6.Grupy i zbiorowoœci

PRZYPOMNIENIE…..

Ludzie podejmują działania….czasami samotnie,

czasami razem z innymi (

dzia

ania spo

eczne

Kiedy działamy, spotykamy się z reakcjami

innych (

interakcje spo

eczne

Czasami podejmowane akcje są bardzo krótkie,

kiedy indziej trwają dłuŜej, są bardziej regularne i

ustabilizowane (

wzory zachowa

Społeczna interakcja, która przekształca się w

określone wzory zachowań, jest nazywana

organizacj

; moŜe ona przybrać postać diady,

grupy, organizacji formalnej, społeczności lub

całego społeczeństwa.

MOTYWY POWSTAWANIA
SPOŁECZNOŚCI

(np.

internetowych…)

Potrzeba osiągnięć

Potrzeba swobody działania

Potrzeba porównań społecznych

Potrzeba aprobaty społecznej

Potrzeba afiliacji

Potrzeba pomagania innym

Potrzeba spójności

śródło; P.Zimbardo, F.Ruch, Psychologia i Ŝycie. PWN, 1988

Grupa społeczna (zbiorowość
społeczna) i zachowania zbiorowe

definicja Albiona W. Smalla:

„wszelki zbiór osób, który moŜemy ujmować jako całość

ze względu na jakiekolwiek godne uwagi stosunki

zachodzące pomiędzy jego członkami”;

definicja współczesna:

„grupa społeczna to zbiorowość o wykrystalizowanych

strukturach wewnętrznych, systemach wartości, trwałych

komponentach

wiadomościowych

specyficznej

kulturze”;

grupa a zbiorowość (kryteria wyróŜniające „grupę”):

wiadomość odrębności, samoidentyfikacja, intensywność

związków (interakcji) między członkami grupy;

dynamika (od populacji do organizacji społecznej):

populacja, zbiór statystyczny, kategoria socjologiczna,

kategoria społeczna, grupa społeczna,

organizacja

społeczna

struktura socjometryczna

zaspokajanie

potrzeb

emocjonalnych,

małe

dystanse

międzyludzkie,

podobieństwo

postaw,

„gwiazdy

socjometryczne”, „kliki”;

struktura przywództwa:

autorytarny, demokratyczny, anarchiczny;

struktura komunikowania

krąg, łańcuch, gwiazda

spójność grupy (czyli wspólne postawy, działania, wartości

i normy):

czyni ona grupę

zdolną

do przetrwania, podejmowania

zbiorowego wysiłku i poświęcenia;

wywiera wpływ na jej członków (jej skutki to „myślenie

grupowe” i „de-indywidualizacja jednostki”);

prowadzi do działań zbiorowych (kooperacji i rywalizacji w

grupie i między grupami)

STRUKTURY
WEWNĄTRZGRUPOWE

Grupa społeczna a „normy
grupowe”

norma grupowa

– przepis (zasada), określający w jaki

sposób powinien zachowywać się lub teŜ nie, członek
danej grupy, pełniący w niej określoną

pozycję

społeczną

funkcje norm grupowych

przyczyniają się do osiągnięcia celów grupy;

zapewniają

trwanie grupy w sytuacji naturalnej

wymiany jej członków;

pozwalają zachować toŜsamość grupy.

rodzaje

norm

grupowych:

„wewnątrz-grupowe”

„zewnątrz-grupowe”

teoria „samokategoryzacji

”

J. Turnera (1987 r.):

•

samokategoryzacja to  proces  poznawczy,  w  wyniku
którego  jednostka  – opierająca  się na  społecznych
podobieństwach  i  róŜnicach  między  ludźmi  – tworzy
pojęcia  „my” i  „oni”,  jednych  definiując  jako  członków
danej społeczności, a innych nie

Mechanizmy funkcjonowania
jednostki w grupie

Facylitacja

– podniesienie wyników jednostki

spowodowane obecnością innych osób

Dezindywidualizacja

– stan zmniejszonego

poczucia własnej toŜsamości, mniejszej troski

o ocenę społeczną wśród osób anonimowych i

nierozpoznawalnych

Dyfuzja odpowiedzialności

(rozproszenie

odpowiedzialności) – bezczynny świadek jako

konformista

Mechanizmy funkcjonowania
jednostki w grupie

Myślenie grupowe

– taki sposób myślenia

do którego ludzie uciekają się wtedy, gdy w
spójnej, własnej grupie dąŜenie do
jednomyślności staje się tak dominujące, Ŝe
prowadzi do lekcewaŜenia realistycznej oceny
alternatywnych kierunków działania

Wpływ norm, reguł sytuacyjnych

–

eksperyment Standfordzki

Co daje „bycie w grupie”?

od grup społecznych nie ma odejścia, odpowiedź na

pytanie, kim jesteśmy to takŜe odpowiedź o grupy, do

których naleŜymy (przerwanie „osamotnienia”);

„zakorzenienie”

społeczeństwie

(nauka

kultury/kultur)

–

wyznacza

„moje”

miejsce

społeczeństwie;

pewność

i poczucie bezpieczeństwa (konformizm

–

świat pozostaje pod kontrolą);

atrakcyjność

prestiŜ

(podwyŜsza

samoocenę),

porównanie z innymi (otoczeniem społecznym);

umoŜliwia realizację celów Ŝyciowych;

symboliczne

„przedłuŜenie

Ŝycia”

(kultura,

światopogląd itp.);

pozostaje takŜe źródłem „cierpień”:

„ciemne siły” grupy (reakcja na poraŜkę i negatywną

ocenę grupy);

skutki sytuacji, gdy „moja”

grupa wypada „słabo”

(uprzedzenia wobec innych, poniŜanie, niedopuszczanie

„niesłusznych” informacji);

akceptacja (identyfikacja) i krytycyzm wobec grupy

Obiektywne kryteria klasyfikacji

grup:

liczebność (od diady/triady);

trwałość (naród, rodzina, studenci);

sposób rekrutacji (przypisane, przymusowe,
otwarte – ekskluzywne i inkluzywne);

intensywność

uczestnictwa

(jedno-

wielofunkcyjne, „grupy Ŝarłoczne”); .

rygoryzm i zakres kontroli (grupy totalne);

korzyści z członkostwa (grupy zadaniowe/
instrumentalne i autoteliczne);

stopień

zorganizowania grupy (formalne i

nieformalne).

Subiektywne kryteria klasyfikacji grup
(dotyczy typów identyfikacji z grupami, które
pozostają dla ich członków grupami
„istotnymi”):

identyfikacja,

solidarność,

lojalność

(wspólnota);

repulsja, dystans, wrogość („odrzucenie”
grupy);

grupy odniesienia:

negatywne i pozytywne;

porównawcze;

Normatywne

grupa „własna” i „obca” (np. etniczność).

Społeczność (grupa) lokalna:

zamieszkuje wyodrębnione, niewielkie
terytorium (jak np. parafia, wieś, osiedle), w
której występują silne więzi wynikające ze
wspólnoty interesów i poczucia
przynaleŜności do „miejsca”

elementy społeczności lokalnej:

przestrzeń (terytorium);

zbiorowość zamieszkującą to terytorium;

intensywność społecznych interakcji;

wspólne więzi ludzi i instytucji;

poczucie przywiązania (sentyment) do
„miejsca”

Badania nad grupami społecznymi:

naród (toŜsamość, poczucie wspólnoty);

„lokalizm” („małe ojczyzny”) i regionalizm;

kooperacja i rywalizacja (sytuacja kryzysu);

grupy społeczne a sieci społeczne (zaufanie, kapitał
społeczny);

nowoczesne środki komunikowania a grupy – „uŜytkownicy
Internetu” jako społeczność (grupa społeczna):

korzystając z Internetu wkraczają w sztuczną przestrzeń,
w której uzyskują informacje i wysyłają wiadomości, mogą
tworzyć jej części. Zaspokajają swoje potrzeby
komunikacyjne i informacyjne, spoŜytkowują zasoby
Internetu dla celów zawodowych, rozrywkowych itp.;

dostrzegają i akceptują pewne wspólne wartości, takie jak
„swoboda wypowiedzi” czy „tolerancja”, stosują się do
pewnych ustaleń i przyjętych norm postępowania;

mają poczucie własnej odrębności przez nazywanie siebie
"uŜytkownikami Internetu", "internautami„, "obywatelami
sieci" (angielski termin netizens, od network citizens).

ZACHOWANIA ZBIOROWE – GRUPY
EFEMERYCZNE

pojęcie to odnosi się do takich zjawisk społecznych,
jak:

reakcje

tłumu,

opinii

publicznej,

ruchów

społecznych, itp.;

cechy charakterystyczne „zachowań zbiorowych”:

są to spontaniczne i zmienne zachowania duŜej
liczby osób;

zazwyczaj są ograniczone (do miejsca, wydarzenia
, itp.) i krótkotrwałe;

związana jest z nimi niepewna identyfikacja
jednostek

oraz

„luźne”

(swobodne)

granice

społeczne;

nie wytwarzają silnych własnych norm i kultury –
charakteryzują

je słabe (nowo wytworzone)

normy społeczne

Przykład zachowań zbiorowych
– „tłum”:

TŁUM

to czasowe i niezorganizowane zgromadzenie

jednostek,

które

znajdują

się

bezpośredniej

bliskości

fizycznej

mają

wspólny

obiekt

zainteresowań;

teorie powstawania („dynamiki”) tłumu:

„zaraŜania się”

(Gustaw Le

Bon, 1895 r.) –

anonimowość i napięcia emocjonalne prowadzą do
zjawiska „umysłu zbiorowego”;

konwergencji/„facylitacji” (tłum tworzy aktywność
podobnych

siebie

jednostek,

poczucie

zbiorowego „zaraŜania emocjonalnego”);

„wyłaniania się” norm (normy wyłaniają się szybko
i spontanicznie, nie są narzucane, równie szybko
tracą one znaczenie społeczne).

TŁUM

e zapotrzebowanie na informacj

Wiarygodno

ść

, zaufanie w stosunku do

nieznanych osób

Radykalizm s

dów i działa

Ambiwalencja emocjonalna

Szybkie zniech

canie si

Zmiana swojego „ja” na „ja” tłumu, co
powoduje akceptacj

jego pogl

dów

Obni

enie indywidualnego poziomu

umysłowego

Przykłady zachowań zbiorowych –

„plotka”, „szał”, „moda”:

•

„plotka”

nieformalnie

rozpowszechniana i nie potwierdzona
informacja z anonimowego źródła:

•

role społeczne w „plotce”: „kurierzy”,

„interpretatorzy”,

„adwokaci”

„słuchacze”.

•

„szał” i „moda”

jako przykład chwilowych

i ekspresywnych zachowań zbiorowych:

„szał”

oddawanie

się

pewnym

zachowaniom z entuzjazmem w krótkim
czasie;

„moda”

to styl zachowania popularny w

danym czasie, który trwa dłuŜej niŜ
„szał”.

PRZYKŁADY ZACHOWAŃ ZBIOROWYCH
– ZACHOWANIA MASOWE, cd

„opinia publiczna”

– zbiorowe poglądy

społeczeństwa lub jego części na określone
kwestie (wpływ „przywódców opinii”);

„propaganda”

–

wywieranie wpływu i

kształtowanie opinii publicznej;

„panika”

–

bezwładna ucieczka przed

zagroŜeniem (realnym lub wyobraŜonym);

„histeria

masowa”

szybkie

rozprzestrzenienia

się

strachu

wśród

grupy ludzi (jest to samonapędzający się
mechanizm)

Grupy i organizacje

Formy społecznej organizacji

eczna

organizacja mo

e przybra

ęć

postaci

Diady

Grupy

Organizacji formalnej

Społeczności

Społeczeństwa

Grupy i organizacje cd.

Diady

powstają wraz z pojawieniem się

wzorów interakcji pomiędzy dwiema osobami

przyjaciółmi

kochankami

Relacje: doktor - pacjent

Relacje: matka - syn

Relacje : mąŜ –Ŝona

Grupy i organizacje cd.

Diada (dwójka, para) grupa składająca się
z dwóch osób

Cechy charakterystyczne (G.Simmel):

Poczucie zagroŜenia w sytuacji śmierci
jednego z członków

Poczucie wewnętrznej jedności między diadą
a jej członkami

Intymność stosunków

Integracja w momencie pojawienia się kozła
ofiarnego

Grupy i organizacje cd.

Grupy

Grup

, podobnie jak diadę charakteryzują interakcje i

wzory zachowań, ale w odróŜnieniu od diady składa się

ona z

trzech lub wi

cej

osób

Rodzaje grup (przykłady)

Bezpośrednia (mała)

DuŜa

Eksperymentalna

Etniczna

Formalna

Interesu

Nacisku

Obca

Odniesienia

Wtórna

zamknięta

Grupy i organizacje cd.

Klasyfikacja grup

Grupy pierwotne

Są względnie trwałe, mało liczebne,
wielofunkcyjne, oparte na bezpośrednich
stosunkach o charakterze bezpośrednim.

Charles Horton Cooley nazywa takie grupy
pierwotnymi, poniewaŜ są one

ne zar

wno

dla jednostki jak i spo

ecze

stwa

stwa.

Jest to pierwsza zbiorowość z jaką styka się
jednostka. Nadaje nam cechy ludzkie poprzez
kształtowanie języka, świadomości, nadawanie
poczucia toŜsamości

Są one waŜne społecznie, poniewaŜ stanowią
istotny mechanizm kontroli; jednostka uczy
się wartości i norm jakich oczekuje od niej
społeczeństwo, jest przekaŜnikiem informacji
o społeczeństwie i mechanizmach jego
działania

Rodzina jako grupa społeczna

Związek intymnego, wzajemnego uczucia,
współdziałania i wzajemnej
odpowiedzialności, w którym akcent pada
na wzmacnianie wewnętrznych relacji i
interakcji

W tym ujęciu, rodzina pełni funkcje:

małŜeńską

rodzicielską

braterską

Rodzina jako instytucja
społeczna

Grupa określona przez stosunki seksualne,

odpowiednio unormowane i trwałe, tak by

mogła zapewnić odnawianie się sfery

reprodukcji

Funkcje

instytucjonalne

rodziny:

materialno-ekonomiczna

opiekuńczo-zabezpieczająca

prokreacyjna

seksualna

legalizacyjno-kontrolna

socjalizacyjna

klasowa

kulturowa

rekreacyjno-towarzyska

emocjonalna

Kryterium klasyfikacji

Zazwyczaj jako rodzinę rozumie się dwójkę
partnerów i wychowywane potomstwo. Tego typu
rodzinę określa się jako

nuklearną

(to rodzina mała),

gdy jedno z partnerów zamieszkuje takŜe z
rodzicami, to jest to rodzina

wielopokoleniowa

Jednak tak naprawdę granic rodziny nie da się

jednoznacznie określić, choć da się stopniować
pokrewieństwo lub powinowactwo. Ogół osób, o
których wiadomo, Ŝe są spokrewnione lub
spowinowacone chociaŜby w linii bocznej, w
genealogii równieŜ nazywa się rodziną (dla
odróŜnienia od rodziny małej nazywa ją się rodziną
wielką). Ponadto, w niektórych wypadkach sam fakt
zamieszkania razem, klasyfikuje pewna grupę ludzi
jako rodzinę

Rodzaje

Istnieją róŜne formy rodziny, rozróŜniane według

odmiennych kryteriów:

małŜeństwo stanowiące zazwyczaj trzon rodziny,

moŜe mieć charakter

monogamii

lub

poligamii;

dziedziczenie w rodzinie moŜe być

patrylinearne,

matrylinearne

lub

bilateralne

;

rozkład władzy w rodzinie moŜe mieć charakter

matriarchalny

patriarchalny

lub

partnerski

;

ze względu na reguły zamieszkania moŜemy mówić o

rodzinie

matrylokalnej

, rodzinie

patrylokalnej

lub

rodzinie

lokalnej

Współczesne społeczeństwa wykształciły tzw.

alternatywne formy rodziny takie jak:

rodzina niepełna

rodzina zrekonstruowana

Dobór partnerów

Dobór partnerów w małŜeństwie moŜe być określany

przez instytucje prawne lub obyczajowość. I tak,

zazwyczaj w ramach rodziny, tj. pomiędzy jej

członkami, nie moŜna zawierać związków małŜeńskich,

a prawo świeckie lub kanoniczne określa

stopnie

pokrewieństwa

, w ramach których moŜna zawrzeć

małŜeństwo

Podobnie sytuacja ma się w przypadku płci partnerów.

W wiekszości krajów małŜeństwem jest tylko związek

kobiety i meŜczyzny, natomiast prawodawstwo

niektórych krajów, rzadziej związków wyznaniowych,

dopuszcza moŜliwość zawierania małŜeństw bądź

podobnych związków przez partnerów tej samej płci; w

niektórych krajach razem z prawem do adopcji dzieci

W niektórych społecznościach moŜliwie jest zawieranie

małŜeństw jedynie z przedstawicielami własnej

zbiorowości etnicznej (tzw.

endogamia

, jej

przeciwieństwem jest

egzogamia

)

Ewolucja

Morgan proponuje ewolucyjny schemat

powstawania rodziny:

pierwotny promiskuityzm

małŜeństwo grupowe

rodzina oparta na pokrewieństwie

rodzina monogamiczna

Jako ostatnie ogniwo ewolucji Alvin Toffler
wprowadza termin: kultura singli

RODZINA POLSKA

Co szósta rodzina, to rodzina niepełna

15% dzieci wychowuje się w rodzinach typu
1+1

90% niepełnych rodzin (około 1 miliona)
stanowią kobiety

75% samotnych matek, mieszka w miastach

2 proc. badanych Polaków deklaruje, Ŝe
pozostaje w związkach partnerskich; w
krajach skandynawskich liczba takich
związków jest 20-30 razy wyŜsza

Rodzina cd.

Gwałtownie wzrasta ilość urodzeń
pozamałŜeńskich

Jeszcze w latach 90-tych oscylowała

wokół 5 proc. Potem szybko rosła, by
obecnie osiągnąć poziom 20-procentowy

Dla porównania w Holandii z takich

związków rodzi się 60 proc. dzieci, w Danii
- ponad 50 proc., a w Szwecji - ok. 40
proc

Rodzina cd.

W ciągu ostatnich 10 lat notujemy w Polsce
spadek skłonności do zawierania małŜeństw.
Eksperci uwaŜają, Ŝe jeśli nie nastąpią zmiany
wzorców zachowań to 40 proc. kobiet i 40 proc.
męŜczyzn nie zawrze w ogóle związku
małŜeńskiego

Pod tym względem jesteśmy podobni do
społeczeństw innych krajów
zachodnioeuropejskich. ZbliŜamy się takŜe do
modelu, w którym kobiety - z uwagi na coraz
dłuŜsze kształcenie się oraz poświęcanie się
karierze zawodowej - w coraz późniejszym wieku
decydują się na małŜeństwo i macierzyństwo

Rys. 1.
Niezale

nie od tego , jaki jest Pana(i) stan cywilny, w jakim jest

Pan(i) wieku, a tak

e czy ma Pan(i) dzieci , czy te

nie – prosz

powiedzie

– ile dzieci chcia

by Pan(i) mie

w swoim

yciu?

ORGANIZACJE FORMALNE

Często grupy wtórne stają się tak duŜe i
złoŜone, działają w oparciu o tak
skomplikowane wzory zachowań, Ŝe
wymagają opracowania przejrzystych zasad w
oparciu o które działają. Pojawia się struktura,
formalne przepisy i zasady kontroli. Czyli
organizacja biurokratyczna. Jest to trzeci typ
społecznej organizacji, nazywany

organizacj

formaln

ORGANIZACJE

Max Weber i typ idealny biurokracji

Teorie zarz

dzania

„Patologie” organizacji formalnych

Organizacje jako przedmiot zainteresowa

socjologii

Poziomy analizy organizacji

jednostek i małych grup:

badania mikrostruktur społecznych

(pogranicze socjologii i psychologii
społecznej)

pojedynczych organizacji:

socjologia organizacji / nauki o organizacji

STRUKTURY PRZYWÓDZTWA

Style

autorytarny

przywódca wydaje polecenia;

zanik inicjatywy, apatia lub agresja, grupa działa sprawnie

tak długo, jak długo jest obecny przywódca

demokratyczny

przywódca wspólnie z podwładnymi ustala sposób

postępowania

skłonność do harmonijnej współpracy i wzajemnej pomocy,

niski poziom agresji, brak przywódcy nie przerywa
działalności grupy

anarchiczny

przywódca zachowuje pełny „luz”, nie wykazuje

wysiłku by kierować grupą

CECHY BIUROKRACJI

Urzędnicy podlegają władzy jedynie w zakresie swoich obowiązków o
bezosobowym charakterze.

Hierarchia urzędów jest jasno zdefiniowana.

KaŜdy urząd odznacza się jasno zdefiniowanym zakresem kompetencji.

Sprawowanie urzędu powiązane jest z dobrowolnie zawartą umową.

Istotną rolę przy wyborze kandydata odgrywają jego kwalifikacje
zawodowe.

Pobory biurokratów odznaczają się ustaloną wysokością, wypłacaną w
gotówce.

Sprawowany urząd jest traktowany jako jedyne lub główne zatrudnienie
danej osoby.

Urzędnik pracuje w całkowitym oderwaniu od własności środków
administrowania i nie ma prawa do "zawłaszczenia" swojego
stanowiska.

Jest on poddany ścisłej, systematycznej dyscyplinie i kontroli.

PATOLOGIE ORGANIZACJI

FORMALNYCH

Bezosobowe przepisy

;

nie obejmuj

wszystkich mo

liwych sytuacji, st

konieczno

ść

wydania nowych, które

parali

i usztywniaj

działanie organizacji

WdraŜanie innowacji

;

stwarzaj

one nowe,

nietypowe sytuacje, co zagra

a dotychczas

istniej

cemu układowi władzy, a w

konsekwencji - interesom grupowym

PATOLOGIE

Dysharmonia między biurokratycznym a

profesjonalnym wymiarem organizacji;

odmienno

ść

podstaw autorytetu urz

dników

(stanowisko w hierarchii organizacyjnej)

ekspertów

(wiedza)

Przemieszczanie celów

przestrzeganie przepisów staje się celem

samym w sobie

zaabsorbowanie własnym funkcjonowaniem

trudność zaprzestania działalności przez

organizację

Grupy i organizacje cd.

Społeczności

Czasami jakaś grupa lub organizacja formalna

stają się relatywnie niezaleŜne od innych.

Przejmują opiekę nad potrzebami swoich

członków – zaspokajają ich potrzeby

ekonomiczne, społeczne, kulturowe, w zakresie

edukacji, polityki. Ludzie mają moŜliwości

zaspokajania wszystkich swoich potrzeb

wewnątrz własnej organizacji, bez konieczości

uciekania się do pomocy innych lub czynią to

bardzo rzadko. Takie formy organizacji

nazywamy

spo

eczno

ciami

i jest to czwarta

forma społecznej organizacji.

Grupy i organizacje cd.

Społeczeństwo

MoŜemy zdefiniować społeczeństwo jako

największą społeczną organizację, której

sposób działania ma znaczący wpływ na

podejmowane decyzje jednostek.

Wewnątrz społeczeństwa moŜemy znalezć

wielość diad, grup, organizacji formalnych i

mniejszych społeczności, z których kaŜda na

swój sposób wywiera wpływ na społeczeństwo

jako całość.

Społeczeństwo jest typem organizacji o długiej

historii,dłuŜszej niŜ Ŝycie kaŜdego ze swoich

członków i zazwyczaj dłuŜszej niŜ Ŝycie innych

organizacji, które wchodzą w jego skład. Jest

czymś trwałym.