Inżynieria Środowiska;
semestr 2
- wykład 3
1
Geometria analityczna w IR
3
Wektory
(wzory w układzie prawoskrętnym)
Wektory: i = (1, 0, 0)
T
, j = (0, 1, 0)
T
oraz k = (0, 0, 1)
T
nazywamy wersorami odpowiednio
osi 0X, 0Y, 0Z.
ILOCZYN SKALARNY
Niech u, v ∈ IR
3
, gdzie u = (u
1
, u
2
, u
3
)
T
oraz v = (v
1
, v
2
, v
3
)
T
. Wówczas
u ◦ v = u
1
v
1
+ u
2
v
2
+ u
3
v
3
.
Niech u, v ∈ IR
3
, i niech ϕ będzie kątem między wektorami u i v. Wówczas:
u ◦ v = ||u|| · ||v|| · cos ϕ.
ILOCZYN WEKTOROWY
Niech u i v będą niewspółliniowymi wektorami w IR
3
. Iloczynem wektorowym uporządkowanej
pary wektorów u i v nazywamy wektor w = u × v, który spełnia warunki:
1. jest prostopadły do płaszczyzny rozpiętej na wektorach u i v;
2. jego długość jest równa polu równoległoboku rozpiętego na wektorach u i v, tzn.
||w|| = ||u|| · ||v|| · sin ϕ, gdzie ϕ jest kątem między wektorami u i v;
3. orientacja trójki wektorów u, v, w jest zgodna z orientacją układu współrzędnych
0XYZ.
Jeżeli jeden z wektorów u, v jest wektorem zerowym lub jeśli wektory te są współliniowe, to
u × v = 0.
Własności iloczynu wektorowego:
a)
u × v = −v × u;
b)
u × (v + w) = u × v + u × w;
c)
(αu) × v = α(u × v);
d)
u × u = 0.
Składowe wektora w = u × v, gdzie u = (u
1
, u
2
, u
3
)
T
oraz v = (v
1
, v
2
, v
3
)
T
, obliczamy ze
wzoru
u × v =
i
j
k
u
1
u
2
u
3
v
1
v
2
v
3
=
u
2
u
3
v
2
v
3
i −
u
1
u
3
v
1
v
3
j +
u
1
u
2
v
1
v
2
k.
ILOCZYN MIESZANY
Iloczynem mieszanym wektorów u, v, w ∈ IR
3
nazywamy wartość (u × v) ◦ w.
Niech u = (u
1
, u
2
, u
3
)
T
, v = (v
1
, v
2
, v
3
)
T
oraz w = (w
1
, w
2
, w
3
)
T
. Wówczas:
(u × v) ◦ w = u ◦ (v × w) =
u
1
u
2
u
3
v
1
v
2
v
3
w
1
w
2
w
3
.
Iloczyn mieszany wektorów u, v, w ∈ IR
3
jest równy (z dokładnością do znaku) objętości
równoległościanu rozpiętego na tych wektorach, tzn. V = |(u × v) ◦ w|.
Inżynieria Środowiska;
semestr 2
- wykład 3
2
ŚRODEK MASY
Rozważmy układ n punktów materialnych (m
1
, r
1
), (m
2
, r
2
), . . . , (m
n
, r
n
), gdzie r
i
dla 1 ¬
i ¬ n jest wektorem wodzącym punktu materialnego o masie m
i
. Wektor wodzący środka
masy układu punktów materialnych ma postać:
r =
m
1
r
1
+ m
2
r
2
+ . . . + m
n
r
n
m
1
+ m
2
+ . . . + m
n
.
MOMENT SIŁY
Moment siły F przyłożonej w punkcie P, względem punktu S, wyraża się wzorem:
M = F × u,
gdzie u jest wektorem łączącym punkty P i S
(u = ~
P S).
Równania płaszczyzny
1. Równanie normalne
Równanie płaszczyzny π przechodzącej przez punkt P
0
(x
0
, y
0
, z
0
) o wektorze wodzącym r
0
i
prostopadłej do wektora n = (A, B, C)
T
6= 0 ma postać:
π : (r − r
0
) ◦ n = 0
lub równoważnie
π : A(x − x
0
) + B(y − y
0
) + C(z − z
0
) = 0,
gdzie r = (x, y, z)
T
jest promieniem wodzącym punktów przestrzeni.
2. Równanie ogólne
Każde równanie postaci:
π : Ax + By + Cz + D = 0,
gdzie |A| + |B| + |C| > 0, przedstawia płaszczyznę. Wektorem normalnym płaszczyzny jest
n = (A, B, C)
T
. Płaszczyzna ta przecina oś 0Z w punkcie z = −
D
C
, o ile C 6= 0.
3. Równanie parametryczne
Równanie płaszczyzny π przechodzącej przez punkt P
0
(x
0
, y
0
, z
0
) o wektorze wodzącym r
0
,
rozpiętej na wektorach u = (a
1
, b
1
, c
1
)
T
i v = (a
2
, b
2
, c
2
)
T
ma postać:
π :
r = r
0
+ su + tv,
gdzie s, t ∈ IR.
Równanie to przyjmuje postać:
π :
x = x
0
+ sa
1
+ ta
2
,
y = y
0
+ sb
1
+ tb
2
,
z = z
0
+ sc
1
+ tc
2
,
gdzie s, t ∈ IR.
Inżynieria Środowiska;
semestr 2
- wykład 3
3
4. Równanie odcinkowe
Równanie płaszczyzny π odcinającej na osiach 0X, 0Y, 0Z układu współrzędnych odpowied-
nio odcinki (zorientowane) a, b, c 6= 0 ma postać:
π :
x
a
+
y
b
+
z
c
= 1.
5. Równanie płaszczyzny przechodzącej przez trzy punkty
Równanie płaszczyzny π przechodzącej przez trzy niewspółliniowe punkty P
i
(x
i
, y
i
, z
i
),
1 ¬ i ¬ 3, ma postać:
π :
x
y
z
1
x
1
y
1
z
1
1
x
2
y
2
z
2
1
x
3
y
3
z
3
1
= 0.
Równania prostej
1. Równanie kierunkowe
Równanie prostej l przechodzącej przez punkt P
0
(x
0
, y
0
, z
0
) i wyznaczonej przez niezerowy
wektor kierunkowy v = (a, b, c)
T
ma postać:
l :
x − x
0
a
=
y − y
0
b
=
z − z
0
c
.
Wektor v nazywamy wektorem kierunkowym prostej.
2. Równanie parametryczne
Równanie prostej l przechodzącej przez punkt P
0
(x
0
, y
0
, z
0
) o wektorze wodzącym r
0
i wy-
znaczonej przez niezerowy wektor v = (a, b, c)
T
ma postać:
l :
r = r
0
+ tv,
gdzie t ∈ IR
lub równoważnie
l :
x = x
0
+ at,
y = y
0
+ bt,
z = z
0
+ ct,
gdzie t ∈ IR.
3. Równanie krawędziowe
Prostą l, która jest częścią wspólną dwóch nierównoległych płaszczyzn
π
1
: A
1
x + B
1
y + C
1
z + D
1
= 0
π
2
: A
2
x + B
2
y + C
2
z + D
2
= 0,
bądziemy zapisywali w postaci:
l :
(
A
1
x + B
1
y + C
1
z + D
1
= 0,
A
2
x + B
2
y + C
2
z + D
2
= 0.
Wektor kierunkowy prostej l ma postać:
v = (A
1
, B
1
, C
1
)
T
× (A
2
, B
2
, C
2
)
T
.
Inżynieria Środowiska;
semestr 2
- wykład 3
4
Wzajemne położenie punktów, prostych i płaszczyzn
RZUT PROSTOKĄTNY PUNKTU
Rzutem prostokątnym punktu P na płaszczyznę π nazywamy punkt P
0
tej płaszczyzny speł-
niający warunek:
P P
0
⊥ π.
Rzutem prostokątnym punktu P na prostą l nazywamy punkt P
0
tej prostej spełniający
warunek:
P P
0
⊥ l.
ODLEGŁOŚĆ
Odległość punktu P
0
(x
0
, y
0
, z
0
) od płaszczyzny π : Ax + By + Cz + D = 0 wyraża się wzorem:
d(P
0
, π) =
|Ax
0
+ By
0
+ Cz
0
+ D|
√
A
2
+ B
2
+ C
2
.
Odległość między płaszczyznami równoległymi π
1
i π
2
o równaniach
π
1
: Ax + By + Cz + D
1
= 0,
π
2
: Ax + By + Cz + D
2
= 0
wyraża się wzorem:
d(π
1
, π
2
) =
|D
1
− D
2
|
√
A
2
+ B
2
+ C
2
.
KĄTY
Kąt nachylenia ϕ prostej l o wektorze kierunkowym v do płaszczyzny π o wektorze normal-
nym n wyraża się wzorem
ϕ = arc sin
|n ◦ v|
||n|| · ||v||
.
Kąt ϕ między prostymi l
1
, l
2
o wektorach kierunkowych v
1
i v
2
wyraża się wzorem
ϕ = arc cos
|v
1
◦ v
2
|
||v
1
|| · ||v
2
||
.
Kąt ϕ między płaszczyznami π
1
i π
2
o wektorach normalnych n
1
i n
2
wyraża się wzorem
ϕ = arc cos
|n
1
◦ n
2
|
||n
1
|| · ||n
2
||
.