżanki ze szkoły, z którymi spędza
wolny czas. Marzy o pracy i kontaktach z osobami sprawnymi. Mieszka z ojcem, matka nie
żyje od 10 lat. W miejscowości, w której mieszka działają Warsztaty Terapii Zajęciowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z opisem sytuacji,
2)  określić niezaspokojone potrzeby Pani Anny,
3)  wskazać skutki niezaspokojenia tych potrzeb,
4)  zaprezentować wyniki swojej pracy na forum klasy,
5)  uczestniczyć  w  podsumowaniu  ćwiczenia  ukazującym  skutki  niezaspokojenia  potrzeb

w różnych obszarach życia podopiecznej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier,

−

przybory do pisania,

−

poradnik dla ucznia.

−

literatura wymieniona w punkcie 6 poradnika dla ucznia,

−

komputer z dostępem do Internetu.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcie potrzeby?

¨ ¨

2) określić potrzeby człowieka zdrowego wg Maslowa?

¨ ¨

3) określić rodzaje niepełnosprawności?

¨ ¨

4) określić potrzeby człowieka chorego?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Wybrane elementy higieny osobistej

4.2.1. Materiał nauczania

Znaczenie higieny osobistej dla zdrowia

Higiena osobista jest dziedziną, której zadaniem jest utrzymanie i wzmocnienie zdrowia

człowieka. Do higieny osobistej zaliczamy takie elementy jak mycie całego ciała, zębów,
włosów, zmiana bielizny i ubrań.

Całe ciało człowieka pokrywa skóra, której główną funkcją jest ochrona organizmu przed

wpływem czynników zewnętrznych. Na powierzchni skóry gromadzi się brud, który składa
się z potu, łoju, złuszczonych komórek naskórka, kurzu i licznych bakterii. W razie uszkodzeń
skóry bakterie z powierzchni mogą przenikać do organizmu, dlatego należy codziennie
zmywać całą powierzchnię skóry ciepłą wodą i mydłem. Codzienna pielęgnacja skóry ma też
znaczenie estetyczne i wpływa na dobre samopoczucie.

Skóra składa się z trzech warstw: naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej.

Naskórek stanowi warstwę zewnętrzną, bezpośrednio stykającą się ze środowiskiem. Wnika
także w głąb skóry, wyścielając kanaliki gruczołów łojowych i potowych oraz mieszków
włosowych.

Skóra właściwa jest warstwą środkową. Znajdują się w niej naczynia krwionośne

dostarczające  substancji  odżywczych  do  tkanek  obwodowych  i  uczestniczące  w  wymianie
gazowej  –  dostarczanie  tlenu  i  odbieranie  dwutlenku  węgla  z  tkanek.  W  skórze  właściwej
znajdują  się  zakończenia  nerwowe,  które  są  receptorami  odbierającymi  różnego  rodzaju
bodźce ze środowiska zewnętrznego.

Tkanka podskórna jest najbardziej wewnętrzną częścią skóry i składa się głównie

z tkanki tłuszczowej. Znajdują się w niej pnie żylne i tętnicze, od których odchodzą mniejsze
naczynia do skóry.

Rys. 2. Schemat budowy skóry [ 2, s. 19]

Nieuszkodzona skóra jest barierą dla mikroorganizmów, płynów i substancji

chemicznych.  Skóra  w istotny  sposób  uczestniczy  w  wymianie  elektrolitowej.  Inną  ważną
funkcją  skóry  jest  uczestniczenie  w  termoregulacji  organizmu.  Odbywa  się  to  poprzez
wydalanie  wody  z organizmu  w  postaci  potu  oraz  oddawanie  ciepła  ze  skórnych  naczyń
krwionośnych.  Skóra  jest  częścią  organizmu,  za  pomocą  której  kontaktujemy  się  ze
środowiskiem  –  poprzez  odbieranie  bodźców  dotykowych,  bólowych,  temperaturowych
i ciśnieniowych.  Poprzez  zachodzącą  w  skórze  syntezą  witaminy  D  skóra  spełnia  również
funkcję metaboliczną. Codzienne mycie skóry to warunek utrzymania jej w czystości a także

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zapobieganie chorobom. W przypadku osób leżących jest to również sposób zapobiegania
odleżynom i odparzeniom.

Do elementów higieny osobistej, które należy wykonywać co najmniej dwa razy dziennie

należy higiena jamy ustnej. Mycie zębów jest bardzo istotne dla zdrowia. Bakterie obecne
w jamie ustnej wywołują próchnicę, mogą przedostawać się również do organizmu człowieka
i być przyczyną wielu chorób, między innymi chorób serca. Czyste i zdrowe zęby to również
nasz wizerunek.

Do higieny osobistej należy również dbałość o paznokcie. Pod paznokciami gromadzi się

brud i bakterie, które mogą być przenoszone do organizmu na przykład z pokarmem.
Paznokcie powinny być krótkie i opiłowane aby nie powodowały zadrapań skóry.

Mycie głowy to także ważny element higieny osobistej. Przetłuszczone włosy nie

prezentują się najlepiej a brudna skóra głowy jest doskonałą pożywką dla rozwoju pasożytów
takich jak wszy.

Z higieną osobistą ważną dla zdrowia człowieka wiąże się również dbałość o wygląd,

ubiór, obuwie. Ubranie człowieka powinno być czyste i schludne a obuwie zadbane
i wygodne. Zapobiegniemy w ten sposób chorobom stóp takim jak na przykład grzybica.

Niektóre ze skutków zdrowotnych zaniedbań higieny osobistej: wszawica, grzybica,

świerzb, ropne zapalenia skóry, próchnica, zakaźne choroby układu pokarmowego takie jak:
żółtaczka typu A, salmonellozy oraz choroby pasożytnicze na przykład tasiemczyce i inne.

Podstawowe zabiegi higieniczne

Pomoc w podstawowych zabiegach higienicznych zależy od stopnia samodzielności

podopiecznego.

Zasady obowiązujące podczas wykonywania zabiegów higieniczno-pielęgnacyjnych:

−

zapewnij bezpieczeństwo podopiecznego,

−

zapewnij podopiecznemu warunki intymności,

−

nie pozostawiaj podopiecznego podczas wykonywania zabiegów nawet na krótko bez
opieki,

−

myj ręce przed i po zabiegu,

−

wszystkie zabiegi wykonuj w rękawiczkach,

−

przed każdym zabiegiem sprawdź dwukrotnie środki używane do zabiegu,

−

sprawdź zawsze temperaturę wody.

Słanie łóżka i zmiana bielizny pościelowej

Słanie łóżka jest czynnością, której poprawne wykonanie zapewnia podopiecznemu

wygodę,  poczucie  czystości  oraz  poprawę  samopoczucia,  zapobiega  odleżynom
i przykurczom, kształtuje  nawyki  higieniczne. Łóżko ściele sam podopieczny,  zwykle 2 razy
dziennie.  Gdy  nie  dysponuje  takimi  możliwościami,  łóżko  ściele  opiekunka  dwa  razy
dziennie:  rano  –  podczas  toalety  porannej,  wieczorem  –  przed  snem,  oraz  w  zależności  od
potrzeb poprawia pościel w ciągu dnia.

Przed przystąpieniem do słania łóżka podopiecznego częściowo samodzielnego należy

pomóc  mu  przemieścić  się  na  krzesło  lub  wózek  inwalidzki.  Zdjąć  pościel  układając  ją  na
krześle  warstwowo  zgodnie  z  kolejnością  jej  używania.  Przy  słaniu  łóżka  należy  dobrze
naciągnąć  prześcieradło,  strzepać  i  ułożyć  poduszki,  poprawić  powłokę  na  kołdrze.  Ułożyć
pościel  z  obu  stron  na  jednakowej  długości.  Pomóc  podopiecznemu  wrócić  na  łóżko
i wygodnie się ułożyć.

Słanie łóżka z podopiecznym polega na: obluźnieniu wierzchniego przykrycia zaczynając

od nóg, wyjęciu spod głowy poduszek, ułożeniu go na boku plecami do opiekunki,
oczyszczeniu podkładów i zwinięciu ich w rulon, który podkładamy pod plecy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

podopiecznego,  naciągnięciu,  wyrównaniu  i  zamocowaniu  prześcieradła,  zamocowaniu
podkładów.  Następnie  obracamy  podopiecznego  na  drugi  bok  i  powtarzamy  te  same
czynności z drugiej strony łóżka. Układamy podopiecznego na plecach i porządkujemy kołdrę
–  brzegi  boczne  zakładamy  pod  spód  na  równi  z  materacem  i  prostujemy  na  całej
powierzchni. Strzepujemy poduszki i podkładamy pod głowę podopiecznego.

Przed przystąpieniem do zmiany bielizny pościelowej należy wcześniej przygotować

otoczenie, zadbać o kosz lub wózek na brudną bieliznę, przystawić krzesło, na którym układa
się  czystą  bieliznę.  Zmianę  rozpoczynamy  od  poszewek  na  poduszkach  wyjętych  uprzednio
spod głowy podopiecznego. Następnie należy odwrócić podopiecznego na bok i przesunąć na
lewą  stronę  łóżka,  oczyścić  i  zwinąć  podkład,  zwinąć  brudne  prześcieradło  i  podsunąć  pod
plecy  podopiecznego.  Czyste  prześcieradło  złożyć  wpół  wzdłuż  długości  prawą  stroną  do
środka i ułożyć go na łóżku linią środkową w kierunku pleców a w segmencie dolnym równo
z  materacem.  Podłożyć  zwisające  części  prześcieradła  pod  materac.  Taką  samą  czynność
wykonać  z  podkładem.  Zmarszczyć  górne  części  prześcieradła  i  podkładu  i  wsunąć  ich  pod
plecy chorego. Obrócić podopiecznego na drugi bok i przesunąć na prawą stronę łóżka. Zdjąć
brudną pościel spodnią a następnie naciągnąć prześcieradło i podkład ze strony lewej. Ułożyć
chorego  na  wznak  i  podłożyć  mu  pod  głowę  poduszki.  Przystąpić  do  zmiany  poszwy  na
przykryciu wierzchnim. Ułożyć kołdrę tak jak przy słaniu łóżka.

Sposób zmiany bielizny pościelowej przedstawiono na rys. 3.

Rys. 3. Postępowanie podczas zmiany bielizny pościelowej: a) sposób ułożenia i okrycia podopiecznego,

b) sposób umocowania podkładu, c) sposób umocowania brudnego prześcieradła, d) sposób ułożenia
czystego prześcieradła, e) sposób zasłania czystego prześcieradła, f) sposób naciągania i podkładania
pod materac podkładu [3, s. 122–125]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zmiana bielizny osobistej

Pomoc przy zmianie bielizny osobistej jest uzależniona od stopnia wydolności

samoobsługowej  podopiecznego.  Jeśli  osoba  jest  samodzielna  pomoc  ogranicza  się  do
przygotowania  czystej  zmiany  bielizny.  Gdy  podopieczny  nie  może  sam  wykonać  tej
czynności  wykonuje  to  opiekunka.  Zmianę  bielizny  rozpoczynamy  od  zdjęcia  spodni  od
piżamy.  Choremu  leżącemu  na  wznak  uginamy  kończyny  dolne  w  stawach  kolanowych,
unosimy  pośladki  i  zsuwamy  spodnie  do  stóp  i  zdejmujemy.  Podczas  nakładania  czystych
spodni  marszczymy  nogawki,  przekładamy  ich  przez  stopy  i  przesuwamy  do  wysokości
pośladków, unosimy pośladki i podciągamy spodnie do pasa i prostujemy nogi.

Następnie unosimy podopiecznego do pozycji półwysokiej na plecach i podsuwamy

bluzę  do  barków.  Zdejmujemy  bluzę  z  bliższej  kończyny  górnej  a  następnie  dalszej.
Nakładanie  czystej  bluzy  zaczynamy  od  nałożenia  rękawa  na  dalszą  kończynę  a  potem  na
bliższą.  Wyrównujemy  bluzę  na  plecach  i  zapinamy  guziki.  Układamy  podopiecznego
w dogodnej pozycji. Porządkujemy pościel.

Przenoszenie chorego

Przemieszczanie/przenoszenie to przeniesienie, przesunięcie osoby na inne miejsce,

zmiana pozycji, ułożenie w innym miejscu ciała podopiecznego. Celem jest poprawienie lub
zmiana pozycji, zmiana bielizny pościelowej i osobistej, zmiana łóżka. Czynność ta może być
wykonywana zarówno za pomocą specjalistycznego sprzętu jak i bez posługiwania się nim.

Przesuwanie na brzeg łóżka to jedna z wielu czynności umożliwiająca podopiecznemu

zmianę ułożenia ciała.  Wykorzystuje  się tu podkłady  ślizgowe, które podkłada się pod plecy
przenoszonego  na  wysokości  łopatek  i  pośladków  a  następnie  przesuwa  podopiecznego  w
kierunku  do  siebie  (rys.4).  Podkłady  ślizgowe  wykorzystuje  się  również  do  przenoszenia
podopiecznego  na  inne  łóżko  (rys.  5).  Czynność  ta  powinna  być  wykonywana  przez  dwie
osoby.

Rys. 4. Przekładanie podopiecznego poprzez

Rys. 5. Przenoszenie podopiecznego z wykorzystaniem

przesuwanie na podkładzie [3, s. 183]

podkładów ślizgowych [3, s. 183]

Przy obracaniu na bok stosuje się następującą technikę; obraca się głowę podopiecznego

w  swoim  kierunku,  rękę  bliższą,  wyprostowaną  w  stawie  łokciowym,  podkłada  się  pod
pośladek,  dalszą  układa  na  ciele.  Noga  bliższa  pozostaje  wyprostowana,  dalszą  zgina
w kolanie  podpiera  na  stopie  a  kolano  przechylone  w  stronę  obracającego.  Obrócenia
dokonuje  się  poprzez  chwycenie  w  ręce  podkładu  płóciennego  i  pociągnięcie  go  do  siebie.
Podopiecznego  zabezpiecza  się  przed  powrotem  do  poprzedniej  pozycji  poprzez  podłożenie
poduszki za plecami.

Czasami zachodzi konieczność przesunięcia podopiecznego w górę łóżka. Czynność ta

powinna być wykonywana przez dwie osoby. W tym celu należy najpierw unieść jego tułów,
wykorzystując prześcieradło a następnie podłożyć podkład ślizgowy pod pośladki. Uchwycić
osobę przesuwaną za przedramiona i przesuwać w górę (rys. 6).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Przesuwanie podopiecznego w górę łóżka [ 3, s. 188]

Posługiwanie się wózkiem inwalidzkim stwarza podopiecznemu szanse na większą

samodzielność, umożliwia przemieszczanie się. Czynność przemieszczenia podopiecznego na
wózek inwalidzki mogą wykonać dwie osoby poprzez: przenoszenie na ramionach (rys.7),
przenoszenie na ręczniku (rys. 8), przemieszczanie za pomocą śliskiej deseczki (rys. 9).

Rys. 7. Przenoszenie na ramionach [3, s. 189]

Rys. 8. Przenoszenie za pomocą ręcznika [3, s. 189]

Rys. 9. Przemieszczanie za pomocą śliskiej

deseczki [ 3, s. 190]

Kąpiel całego ciała

W zależności od stanu podopiecznego, jego przyzwyczajeń i nawyków, mycie całego

ciała można przeprowadzić pod natryskiem, w wannie lub łóżku. Z prysznica mogą korzystać
osoby samodzielne z zachowaną zdolnością chodzenia lub poruszający się za pomocą wózka
w pozycji siedzącej, wystarczająco silni i oczekujący niewielkiej pomocy.

W przypadku kąpieli pod natryskiem pomoc asystenta sprowadza się do przygotowania

pomieszczenia  do  kąpieli:  sprawdzenie  temperatury  otoczenia,  temperatury  wody,
przygotowanie środków do mycia, ręczników, stołka lub ławeczki, gdy podopieczny nie może
stać, pomoc w dojściu pod prysznic, objaśnieniu sposobu regulacji temperatury wody. Należy
poinformować  podopiecznego  o  konieczności  pozostawienia  otwartej  kabiny  prysznicowej.
Co  10–15  minut  należy  sprawdzać  stan  osoby  korzystającej  z  natrysku.  Jeśli  wymaga  tego
stan podopiecznego należy mu również pomóc zdjąć brudną bieliznę i założyć czystą.

Kąpiel w wannie można zalecać podopiecznym, którzy są w stanie samodzielnie lub przy

pomocy  osób  drugich  korzystać  z  takiej  kąpieli.  Do  tego  celu  można  również  użyć
specjalnych  urządzeń  technicznych  pozwalających  włożyć  i  wyjąć  podopiecznego  z  wanny,
nie  narażając  go  przy  tym  na  niebezpieczeństwo.  Przygotowując  kąpiel  w  wannie  dla
podopiecznego  mogącego  samodzielnie  z  niej  korzystać  należy  zadbać  o  właściwą
temperaturę  pomieszczenia,  przygotować  środki  do  mycia  ciała,  ręczniki,  wyłożyć  matą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

antypoślizgową  dno  wanny  i  podłogę,  odprowadzić  do  łazienki.  Udzielić  informacji
dotyczących sposobu regulacji temperatury i strumienia wody. Jeśli podopieczny życzy sobie
zostać  sam  należy  go  poinformować,  że  nie  wolno  zamykać  drzwi  łazienki  na  klucz.  Po
zakończeniu  kąpieli  odprowadzić  podopiecznego  do  pokoju.  Jeśli  wymaga  tego  stan
podopiecznego należy mu również pomóc zdjąć brudną bieliznę i założyć czystą.

W wielu sytuacjach, ze względu na stan zdrowia podopiecznego, konieczne jest

wykonanie toalety całego ciała w łóżku. Przed przystąpieniem do mycia podopiecznego
należy zadbać o właściwą temperaturę pomieszczenia, która powinna wynosić od 22 do
26

C. Przygotować wszystkie potrzebne środki do mycia: mydło, płyn do higieny intymnej,

myjka, gąbka, ręczniki, waciki, gaziki, maści, balsamy, spirytus salicylowy, pasta
i szczoteczka do zębów, miednica z wodą, dzbanek z wodą do spłukiwania, basen.

Toaletę całego ciała rozpocząć od umycia zębów. Należy podłożyć podopiecznemu

ręcznik pod brodę, podać szczoteczkę z nałożoną pastą i kubek z wodą do przepłukania ust.
Podopieczny myje zęby samodzielnie, jeśli jego możliwości są ograniczone asystentka myje
jego zęby sposobem przedstawionym w toalecie jamy ustnej.

Kolejną czynnością w toalecie całego ciała jest umycie twarzy, uszu, nosa i szyi. Przed

przystąpieniem  do  tego  zabiegu  należy  zdjąć  podopiecznemu  koszulę  i  podłożyć  pod  głowę
ręcznik. Następnie zmoczyć myjkę i umyć powiekę dalszą a następnie bliższą w kierunku od
zewnętrznego do wewnętrznego kącika oka (rys. 10a). Patyczkiem z nawiniętą watą oczyścić
jamę  nosową  dalszą  a  następnie  bliższą  podopiecznego.  Umyć  twarz  za  pomocą  ruchów
okrężno–  posuwistych  z  zachowaniem  następującej  kolejności:  czoło,  policzek  dalszy,  nos,
policzek  bliższy,  broda,  okolica  pod  nosem  i  usta  (rys.  10b).  Osuszyć  twarz  i przejść  do
umycia małżowiny usznej dalszej za pomocą gazików i patyczków higienicznych. W tym celu
należy  lekko  skręcić  głowę  podopiecznego  na  bok.  Mycie  uważa  się  za  zakończone  jeśli
wymieniane  patyczki  będą  czyste.  Powtórzyć  zabiegi  z  uchem  bliższym.  Potem  umyć
i osuszyć szyję podopiecznego.

Rys. 10. Toaleta twarzy: a) kierunek zmywania powieki, b) kierunek i sposób

mycia twarzy [3, s. 46, 47]

Po zmianie wody w miednicy przystępujemy do mycia kończyn górnych. Rozpoczynamy

od  umycia  kończyny  dalszej  –  najpierw  stronę  zewnętrzną  a  potem  wewnętrzną  ramienia
i przedramienia,  dół  pachowy  a  następnie  dłoń.  Osuszamy  rękę  i  powtarzamy  czynność
z kończyną  bliższą.  Następnie  myjemy  klatkę  piersiową  i  okolice  brzucha  podopiecznego.
Zabezpieczamy  okrycie  wierzchnie  przed  zmoczeniem  i  myjemy  klatkę  piersiową  od  strony
dalszej  do  bliższej  i  osuszamy.  Dokonujemy  oceny  stanu  skóry,  zwracając  uwagę  na  skórę
pod piersiami, szczególnie u kobiet, aby nie dopuścić do powstania odparzeń. Przechodzimy
do umycia brzucha, pępka i okolic bioder w taki sam sposób jak przy myciu klatki piersiowej.
Osuszamy umyte ciało podopiecznego i zmieniamy wodę w miednicy.

Myjemy kończyny dolne. W tym celu układamy nogi w odwiedzeniu i zginamy w stawie

kolanowym kończynę dalszą. Rozpoczynamy od umycia i osuszenia uda, następnie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wstawiamy stopę podopiecznego w misce z wodą, myjemy i osuszamy łydkę i stopę.
Przechodzimy do umycia w ten sam sposób kończyny dolnej bliższej.

Po zmianie wody w miednicy myjemy plecy i pośladki podopiecznego. Układamy go na

boku  i  myjemy  plecy  i  pośladki  aż  do  końca  szpary  pośladkowej,  osuszamy.  Umyte  części
smarujemy spirytusem salicylowym, oliwką lub balsamem do ciała aby zapobiec odleżynom.
Należy  też  wykonać  masaż  pleców.  Masaż  rozpoczyna  się  u  podstawy  kręgosłupa,  po  obu
jego stronach (A), przesuwając dłonie w kierunku barków długimi posuwistymi ruchami (B).
Okolicę  barków  masuje  się  ruchami  kolistymi,  po  czym  zsuwa  dłonie  wzdłuż  kręgosłupa
w dół (C). Okolice pośladków pociera się okrężnymi ruchami (D). Masaż należy wykonywać
delikatnie, stosując odpowiedni ucisk dłoni.  W czasie przesuwania dłoni  w kierunku barków
ucisk  powinien  być  większy  niż  przy  odwrotnym  ruchu.  Przy  ruchu  okrężnym  ucisk  jest
większy, gdy dłonie znajdują się w okolicy przykręgosłupowej, a mniejszy – gdy są oddalone
od kręgosłupa. Masaż powinien być wykonywany w czasie 10–15 minut (rys. 11).

Rys. 11. Masaż pleców i pośladków [4, s. 331 ]

Układamy podopiecznego na wznak i przystępujemy do umycia krocza i zewnętrznych

narządów  płciowych.  Nogi  ustawiamy  w  odwiedzeniu  i  uginamy  w  kolanach.  Pod  pośladki
podkładamy  basen.  Myjemy  pachwiny,  najpierw  dalszą  a  następnie  bliższą  ruchami  od
spojenia  łonowego  do odbytu.  W  przypadku  gdy  podopieczny  jest kobietą  myjemy  spojenie
łonowe a następnie zewnętrzne narządy płciowe ruchami od spojenia do odbytu i spłukujemy
czystą  wodą,  osuszamy.  Przy  myciu  krocza  u  mężczyzn  należy  odciągnąć  napletek
i delikatnie  umyć  żołędzie  gazikiem  lub  wacikiem,  następnie  umyć  skórę  w  okolicach  dołu
pachwinowego  od  strony  dalszej  do  bliższej,  worek  mosznowy,  okolice  krocza.  Osuszyć.
Zaobserwować czy nie zachodzą zmiany o charakterze odparzeń.

Po założeniu podopiecznemu czystej bielizny należy uczesać podopiecznego. W tym celu

dzielimy włosy na połowy – prawą i lewą. Przekręcamy głowę podopiecznego na bok: lewy –
czeszemy prawą stronę włosów, prawy – czeszemy lewą stronę. Układamy fryzurę
podopiecznemu zgodnie z jego życzeniem.

Przy wykonywaniu toalety całego ciała należy zadbać o to, aby pościel zarówno

wierzchnia jak i spodnia nie uległa zamoczeniu. Wykonując mycie poszczególnych części
ciała odkrywamy je tylko tyle na ile to jest konieczne, aby nie dopuścić do przeziębienia.
Sposób mycia całego ciała przedstawiono schematycznie na rysunku 12.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 12. Mycie całego ciała w łóżku: A – podłożenie ręcznika pod kończynę górną w taki sposób aby

w okolicy pachy ochraniał on wierzchnie przykrycie, B – podniesienie kończyny górnej w celu
lepszego dostępu do dołu pachowego, C – podstawienie pod dłoń miednicy z wodą, D – równoczesne
zdejmowanie wierzchniego przykrycia i nakładanie na klatkę piersiową ręcznika, E – podłożenie
ręcznika podczas mycia pleców, F – wykonanie tak zwanej „budki” do toalety krocza [3, s. 48]

Toaleta jamy ustnej

W skład toalety jamy ustnej wchodzi: mycie zębów, podniebienia, języka, oczyszczenie

tkanek znajdujących się pomiędzy zębami a policzkami oraz przestrzeni między zębowych.
Jeśli  podopieczny  nie  jest  sam  w  stanie  zadbać  o  higienę  jamy  ustnej  należy  mu  w  tym
pomóc.  Najpierw  dokonać  oceny  stanu  śluzówki  jamy  ustnej,  zwrócić  uwagę  na  stan
uzębienia.  Przygotować  niezbędne  przybory.  W  czasie  zabiegu  należy  zadbać  o  wygodę
podopiecznego aby się nie męczył, mógł dokładnie oczyścić zęby. Aby uniknąć zachłyśnięcia
się, należy stosować małą ilość pasty do zębów na suchą szczoteczkę i po dokładnym umyciu
zębów i dziąseł wypłukać jamę ustną małą ilością wody.

W przypadku gdy podopieczny jest ciężko chory lub nieprzytomny zabiegi higieniczne

jamy ustnej wykonuje opiekunka. Przy dobrym oświetleniu dokonuje obserwacji i oceny jamy
ustnej.  Aby  uniemożliwić  ugryzienie  w  czasie  oglądania  lub  toalety  jamy  ustnej,  należy
włożyć  pomiędzy  szczęki  szpatułkę  owiniętą  gazą  lub  szczękorozwieracz.  Należy  pamiętać
o wyjęciu protezy. Do zabiegu usuwania gromadzącej się często wydzieliny wykorzystuje się
wilgotne  gaziki.  Do  czyszczenia  zębów,  dziąseł,  podniebienia,  języka  używa  się  kwaczy,
szpatułek  oraz  środków  służących  oczyszczeniu  i  nawilżeniu  śluzówki  jamy  ustnej.
U podopiecznego nieprzytomnego nie wolno płukać jamy ustnej gdyż jest to niebezpieczne ze
względu  na  możliwość  zachłyśnięcia.  Trzymając  szczoteczkę  z  pastą  pod  kątem  45

dziąseł  i  zębów  myjemy  wewnętrzne  i  zewnętrzne  powierzchnie  zębów,  następnie
powierzchnie  gryzące  dolną  i  górną,  przestrzenie  między  wewnętrznymi  powierzchniami
policzków  i  zębami,  podniebienie  i  język.  Zabiegi  należy  wykonywać  delikatnie.  Zasady
pielęgnacji jamy ustnej przedstawiono na rysunku 13.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 13. Zasady pielęgnacji jamy ustnej: A – mycie dziąseł i nasady zębów od strony zewnętrznej,

B – czyszczenie wewnętrznej powierzchni zębów, C – czyszczenie powierzchni gryzącej zębów,
D – czyszczenie wewnętrznej powierzchni policzka, E – czyszczenie podniebienia, F – delikatne
oczyszczanie powierzchni języka [ 3, s. 62]

Pielęgnowanie włosów

Pielęgnowanie włosów polega na wielokrotnym w ciągu dnia czesaniu i szczotkowaniu

oraz  myciu  w  zależności  od  potrzeby  ale  nie  rzadziej  niż  raz  w  tygodniu.  Do  mycia  należy
używać  dobrego  szamponu,  który  oczyszcza  włosy  i  skórę  głowy  w  delikatny  sposób,  nie
powoduje  wysuszenia  skóry  głowy  i  ułatwia  rozczesywanie  włosów.  Jeżeli  podopieczny
stosuje odżywki do włosów należy ich użyć. Zasadą jest rozcieńczenie szamponu i mycie nim
dwukrotne  włosów,  wykonując  delikatny  masaż  skóry  głowy.  Włosy  należy  spłukiwać
kilkakrotnie.  Przy  spłukiwaniu  twarz  podopiecznego osłania  się  przed  zalaniem.  Ważne  jest
również  zabezpieczenie  pościeli  i  bielizny  osobistej.  Przy  myciu  głowy  należy  wybrać
technikę wygodną dla podopiecznego  i zależną od stopnia  samowystarczalności. Na rysunku
14 przedstawiono sposoby mycia głowy.

Rys. 14. Sposoby mycia głowy [4, s. 332]

Przed przystąpieniem do mycia głowy osoby leżącej należy zadbać o odpowiednią

temperaturę pomieszczenia, zamknięcie okien. Uczesanie podopiecznego leżącego powinno
być takie, by nie stwarzało niebezpieczeństwa powstawania odleżyn, na przykład koki,
upięcie za pomocą szpilek, klamerek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zabiegi pielęgnacyjne dłoni i stóp

Pielęgnowanie skóry dłoni jest ważne nie tylko ze względów estetycznych, lecz

zapobiega  również  powstawaniu  chorób  tak  zwanych  „brudnych  rąk”.  Zabieg  polega  na
myciu  i  nacieraniu  kremem  skóry,  aby  zapobiec  wysuszaniu  naskórka  oraz  na  dbałości
o paznokcie.  Niewłaściwie  pielęgnowane  paznokcie  mogą  się  łamać,  rozwarstwiać,  może
dochodzić do wrastania paznokci  lub do powstawania grzybicy. Pielęgnacja paznokci polega
na myciu, obcinaniu i piłowaniu. Jej celem jest utrzymanie czystości paznokci, ich skróceniu
oraz ma znaczenie  lecznicze, ponieważ zapobiega powstawaniu grzybicy. Pomoc w zakresie
pielęgnowania  paznokci  jest  uzależniona  od  stopnia  wydolności  samoobsługowej
podopiecznego.

Przed przystąpieniem do czynności zasadniczych należy usadzić podopiecznego

w dogodnej  pozycji,  zależnej  od  jego  stanu.  Zabezpieczyć  bieliznę  i  pościel  przed
zamoczeniem,  przygotować  zestaw  do  pielęgnacji  paznokci  oraz  miskę  z  ciepłą  wodą.
Następnie  dokładnie  umyć  i  wyszorować  miękką  szczoteczką  paznokcie  i  przystąpić  do  ich
obcinania.  Paznokcie  u  rąk  obcinamy  na  półokrągło  na  wysokości  paliczka  i  opiłowujemy
pilniczkiem.  Drewnianą  szpatułką  odsuwamy  skórki  ku  nasadzie  paznokcia.  Na  koniec
zabiegu  dokładnie  osuszamy  dłonie  zwracając  szczególną  uwagę  na  przestrzenie  między
palcami i smarujemy kremem.

Celem pielęgnacji stóp jest utrzymanie ich w czystości, usuwanie zrogowaciałego

naskórka  i  zachowanie  odpowiedniej  długości paznokci.  Przed  przystąpieniem  do  czynności
zasadniczych  należy  usadzić  podopiecznego  w  dogodnej  pozycji,  zależnej  od  jego  stanu.
Zabezpieczyć bieliznę  i pościel przed zamoczeniem, przygotować zestaw do pielęgnacji stóp
oraz miskę z ciepłą wodą. Stopy podopiecznego należy zanurzyć w misce z wodą zawierającą
mydło lub sole do stóp i moczyć 5–10 minut a następnie usunąć zrogowaciały naskórek przy
pomocy  pumeksu  lub  kremu  złuszczającego.  Wymyć  paznokcie  delikatnie  szorując  miękką
szczoteczką  i  dokładne  osuszyć  stopy  ze  szczególnym  zwróceniem  uwagi  na  przestrzenie
między  palcami.  Paznokcie  u  stóp  obciąć  nożyczkami  na  prosto  na  wysokości  paliczków,
usunąć brud spod paznokci i wyrównać nierówności pilnikiem. Na koniec należy posmarować
stopy kremem do stóp.

Przy wykonywaniu zabiegów pielęgnacji dłoni i stóp należy zaczynać od kończyny

bliższej, następnie zanurzać w misce z wodą drugą rękę lub nogę w celu zmiękczenia skóry,
a w tym czasie zająć się paznokciami u kończyny pierwszej.

Toaleta poranna i wieczorna

U podopiecznego, u którego nie zachodzi konieczność mycia całego ciała, należy zadbać

o umycie rano i wieczorem twarzy, szyi, rąk i okolicy pachy, pleców, pośladków i krocza.
Mycie poranne odświeża, poprawia samopoczucie, dodaje siły. Mycie wieczorem uspokaja
przygotowuje do snu.

Techniki i zasady toalety poszczególnych części ciała jak przy kąpieli całego ciała.

Utrzymanie higieny miejsca zamieszkania

Higiena miejsca zamieszkania ma istotny wpływ na zdrowie i psychikę podopiecznego.

Pokój w którym przebywa podopieczny powinien mieć odpowiedni mikroklimat. Elementy
mikroklimatu to między innymi:

−

temperatura powietrza,

−

wilgotność powietrza,

−

ruch powietrza,

−

oświetlenie i barwa powietrza.
Temperatura w pomieszczeniach w których przebywają ludzie, powinna być taka, aby

przebywające tam osoby miały przyjemne odczucie ciepła. Jako optymalny zakres przyjmuje

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

się temperatury 20–22

C. Przebywanie w pomieszczeniach o wysokiej temperaturze

powietrza może powodować zakłócenie równowagi między wytwarzaniem a oddawaniem
ciepła przez organizm. Wysoka temperatura otoczenia wpływa również na układ nerwowy,
powodując drażliwość, apatię, obojętność.

Optymalna wilgotność powietrza w pomieszczeniu powinna wynosić 40–60%. Zbyt mała

wilgotność  powietrza  powoduje  wysychanie  i  pękanie  błon  śluzowych  i  skóry,  co  osłabia
naturalną  barierę  ochronną  organizmu  przed  wnikaniem  drobnoustrojów.  Zbyt  duża
wilgotność  w  wysokiej  temperaturze  otoczenia  utrudnia  oddawanie  ciepła  z  organizmu
wskutek  zachwiania  odparowania  potu  ze  skóry.  Duża  wilgotność  powietrza  w  niskiej
temperaturze prowadzi do przeziębień, infekcji górnych dróg oddechowych, kataru.

Stały ruch powietrza w pomieszczeniu i mieszanie się jego warstw warunkuje

wyrównanie  składu  chemicznego  i  temperatury.  Celem  dopływu  świeżego  powietrza
i poprawy  warunków  mikroklimatu  w  pomieszczeniu  niezbędne  jest  wietrzenie,  nawet
kilkakrotne  w  ciągu  dnia,  wietrzenie  –  bezpośrednie  lub  pośrednie.  Wietrzenie  bezpośrednie
polega  na  szerokim  jednoczesnym  kilkuminutowym  otwarciu  okien  i  drzwi.  Taki  sposób
wietrzenia można zastosować gdy w pokoju nie przebywa podopieczny. Wietrzenie pośrednie
polega  na  wymianie  powietrza  poprzez  otwarcie  okien  w  jednym  pomieszczeniu  i  po  kilku
minutach, gdy powietrze się ogrzeje wprowadzeniu go do drugiego pomieszczenia.

Pomieszczenia w których przebywają podopieczni powinny mieć zapewnione dobre

oświetlenie, to znaczy nie może być one ani zbyt silne ani zbyt słabe. Najlepsze jest
oświetlenie naturalne, czyli dzienne. Pokoje powinny być tak usytuowane, aby dostęp światła
naturalnego był możliwie najlepszy. Oświetlenie sztuczne powinno być jasne, równomiernie
rozproszone, nie dawać blasku i nie ogrzewać pomieszczenia.

Szeroko pojmowany mikroklimat pokoju tworzy także kolorystyka – barwy ścian, podłóg

i  inne  elementy  barwne  wyposażenia.  Badacze  dowodzą,  że  barwy  wywołują  i  podtrzymują
stany  emocjonalne  wpływając  pośrednio  na  zachowanie  ludzi.  Barwy  ciepłe,  na  przykład
żółta,  pomarańczowa,  czerwona  działają  pobudzająco,  ekscytująco,  natomiast  barwy  zimne,
takie jak niebieska, zielona działają uspokajająco na ustrój nerwowy.

Pokój w którym przebywa podopieczny powinien też być często sprzątany. Codziennie

powinno się wycierać na mokro kurze, podłogi, odkurzać.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie jest znaczenie higieny osobistej dla zdrowia?
2.  Jak zbudowana jest skóra?
3.  Jakie są skutki zaniedbań w zakresie higieny osobistej?
4.  Jakie znasz podstawowe zabiegi higieniczne?
5.  Jakie znasz sposoby kąpieli całego ciała i kiedy można je stosować?
6.  Jakie czynniki decydują o mikroklimacie miejsca zamieszkania?
7.  W jaki sposób myjemy głowę podopiecznemu?
8.  W jaki sposób wykonujemy toaletę jamy ustnej?
9.  W jaki celu przenosimy podopiecznego?
10.  Jakie są sposoby i techniki przemieszczania podopiecznego unieruchomionego w łóżku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zmień bieliznę pościelową i pościel łóżko podopiecznemu unieruchomionemu w łóżku,

który nie może samodzielnie siadać ani zmieniać pozycji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zmiany bielizny pościelowej,
2)  zdjąć brudną bieliznę pościelową i odłożyć ją do pojemnika na brudną bieliznę,
3)  założyć czystą bieliznę na poduszkę i kołdrę,
4)  pościelić łóżko zgodnie z poznanym algorytmem,
5)  uporządkować otoczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

łóżko z materacem,

−

krzesła,

−

kosz lub wózek na brudną bieliznę,

−

rękawiczki gumowe,

−

podkłady,

−

komplet czystej pościeli.

Ćwiczenie 2

Wykonaj słanie łóżka z podopiecznym unieruchomionym w łóżku, który może siadać

i odwracać się na boki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym słania łóżka,
2)  przyjąć rolę podopiecznego, asystenta, członka rodziny lub obserwatora,
3)  jako podopieczny położyć się w łóżku,
4)  jako asystent przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
5)  jako członek rodziny wykonywać polecenia asystenta,
6)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
7)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
8)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

9) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
10) powtarzać ćwiczenie, aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

łóżko z materacem,

−

komplet pościeli,

−

stolik, krzesło lub dwa krzesła,

−

rękawiczki gumowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Zmień pidżamę podopiecznemu leżącemu, który ma problemy z samodzielnym

podnoszeniem się i obracaniem na boki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zmiany bielizny osobistej,
2)  przyjąć rolę podopiecznego, asystenta lub obserwatora,
3)  jako podopieczny położyć się w łóżku,
4)  jako asystent przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
5)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
6)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
7)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

8) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
9) powtarzać ćwiczenie aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

czysta piżama,

−

kosz lub wózek na brudną bieliznę,

−

rękawiczki gumowe.

Ćwiczenie 4

Wykonaj toaletę poranną podopiecznej częściowo samodzielnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przyjąć rolę podopiecznego, asystenta lub obserwatora,
2)  jako podopieczny położyć się w łóżku,
3)  jako asystent przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
4)  wykonać toaletę zgodnie z poznanym algorytmem,
5)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
6)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) powtarzać ćwiczenie, aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

łóżko z materacem,

−

środki do mycia: mydło, myjka, miednica z ciepłą wodą, waciki, gaziki,

−

przybory do mycia zębów: pasta, szczoteczka, kubek z wodą,

−

ręcznik,

−

rękawiczki gumowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Wykonaj w warunkach symulowanych mycie całego ciała u pacjentki unieruchomionej

w łóżku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym kąpieli całego ciała w łóżku,
2)  przyjąć rolę podopiecznego, asystenta lub obserwatora,
3)  jako podopieczny położyć się w łóżku,
4)  jako asystent przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
5)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
6)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
7)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

8) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
9) powtarzać ćwiczenie, aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

łóżko z materacem,

−

przybory toaletowe: środki do mycia, myjka, gaziki, waciki, pasta i szczoteczka do
zębów, balsamy lub kremy

−

ręcznik,

−

miednica z ciepłą wodą,

−

rękawiczki gumowe.

Ćwiczenie 6

Wykonaj toaletę jamy ustnej osoby z częściową wydolnością samoobsługową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przyjąć rolę podopiecznego, asystenta lub obserwatora,
2)  jako podopieczny położyć się w łóżku,
3)  jako asystent przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
4)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
5)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
6)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) powtarzać ćwiczenie, aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

łóżko z materacem i kompletem pościeli,

−

przybory toaletowe: pasta i szczoteczka do zębów,

−

kubek z wodą,

−

miska nerkowa,

−

ręcznik,

−

rękawiczki gumowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 7

Wykonaj zabiegi pielęgnacyjne dłoni i stóp u podopiecznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przyjąć rolę podopiecznego, asystenta lub obserwatora,
2)  jako podopieczny położyć się w łóżku,
3)  jako asystent przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
4)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
5)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
6)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) powtarzać ćwiczenie, aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

łóżko z materacem i kompletem pościeli,

−

przybory toaletowe: szczoteczki do rąk i nóg, mydło, pilniczek do paznokci, nożyczki,
szpatułki drewniane, pumeks, kremy do rąk i stóp, miska z wodą,

−

ręcznik,

−

rękawiczki gumowe.

Ćwiczenie 8

Pomóż podopiecznemu przemieścić się z łóżka na wózek inwalidzki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przyjąć rolę podopiecznego, asystenta lub obserwatora,
2)  jako podopieczny położyć się w łóżku,
3)  jako asystent przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
4)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
5)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
6)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) powtarzać ćwiczenie aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wózek inwalidzki,

−

śliska deseczka,

−

podkład lub prześcieradło do uniesienia chorego,

−

rękawiczki gumowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 9

Umyj głowę podopiecznemu leżącemu mogącemu samodzielnie siadać.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym sposobów mycia głowy,
2)  przyjąć rolę podopiecznego, asystenta lub obserwatora,
3)  jako podopieczny położyć się w łóżku,
4)  jako asystent przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
5)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
6)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
7)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

8) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
9) powtarzać ćwiczenie aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

środki do mycia włosów: szampon, odżywka, miednica z ciepłą wodą,

−

rynienka ściekowa,

−

dzbanek z ciepłą wodą do spłukiwania,

−

ręcznik,

−

rękawiczki gumowe.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić znaczenie higieny osobistej dla zdrowia?

¨ ¨

2) określić skutki nie przestrzegania higieny osobistej?

¨ ¨

3) pomóc podopiecznemu w kąpieli pod natryskiem?

¨ ¨

4) wykonać kąpiel całego ciała w łóżku?

¨ ¨

5) wykonać zabieg mycia głowy w zależności od stanu podopiecznego?

¨ ¨

6) posłać łóżko podopiecznemu?

¨ ¨

7) zmienić bieliznę pościelową?

¨ ¨

8) dokonać zmiany bielizny osobistej?

¨ ¨

9) wykonać toaletę jamy ustnej podopiecznego?

¨ ¨

10) wykonać zabiegi pielęgnacyjne dłoni i stóp podopiecznego?

¨ ¨

11) przemieścić podopiecznego na brzeg łóżka?

¨ ¨

12) podnieść podopiecznego do pozycji siedzącej?

¨ ¨

13) pomóc podopiecznemu przemieścić się na wózek inwalidzki?

¨ ¨

14) zadbać o właściwy mikroklimat pomieszczenia, w którym przebywa

podopieczny?

¨ ¨

15) wykonać toaletę poranną i wieczorną podopiecznego?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Profilaktyka powikłań związanych z unieruchomieniem

4.3.1. Materiał nauczania

Odleżyny i odparzenia

Odleżynami nazywamy zmiany obejmujące skórę i tkanki podskórne, które powstały na

skutek długotrwałego ucisku, tarcia  lub tych dwóch czynników  jednocześnie. Występują one
zazwyczaj  u  osób  unieruchomionych  na  przykład  przez  ciężką  chorobę,  zmuszonych  do
spędzania  długich  godzin  w  jednej  pozycji  ciała,  kiedy  podczas  leżenia  lub  siedzenia  bez
ruchu  następuje  bezpośredni  nacisk  kości  na  tkankę  miękką.  Odleżyna  to  poprzedzone
zaczerwieniem ognisko martwicy.

Odparzenia to skutek ocierania się o siebie dwóch stykających się powierzchni ciała lub

tarcia skóry o przylegającą odzież. Powstają najczęściej w zagłębieniach fałdów skórnych,
pod dużym i ciężkim biustem, w fałdach na brzuchu i między pośladkami, w pachwinach, na
bokach ciała, pod pachami i po wewnętrznej stronie ud.

Mechanizm powstawania

Odleżyny powstają w wyniku działania czynników zewnętrznych i wewnętrznych.
Czynnikami zewnętrznymi mogą być:

−

ciśnienie proste, czyli ucisk wywierany na tkanki miękkie z jednej strony przez kościec,
z drugiej przez twarde podłoże – w miarę upływu czasu następuje zahamowanie lub
ograniczenie krążenia krwi i ukrwienia tkanek, dochodzi do obumierania tkanek,

−

stosowanie nieodpowiedniej techniki zmiany pozycji – powoduje tarcie powierzchnią
ciała o bieliznę pościelową,

−

stosowanie źle wyprofilowanych foteli oraz ześlizgiwanie się osoby w pozycji
półwysokiej na plecach – dochodzi do przesuwania się tkanek pośladków względem
siebie, ich zrywania i powstawania mikrourazów skóry,

−

niski poziom świadczonych usług medycznych – niski poziom wiedzy, zła pielęgnacja,
brak motywacji do pracy, brak personelu.
Czynnikami wewnętrznymi, czyli związanymi z osobą podopiecznego, mogą być między

innymi:

−

otyłość,

−

nietrzymanie moczu i stolca,

−

miażdżyca,

−

ograniczenie ruchomości – unieruchomienie w łóżku, przebywanie większość czasu na
wózku inwalidzkim,

−

infekcje bakteryjne,

−

czas trwania choroby i inne.
Zmiany odleżynowe mogą się tworzyć w wielu miejscach ciała chorego, co

przedstawiono na rysunku 15.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 15. Umiejscowienie odleżyn w zależności od pozycji podopiecznego [3, s. 26]

Oceny zagrożenia powstawania odleżyn można dokonać prowadząc obserwację chorego.

Do tego celu służą różne skale. Poniżej podano skalę Norton.

Tabela 3. Skala Norton

Czynnik ryzyka

Stan fizykalny

dobry

dość dobry

średni

bardzo ciężki

Stan świadomości

pełna
przytomność
i świadomość

apatia

zaburzenia
świadomości

stupor lub
śpiączka

Aktywność (zdolność
przemieszczania się)

chodzi
samodzielnie

chodzi z asystą porusza się

tylko na wózku
inwalidzkim

stale pozostaje
w łóżku

Stopień samodzielności przy
zmianie pozycji

pełna

ograniczona

bardzo
ograniczona

całkowita
niesprawność

Czynność zwieraczy odbytu i
cewki moczowej

pełna sprawność sporadyczne

moczenie się

zazwyczaj
nietrzymanie
moczu

całkowite
nietrzymanie
moczu i stolca

Ocenę stanu podopiecznego trzeba odnotowywać raz na dobę. Jeśli chory otrzyma 14

punktów lub mniej, to sygnał, że wystąpiło zagrożenie ryzykiem powstawania odleżyn
i należy podjąć intensywniejsze działania profilaktyczne.

Wprowadzono kilka podziałów stopnia zaawansowania odleżyn w zależności od ich

głębokości, wyglądu lub wielkości:

−

stopień I – blednące zaczerwienienie. Lekki ucisk palcem powoduje zblednięcie skóry, co
wskazuje, że mikrokrążenie nie jest jeszcze uszkodzone,

−

stopień II – nie blednące zaczerwienienie. Rumień utrzymuje się pomimo ucisku palca.
Ta reakcja jest spowodowana uszkodzeniem mikrokrążenia, zapaleniem i obrzękiem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tkanek. Może pojawić się powierzchowny obrzęk, uszkodzenie naskórka i pęcherze,
towarzyszy mu ból,

−

stopień  III  –  uszkodzenie  pełnej  grubości  skóry  z  tkanką  podskórną.  Brzegi  rany  są
dobrze  ograniczone,  występują  obrzęki  tkanki  podskórnej  i  stan  zapalny  brzegów
owrzodzenia.  Dno  rany  jest  wypełnione  czerwoną  ziarniną  lub  żółtymi  masami
rozpadających się tkanek,

−

stopień IV – uszkodzenie obejmuje również tkankę podskórną. Martwica tkanki
tłuszczowej jest spowodowana zapaleniem i zakrzepicą małych naczyń,

−

stopień V – zaawansowana  martwica zajmuje powięź  i  mięśnie. Zniszczenie może także
obejmować stawy  i  kości. Powstałe jamy mogą łączyć się  ze sobą.  W ranie znajdują się
czarnobrązowe masy rozpadających się tkanek.
Powstawaniu  odparzeń  sprzyja  nadmierna  potliwość,  niedostateczna  higiena  i  noszenie

nieprzewiewnej  bielizny.  Kiedy  sprawa  wymknie  się  spod  kontroli,  na  odparzonej  skórze
tworzy  się  bardzo  bolesna  sącząca  się  rana,  nierzadko  pokryta  pęcherzami.  W  tej  sytuacji
bardzo  łatwo  dochodzi  do  infekcji  bakteryjnych  i  grzybic,  bolesnych  i  trudno  gojących  się.
W skrajnych wypadkach ratunkiem może okazać się wyłącznie przeszczep skóry.

Sposoby zapobiegania odleżynom i odparzeniom

Przy zapobieganiu należy dokładnie obserwować skórę chorego podczas każdej zmiany

pozycji,  rygorystycznie  dbać  o  zachowanie  higieny,  unikać  zanieczyszczenia  skóry  kałem
i moczem,  dbać  o  nawilżenie  skóry  przez  stosowanie  kremów  i  emulsji.  Można  używać
preparatów, które nie tylko stworzą barierę ochronną przed kontaktem z potem lub  moczem,
ale  i  zawierają  substancje  dezynfekujące oraz  lecznicze.  Należy  zmieniać delikatnie pozycję
chorego,  unikać  urazów,  stosować  miękką  nie  drażniącą  skóry  pościel  oraz  bieliznę.  Zaleca
się jej zmienianie po każdym zamoczeniu, a nawet zawilgotnieniu, zapobieganie przegrzaniu
i przepoceniu, a także krótkie przycinanie paznokci – zarówno opiekuna, jak i chorego.

W celu zapobiegania powstawaniu odleżyn zaleca się przede wszystkim aktywność

ruchową  pacjenta,  zmienianie  jego  pozycji  przynajmniej  co  4  godziny,  zwiększenie  dostępu
powietrza  do  uciśniętych  pozycji  ciała,  stosowanie  ręcznego  masażu  i  oklepywanie  jeszcze
nie  uszkodzonych  miejsc,  używanie  krążków  i  wałków  pokrytych  flanelą  lub  skórą  baranią
zawierającą lanolinę łagodzącą podrażnienia, które można pod kontrolą podkładać choremu.
Sposoby ułożenia podopiecznego przedstawiono na rysunku 16.

Rys. 16. Ułożenia z zastosowaniem niezbędnych udogodnień: A) pozycja na plecach pionowa, B) z pochyloną

klatką piersiową do przodu, C) pozycja na boku, pozioma, [ 3, s. 148, 151, 154]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 17. Ułożenia z zastosowaniem niezbędnych udogodnień D) pozycja na brzuchu, E) pozycja płaska na

plecach [ 3, s. 148, 151, 154]

Innym sposobem jest położenie chorego na materacu zmiennociśnieniowym sterowanym

pompką. Działa on w taki sposób, że w określonych odstępach czasu napełniają się lub
opróżniają dwie części komór powietrznych. Niekiedy mogą być skuteczne gąbkowe
materace, tak zwane jeże, które można wypożyczyć z zakładów opieki paliatywnej.

Aby uniknąć odparzeń należy myć całe ciało przynajmniej dwa razy dziennie, rano

i wieczorem, a po kąpieli bardzo starannie osuszyć skórę delikatnym ręcznikiem. Należy
również nosić luźną, przewiewną odzież oraz wygodną bieliznę z tak zwanych oddychających
tkanin. Wskazane jest stosowanie preparatów, których zadaniem jest czynić skórę suchą.
Należą do nich między innymi zasypki i płyny, które stosuje się kilka razy dziennie.

Leczenie odleżyn

Nowoczesne leczenie odleżyn polega na koncepcji wilgotnego leczenia ran. Badania

wykazały bowiem, że gojenie przebiega szybciej, gdy powierzchnia rany jest wilgotna.
Powoduje to przyspieszenie leczenia odleżyny aż o 50%.

Leczenie jest uzależnione od stopnia zaawansowania odleżyny. Należy przy tym

pamiętać, że w poważniejszych przypadkach powinno ono przebiegać pod ścisłą kontrolą
lekarza i najczęściej jest prowadzone w czasie pobytu w szpitalu lub placówkach opieki
paliatywnej.

Przy leczeniu odleżyn można zastosować specjalne półprzepuszczalne opatrunki

pochłaniające  nadmiar  wysięku.  Zabezpieczają  ranę  przed  zanieczyszczeniem  oraz
zapobiegają  jej  wysychaniu.  Mogą  to  być  opatrunki  hydrożelowe, hydrożelowe  z  alginatami
i żelowe  hydrokoloidowe.  Zwłaszcza  te  ostatnie  mają  dobre  właściwości  oczyszczające,
powodują  nawodnienie  tkanki  martwiczej  i  ułatwiają  przebieg  naturalnych  procesów
oczyszczania odleżyny oraz jej gojenie.

Leczenie głębszych odleżyn III, IV, a nawet V stopnia, które mają charakterystyczny

czarny, czasami brązowy kolor i suchą, twardą martwicę, początkowo polega na oczyszczeniu
odleżyny  poprzez  usunięcie  lub  rozpuszczenie  martwicy.  Zabiegu  dokonuje  się  za  pomocą
interwencji chirurgicznej,  ale  niekiedy  alternatywnym  działaniem  może  być oczyszczenie  za
pomocą preparatów enzymatycznych, takich jak streptokinaza, stosowanych w maści lub żelu
lub przez nasączanie nimi na przykład opatrunków alginianowych. Skuteczny może być także
opatrunek  hydrokoloidowy,  który  dzięki  wysokiemu  uwodnieniu  powoduje  nasączenie
i łatwiejsze  oddzielenie  strupa  martwiczego.  Oczyścić  ranę  można  także  za  pomocą
hydrokoloidu  w  postaci  pasty,  który  po  wypełnieniu  jamy  odleżynowej  przykrywa  się
hydrokoloidem  w  postaci  płytki.  W  niektórych  ośrodkach  stosuje  się  gazę  nasączoną
roztworem powidyny.

W przypadku tak zwanych ran żółtych, przechodzących czasami w biel, zawierających

w wysięku  martwe  komórki,  nie  można  dopuścić  do  wyschnięcia  rany.  Utrzymanie
wilgotnego środowiska ułatwia  ich  usunięcie.  W tej sytuacji również są skuteczne opatrunki
alginianowe,  do  których  mocowania  zakłada  się  drugi  opatrunek  pokrywający  na  przykład
płytkę hydrokoloidu. Nie zaleca się stosowania błony poliuretanowej, która ma tendencję do
spływania,  ani  gazy,  która  nie  zapewnia  wilgotnego  środowiska  i  przemięka  z  powodu
nadmiaru  wysięku.  Przy  średniej  i  małej  ilości  wysięku  skuteczny  jest  żel  hydrokolidowy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

który utrzymuje wodną równowagę – oddaje wodę do środowiska i jednocześnie pochłania
wysięk. Pokrywa się go także drugim opatrunkiem.

Hydrokoloidy występują w postaci płytek lub pasty. Chronią przed bakteriami oraz

dostępem moczu i stolca, a także ułatwiają procesy ziarninowania i tworzenie się naskórka,
izolują termicznie ranę, a także łagodzą ból.

Jeżeli chory ma tak zwane rany czerwone, czyli znajdujące się na etapie ziarninowania,

bardzo  ważne  jest  odpowiednie  żywienie  dietetyczne.  Powinno  się  u  nich  stosować  dietę
wysokobiałkową z zawartością białka zwierzęcego, zawierającą także witaminę C oraz cynk.
Ten  etap  procesu  gojenia  się  polega  na  rozrastaniu  się  naczyń  włosowatych  powstających
z naczyń  krwionośnych.  Następuje  produkowanie  przez  organizm  koniecznego  wówczas
kolagenu  i  białka.  W  tych  przypadkach  opatrunki  powinny  również  zapewniać  wilgotne
środowisko  i  pobudzać  ziarninowanie.  Niektóre  z  nowoczesnych  opatrunków  różnią  się  od
dotychczas  stosowanych  między  innymi  tym,  że  nie  trzeba  ich  zmieniać  codziennie,  ale
pozostają  na  ranie  nawet  przez  kilka  dni.  Należy  tu  również  zwrócić  uwagę,  że  obecnie
dostosowuje się rodzaj opatrunku do rodzaju rany i fazy gojenia się.

Rany różowe (I i II stopnia) są na takim etapie gojenia się, w którym tworzy się naskórek,

dlatego  też  wymagają  jego  pobudzenia  i  szczególnej  ochrony.  I  tu  również  utrzymuje  się
wilgotne  środowisko  między  innymi  za  pomocą  żeli  hydrokoloidowych  przytrzymywanych
za  pomocą  opatrunku  zabezpieczającego.  Można  także  zastosować  wtedy  supercienkie
hydrokoloidy  lub  błony  poliuretanowe.  Podczas  zmian  opatrunków  ranę  spłukuje  się  0,9%
roztworem  soli.  Już  podczas  gojenia  się  nie  zaleca  się  przemywania  rany  substancjami
antyseptycznymi,  takimi  jak  woda  utleniona,  hibitan, 10%  NaCl,  gdyż  działają  drażniąco  na
tworzące  się  zdrowe  tkanki.  W  przypadku  infekcji  rany,  której  objawem  może  być
zaczerwienienie,  obrzęk,  zwiększona  ciepłota  czy  wzrost  temperatury,  lekarz  może
zdecydować o zastosowaniu antybiotyku.

Leczenie odparzeń polega na przemywaniu kilka razy dziennie odparzonej skóry

środkiem dezynfekującym, najlepiej nieszczypiącym. Jeśli odparzenie powstało w fałdzie
skórnym, należy włożyć między stykające się powierzchnie ciała jałowy gazik i umocować go
przepuszczającym powietrze plastrem. Jeżeli na skórze pojawiły się pęcherze, pomogą:

−

krem Linomag – zawarty w nim kwas borny leczy odparzenia i odleżyny; trzeba wcierać
go kilka razy dziennie,

−

maść Alantan – wchodząca w jej skład alantoina działa przeciwzapalnie i ściągająco,
przyspiesza też gojenie się naskórka; należy używać kilkakrotnie w ciągu dnia,

−

maść Propolan – dzięki ekstraktowi z propolisu ma działanie przeciwbakteryjne;
nakładać cienką warstwą dwa-trzy razy dziennie,

−

puder propolisowy propolis, czyli kit pszczeli, działa antybakteryjnie i przeciwgrzybiczo;
używać dwa-trzy razy dziennie,

−

pianka Panthenol Plus z witaminą E.

Profilaktyka przykurczów i ograniczenia sprawności fizycznej

Długotrwałe unieruchomienie w łóżku sprzyja powstawaniu odleżyn, przykurczów

mięśni  i  wiotczeniu  mięśni,  co  w  konsekwencji  prowadzi  do  ograniczenia  sprawności
fizycznej. W zapobieganiu powstawaniu przykurczów stosuje się częstą zmianę pozycji ciała.
Celem  zmiany  pozycji  jest  przeciwdziałanie  przedłużonemu  uciskowi  tkanek  co  w  efekcie
powoduje  złagodzenie  dolegliwości  bólowych,  zapobieganie  odleżynom,  przykurczom
i zapaleniu płuc. Wspomaga  oddychanie krążenie  i trawienie. Stwarza korzystne warunki do
prowadzenia  ćwiczeń  gimnastycznych  i  uruchamiania  chorego.  Stosuje  się  takie  same
ułożenia jak przy zapobieganiu odleżynom.

Ćwiczenia wspomagające aktywność fizyczną chorego i zapobiegające powstawaniu

przykurczów dzielimy na bierne – wykonywane przez asystenta lub członka rodziny bez

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

współudziału pacjenta i czynne – wykonywane są przez samego podopiecznego pod kontrolą
asystenta.

Ćwiczenia polegają na zginaniu, prostowaniu, przywodzeniu, odwodzeniu, rotacji

kończyn  w  stawach  przy  zachowaniu  jej  fizjologicznych  ruchów.  Ćwiczenia  te  pomagają
utrzymać  prawidłowe  funkcjonowanie  organizmu  podopiecznego.  Ćwicząc  kończyny  górne
i dolne  wykonujemy  ruchy  wszystkich  stawów.  Przebieg  ćwiczeń  poszczególnych  części
kończyn górnych przedstawiono na rysunkach 18–22.

Ćwiczenia kończyny górnej

Rys. 18. Ćwiczenia bierne palców dłoni [3, s. 164]

Rys. 19. Zakres prostowania i zginania

nadgarstka [ 3, s. 164]

Rys. 20. Ćwiczenia bierne nadgarstka [3, s. 165]

Rys. 21. Zakres ruchomości w stawie łokciowym

[3, s. 165]

Rys. 22. Zakres ruchomości w stawie ramiennym A) zginanie i prostowanie, B) odwodzenie, C) skręcanie do

wewnątrz i na zewnątrz [ 3, s. 166]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenia kończyn dolnych przedstawiono na rysunkach 23–29.

Rys. 23.

Zakres prostowania w stawie śródstopno-paliczkowym palucha (0–80

)

oraz zginania w stawach śródstopno-paliczkowym palców II–V (0–35

)

[3, s. 167]

Rys. 24. Zakres ruchomości w stawie skokowym A – zginanie, wyprost,

B – odwracanie, C – nawracanie [3, s. 167]

Rys. 25. Zakres ruchomości w stawie biodrowym A – zgięcie kończyny

wyprostowanej, B – zgięcie kończyny zgiętej w stawie kolanowym
[3, s. 168]

Rys. 26. Zakres ruchomości w stawie biodrowym – odwodzenie [3, s. 168]

Rys. 27. Zakres ruchomości kolana [3, s. 169]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 28. Zakres ruchomości w stawie biodrowym: skręcenie [3, s. 169]

Rys. 29. Zakres ruchomości w stawie biodrowym: przeprost [3, s. 169]

Ćwiczenia bierne szyi

Przed przystąpieniem do ćwiczeń biernych szyi należy ułożyć podopiecznego w pozycji

wysokiej na plecach. Sposób gimnastykowania przedstawiono na rysunku 30.

Rys. 30. Sposób gimnastykowania szyi: A – pochylenie do przodu, tyłu, B – zwracanie twarzy w prawą i lewą

stronę, C – przechylanie głowy na bok [3, s. 170]

Zapobieganie powikłaniom oddechowym

Podeszły wiek, osłabienie i długotrwałe unieruchomienie sprzyjają powstawaniu

zaburzeń oddechowych. Jednym z podstawowych zaburzeń oddychania może być spłycenie
oddechu kiedy zmniejsza się ilość tlenu dostarczana do płuc. Przyczynami takiego stanu mogą
być: nadmierna ilość wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych, obrzęki błony
śluzowej, skurcz oskrzeli.

Zapobieganie

powikłaniom

oddechowym

polega

utrzymaniu

właściwego

mikroklimatu pokoju w którym chory przebywa. Należy też zapewnić prawidłowe ułożenia
podopiecznego. Ułożenie podopiecznego jest uzależnione od jego stanu, rodzaju schorzenia
i może być:

−

wysokie – stosowane przy występującej duszności w schorzeniach płuc i układu krążenia
(rys. 31A),

−

wysokie z pochyleniem do przodu – ma zastosowanie u osób z dużą dusznością
(rys.31B),

−

wysokie z opuszczonymi nogami – stosowane u osób z dusznością (rys. 31C),

−

półwysokie boczne – ma zastosowanie u podopiecznych z wysiękowym zapaleniem
opłucnej (rys. 31D).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 31. Sposoby prawidłowego ułożenia: A) wysokie (Fowlera), B) wysokie z pochyleniem do przodu,

C) wysokie z opuszczonymi nogami, D) półwysokie boczne [ 4, s. 285, 286, 287]

Powikłaniom zapobiegają też ćwiczenia oddechowe. Celem ćwiczeń oddechowych jest:

utrzymanie  fizjologicznej  wentylacji  płuc,  wzmocnienie  siły  wydechu,  usuwanie  wydzieliny
z dróg  oddechowych  (efektywny  kaszel),  ułatwianie  odksztuszania,  zwiększenie  ruchomości
klatki  piersiowej.  Najprostsze  ćwiczenia  oddechowe  polegają  na  wykonywaniu  trzech
głębokich oddechów z wdychaniem powietrza przez nos i wydychaniem przez zaciśnięte usta
wolno  i  spokojnie,  naśladując  gwizdanie.  Ćwiczenia  te  należy  wykonywać  co  najmniej
trzykrotnie  w  ciągu  dnia  w  dobrze  wywietrzonym  pomieszczeniu.  Częstotliwość  ćwiczeń
może zostać zwiększona nawet trzykrotnie co 1–2 godziny przez 5–10 minut.

Innym sposobem ćwiczeń oddechowych jest oddychanie torem brzusznym. Podopieczny

leży  na  wznak  z  nogami  ugiętymi  w  stawach  biodrowych  i  kolanowych.  W  tym  ułożeniu
zwiększa  się  ruchomość  przepony.  Asystent  umieszcza  jedną  rękę  na  klatce  piersiowej
podopiecznego  a  drugą  na  brzuchu.  Poleca  wziąć  głęboki  wdech  z  uniesieniem  nadbrzusza,
potem  głęboki  wydech  z  udziałem  mięśni  brzucha.  Czynność  powtarza  się  kilkakrotnie
a następnie poleca się podopiecznemu spokojne oddychanie (rys. 32).

Rys. 32. Oddychanie torem brzusznym: A – maksymalny wdech, B – maksymalny wydech [4, s. 289]

Do metod wspomagających odksztuszanie wydzieliny z dróg oddechowych zaliczamy

oklepywanie  i  opukiwanie  klatki  piersiowej,  efektywny  kaszel  –  pokasływanie  lub
wypowiadanie  na  wydechu  spółgłoski  „r”.  Podczas  oklepywania  dłoń  jest  lekko  zgięta  ze
złączonymi  palcami  i  kciukiem,  kształtem  przypominając  łódkę  (rys.  33a).  Czynność
wykonuje  się  przez  kilka  minut.  Liczba  powtórzeń  i  serii  zależy  od  stanu  zdrowia
podopiecznego.  Oklepuje  się  obie  połowy  płuc  od  podstawy  do  szczytu,  pomijając  okolice

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

nerek i kręgosłupa. Przy oklepywaniu klatki piersiowej omijamy okolice serca i piersi
u kobiet.

Przy opukiwaniu dłoń jest zgięta w ten sam sposób jak przy oklepywaniu, ale palce dłoni

nie są złączone lecz rozstawione. Miejsce przyłożenia opuszków palców do klatki piersiowej
to przestrzenie międzyżebrowe (rys. 33b).

Oklepywaniu i opukiwaniu poddaje się zarówno plecy jak i klatkę piersiową.

Rys. 33. Układ dłoni a) w łódkę do oklepywania, b) sposób ułożenia palców przy

opukiwaniu [3, s. 304, 305]

U podopiecznego z problemami oddechowymi można zastosować drenaż ułożeniowy.

Jest  to  specjalne  ułożenie  chorego,  mające  na  celu  odprowadzanie  pod  wpływem  siły
ciężkości wydzieliny z określonych segmentów płuc i oskrzeli. Dzięki  zastosowaniu drenażu
możliwe  jest  uruchomienie  wydzieliny  w  drzewie  oskrzelowym,  zmniejszenie  procesów
zapalnych  oraz  poprawa  wentylacji  płuc.  Układamy  podopiecznego  w  różnych  pozycjach,
w zależności od umiejscowienia zmian chorobowych. Jeśli zmiany obejmują płaty górne:

a) segmenty szczytowe – pozycja wysoka lub półwysoka,
b) segmenty przednie – ułożenie na plecach pod kątem 45

(rys. 34A)

c) segmenty tylne – ułożenie na plecach z pochyleniem do przodu (rys. 34B).

Rys. 34.

Drenaż ułożeniowy: A– przednia część obu płatów górnych, B – tylna
część obu płatów górnych [4, s. 293]

Jeśli zmiany umiejscawiają się w płacie środkowym (płuco prawe) chorego układamy na

lewym boku, klatka piersiowa pochylona lekko do tyłu, nogi zgięte, pośladki uniesione, lewe
ramie zgięte, prawa ręka opiera się na łóżku lub na poduszce (rys. 35A).

Jeśli zmiany obejmują płaty dolne:

a) płaty dolne płuca znajdującego się wyżej – pozycja pozioma na boku, z kończyną górną

skierowaną nad głową ku górze (rys. 35B),

b) segmenty tylne – pozycja pozioma na boku z rotacją do przodu, kończyna górna

skierowana ku górze i do przodu(rys. 35C),

c) segmenty przednie – pozycja pozioma na boku z rotacją do tyłu, obie kończyny górne

skierowane ku górze i do tyłu (rys. 35D).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 34. Drenaż ułożeniowy: A – płat środkowy prawy, B– płaty dolne płuca znajdującego się wyżej,

C – segmenty tylne płatów dolnych, D – segmenty przednie płatów dolnych [4, s. 293, 294]

Współpraca asystenta ze specjalistami i instytucjami medycznymi

Asystent osoby niepełnosprawnej powinien ściśle współpracować z jednostkami

i instytucjami medycznymi i społecznymi działającymi na rzecz osób niepełnosprawnych.
1. Instytucje medyczne to:

a) lekarz pierwszego kontaktu – zapewnienie stałej opieki medycznej oraz

monitorowania aktualnego stanu zdrowia podopiecznego,

b) lekarze specjaliści: neurolog, psycholog, psychiatra – w zależności od rodzaju

i stopnia niepełnosprawności; ich zadaniem jest kontrolowanie zdrowia lub leczenie
osób z określoną niepełnosprawnością,

c) ośrodki rehabilitacji medycznej – rehabilitacja to proces leczenia, który umożliwia

przyspieszenie

procesu

naturalnej

regeneracji

zmniejszenia

fizycznych

i psychicznych następstw choroby. Rehabilitacja lecznicza powinna stymulować cały
proces leczniczy głównie przez aktywność ruchową i psychiczną. Rehabilitacja
psychiczna pozwala osobie niepełnosprawnej zachować wiarę w poprawę sytuacji
zdrowotnej, rodzinnej i społecznej,

d) pracownik socjalny (Gminny, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej),
e) pielęgniarka środowiskowa.

2. Ośrodki i stowarzyszenia wsparcia społecznego dla osób niepełnosprawnych:

−

środowiskowe domy samopomocy,

−

dzienne domy pomocy,

−

domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży,

−

schroniska (noclegownie) i domy dla bezdomnych,

−

kluby samopomocy,

−

ośrodki opiekuńcze,

−

mieszkania chronione.

Systemy wsparcia społecznego ogólnie można podzielić na pierwotne i wtórne.
Pierwotne systemy wsparcia – działające dzięki więziom emocjonalnym i sąsiedzkim.

Pierwszy krąg systemu wsparcia tworzony jest przez małżonków, bliską rodzinę, najbliższych
przyjaciół. Z tego kręgu człowiek otrzymuje największe wsparcie. Związki między ludźmi są
tu wyjątkowo bliskie i trwałe i nie zależą od zmieniających się ról społecznych i przeobrażeń
w otoczeniu. Drugi krąg tworzy dalsza rodzina i koledzy (z sąsiedztwa, pracy, szkoły). Tutaj

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

także wsparcie społeczne może być dość znaczne, chociaż nie będzie ono już tak niezawodne
jak w przypadku bliskiej rodziny. Osoby należące do tego kręgu mogą się częściej zmieniać.
Trzeci krąg tworzą sąsiedzi, znajomi z pracy, przypadkowi znajomi, dalecy krewni, a także
osoby z podobnymi problemami, będące uczestnikami sformalizowanych stowarzyszeń osób
lub rodzin osób chorych.

Wtórne systemy wsparcia – to inne grupy społeczne, osób, które podejmują realizacje

celów ukierunkowanych na wsparcie i pomoc wzajemną. Należą do nich: grupy samopomocy,
różne  stowarzyszenia  i  fundacje,  grupy  wyznaniowe,  charytatywne  itp.  Istotnym  jest
posiadanie  wiedzy  dotyczącej  charakteru  tych  grup  wsparcia  oraz  rozpoznanie  możliwości
świadczenia pomocy konkretnemu podopiecznemu.
Innym rodzajem grup, które mogą być włączone do wspierania podopiecznego są grupy, które
mają  inne  niż  opiekuńcze  cele  główne  np.  edukacyjne,  ale  mogą  także  uczestniczyć
w ulepszaniu  funkcjonowania  podopiecznego  z  ograniczoną  sprawnością.  Szczególnym
rodzajem  grupy  wsparcia  jest  grupa  samopomocy,  gdyż  tworzą  ją  osoby  przeżywające
podobny  rodzaj  cierpienia,  mające  zbliżone  doświadczenia.  Grupy  samopomocy  bardzo
trudno jest zdefiniować. Do najbardziej charakterystycznych cech tych grup zaliczyć można:
1)  sposób powstawania:

−

spontaniczność,

2) sytuacja osób stanowiących grupę:

−

podobne doświadczenia,

−

poczucie beznadziejności własnej sytuacji,

−

poczucie zależności,

−

poczucie izolacji, odrzucenia, stygmatyzacji,

3) cele członków grupy:

−

wzajemna pomoc i wsparcie,

−

przekazywanie informacji i doświadczeń,

−

poprawa własnej kondycji psychicznej i relacji społecznych,

−

wywieranie nacisku na decydentów w sprawach związanych z rozwiązywaniem,

−

problemów grupy,

−

znajdowanie lokalnych źródeł pomocy,

−

tworzenie pozytywnego obrazu grupy w celu zmiany stereotypów,

−

wywieranie nacisku na podnoszenie jakości opieki profesjonalnej,

−

pogłębianie wiedzy o chorobie, wynikających z niej dysfunkcji i ograniczeń,

−

umiejętności samoopieki i zapobieganiu jej nawrotom i skutkom.

Grupy samopomocy mogą stanowić uzupełnienie profesjonalnej pomocy na rzecz osób

niepełnosprawnych. Pomoc grupy jest wysoce efektywna i obniża koszty opieki zdrowotnej,
a zarazem zwiększa udział społeczności lokalnej w rozwiązywaniu jej problemów.

W opiece nad niepełnosprawnymi poważną rolę odgrywają ochotnicy – wolontariusze.
Podejmują oni z różnych pobudek działania nakierowane na wspieranie, bezpośrednią

pomoc,  wykonywanie  konkretnych  czynności  lub  tylko  „bycia  z  kimś”,  kto  znalazł  się  w
trudnej  sytuacji.  Dość  często  trudną  sytuacją  lub  przyczyną  wielu  problemów,  w  których
rozwiązanie  włączają  się  ochotnicy  jest  choroba,  niepełnosprawność,  przeżywany  kryzys
emocjonalny.

Cechy działalności ochotniczej, wolontariackiej:

−

uczestnictwo jest dobrowolne, wolontariat wynika z dobrej woli, wyboru,

−

wolontariusze mają bardzo silną motywację działania i przejawiają duże osobiste,

−

zaangażowanie w to co robią,

−

działanie przynosi im satysfakcję, często stanowi ich sposób na życie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przy organizowaniu wsparcia społecznego osobie niepełnosprawnej należy mieć na

uwadze jej potrzeby, problemy, doświadczenia, warunki w jakich funkcjonuje, a także jej
cechy osobowości, potencjał biopsychiczny, wreszcie stopień rozwoju choroby i ograniczenia
sprawności.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to są odleżyny i odparzenia i jak powstają?
2.  Jakie są stopnie zawansowania odleżyn i czym się charakteryzują ?
3.  Jakie znasz czynniki sprzyjające powstawaniu odleżyn i odparzeń?
4.  Jakie znasz sposoby zapobiegania powstawaniu odleżyn i odparzeń?
5.  Jak leczymy odleżyny i odparzenia?
6.  Jak zapobiegamy powstawaniu przykurczów?
7.  Jak prowadzimy gimnastykę bierną kończyn górnych i dolnych?
8.  Jakie są powody powikłań oddechowych?
9.  Jakie znasz sposoby zapobiegania powstawaniu powikłań oddechowych?
10.  Jaka jest różnica pomiędzy oklepywaniem a opukiwaniem?
11.  Jakie znasz jednostki wsparcia dla osób niepełnosprawnych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ ryzyko powstawania jednego z wylosowanych zagrożeń i zaprezentuj je grupie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki powikłań związanych

z unieruchomieniem,

2)  wylosować zagrożenie do omówienia,
3)  określić czynniki ryzyka sprzyjające powstawaniu wylosowanego zagrożenia,
4)  zaprezentować całej grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

arkusze papieru, przybory piszące,

–

kartki do losowania z zagrożeniami:
Zagrożenia:
–

powstawanie odleżyn,

–

powstawanie odparzeń,

–

powstawanie przykurczy mięśni,

–

zaburzenia oddechowe,

−

literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj u osoby unieruchomionej w łóżku zabiegi zapobiegające odleżynom

i odparzeniom.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym sposobów zapobiegania odleżynom

i odparzeniom,

2)  przyjąć rolę podopiecznego, asystenta lub obserwatora,
3)  jako podopieczny położyć się w łóżku,
4)  jako asystent przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
5)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
6)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
7)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

8) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
9) powtarzać ćwiczenie, aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

łóżko z pościelą,

–

środki i przybory toaletowy do mycia,

–

środki do nacierania i smarowania ciała,

–

czysta pościel,

–

bielizna osobista,

–

rękawiczki gumowe.

Ćwiczenie 3

Wykonaj u osoby unieruchomionej w łóżku zabiegi wspomagające oddychanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym powikłań oddechowych,
2)  przyjąć rolę podopiecznego, asystenta lub obserwatora,
3)  jako podopieczny położyć się w łóżku,
4)  jako asystent przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
5)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
6)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
7)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

8) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
9) powtarzać ćwiczenie, aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

łóżko,

−

podkłady lub poduszki do ułożenia podopiecznego,

−

rękawiczki gumowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Wykonaj u osoby unieruchomionej w łóżku zabiegi zapobiegające powstawaniu

przykurczów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zapobieganiu przykurczom,
2)  przyjąć rolę podopiecznego, asystenta lub obserwatora,
3)  jako podopieczny położyć się w łóżku,
4)  jako asystent przygotować sprzęt potrzebny do wykonania zadania,
5)  wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
6)  jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonania czynności,
7)  ocenić  pracę  koleżanki/kolegi  podkreślając,  co  zostało  wykonane  dobrze,  a  jakie  błędy

zostały popełnione,

8) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
9) powtarzać ćwiczenie, aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

łóżko z pościelą,

–

poduszki lub podkładki do ułożenia podopiecznego,

–

piłeczka wykorzystywana do zaciskania w dłoni,

–

rękawiczki gumowe.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić ryzyko powstawania odleżyn?

¨ ¨

2) podać stopnie zaawansowania odleżyn?

¨ ¨

3) wyjaśnić przyczyny powstawania odparzeń?

¨ ¨

4) wykonać czynności zapobiegające powstawaniu odleżyn i odparzeń?

¨ ¨

5) określić powikłania wynikające z długotrwałego unieruchomienia?

¨ ¨

6) określić i przeprowadzić ćwiczenia zapobiegające powstawaniu

przykurczów?

¨ ¨

7) wykonać ćwiczenia oddechowe zapobiegające powikłaniom oddechowym?

¨ ¨

8) wybrać pozycję ułożenia podopiecznego z zaburzeniami oddechowymi

w zależności od stanu chorego?

¨ ¨

9) wykonać oklepywanie i opukiwanie podopiecznego?

¨ ¨

10) scharakteryzować instytucje wsparcia dla osób niepełnosprawnych?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań wielokrotnego wyboru dotyczących wykonywania podstawowych

czynności higienicznych i pielęgnacyjnych. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna.

5. Udziel odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi: zaznacz prawidłową

odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonania zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Wydolność samoobsługowa jest to

a) zdolność do działań podejmowanych samodzielnie w ramach czynności życia

codziennego.

b)  zdolność do poruszania się.
c)  zdolność do jedzenia.
d)  zdolność do zmiany pozycji w łóżku.

2. W czasie toalety twarzy powieki zmywamy w kierunku

a)  od wewnątrz do zewnątrz.
b)  dowolnym.
c)  od zewnątrz do wewnątrz.
d)  od góry do dołu.

3. Wykonując toaletę ciała, kończyny zmywamy w kierunku

a)  od góry do dołu.
b)  od dłoni, stopy do góry.
c)  w dowolnym kierunku.
d)  zgodnie z życzeniem podopiecznego.

4. Wykonując toaletę krocza i narządów płciowych zewnętrznych zachowujemy kierunek

zmywania
a)

od góry do dołu.

b) od dołu do góry.
c)

kierunek zmywania nie ma znaczenia.

d) od pachwiny dalszej do pachwiny bliższej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Pielęgnacja włosów polega na

a)  czesaniu, szczotkowaniu, myciu.
b)  szczotkowaniu, myciu, goleniu.
c)  myciu, suszeniu, tapirowaniu.
d)  suszeniu, tapirowaniu, lakierowaniu.

6. Pielęgnacja paznokci polega na

a) wycinaniu skórek i opiłowaniu pilniczkiem.
b) opiłowaniu pilniczkiem i obcinaniu na półokrągło paznokci dłoni, prosto paznokci

stóp.

c) obcinaniu na półokrągło paznokci dłoni, prosto paznokci stóp i natłuszczaniu dłoni.
d) natłuszczaniu dłoni i wycinaniu skórek.

7. Włosy myjemy

a)  codziennie.
b)  2–3 razy w tygodniu.
c)  raz na tydzień.
d)  w zależności od potrzeby.

8. Podczas ścielenia łóżka pościel podopiecznego odkładamy na krzesło ze względu na

a)  wygodę asystenta.
b)  estetykę otoczenia.
c)  unikania  kontaktu  z  elementami  otoczenia  mogące  stanowić  potencjalne  źródło

zakażenia.

d) sprawność działania.

9. W czasie zmiany bielizny osobistej podopiecznego zdejmowanie koszuli zaczynamy od

a)  kończyny górnej bliższej.
b)  kończyny górnej dalszej.
c)  dowolnej kończyny górnej.
d)  zawsze od kończyny bliższej.

10. Zmianę bielizny pościelowej podopiecznego pozostającego w łóżku wykonujemy

w następującej kolejności
a)

zmiana poszwy, zmiana poszewek, zmiana prześcieradła, zmiana podkładów.

b) zmiana poszewek, zmiana prześcieradła, zmiana podkładów, zmiana poszwy.
c)

zmiana prześcieradła, zmiana podkładów, zmiana poszewek, zmiana poszwy.

d) zmiana poszwy, zmiana poszewek, zmiana podkładów, zmiana prześcieradła.

11. Gimnastyka oddechowa polega na

a)  wykonywaniu ćwiczeń poprawiających czynności układu oddechowego.
b)  usprawnianiu mięśni brzucha i kończyn dolnych.
c)  wykonywaniu ćwiczeń ogólnorozwojowych.
d)  usprawnianiu mięśni kończyn górnych.

12. Czynniki powodujące powstanie odleżyn

a)  długotrwały ucisk.
b)  brak higieny.
c)  apatia, brak ruchu.
d)  każdy z tych czynników predysponuje do powstania odleżyn.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. W ułożeniu pacjenta na plecach szczególnie narażone na powstanie odleżyn są okolice

a)  krzyżowa, pięty, okolica rzepki, okolica potyliczna.
b)  krzyżowa, pięty, okolica potyliczna, łopatki.
c)  krzyżowa, barki, okołokostkowa boczna, łopatki.
d)  krzyżowa, mostek, pięty, łopatki, okolica potyliczna.

14. Skala Nortona służy do

a)  oceny wydolności samoobsługowej.
b)  oceny zagrożenia powstawania odleżyn.
c)  klasyfikacji odleżyn.
d)  oceny adaptacji podopiecznych.

15. Zapobieganie powikłaniom oddechowym polega na

a)  ćwiczeniach oddechowych.
b)  oklepywaniu i opukiwaniu.
c)  zastosowaniu drenażu ułożeniowego.
d)  wszystkie te zabiegi służą zapobieganiu powikłaniom oddechowym.

16. Instytucjami wsparcia społecznego dla osób niepełnosprawnych są

a)  lekarze interniści.
b)  centra rehabilitacji medycznej.
c)  lekarze specjaliści.
d)  grupy samopomocowe.

17. Kąpiel całego ciała podopiecznego w łóżku zaczynamy od umycia

a)  zębów.
b)  twarzy.
c)  kończyn górnych.
d)  kończyn dolnych.

18. Masowanie pleców rozpoczynamy od

a)  barków.
b)  podstawy kręgosłupa.
c)  okolic pośladków.
d)  nie ma znaczenia skąd zaczniemy.

19. Optymalna temperatura i wilgotność pomieszczenia, w którym przebywa podopieczny

powinna wynosić

23–25

C i 60–80%.

b) 18–20

C i 50–60%.

20–22

C i 60–80%.

d) 20–22

C i 40–60%.

20. Ilość stopni zaawansowania odleżyn to

b) 5.
c)

d) 8.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...................................................................................................

Wykonywanie podstawowych czynności higienicznych i pielęgnacyjnych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: