ANALIZA ZWIĄZKÓW ORGNICZNYCH

OGÓLNE PRÓBY WYKRYWANIA PSZCZEGÓLNYCH GRUB ZWIĄZÓW

WĘGLOWODORY

Rodzaj 

węglowodor

u

Reakcje charakterystyczne

Wynik próby

nasycony

Rozpuszczalność w stęż. 

H

2

SO

4

negatywny

nienasycony

Rozpuszczalność w stęż. 

H

2

SO

4

rozpuszczenie się próbki lub zmiana 

zabarwienia lub ogrzanie się próbki lub 

wydzielenie się pęcherzyków gazu

Reakcja z wodą bromową 

(Br

2aq.

)

zanik  żółtej barwy wody bromowej

Reakcja z KMnO

4

zanik fioletowej barwy KMnO

4

 i powstanie 

brunatnego osadu MnO

2

aromatyczny

Rozpuszczalność w stęż. 

H

2

SO

4

negatywny

Reakcja Le Rosena

powstanie czerwonobrunatnego lub 

brunatnego związku policyklicznego

Reakcja z chloroformem i 

AlCl

3

powstanie barwnych kompleksów 

FLUORWCOPOCHODNE I ZWIĄZKI NITROWE

Wykrywanie azotu i fluorowców – stapianie z sodem, próba Lassaigne'a ( wykrywanie azotu), reakcja z AgNO

3 

( wykrywanie fluorowca)

ZWIĄZKI NITROWE
Potwierdzenie obecności grupy nitrowej - reakcja z difenyloaminą
W probówce umieszcza się kroplę benzenowego roztworu badanego związku i kroplę 5 % benzenowego 
roztworu difenyloaminy i ogrzewa się we wrzącej łaźni wodnej. Po odparowaniu rozpuszczalnika na dnie 
probówki powstaje w razie obecności nitrozwiązku stop barwy żółtopomarańczowej.

ALKOHOLE I FENOLE 

Próba na obecność alkoholu
Do probówki odmierza się około 1 ml badanej substancji i dodaje 0,2 ml 0,03% wodnego roztworu NH

4

V0

3

, a 

następnie 1-2 krople 2,5% roztworu 8-hydroksychinoliny. Zawartość probówki należy pozostawić w statywie na 
kilka minut. Pojawienie się czerwonego lub czerwono-brązowego zabarwienia roztworu potwierdza obecność 
alkoholu. Do związków, które dają próbę negatywną należą: alkohol allilowy, benzylowy, gliceryna jak również
aminoalkohole i hydroksykwasy.

Wykrywanie fenoli

Badanie rozpuszczalności w 5% NaOH
Do probówki zawierającej około 0.lg substancji stałej lub 0.2ml substancji ciekłej dodaje się 4ml 5% roztworu 
NaOH. Następnie należy delikatnie wytrząsać zawartość i sprawdzić efekt oddziaływania NaOH na analizowaną 
substancję. W tych warunkach w przypadku o- i p- wielowodorotlenowych fenoli następuje reakcja utlenienia 
tlenem atmosferycznym. Skutkiem tego jest powstanie brązowego zabarwienia roztworu.

Badanie rozpuszczalności w 5% NaHCO

2

Do probówki dodjae się okolo 0,05g badanej substancji stalej lub 0,2 mloraz 2ml 5% roztworu NaHCO

3

 i 

delikatnie wytrząsa. Należy uważnie obserwować, czy podczas rozpuszczania substancji nie wydzielają się 
pęcherzyki gazu.

Próba wykrywania fenoli z chlorkiem żelaza (III)
Do probówki dodaje się kilka kropel przygotowanego roztworu fenolu (około 0,1 g rozpuszcza się w wodzie lub 
40% etanolu), a następnie dodaje się po jednej kropli 1% roztwór FeCl

3

 aż do pojawienia się zabarwienia 

(czasem tylko przejściowego). Do drugiej probówki należy dodać sam rozpuszczalnik (woda lub 40% etanol) 
oraz taką samą objętość 1% roztworu FeCl

3

 - próba ślepa. Zmianę zabarwienia porównuje się wobec próby 

ślepej.

Rodzaj alkoholu

Reakcje charakterystyczne

Wynik próby

Alkohol

próba wykrywająca obecność 

alkoholu: reakcja z 

metawanadanem amonu i 8-

hydroksychinoliną

Powstawanie czerwono-brązowego 

zabarwienia

reakcja z sodem

Gwałtowne wydzielenie się pęcherzyków 

wodoru

Alkohol nienasycony

Reakcja z wodą bromową 

(Br

2aq

.)

odbarwianie wody bromowej

Alkohole 

wielowodorotlenowe

Reakcja z galaretowatym 

osadem Cu(OH)

2

Powstaje szafirowy roztwór

Rzędowość alkoholu

próba Lucasa

Zmętnienie natychmiastowe - Alkohol III 

rz.

Po 5-10 min, zmętnienie - alkohol II rz. 

Brak zmian - alkohol I rz.

Reakcja ze stężonym HC1

Tylko alkohole III rz. dają zmętnienie po 

kilku minutach

Fenol

Rozpuszczalność w 

5%NaOH i 5%NaHC0

3

Przy użyciu 5%NaOH może wydzielać 

się osad, zmieniać barwa roztworu, przy 

użyciu 5%NaHC0

3

 brak objawów reakcji

Próba z FeCl

3

Powstają barwne kompleksy

Utlenianie fenoli np. próba 

Tollensa

Powstaje metaliczne srebro w postaci 

„lustra" na ściankach probówki, lub 

szary osad

Reakcje pierścienia 

aromatycznego fenoli np. Br

2 

aq

Odbarwienie wody bromowej z 

możliwością powstawania osadu

ALDEHYDY I KETONY

OGÓLNE PRÓBY WYKRYWANIA GRUPY KARBONYLOWEJ

Reakcja z 2,4 dinitrofenylohydrazyną
Do probówki odmierza się 2-3 krople lub 0,1 g badanej substancji rozpuszczonej w jak najmniejszej ilości wody 
lub etanolu a następnie 3ml 2,4-dinitrofenylofydrazyny. Probówkę koniecznie należy ogrzać do wrzenia i 
schłodzić. Powstający po ochłodzeniu osad żółty, pomarańczowy lub ceglastoczerwony potwierdza obecność 
grupy karbonylowej. Jeżeli osad nie powstaje zaraz po schłodzeniu to próbę należy odstawić na 10 min. w 
temperaturze pokojowej.

Reakcja z hydroksylaminą
0,4g chlorowodorku hydroksyloaminy rozpuszcza się w 2ml wody i dodaje się 2ml IM NaOH i 0,2g badanego 
związku. Dla substancji nierozpuszczalnych w wodzie dodaje się etanolu aż do uzyskania klarownego roztworu. 
Całość ogrzewa się 15 min w łaźni wodnej, a następnie chłodzi w wodzie z lodem. Jeżeli z zimnego roztworu 

osad nie wypada dodaje się wody.

Rodzaj związku

Reakcje charakterystyczne

Wynik próby

Aldehyd

2,4 dinitrofenylohydrazyną

Powstanie barwnego osadu

Próba Tollensa 

Powstanie metalicznego srebra w postaci 

„lustra" na ściankach probówki, lub 

szarego osadu

Próba Fehlinga

Powstawanie ceglastoczerwonego osadu

keton

2,4 dinitrofenylohydrazyną

Powstanie osadu

Reakcja Legała

Powstanie brunatnoczerwonego 

zabarwienia

Reakcja Zimmermanna

Powstanie brunatnoczerwonego 

zabarwienia

KWASY KARBOKSYLOWE 

Próba z wodorowęglanem sodu - NaHCO

3

Próba z wodorowęglanem sodu pozwala odróżnić kwasy karboksylowe od fenoli.
Do probówki dodaje się około 1 ml 5% roztworu NaHCC>3 i kroplę lub 0.0lg substancji badanej. Wydzielanie się 
pęcherzyków CO2 wskazuje na obecność kwasu.

Próba ze wskaźnikiem uniwersalnym
0, 1 ml lub 0,05 g badanej substancji rozpuszcza się na szkiełku zegarkowym w około 1 ml

 

wody destylowanej. 

Do przygotowanego roztworu zanurza się papierek wskaźnikowy i odczekuje minutę. Porównanie zabarwienie 
papierka ze wzorcową skalą barw odpowiadających określonemu zakresowi pH dostarcza informacji o 
charakterze badanej substancji.

Próba z fenoloftaleiną
Związki o charakterze kwasowym odbarwiają zasadowy roztwór fenoloftaleiny. 

Próba jodan - jodek
Do probówki zawierającej około 5mg badanej substancji lub dodaje się (nasycony roztwór w 2 kroplach etanolu) 
zadaje się w probówce 2 kroplami 2% roztworu KI i 2 kroplami 4% roztworu KIO3. Probówkę zamyka się 
zwitkiem waty i ogrzewa przez minutę we wrzącej łaźni wodnej. Po oziębieniu dodaje się 4 krople 0.1% roztworu 
skrobi. W obecności kwasów powstaje wolny jod, który zabarwia skrobię na kolor fioletowy lub 
fioletowoniebieski.

Rodzaj substancji

Reakcje charakterystyczne

Wynik próby

Kwas alifatyczny

Reakcja z fenoloftaleiną, Reakcja z 

NaHCO 3

Odbarwianie roztworu 

fenoloftaleiny 

Wydzielanie 

pęcherzyków gazu

Reakcja z FeCl

3

Powstawanie czerwone 

zabarwienia

Kwas aromatyczny

Reakcja z fenoloftaleiną, Reakcja z 

NaHCO 3

Odbarwianie roztworu 

fenoloftaleiny 

Wydzielanie 

pęcherzyków gazu

Reakcja nitrowania

Powstaje żółte 

zabarwienie

Kwas aromatyczny z grupą 

hydroksylową

Reakcje z fenoloftaleiną, NaHC0

3

Odbarwianie roztworu 

fenoloftaleiny Wydzielanie 

pęcherzyków gazu

Reakcja z FeCl

3

Powstaje fioletowe 

zabarwienie

Kwas alifatyczny z grupą 

hydroksylową

Reakcje z fenoloftaleiną, NaHC0

3

Odbarwianie roztworu 

fenoloftaleiny 

Wydzielanie 

pęcherzyków gazu

Reakcja z KMn0

4

Odbarwianie roztworu 

KMn0

4

Kwas 

dikarboksylowy

Reakcje z fenoloftaleiną, NaHC0

3

Odbarwianie roztworu 

fenoloftaleiny Wydzielanie 

pęcherzyków gazu

Reakcja z rezorcyną

Powstawanie barwy 

niebieskiej

AMINY

POTWIERDZENIE OBECNOŚCI AZOTU 
Próba Lassaigne'a
Metoda Willa i Varrentrappa.
Metodą tą można wykrywać azot związany w grupie aminowej pierwszorzędowej -C-NH

2

, amidowej –CONH

2 

oraz -C=NH w grupie iminowej lub –(CO)

2

NH w grupie imidowej. 

W suchej probówce ogrzewamy płomieniem palnika gazowego taką samą ilość badanej próbki (np. 0,1 lub 0,2 g) 
i wapna sodowanego (równocząsteczkowa mieszanina NaOH i Ca(OH)

2

). W trakcie ogrzewania dochodzi do 

powstania   m.in.   amoniaku,   który   pod   wpływem   temp.   ulatnia   się   zabarwiając   zwilżony   wodą   papierek 
uniwersalny.

Rodzaj 
reakcji

Aminy alifatyczne

Aminy aromatyczne

1

o

2

o

3

o

1

o

2

o

3

o

Metoda 
Hinsberga

+

+

-

+

+

-

Reakcja   z 
HNO

2

+
pęcherzyki 
azotu

+
żółty lub
pomarańcz
owo-
żółty olej

-

+
Bezbarwne 
sole 
diazoniowe,
Sprzęganie z 
2-naftolem 
dają 
czerwone 
zabarwienie

+
żółty osad

+
(reagują

 

tylko 

aminy

 

nie 

podstawione

 

w 

pozycji para- )
p-nitrozopochodne 
o   barwie   żółto-
pomarańczowej, po 
zalkalizowaniu 
zasada   o   barwie 
zielonej

Reakcja 
ninhydryno

+

-

-

+

-

-

wa
Reakcja 
izonitrylow
a

+

-

-

+

-

-

Próba 
Riminiego

+

-

-

-

-

-

Próba 
Simona

-

+

-

-

-

-

Reakcja   z 
kwasem 
cytrynowy
m

 

w 

bezwodnik
u octowym

-

-

+

-

-

+

AMINOKWASY I BIAŁKA

REAKCJA NINHYDRYNOWA
Reakcja ta nie jest specyficzna wyłącznie dla aminokwasów. Amoniak oraz część związków zawierających I-
rzędową grupę aminową dają z ninhydryną charakterystyczne zabarwienie. Aminokwasy, peptydy i białka 
powodują iż powstaje zabarwienie niebieskie, fioletowe, czerwono-fioletowe lub czerwone.
Ok. 50 mg aminokwasu należy rozpuścić w ok. 0,5 ml 0,2% etanolowego roztworu
ninhydryny. Zabarwieniepowstaje natychmiast lub dopiero w następstwie ogrzania mieszaniny do wrzenia.

Rodzaj 

substancji

Reakcje charakterystyczne

Wynik próby

a-Aminokwas

Stapianie z sodem i próba Lassaigne'a Potwierdzenie obecności azotu
Reakcja ninhydrynowa
Reakcja z solami miedzi
Reakcja deaminacji i dekarboksylacji

Reakcja pozytywna

Aminokwas   z 
ugrupowaniem 
aromatycznym

Stapianie z sodem i próba Lassaigne'a Potwierdzenie obecności azotu

Reakcja ksantoproteinowa

Reakcja pozytywna

Aminokwas 
zawierający 
siarkę(grupa -SH 
lub -CH

2

-S-CH

3

)

Stapianie z sodem i wykrywanie siarki

Potwierdzenie obecności siarki

Wykrywanie grup tiolowych

Reakcja pozytywna, jeśli 
występuje grupa -SH, negatywna, 
gdy siarka występuje w postaci 
-CH

2

-S-CH

3

Białko

Reakcja ninhydrynowa

Reakcja pozytywna

Reakcja ksantoproteinowa

Reakcja pozytywna jeśli w skład 
białka wchodzą aminokwasy 
aromatyczne

Reakcja biuretowa
Reakcje strąceniowe
Denaturacja

Reakcja pozytywna

WĘGLOWODANY

Reakcja Molischa
Dodatni wynik reakcji dają sacharydy, aldehydy, kwasy organiczne oraz aceton.
Do probówki zawierającej ok. 1 ml wodnego roztworu próbki dodać 2 krople 10% rozt. P-naftolu (odczynnik 
Molischa). Następnie dodać 1 ml stęż. H

2

SO

4

 , wlewając po ściankach probówki tak, aby ciecze się nie 

zmieszały. Na granicy faz pojawiają się charakterystyczne pierścienie o barwie niebieskiej lub fioletowej.

Rodzaj 
substancji

Reakcje charakterystyczne

Wynik próby

Sacharydy

Reakcja Molischa

potwierdzenie obecności sacharydu

Mono- i 
disacharydy

Redukcja odczynnika Barfoeda

monosacharydy natychmiast 
redukują Cu

2+

, a disacharydy po 

hydrolizie

Tworzenie osazonów

wytrącony osad po 
przekrystalizowaniu wykazuje 
temperaturę topnienia 
charakterystyczną dla danego cukru

Aldozy/ ketozy Reakcja barwna z roztworem 

mocznika i chlorku cynawego

ketozy dają zabarwienie niebieskie, a 
aldozy (po podgrzaniu) czerwone

Pentozy/ 
heksozy

Reakcja barwna z kwaśnym 
roztworem aniliny i kwasu octowego

pentozy dają zabarwienie czerwone, 
metylopentozy - żółtoczerwone, a 
heksozy nie dają zabarwienia

Metody wykrywania związków organicznych.

WĘGLOWODORY
Rozpuszczalność w stęż. H

2

SO

4

Rozpuszczanie się substancji w stężonym kwasie siarkowym wiąże się często z jakąś reakcją. Zewnętrznym 
przejawem takiej reakcji może być rozgrzewanie się roztworu, wydzielanie się gazów itp. Węglowodory 
nasycone oraz aromatyczne w temperaturze pokojowej nie rozpuszczają się w stężonym kwasie siarkowym - 
dają negatywny wynik próby. Węglowodory nienasycone przechodzą w postać rozpuszczalnych w wodzie estrów 
kwasu siarkowego:
Wykonanie:
W probówce należy umieścić 0,1 g lub 0,2 ml badanej substancji, a następnie ostrożnie dodać 3 ml stęż. H

2

S0

4

. 

Przez 1-2 min należy obserwować zachowanie się próbki, ewentualnie delikatnie ją wstrząsając. Pozytywnym 
wynikiem próby jest nie tylko fizyczne rozpuszczenie się próbki, ale również zmiana zabarwienia, ogrzanie się 
próbki, wydzielenie się pęcherzyków gazu.

Reakcja z wodą bromową (Br

2aq.

)

Związki   zawierające   wiązanie   nienasycone   (alkenowe   lub   alkinowe)   ulegają   reakcjom   typu   addycji,   czyli 
przyłączania. Przykładem takiej reakcji jest przebiegająca z różna szybkością reakcja addycji bromu:
Wykonanie:
W   probówce   należy  umieścić   2   ml  badanej   substancji   lub   0,1   g   badanej   substancji   rozpuszczonej   w   2   ml 
chloroformu. Następnie wkraplać wodę bromową obserwując jej ewentualne odbarwienie się. 

Reakcja z manganianem (VII) potasu (KMnO

4

)

Związki zawierające wiązanie nienasycone ulegają reakcji utleniania powodując odbarwienie wodnego roztworu 
KMnO

4

 oraz wydzielenie brunatnego osadu MnO

2

.

Wykonanie:
Do 0,5 ml badanej substancji lub roztworu ok. 0,1 g badanej substancji w wodzie lub acetonie dodawać kroplami 
1-2 % roztworu wodnego KMnO

4

. Odbarwienie się roztworu w czasie 1-5 min i wydzielenie brunatnego osadu 

MnO

2 

jest pozytywnym wynikiem próby.

Reakcja Le Rosena
Węglowodory aromatyczne mono- i policykliczne, cykloalkeny (np. cykloheksen) oraz ich pochodne dają barwna 
reakcję   z   roztworem   formaldehydu   w   stęż.   H

2

SO

4

  (odczynnik   Marquisa).   Reakcji   tej   nie   dają   ani   alkany   i 

cykloalkany, ani alkeny.
Wykonanie:
Do 0,1 g lub 1 ml badanej substancji dodać 2-3 ml odczynnika. Obserwować tworzenie się czerwonobrunatnego 
lub brunatnego związku policyklicznego.

Reakcja z chloroformem i AlCl

3

 

Węglowodory aromatyczne i policykliczne dają z bezwodnym AlCl

3

 w roztworze CHCl

3 

barwną reakcję w wyniku 

tworzenia barwnych pochodnych trifenylometanu.
Wykonanie:
W probówce umieścić 0,5 ml lub 0,1 g badanej substancji, a następnie dodać 1-2 ml CHCl

3

 (suchego). Probówkę 

wstrząsnąć   w   celu   zwilżenia   jej   ścianek.   Następnie   do   ukośnie   ułożonej   probówki   dodać   niewielką   ilość 
bezwodnego   AlCl

3

,   tak   aby   zatrzymał   się   na   zwilżonych   ściankach   probówki.   W   przypadku   obecności 

węglowodorów aromatycznych na ściankach tworzy się punktowe zabarwienie (różne w zależności od rodzaju 
węglowodoru np. naftalen daje zabarwienie niebieskie, fenantren – czerwono purpurowe).

Wykrywanie azotu i fluorowców. 
Stapianie z sodem.
Wykrywanie tych pierwiastków w związkach organicznych polega najczęściej na przeprowadzeniu ich w stan 
jonowy, co następuje w wyniku stapiania związków organicznych lub organiczno-nieorganicznych z metalicznym 
sodem. Produktami zachodzących reakcji są proste związki nieorganiczne (cyjanki i/lub halogenki sodu), w 
których anion wykrywa się klasycznymi metodami jakościowej analizy nieorganicznej.
N(azot w badanym związku) + C + Na → NaCN 
X (chlor, brom, fluor, jod w badanym związku) + Na → NaX
Wykonanie:
W małej probówce (wysokość 2-4 ml i średnica 0,5 ml) umieszcza się niewielką ilość badanej substancji ok. 0,02 
g oraz ok. 0,1 g osuszonego na bibule metalicznego sodu (kawałek wielkości ziarenka pieprzu). Probówkę 
ogrzewa się najpierw delikatnie w płomieniu palnika (do momentu wypalenia się oparów związku), a następnie 
intensywnie wypraża do czerwoności. Rozżarzoną probówkę rozbija się o dno parowniczki zawierającej ok. 10-
15 ml wody destylowanej. Roztwór wodny zawierający rozpuszczone sole przesącza się, a przesącz analizuje 
się pod kątem występowania jonów CN

-

 bądź fluorowca. Jeśli otrzymany przesącz nie jest bezbarwny próbę 

należy powtórzyć.

Wykrywanie azotu - próba Lassaigne'a
Jest to najbardziej ogólna metoda pozwalająca na wykrycie azotu bez względu na sposób jego związania w 
związkach organicznych. Obecność jonów CN

-

 powstałych w próbie Lassaigne'a można wykryć przez 

wytworzenie błękitu pruskiego, tzw. heksacyjanożelazianu (II) żelaza (III) o wzorze Fe4[Fe(CN)6]3.
Wykonanie:
Do ok. 1-2 ml przesączu powstałego po stapianiu z sodem dodaje się kilka kryształków FeS0

4

*7H

2

0, gotuje 

przez kilka minut i zakwasza 10% HCl, by rozpuścić tworzący się w środowisku zasadowym osad wodorotlenku 
żelaza (II). Następnie roztwór zadaje się 1-2 kroplami 10% FeCl

3

 . Obecność jonów azotu stwierdza się 

obserwując zielononiebieskie zabarwienie roztworu, a po chwili wypadnięcie osadu błękitu pruskiego wg reakcji:

FeS0

4

 + 2 NaCN → Fe(CN)

2

 + Na

2

SO

2

Fe(CN)

2

 + 4 NaCN → Na

4

[Fe(CN)

6

]

3 Na

4

[Fe(CN)

6

] + 4 FeCI

3

 → Fe

4

[Fe(CN

6

]

3

 + 12 NaCI

Wykrywanie fluorowca - reakcja z AgNO

3

Anion fluorowca wykrywa się zazwyczaj dodając azotan srebra (I) do zakwaszonego kwasem azotowym 
roztworu przesączu.
Wykonanie:
Do ok. 1 ml przesączu po stapianiu z sodem dodać 1 ml 10 % HNO3, a następnie 1 ml 0,1 M roztworu AgNO3. 
W razie powstania osadu sprawdzić, czy rozpuszcza się w 10 % NH3 (aq.) i 10 % HNO3.

Chlorki dają biały osad AgCl, przechodzący w świetle dziennym w fiołkowy, rozpuszczalny w 10 % NH3 (aq.) i 
nierozpuszczalny w 10 % HNO3.
Bromki dają jasnożółty osad AgBr, zieleniejący na świetle, trudno rozpuszczalny w 10 % NH3 (aq.) i 
nierozpuszczalny w 10 % HNO3.
Jodki tworzą żółty osad Agi, nierozpuszczalny w 10 % NH3 (aq.) i 10 % HNO

3

. 

Fluorki nie dają osadu z AgNO

3

 ponieważ powstający AgF jest rozpuszczalny w wodzie.

Próba Beilsteina
Wykonanie:
Ok. 0,1 g substancji umieszcza się na oczyszczonej i wyprażonej szpatelce miedzianej i wprowadza do nie 
świecącej części płomienia palnika gazowego. W tych warunkach związki organiczne zawierające fluorowce 
tworzą przy ogrzewaniu lotne połączenia miedzi barwiące płomień palnika gazowego na kolor zielony (jod), 
intensywnie niebieskozielony (chlor), zielony z niebieskim serduszkiem (brom).

ZWIĄZKI NITROWE
Związki nitrowe są połączeniami organicznymi o budowie R-NO

2

 , gdzie R oznacza alkil lub aryl. W zależności 

od rzędowości atomu węgla, z którym związana jest grupa nitrowa rozróżnia się nitrozwiązki 1-, II-, III-rzędowe.

Potwierdzenie obecności grupy nitrowej - reakcja z difenyloaminą
Większość związków nitrowych daje ze stopioną difenyloaminą barwne kompleksy (przeważnie 

pomarańczowoczerwone) o strukturze: RN

+

(O

-

)=O → C

6

H

5

 – NH -  C

6

H

5

Wykonanie:
W probówce umieszcza się kroplę benzenowego roztworu badanego związku i kroplę 5 % benzenowego 
roztworu difenyloaminy i ogrzewa się we wrzącej łaźni wodnej. Po odparowaniu rozpuszczalnika na dnie 
probówki powstaje w razie obecności nitrozwiązku stop barwy żółtopomarańczowej.

Rozróżnienie nitroalkanów I- i II-rzędowych od III-rzędowych i aromatycznych - rozpuszczalność w NaOH
I-rzędowe i II-rzędowe nitroalkany rozpuszczają się w roztworach stężonych zasad dając żółte zabarwienie, 
natomiast III-rzędowe i aromatyczne są nierozpuszczalne.
Wykonanie:
Do ok. 1 ml 20 % roztworu NaOH dodaje się 1-3 krople badanej próbki i wytrząsa obserwując ewentualne 
rozpuszczenie próbki.

Rozróżnienie I- i II-rzędowych nitroalkanów - reakcja z kwasem azotowym (III)
Nitroalkany I-rzędowe reaguj a z kwasem azotowym (III), tworząc związki o charakterze nitro oksymów, zwane 
kwasami nitrolowymi, których sole są barwy czerwonej: 
R–CH

2

–NO

2

 + HONO → R-CH(-NO)-NO

2

 ↔ R-C(=N-OH)-NO

2

II-rzędowe nitroalkany w analogicznych warunkach tworzą tzw. pseudonitrole o zabarwieniu niebieskim lub 
niebieskozielonym: R

2

-CH-NO

2

 + HONO → R

2

-C(-ON)-NO

2

Wykonanie:
Do ok. 0,5 ml 40 % roztworu NaOH dodaje się 2-3 krople nitroalkanu, wstrząsa, a po rozpuszczeniu dodaje się 
ok. 1 ml 10 % roztworu NaN0

2

. Następnie ostrożnie wkrapla się 10% roztwór H

2

SO

4.

Rozróżnienie III-rzędowych nitroalkanów i nitrozwiązków aromatycznych - redukcja grupy nitrowej do 
hydroksylaminowej 

Ar-NO

2

 + 2H

2

 → Ar-NHOH + H

2

O

Ar-NHOH + Ag

2

O → Ar-NO + H

2

O + 2Ag

Wykrycie grupy -NO2 w nitrozwiązkach aromatycznych polega na jej redukcji np. do pochodnych N-
arylohydroksylaminy, które wykazując właściwości redukujące dają charakterystyczne reakcje np. lustra 
srebrowego.
Wykonanie:

0,5 ml lub 0,2 g badanej substancji rozpuszcza się w ok. 10 ml 50 % etanolu, dodaje się 0,5 g NH4CI i ok. 0,5 g 
pyłu   cynkowego.   Całość  ogrzewa  się  kilka  minut,   a  następnie  pozostawia  na  5-10  min.  Po  odsączeniu  od 
nieprzereagowanego cynku do przesączu dodaje się amoniakalnego roztworu AgN03. Pojawienie się czarnego, 
szarego lub srebrzanego osadu wskazuje na obecność pochodnej hydroksylaminy, a więc grupy 

Ar-N02.

ALKOHOLE

Wykrywanie grupy hydroksylowej:

-

reakcja z wanadanem(V) amonu (metawanadanem amonu) i 8-hydroksychinoliną,

-

reakcja z metalicznym sodem.

Próba na obecność alkoholu
W reakcji z metawanadanem amonu (NH

4

V0

3

) i 8-hydroksychinoliną można wykryć obecność grupy 

hydroksylowej w alkoholach. Związki zawierające grupę OH tworzą barwne (czerwone lub czerwonobrązowe 
zabarwienie) połączenia kompleksowe.
Wykonanie:
Do probówki odmierza się około 1 ml badanej substancji i dodaje 0,2 ml 0,03% wodnego roztworu NH

4

V0

3

, a 

następnie 1-2 krople 2,5% roztworu 8-hydroksychinoliny. Zawartość probówki należy pozostawić w statywie na 
kilka minut. Pojawienie się czerwonego lub czerwono-brązowego zabarwienia roztworu potwierdza obecność 
alkoholu. Do związków, które dają próbę negatywną należą: alkohol allilowy, benzylowy, gliceryna jak również
aminoalkohole i hydroksykwasy.

Reakcja z sodem
Reakcja z metalicznym sodem służy do wykrywania substancji zawierających kwasowy (aktywny) wodór. Są to 
alkohole i tioalkohole, fenole, kwasy, acetylen i jego pochodne, związki o czynnej grupie metylenowej, estry 
(powstają acyloiny) i metyloketony. Alkohole I- rzędowe reagują z metalicznym sodem bardzo gwałtownie z 
wydzieleniem gazowego wodoru, II-rzędowe wolniej, III-rzędowe bardzo słabo. Wykonanie tej próby daje 
orientacyjny wynik.
2 ROH + 2 Na → 2 R-ONa + H

2

Wykonanie:
Do probówki odmierza się około lml badanej substancji, a następnie osuszony skrawek metalicznego sodu. 
Wydzielanie gazowego produktu (wodoru) potwierdza obecność kwasowego wodoru w badanej próbce.

Wykrywanie alkoholi polihydroksylowych
Reakcją charakterystyczną pozwalającą odróżnić alkohole polihydroksylowe od monohydroksylowych jest 
reakcja ze świeżo strąconym wodorotlenkiem miedzi (II). Alkohole polihydroksylowe tworzą z jonami miedzi 
(Cu

2+

) kompleksy chelatowe o barwie szafirowej.

2Na0H + CuS0

4

 → Cu(OH)

2

 + Na

2

S0

4

Cu(OH)

2

 + 2 HO-OH → [Cu(HO-OH)]

2+

 + 2OH

-

Wykonanie:
Do probówki odmierza się około 0,5ml 10 % roztworu CuSO

4

 następnie dodaje około lml 2M NaOH. Do tak 

sporządzonego strąconego roztworu wodorotlenku miedzi (II) dodaje się około 0,5ml badanego alkoholu. W 
wyniku zachodzącej reakcji powstaje szafirowy roztwór potwierdzający obecność alkoholu polihydroksylowego.

Rozróżnianie rzędowości alkoholi - próba Lucasa
W próbie Lucasa następuje reakcja podstawienia nukleofilowego, w miejsce OH

-

 wprowadzany jest CI

-

 Szybkość 

reakcji substytucji nukleofilowej zależy od rzędowości alkoholi. Alkohole trzeciorzędowe w obecności 
bezwodnego chlorku cynku bardzo szybko reagują z kwasem solnym. Alkohole drugorzędowe reagują wolniej i 
zwykle po 5-10 min. pojawia się zmętnienie. Alkohole pierwszorzędowe w tych warunkach nie reagują.
Pozytywny wynik próby Lucasa dają również alkohol allilowy, cynamonowy i benzylowy.
Wykonanie:
Odczynnik Lucasa: 15,5g bezwodnego chlorku cynku rozpuszcza się w 10 ml stężonego kwasu solnego.
Do próbki zawierającej badany alkohol w ilości około 0,2ml dodaje się ok. 2ml odczynnika Lucasa. Probówkę 
zamyka się korkiem i mocno wstrząsa. Pozostawia probówkę w statywie i obserwuje czy powstaje warstwa 
oleista lub mlecznobiała emulsja pochodząca od wydzielającego się odpowiedniego chlorku alkilowego.

Rozróżnianie rzędowości alkoholi - reakcja ze stężonym HCI
Alkohole drugorzędowe i pierwszorzędowe w reakcji ze stężonym HCI dają roztwór klarowny (brak reakcji). 
Alkohole trzeciorzędowe w ciągu kilku minut dają zmętnienie.
Wykonanie:
Do probówki zawierającej około 0,5ml badanej substancji dodaje się nadmiar stężonego HCI wstrząsa i 
pozostawia. Powstanie zmętnienia dowodzi obecności alkoholu III.

Utlenianie alkoholi

Reakcji utlenienia za pomocą manganianu(VII) potasu ulegają tylko alkohole I i II rzędowe. Podczas utleniania 

KMnO

4

  alkoholi   I-rzędowych   powstają   kwasy   karboksylowe,   natomiast   alkohole   II-rzędowe   utleniają   się   do 

ketonów. W przypadku metanolu produktami utlenienia są C0

2

 i H

2

0

Próba z KMnO

4

Roztwór KMnO

4

 należy do mocnych utleniaczy, ma on barwę fioletową (jony MnO

4

-

 nadają zabarwienie). W 

obecności alkoholi I i II rzędowych w środowisku kwasowym zachodzi reakcja redukcji KMnO

4

 Następuje 

wówczas odbarwienie roztworu (powstają jony Mn

2+

).

Alkohol I rzędowy + KMnO

4

 → kwas karboksylowy + Mn

2+

Alkohol II rzędowy + KMnO

4

 → keton + Mn

2+

Alkohol III rzędowy + KMnO

4

 → brak reakcji

 Wykonanie:
Do probówki zawierającej około 0,2ml badanego alkoholu dodaje się 3ml 20% H

2

S0

4 

(rozcieńczony wodą w 

stosunku 1:5) a następnie kilka kropel (3-5) roztworu 2% KMnO

4

. Probówkę delikatnie ogrzewa się i obserwuje 

zmianę barwy roztworu.

Rozróżnianie rzędowości alkoholi - próba Bordwella i Wellmana
W reakcji Bordwella i Wellmana wykorzystuje się kwas chromowy (VI), który pod wpływem alkoholi 1 i II rz. ulega 
redukcji (przejście chromu z VI na III stopień utlenienia). Obserwuje się zmianę zabarwienia roztworu z 
pomarańczowego na zielone. Alkohole III rz. w tych warunkach nie reagują.
3C

2

H

5

OH + 2H

2

CrO

4

 + 6H

+

 → 3H

3

CCHO + 2Cr

2+

 + 8H

2

O

3(CH

3

)

2

CHOH + 2H

2

CrO

4

 + 6H

+

 → 3(H

3

C)

2

CO + 2Cr

2+

 + 8H

2

O

Wykonanie:
W probówce umieszcza się około lem 3% acetonowego roztworu alkoholu, następnie dodaje się 1 kroplę 
odczynnika Bordwella i Wellmana. Mieszaninę delikatnie wytrząsa przez 10 sekund. Należy zaobserwować 
zmianę zabarwienia.
Odczynnik Bordwella i Wellmana: lg CrO

3

 rozpuszcza się w lem stężonego kwasu siarkowego(VI) i 3 ml wody

Rozróżnianie rzędowości alkoholi - próba Feigla
Próba Feigla pozwala wykryć alkohole Il-rzędowe, które utleniają się do ketonów z wydzieleniem siarkowodoru

(CH

3

)

2

CHOH + S  →  (CH

3

)

2

CO +H

2

S

Wykonanie:
Do probówki wprowadza się kroplę badanego alkoholu i kroplę 2% roztworu siarki w CS

2

 . Całość umieszcza się 

w łaźni olejowej ogrzanej uprzednio do temp. 150°C. Do wylotu probówki należy zbliżyć papierek ołowiawy. 
Czernienie papierka wywołane powstającym H

2

S świadczy o obecności alkoholu II-rzędowego.

METODY IDENTYFIKACJI
W celu dalszej identyfikacji alkoholu wykonuje się dla nich odpowiednie stałe pochodne takie jak estry kwasu 3,5 
dinitrobenzoesowym, p-nitrobenzoesowego lub fenylokarbaminowego (fenylouretany). Temperatura topnienia dla 
otrzymanych stałych pochodnych potwierdza obecność identyfikowanej substancji. Dla niektórych alkoholi 
można przeprowadzić reakcję z waniliną lub próbę haloformową.

Reakcja alkoholi z waniliną.
W wyniku reakcji z waniliną powstają charakterystyczne barwy roztworów:
alkohol metylowy - żółty (po chwili ciemnieje) po dodaniu ok. 15 kropel wody zabarwienie fioletowe;
alkohol etylowy - żółty, po dodaniu ok. 15 kropel wody odbarwia się;
alkohol propylowy - ciemnozielony, po dodaniu ok. 15 kropel wody zabarwienie przechodzi w granatowe;
alkohol izopropylowy - czerwone, po dodaniu ok. 20 kropel wody zabarwienie przechodzi w niebiesko-fioletowe;
alkohol izobutylowy - czerwone, po dodaniu ok. lOkropel wody przechodzi w czerwonofioletowe zabarwienie;
alkohol izoamylowy - ciemnobrunatny po dodaniu ok. 15 kropel wody zabarwienie zielone Wykonanie:
Wykonanie:
Do probówek wprowadza się po lml roztworu waniliny oraz 2 krople badanego alkoholu. Następnie do każdej 
probówki dodać kilkanaście kropli wody destylowanej. Obserwować zabarwienie powstałych roztworów.
Odczynnik: lg waniliny rozpuszcza się w 200ml stęż. H

2

SO

4

Próba haloformowa – wykrywanie alkoholi zawierających grupę metylową przy węglu z grupą OH.
Próba haloformowa należy do reakcji utlenienia i jest charakterystyczna dla metyloketonów. Pozytywny wynik 
dają również etanol, alkohole II rzędowe mające przy tym samym atomie węgla grupę OH i CH

3

 oraz aldehyd 

octowy.

RCH(CH

3

)OH + I

2

 + 2NaOH → RC(=O)ONa + CHI

3

 + NaI + H

2

O

Kolejne etapy reakcji haloformowej przedstawiono na przykładzie etanolu: 

C

2

H

5

OH + NalO → CH

3

CHO + Nal + H

2

O

CH

3

CHO + 3 NalO → CI

3

CHO + 3 NaOH 

CI

3

CHO + NaOH → CHI

3

 + HCOONa 

Wykonanie:
Do probówki zawierającej około 0,5ml badanego alkoholu dodaje się 2ml 5% NaOH. Zawartość probówki miesza 
się, a następnie dodaje 2-3 ml płynu Lugola aż do powstania trwałego, brunatnego zabarwienia roztworu. Po 
kilku minutach powinien wydzielić się żółtawy osad jodoformu. Jeśli nie pojawi się osad należy wstawić 
probówkę do gorącej wody na kilka minut. Oziębić i obserwować zmiany.
Odczynnik : płyn Lugola - 5g jodku potasu i 2,5 g jodu rozpuszcza się w 25 ml wody destylowanej

ANALIZA FENOLI
Wykrywanie fenoli
Fenole rozpuszczają się w 5% roztworze NaOH, ale nie rozpuszczają się w 5% NaHCO

3.

Badanie rozpuszczalności w 5% NaOH
Rozpuszczanie fenoli w roztworze NaOH polega na reakcji chemicznej w wyniku której powstaje klarowny 
roztwór lub wytrąca się osad albo następuje zmiana barwy roztworu.
Wykonanie:
Do probówki zawierającej około O.lg substancji stałej lub 0.2ml substancji ciekłej dodaje się 4ml 5% roztworu 
NaOH. Następnie należy delikatnie wytrząsać zawartość i sprawdzić efekt oddziaływania NaOH na analizowaną 
substancję. W tych warunkach w przypadku o- i p- wielowodorotlenowych fenoli następuje reakcja utlenienia 
tlenem atmosferycznym. Skutkiem tego jest powstanie brązowego zabarwienia roztworu.

Badanie rozpuszczalności w 5% NaHCO

2

W przypadku związków rozpuszczalnych w 5% NaOH należy przeprowadzić próbę rozpuszczenia w 5%NaHCO

3 

która pozwala rozróżnić fenole od kwasów karboksylowych. Te ostatnie ze względu na większą kwasowość 
reagują z NaHC0

3

 przy czym wydziela się wówczas gazowy, bezbarwny produkt reakcji - CO

2

 zgodnie z 

równaniem: RCOOH +NaHCO

3

 → RCOONa + H

2

O + CO

2

Wykonianie:

Do probówki dodjae się okolo 0,05g badanej substancji stalej lub 0,2 mloraz 2ml 5% roztworu NaHCO

3

 i 

delikatnie wytrząsa. Należy uważnie obserwować, czy podczas rozpuszczania substancji nie wydzielają się 
pęcherzyki gazu.

Badanie odczynu
Wykonanie:
Na szkiełku zegarkowym umieszcza się papierek uniwersalny zwilżony w wodzie destylowanej, a następnie za 
pomocą bagietki nanosi na niego kroplę roztworu wodnego badanego związku i odczytuje wartość pH zgodnie z 
umieszczoną na opakowaniu skalą. Do oceny odczynu używa się także indykatorów: roztworu błękitu 
bromotymolowego (pH 6-7,6) - barwa żółta lub zieleni bromokrezolowej (pH 3,6-5,5) - barwa niebieska lub 
niebieskozielona (w przypadku obecności fenolu)

Próba wykrywania fenoli z chlorkiem żelaza (III)
W reakcji z solami żelaza (III) fenole (oprócz niektórych nitrofenoli) dają barwne kompleksy (fioletowe, 
granatowe, purpurowe, zielone -barwa kompleksu zależy od podstawników w pierścieniu aromatycznym) 
powstające zgodnie z równaniem: 6C

6

H

5

OH + Fe

3+

 → [Fe(C

6

H

5

O)]

3-

 + 6H

+

Reakcja ta zachodzi również dla związków typu -CH

2

C=O ↔ HC=C-OH zdolnych do enolizacji jak również dla 

niektórych alkoholokwasów (kwas mlekowy, winowy, glukonowy) a także ich soli, które tworzą z FeCl

3

 połączenia 

kompleksowe o zabarwieniu żółtym lub zielonkawym.
Wykonanie:
Do probówki dodaje się kilka kropel przygotowanego roztworu fenolu (około 0,1 g rozpuszcza się w wodzie lub 
40% etanolu), a następnie dodaje się po jednej kropli 1% roztwór FeCl

3

 aż do pojawienia się zabarwienia 

(czasem tylko przejściowego). Do drugiej probówki należy dodać sam rozpuszczalnik (woda lub 40% etanol) 
oraz taką samą objętość 1% roztworu FeCl

3

 - próba ślepa. Zmianę zabarwienia porównuje się wobec próby 

ślepej.

UTLENIANIE FENOLI
Fenole w porównaniu do alkoholi łatwiej ulegają reakcji utlenienia, co wykorzystano do ich identyfikacji. W 
przypadku rezorcyny - m-didihydroksybenzenu reakcja utlenienia nie zachodzi.

Reakcja z heksacyjanożelazianem(III) potasu – K

3

[Fe(CN)

6

]

Fenole pod wpływem światła i czynników utleniających utleniają się dając barwne reakcje. 
Heksacyjanożelazian(III) potasu utlenia fenole do difenoli. Powstający w tej reakcji K

2

H[Fe(CN)

6

] reaguje z FeCl

3 

dając błękit pruski - heksacyjanożelazianem(III) potasu
Wykonanie:
Około 0,04 g substancji rozpuszcza się w 2ml wody destylowanej (w przypadku trudno rozpuszczalnych fenoli 
dodaje się 5 ml wody destylowanej, wytrząsa i przesącza). Do przygotowanego roztworu dodaje się 5 kropli 5% 
K

3

[Fe(CN)

6

] i kroplę 10% FeCl

3

 Powstanie zielononiebieskiego zabarwienia (powstanie błękitu pruskiego) 

potwierdza obecność fenolu.

Próba Tollensa
Wszystkie fenole redukują amoniakalny roztwór soli srebra z wytworzeniem „lustra srebrowego". Pozytywny 
wynik reakcji dają również inne związki łatwo utleniające się jak np. aldehydy.

2AgN0

3

 + 2NaOH  → Ag

2

O + 2 NaNO

3

 

Ag

2

O + 4 NH

3

 +H

2

O → 2 [Ag(NH

3

)

2

]OH

C

6

H

4

(OH)

2

 + 2 [Ag(NH

3

)

2

]OH → 4 NH

3

 + 2Ag +C

6

H

4

O

2

 

Wykonanie:
Do około 0,5ml 5% roztworu AgN0

3

 dodaje się jedną kroplę 5% roztworu NaOH, a następnie kroplami, 

wstrząsając, 2% roztwór amoniaku do całkowitego rozpuszczenia osadu Ag

2

O (należy unikać nadmiaru). Do tak 

przygotowanego odczynnika dodaje się niewielką ilość (około 0,001g) badanej substancji, wstrząsa lub ogrzewa. 
Powstanie metalicznego srebra w postaci „lustra" na ściankach probówki, lub szarego osadu w roztworze 
potwierdza obecność fenolu.

Reakcja z odczynnikiem Fehlinga
Reakcja z odczynnikiem Fehlinga pozwala na rozróżnienie dihydroksyfenoli szeregu o-i p- od 
monopodstawionych.

C

6

H

4

(OH)

2

 + 2CuO → Cu

2

O + H

2

O + C

6

H

4

O

2

 

Wykonanie:
Do około lem3 odczynnika Fehlinga dodaje się około 10 mg. badanej substancji i ogrzewa. Powstanie 
czerwonobrunatnego zabarwienia świadczy o obecności polifenoli o- lub p-.

REAKCJE PIERŚCIENIA AROMATYCZNEGO
Reakcja z bromem 
Fenole bardzo łatwo wchodzą w reakcje z bromem. Obecna w cząsteczce fenolu grupa hydroksylowa aktywuje 
pierścień fenolowy, przez co łatwiej zachodzi reakcja podstawienia elektrofilowego. Dodanie większej ilości wody 
bromowej do oznaczanego fenolu pozwala na otrzymanie białego osadu tribromopochodnej fenolu:
W przypadku fenoli wielowodorotlenowych zawierających grupy OH w położeniu o- i p- dodatkowo zachodzi 
reakcja utlenienia do chinonów i powstaje wówczas brązowe zabarwienie pochodzące od produktu reakcji.

C

6

H

5

OH + 3Br

2

 →  C

6

H

2

OHBr

3

 + 3HBr

C

6

H

4

(OH)

2

 + 5Br

2

 → C

6

O

2

Br

4 

+ 6HBr

Wykonanie:
Do probówki wprowadza się około 0,2ml lub 0,2g fenolu dodaje 5ml wody lub 5ml 10% HC1 (dla fenoli 
nierozpuszczalnych w wodzie). Do tak przygotowanego roztworu dodaje się kroplami wodę bromową. Delikatnie 
wstrząsając probówką obserwuje się początkowe odbarwianie wody bromowej, a po dodaniu większej ilości 
odczynnika następuje wydzielanie osadu lub powstawanie brązowego zabarwienia.

Reakcja sprzęgania z solami diazoniowymi
Reakcja sprzęgania zachodzi z solami diazoniowymi do pozycji p- w fenolu (a gdy ta zajęta jest to do pozycji o-). 
Proces sprzęgania przebiega bardzo łatwo i w niskich temperaturach 0°C, a produktami reakcji są związki 
azowe. Szybkość reakcji sprzęgania zależy od pH - najszybciej zachodzi przy pH 9-10.
Wykonanie:
Do około 0,05g badanej substancji dodaje się lem3 15% roztworu NaOH i ml kwasu diazobenzenosulfonowego. 
Powstanie żółtego, ciemnobrunatnego lub ciemnofioletowego zabarwienia potwierdza obecność fenolu.
Odczynnik 1 g kwasu sulfanilowego rozpuszcza się w 175 ml wody i 21 ml stężonego HC1 i dodaje stopniowo 50 
ml 0,7% roztworu NaN0

2

.

Reakcja C- nitrozowania (reakcja Libermanna - indofenolowa)
W reakcji Libermanna zachodzi proces C-nitrozowania badanego fenolu w położeniu p- i powstaje C- 
nitrozopochodna która przy nadmiarze fenolu przekształca się w indofenol o barwie zielonej, niebieskiej lub 
czerwonej. Po zalkalizowaniu roztworu powstaje anion indofenolu o barwie niebieskozielonej. Podobnie do fenoli 
reaguje tiofen. Rezorcyna natomiast w tej reakcji również tworzy C-nitrozopochodne, które z jej nadmiarem dają 
rezorufinę o barwie czerwonej. Do przeprowadzenia reakcji używa się stałego NaN0

2

 i stężonego kwasu 

siarkowego(VI). Negatywny wynik tej reakcji dają nitrofenole i fenole z grupami CHO, COOH i COCH

3

 .

Wykonanie:
Do około 0,05g badanej substancji dodaje się kryształek NaN0

2

 i kilka kropli stężonego H

2

SO

4

 . Obecność fenolu 

potwierdza powstanie zabarwienia zielonego, niebieskiego lub czerwonego. W przypadku innych fenoli niż 
rezorcyna po dodaniu NaOH powstałe zabarwienie zmienia się na niebieskozielone.

Reakcja z odczynnikiem Marquis'a
Odczynnik Marquis'a służący ogólnie do wykrywania alkaloidów (związków pochodzenia naturalnego 
zawierających azot i wykazujących odczyn zasadowy) działa na zasadzie zmiany barw w zależności od badanej 
substancji. Jest on powszechnie stosowany przy wykrywaniu narkotyków. Niektóre substancje dają reakcje 
barwne, nie będąc alkaloidami, a nawet nie zawierając azotu. Są to cukier który ulega zwęgleniu wobec 
stężonego kwasu siarkowego, dając barwę czarną, a także fenole, które ulegają kondensacji z aldehydem 
mrówkowym dając produkty o barwie czerwonej lub fioletowej.
Wykonianie:
Do probówki wprowadza się około 0,01 g badanej substancji i dodaje kilka kropel odczynnika Marquis'a. Całość 
delikatnie ogrzewa. Powstanie zabarwienia od czerwonego do fioletowego potwierdza obecność fenolu.
Odczynnik Marquis'a: 9 części stężonego 96% kwasu siarkowego(VI) zmieszać z 1 częścią formaliny. Dodanie 
metanolu (wtedy: 8cz. kwasu H

2

SO

4

, 1 cz. formaliny, 1 cz. metanolu) powoduje spowolnienie reakcji i możliwość 

dokładniejszej obserwacji zmiany barwy.

ALDEHYDY I KETONY

OGÓLNE PRÓBY WYKRYWANIA GRUPY KARBONYLOWEJ
Reakcje dla związków z grupą karbonylową - reakcja z 2,4-dinitrofenylohydrazyną
Związki zawierające grupę 
karbonylową (aldehydy i ketony) w 
reakcji z 2,4-dinitrofenylohydrazyną 
ulegają kondensacji, a powstające 
produkty krystaliczne - 2,4-
dinitrofenylohydrazony są 

substancjami barwnymi. Reakcja powyższa przebiega wg równania:
Wykonanie:
Do probówki odmierza się 2-3 krople lub 0,1 g badanej substancji rozpuszczonej w jak najmniejszej ilości wody 
lub etanolu a następnie 3ml 2,4-dinitrofenylofydrazyny. Probówkę koniecznie należy ogrzać do wrzenia i 
schłodzić. Powstający po ochłodzeniu osad żółty, pomarańczowy lub ceglastoczerwony potwierdza obecność 
grupy karbonylowej. Jeżeli osad nie powstaje zaraz po schłodzeniu to próbę należy odstawić na 10 min. w 
temperaturze pokojowej.
Odczynnik 2,4-dinitrofenylohydrazyny: - 2 g 2,4-dinitrofenylohydrazyny rozpuszcza się w 15ml stęż. H

2

SO

4 

Przygotowany roztwór dodaje się powoli do 150 ml etanolu. Należy całość mieszać i chłodzić. Następnie 
rozcieńcza się 500 ml wody destylowanej, miesza i sączy.

Reakcje dla związków z grupą karbonylową - reakcja z hydroksylaminą
W reakcji z hydroksylaminą pochodne z grupą karbonylową ulegają kondensacji tworząc oksymy - substancje 
krystaliczne. Poniżej przedstawiono równanie reakcji:

(CH

3

)

2

CO + H

2

NOH → (CH

3

)

2

C=NOH +H

2

O

Wykonanie:
0,4g chlorowodorku hydroksyloaminy rozpuszcza się w 2ml wody i dodaje się 2ml IM NaOH i 0,2g badanego 
związku. Dla substancji nierozpuszczalnych w wodzie dodaje się etanolu aż do uzyskania klarownego roztworu. 
Całość ogrzewa się 15 min w łaźni wodnej, a następnie chłodzi w wodzie z lodem. Jeżeli z zimnego roztworu 
osad nie wypada dodaje się wody.

Reakcje charakterystyczne dla aldehydów - reakcje utleniania aldehydów 
Próba Tollensa
Wszystkie aldehydy, w odróżnieniu od ketonów, redukują amoniakalny roztwór soli srebra z wytworzeniem 
„lustra srebrowego". Jednak im większa masa cząsteczkowa aldehydu tym wolniej zachodzi reakcja Tollensa. 
Nie można przeprowadzać tej próby ze związkami tworzącymi sole srebrowe.

2AgN0

3

 + 2NaOH  → Ag

2

O + 2 NaNO

3

 

Ag

2

O + 4 NH

3

 +H

2

O → 2 [Ag(NH

3

)

2

]OH

RCHO + 2 [Ag(NH

3

)

2

]OH → 3 NH

3

 + 2Ag +RCOONH

4

Wykonanie:
Do około lem 5% roztworu AgN0

3

 dodaje się jedną kroplę 5% roztworu NaOH, a następnie kroplami, 

wstrząsając, 2% roztwór amoniaku do całkowitego rozpuszczenia osadu Ag

2

O (należy unikać nadmiaru 

amoniaku). Do tak przygotowanego odczynnika - wodorotlenku diaminasrebra(I) dodaje się 3 krople badanej 
substancji lub gdy substancja jest stała około 0,05g rozpuszczone w minimalnej ilości alkoholu. Próbkę 
pozostawia bez ogrzewania i obserwuje się powstawanie czarnego osadu lub tzw „lustra" na ściankach 
probówki. Jeżeli reakcja nie zachodzi na zimno, probówkę ogrzewa się na łaźni wodnej.

Próba Fehlinga
Odczynnik Fehlinga zawiera jon Cu

2+

 w postaci związku kompleksowego, który powstaje ze zmieszania 

roztworów Fehlinga I i II. Reaguje on wyłącznie z aldehydami alifatycznymi utleniając je do kwasów, a jony
Cu

2+

  zostają zredukowane do jonów Cu

+

  i powstaje ceglastoczerwony osad Cu

2

O. Pozytywny wynik dają 

również aldozy, a-hydroksyketony i kwas mrówkowy. Aldehydy aromatyczne i ketony nie ulegają utlenieniu w tej 
reakcji. W środowisku zasadowym dla aldehydów aromatycznych następuje reakcja Cannizzaro.
Wykonanie:
Do probówki wprowadza się po 0,5 ml roztworu Fehling I i 
Fehling II po czym dodaje się 0,03 g badanej substancji. 
Odstawia na kilka minut w zamkniętej probówce, a następnie 
ostrożnie ogrzewa. Powstanie ceglastoczerwonego osadu 
świadczy o obecności aldehydu.
Odczynnik Fehlinga
Fehling I: 17.3g CuSO

4

*

5H

2

O w 250ml wody zadany 3 kroplami stężonego H

2

SO

4

 

Fehling II: 86.5g winianu sodowo-potasowego i 30g NaOH w 250ml wody

Próba Trommera
Do wykrywania aldehydów służy również próba Trommera. W próbie tej wykorzystuje się świeżo strącony 
wodorotlenek miedzi(II), który w środowisku zasadowym jest redukowany do ceglastoczerwonego osadu Cu

2

O 

zgodnie z równaniem:
 
Wykonanie:
Do probówki odmierza się około 0,5ml 10 % roztworu CuSO

4

, następnie dodaje około lem

3 

2M NaOH. Do tak 

sporządzonego strąconego roztworu wodorotlenku miedzi (II) dodaje się około 0,5ml badanego aldehydu i 

delikatnie ogrzewa. Po chwili ogrzewania niebieski osad C

U

(OH)

2

 zmienia barwę na ceglastoczerwoną. 

Potwierdza to obecność aldehydu.

Reakcja z odczynnikiem Schiffa
Odczynnik Schiffa jest to nasycony tlenkiem siarki (IV), bezbarwny lub bladożółty roztwór wodny fuksyny. 
Stosuje się go do wykrywania aldehydów oraz cukrów redukujących, w reakcji z którymi przyjmuje barwę 
czerwonofioletową. Niektóre ketony i związki nienasycone również reagują z odczynnikiem Schiffa wiążąc kwas 
siarkowy (IV). W tych warunkach powstaje jasnoczerwona barwa wolnej fuksyny.

Wykonanie:
Do 1 kropli badanej substancji ciekłej lub 0,05g substancji stałej dodaje się 2ml odczynnika SchifFa i po 
dokładnym wymieszaniu odstawia na 5 minut. Wystąpienie czerwonofioletowego zabarwienia potwierdza 
obecność aldehydu.
Odczynnik Schiffa:

-

sposób: 0,5 g fuksyny(zasadowej) rozpuszcza się w 500 ml wody, a następnie łączy ze wcześniej 

przygotowanym w ilości 500 ml nasyconym SO

2

 wodnym roztworem. Mieszaninę pozostawia się na 24 godziny.

-

sposób: 0,2g fuksyny zasadowej rozpuszcza się w 120 ml gorącej wody, następnie chłodzi i przenosi do kolby 

miarowej o poi. 200 ml dodaje roztwór sporządzony z 2 g bezwodnego Na 

2

S0

3

 i 20 ml wody oraz 2 ml 36% HC1 

i uzupełnia wodą do kreski. Tak przygotowany odczynnik jest trwały przez 1 miesiąc.

Reakcje specyficzne dla ketonów
Reakcja Legała
Próba Legała jest charakterystyczna dla metylo- i metylenoketonów, które tworzą z 
pentacyjanonitrozylożelazianem(III) sodu (Na

2

[Fe(CN)

5

NO]) barwne C - nitrozoketony występujące w postaci 

jonów kompleksowych.
Wykonanie
Do probówki wprowadza się 1-2 krople wodnego lub etanolowego roztworu badanej substancji oraz 1-2 krople 
2% roztworu pentacyjanonitrozylżelazianu(III) sodu. Zawartość probówki miesza się i pozostawia na kilka minut. 
Następnie dodaje się kroplę 2M NaOH. Powstanie brunatnoczerwonego zabarwienia potwierdza obecność 
metyloketonów. Zabarwienie zmienia się na czerwone bądź niebieskie po dodaniu 1-2 kropli lodowatego 
CH

3

COOH.

Reakcja Zimmermanna
Ketony a zwłaszcza metyloketony oraz związki zawierające grupę -CH

2

CO oraz niektóre aldehydy w środowisku 

alkalicznym reagują z m-dinitrobenzenem dając barwne produkty. W reakcji tej w pierwszym etapie zachodzi 
reakcja przyłączenia ketonu przez aktywną grupę metylenową do cząsteczki m-dinitrobenzenu w pozycję 4, a 
następnie w środowisku reakcji następuje utlenienie powstałego związku do barwnego produktu (w środowisku 
alkalicznym m- dinitrobenzen ulega redukcji do m-nitrofenylohydroksylaminy).
Wykonanie:
Do probówki wprowadza się 2 ml metanolowego roztworu badanej substancji oraz kilka kropli 2% odczynnika 
Zimmermanna i 1-2 krople 10% NaOH. Powstanie fioletowego zabarwienia potwierdza obecność ketonu.
Odczynnik: 2% roztwór m-dinitrobenzenu w metanolu

Reakcja z wodorosiarczanem(IV) sodu
Reakcję tę dają aldehydy i metyloketony. Aldehydy o małych cząsteczkach mogą dawać produkty rozpuszczalne 
w wodzie.
Wykonanie:
i Do probówki wprowadza się 0,5 ml badanej substancji i ok. 5ml nasyconego roztworu NaHSO

3

 . Probówkę 

zatyka korkiem i intensywnie wytrząsa przez kilka minut. Potwierdzeniem obecności aldehydu lub metyloketonu 
jest powstanie obfitego białego osadu.

Próba jodoformowa
Reakcja jest charakterystyczna dla metyloketonów, aldehydu octowego, etanolu i alkoholi drugorzędowych 
zawierających grupę hydroksylową i metylową przy tym samym atomie węgla.
Wykonanie:
Do probówki wprowadza się 0,5 ml badanej substancji i 1 ml płynu Lugola (roztworu jodu w jodku potasu), a 
następnie po kropli 5% NaOH aż roztwór się odbarwi się (należy unikać nadmiaru NaOH). Wytrącają się b. 
drobne żółte kryształki jodoformu (trijodometanu) o specyficznym zapachu co potwierdza obecność 
metyloketonu.

KWASY KARBOKSYLOWE 

OGÓLNE PRÓBY WYKRYWANIA KWASU KARBOKSYLOWEGO 
Próba z wodorowęglanem sodu - NaHCO

3

Próba z wodorowęglanem sodu pozwala odróżnić kwasy karboksylowe od fenoli.

RCOOH + NaHC0

3

 → RCOONa + C0

2

t+ H

2

0 

ArOH + NaHC0

3

 —> brak objawów reakcji

Wykonanie:
Do probówki dodaje się około 1 ml 5% roztworu NaHCC>3 i kroplę lub 0.0lg substancji badanej. Wydzielanie się 
pęcherzyków CO2 wskazuje na obecność kwasu.

Próba ze wskaźnikiem uniwersalnym
Do przeprowadzenia tej próby używa się wodnego roztworu badanego kwasu i papierka uniwersalnego. Do 
związków nierozpuszczalnych w wodzie należy najpierw dodać kilka kropli alkoholu lub acetonu a następnie 
dopiero wody. Równolegle przygotowuje się próbę kontrolną z wodą i użytym rozpuszczalnikiem.
Wykonanie:
0, 1 ml lub 0,05 g badanej substancji rozpuszcza się na szkiełku zegarkowym w około 1 ml

 

wody destylowanej. 

Do przygotowanego roztworu zanurza się papierek wskaźnikowy i odczekuje minutę. Porównanie zabarwienie 
papierka ze wzorcową skalą barw odpowiadających określonemu zakresowi pH dostarcza informacji o 
charakterze badanej substancji.

Próba z fenoloftaleiną
Związki o charakterze kwasowym odbarwiają zasadowy roztwór fenoloftaleiny. 
Wykonanie:
Na szkiełku zegarkowym umieszcza się jedną kroplę 0,01M NaOH, jedną kroplę etanolowego roztworu 
fenoloftaleiny i 4 krople wody, a następnie 4 krople lub niewielką ilość dobrze sproszkowanej badanej substancji. 
Odbarwienie fenoloftaleiny potwierdza charakter kwasowy badanego związku.

Próba jodan - jodek
Próba jodan - jodek wykonywana jest do identyfikacji słabych kwasów. Podczas przeprowadzania reakcji jodan - 
jodek w obecność kwasu powstaje wolny jod, który powoduje niebieskie zabarwienie skrobi.

5I

-

 +10

3

-

 + 6H

+

 → 3H

2

0 + 3I

2

Wykonanie:
Do probówki zawierającej około 5mg badanej substancji lub dodaje się (nasycony roztwór w 2 kroplach etanolu) 
zadaje się w probówce 2 kroplami 2% roztworu KI i 2 kroplami 4% roztworu KIO3. Probówkę zamyka się 
zwitkiem waty i ogrzewa przez minutę we wrzącej łaźni wodnej. Po oziębieniu dodaje się 4 krople 0.1% roztworu 
skrobi. W obecności kwasów powstaje wolny jod, który zabarwia skrobię na kolor fioletowy lub 
fioletowoniebieski.

REAKCJE DLA KWASÓW MONOKARBOKSYLOWYCH

Próba na kwas mrówkowy
Kwas mrówkowy w odróżnieniu od pozostałych kwasów karboksylowych posiada właściwości redukujące.
Wykonanie:
Do probówki zawierającej około 1 ml roztworu kwasu mrówkowego dodaje się kilka kropli roztworu sublimatu 
(HgCl) i ogrzewa we wrzącej łaźni wodnej do pojawienia się białego osadu kalomelu (Hg

2

Cl

2

).

Próba na właściwości redukujące kwasu mrówkowego
W wyniku utleniania kwasu mrówkowego otrzymuje się kwas węglowy, który rozkłada się do ditlenku węgla i 
wody. 

HCOOH + (KmnO

4

 + H

+

) → CO

2

 + H

2

O

Wykonanie:
Do probówki zawierającej około 1 ml kwasu mrówkowego dodaje się 2 ml nasyconego roztworu KMnO

4

 i 1 ml 

2M H

2

SO

4

 . Widoczne wydzielanie CO

2

 na zimno potwierdza obecność kwasu mrówkowego.

Próba na właściwości redukujące kwasu mrówkowego
Wykonanie:
Do probówki zawierającej około 0,5 ml 1% roztworu AgN0

3

 dodaje się 0,5 ml kwasu mrówkowego i lekko 

ogrzewa. Pojawienie się szarego osadu srebra potwierdza obecność kwasu mrówkowego

Wykrywanie kwasu octowego

3CH

3

COOH + 3NaOH → 3CH

3

COONa + H

2

O

3CH

3

COONa +  FeCl

3 

→   Fe(CH

3

COO)

3 

 + 3NaCl

Podobnie jak kwas mrówkowy , propionowy tak i kwas octowy dają pozytywną reakcję z FeCl

3

 . Pod wpływem 

tego odczynnika w obecności wymienionych kwasów powstaje czerwone zabarwienie roztworu.

REAKCJE KWASÓW AROMATYCZNYCH
Reakcja kwasu benzoesowego z chlorkiem żelaza (III).
Wykonanie:
Do probówki wlewa się 2 ml roztworu kwasu benzoesowego i dodaje 2 krople 0,5 M roztworu NaOH celem 
zobojętnienia roztworu wobec papierka wskaźnikowego. Następnie dodaje się kroplami 1 ml l%roztworu FeCl

3

 . 

Powstaje jasno pomarańczowy galaretowaty osad benzoesanu żelaza.

Wykrywanie pierścienie aromatycznego
UWAGA! Próbę wykonać pod digesterium. Reakcja może zachodzić gwałtownie - zachować ostrożność, 
wykonywać w ostateczności.
Związki zawierające pierścień aromatyczny ulegają reakcji nitrowania w środowisku kwaśnym tworząc żółte 
nitrowe pochodne.
Wykonanie:
Do probówki odmierza się około 0,5ml roztworu badanego, dodaje około 0,5ml stężonego HNO

3

 a następnie 

kilka kropel stężonego H

2

SO

4

 . Zawartość probówki bardzo ostrożnie ogrzewać. Pojawienie się żółtego 

zabarwienia potwierdza obecność pierścienia aromatycznego.

REAKCJE KWASÓW DIKARBOKSYLOWYCH
Próba na wykrywanie kwasu szczawiowego - reakcja z rezorcyną
Kwasy 1,2 - dikarboksylowe oraz ich pochodne (estry, bezwodniki, imidy) reagują z rezorcyną w obecności 
stężonego kwasu siarkowego (VI). Powstają wówczas barwniki typu fluoresceiny.
Wykonanie:
Do probówki zawierającej 1 ml wodnego roztworu kwasu szczawiowego wrzuca się 2-3
kryształki rezorcyny. Całość miesza aż do rozpuszczenia rezorcyny. Następnie ostrożnie po ściance probówki 
wkrapla się lem stęż. H

2

SO

4

 . Powstanie niebieskiego pierścienia potwierdza obecność kwasu szczawiowego.

Próba na wykrywanie kwasu szczawiowego - utlenianie za pomocą KMnO

4

Oznaczanie kwasu szczawiowego opiera się na reakcji, w której manganian(VII) w środowisku kwasu 
siarkowego(VI) utlenia jony szczawianowe do ditlenku węgla:

2Mn0

4

-

 + 5C

2

0

4

2-

 + 16H

+

 → 2Mn

2+

 + 10C0

2

 + 8H

2

0

W wyniku tej reakcji obserwuje się odbarwienie dodawanych porcji titranta. Na początku przebieg reakcji jest 
powolny. Dopiero po upływie czasu niezbędnego do powstania jonów manganu (II), które katalizują reakcje 
utleniania jonów szczawianowych, obserwuje się wzrost szybkości reakcji analitycznej.
Wykonanie:
Do probówki wprowadza się 0,5 ml wodnego roztworu badanej substancji (kwasu szczawiowego) i 1,5 ml 16% 
H

2

SO

4

 i kilka kropel 1%  KMnO

4

. Całość ogrzewa do temperatury 70°C. kwasu. W przypadku obecności kwasu 

szczawiowego następuje odbarwienie roztworu KMnO

4

.

Rozkład kwasu szczawiowego
Wykonanie:
0,1 g substancji ogrzewa się w suchej probówce. W przypadku kwasu szczawiowego następuje rozkład z 
wydzieleniem HCOOH i CO

2

 . Obecność powstałego kwasu mrówkowego można wykryć za pomocą wcześniej 

podanych metod.

Izomeryzacja kwasu maleinowego do kwasu fumarowego
Kwas maleinowy ma konfigurację cis (Z), łatwo tworzy bezwodnik kwasowy i rozpuszcza się w wodzie . Kwas 
fumarowy ma konfigurację trans (E) i nie tworzy bezwodnika kwasowego. W przeciwieństwie do kwasu 
maleinowego jest trudno rozpuszczalny w wodzie.
Wykonanie:
Do kolby o poj. 50 ml zaopatrzonej w chłodnicę zwrotną wprowadza się około 0,5 g kwasu maleinowego 
rozpuszczonego w 5 ml ciepłej wody destylowanej i dodaje 1 ml stężonego kwasu solnego. Całość ogrzewa się 
do łagodnego wrzenia w przez 30 min. W trakcie reakcji z roztworu reakcyjnego wypadają kryształki kwasu 
fumarowego. Roztwór pozostawia się do ostygnięcia w temp. pokojowej. Wydzielony kwas fumarowy sączy się 
na lejku Buchnera i przemywa l0 ml zimnej wody. Osad pozostawia się do wysuszenia Otrzymany produkt
można identyfikować na podstawie temperatury topnienia (kwas fumarowy topi się przy 286- 287°C).

PRÓBA NA HYDROKSYKWASY

Próba Uffelmana na wykrywanie kwasu mlekowego
Próba Uffelmana polega na wiązaniu przez kwas mlekowy żelaza zawartego w odczynniku Uffelmana (roztwór 
fenolu z dodatkiem chlorku żelaza(III)). W wyniku reakcji fenolu z FeCl

3

 powstaje fenolan żelaza(III) o fioletowym 

zabarwieniu. W obecności kwasu mlekowego fioletowe zabarwienie przechodzi w żółte, gdyż powstaje mleczan 
żelaza. Próba ta stosowana jest do wykrywania kwasu mlekowego w soku żołądkowym. Podobna reakcja 
zachodzi z kwasem solnym.
Wykonanie:
Do probówki wlewa się około 1 ml 1% roztworu fenolu dodaje jedną kroplę roztworu l%FeCl

3

. Do zabarwionego 

na kolor fioletowy roztworu dodaje kilka kropel badanego roztworu kwasu mlekowego. Barwa fioletowa zmienia 
się na żółtą. Równolegle wykonuje się analogiczną próbę, używając zamiast kwasu mlekowego kwasu solnego. 
W tym przypadku nastąpi odbarwienie roztworu, lecz nie wystąpi żółte zabarwienie roztworu.

Utlenianie kwasu mlekowego
W wyniku utleniania hydroksykwasu otrzymuje się ketokwas, który analogicznie do ketonów reaguje z 
fenylohydrazyną, tworząc fenylohydrazony - ciała o wysokiej temperaturze topnienia, trudno rozpuszczalne. 
Dzięki temu służą one do wyodrębniania ketonów z mieszanin innych związków.
Wykonanie:
W kolbce stożkowej umieszcza się 0,5 ml

3

 kwasu mlekowego, dodaje 1 kroplę fenoloftaleiny i zobojętnia 0,5 M 

roztworem NaOH. Następnie dodaje się 12 ml 1% roztworu KMnO

4

 i kolbkę odstawia na około 20 minut. Kwas 

mlekowy utlenia się w tych warunkach do kwasu pirogronowego, a fioletowa barwa KMnO

4

 zanika. Zawartość 

kolby przesącza się na lejku Buchnera, przesącz wykorzystuje się do dalszej analizy.

Wykrywanie obecności kwasu pirogronowego:
Do otrzymanego przesączu ,zawierającego kwas pirogronowy, w ilości 3 ml dodaje się 0,5 ml

 

roztworu 

chlorowodorku fenylohydrazyny. Z roztworu wytrąca się żółty osad fenylohydrazonu kwasu pirogronowego.

CH

3

C(OH)COOH → CH

3

C(=O)COOH + H

2

0

CH

3

C(=O)COOH + H

2

N-NH-C

6

H

5

 →  CH

3

C(COOH)=N-NH-C

6

H

5

 

Próba na kwas salicylowy - próba z FeCl

3

Wykonanie:
Kilka kryształków kwasu salicylowego rozpuszcza się w 1 ml wody i dodaje 3-4 krople roztworu 1% FeCl

3

 . 

Podobnie jak w roztworze fenoli pojawienie się fioletowego zabarwienia, które nie zmienia się po dodaniu 1 ml 
etanolu potwierdza obecność fenolokwasu.

Próba na kwas salicylowy - próba z CaO
Kwas salicylowy ogrzewany z CaO rozkłada się do fenolu i CO

2

C

6

H

4

(OH)COOH + CaO/temp. → C

6

H

5

OH + CaC0

3

Wykonanie:
W suchej probówce ogrzewa się około 0,5 g badanej substancji z około 0,5 g CaO. Powstawanie 
charakterystycznego dla fenoli zapachu potwierdza obecność kwasu salicylowego. Dodatkowo otrzymany fenol 
można identyfikować w reakcji z FeCl

3

Próba na kwas acetylosalicylowy - próba z FeCl

3

Kwas acetylosalicylowy należy poddać reakcji hydrolizy a następnie przeprowadzić próbę z FeCl

3

Wykonanie:
0,01g badanej substancji wraz z kilkoma ml wody ogrzewa się do wrzenia w ciągu 1 min. Do ochłodzonego 
roztworu dodaje się 3-4 kropli 3% FeCl

3

 Powstanie ciemnofioletowego zabarwienia potwierdza pośrednio 

obecność kwasu acetylosalicylowego.

REAKCJE NA NIENASYCONE KWASY KARBOKSYLOWE - NIENASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE

Przyłączanie halogenu do nienasyconych kwasów tłuszczowych
Jod (lub inne halogeny) łatwo przyłączają się w miejscu podwójnego wiązania, w wyniku czego brunatny roztwór 
jodu odbarwia się i powstaje bezbarwny halogenokwas.
Wykonanie:
Do 3 kropli oliwy (lub nienasyconego kwasu karboksylowego) dodaje się kroplami odczynnik Hubla (roztwór jodu 
i chlorku rtęci(II) w alkoholu). Płyn odbarwia się po pewnym czasie w temperaturze pokojowej lub natychmiast po 
ogrzaniu. Potwierdza to obecność nienasyconego kwasu tłuszczowego.

Utlenianie wiązań podwójnych w nienasyconych kwasach tłuszczowych
Wiązania podwójne łatwo ulegają utlenieniu pod wpływem utleniaczy, a także chociaż znacznie wolniej, pod 
wpływem tlenu atmosferycznego. Cząsteczka kwasu tłuszczowego, w miejscu podwójnego wiązania, ulega 
rozbiciu na dwie cząsteczki zawierające grupy aldehydowe. Reakcja ta zachodzi podczas jełczenia tłuszczów, a 
gromadzące się aldehydy nadają im przykry smak i zapach.
Wykonanie:

Do probówki zawierającej kilka kropli oliwy dodaje się 1 ml roztworu 5% Na

2

C0

3

 celem rozpuszczenia badanej 

substancji. Po rozpuszczeniu oliwy wkrapla się 2%KMnO

4.

 Odbarwienie dodanego roztworu KmnO

4  

potwierdza 

obecność wiązań wielokrotnych.

AMINY

POTWIERDZENIE OBECNOŚCI AZOTU 
Metoda Willa i Varrentrappa.
Szereg   związków   organicznych   zawierających   w   swym   składzie   azot   ulega   rozkładowi   w   odpowiednim 
środowisku   z   wydzieleniem   amoniaku   (NH

3

),   który   może   być   wykryty   po   charakterystycznym   zapachu   (nie 

polecam)   lub   przy   udziale   zwilżonego   w   wodzie   uniwersalnego   papierka,   który   umieszczony   przy   wylocie 
probówki zabarwia się na kolor niebieskozielony 
Metodą tą można wykrywać azot związany w grupie aminowej pierwszorzędowej -C-NH

2

, amidowej –CONH

2 

oraz -C=NH w grupie iminowej lub –(CO)

2

NH w grupie imidowej. 

H

2

N-CO-NH

2

 + 2NaOH  →  Na

2

CO

3

 + 2NH

3

 

Wykonanie oznaczenia:
W suchej probówce ogrzewamy płomieniem palnika gazowego taką samą ilość badanej próbki (np. 0,1 lub 0,2 g) 
i wapna sodowanego (równocząsteczkowa mieszanina NaOH i Ca(OH)

2

). W trakcie ogrzewania dochodzi do 

powstania   m.in.   amoniaku,   który   pod   wpływem   temp.   ulatnia   się   zabarwiając   zwilżony   wodą   papierek 
uniwersalny.

Metoda Lassaigne’a
Próba Lassaigne’a jest metodą pozwalającą na wykrycie azotu na ogół niezależnie od sposobu jego związania z 
atomami innych pierwiastków w cząsteczce. 

C + N + Na           NaCN
2NaCN + FeSO

4

         Fe(CN)

2

 + Na

2

SO

4

 

Fe(CN)

2

 + 4NaCN             Na

4

[Fe(CN)

6

]

3Na

4

[Fe(CN)

6

] + 4FeCl

3

            Fe

4

[Fe(CN)

6

]

3

 + 12NaCl    

Wykonanie oznaczenia:
W  pierwszym  etapie  analizy  w  suchej  probówce  stapiamy  z niewielką  ilością  sodu  badaną  próbkę  związku 
organicznego.   W   wyniku   tego   procesu   powstaje   cyjanek   sodu.   Po   rozżarzeniu   probówki   do   czerwoności 
wkładamy  ją   do   małej   zlewki   zawierającej   10   cm

3

  wody  destylowanej.   Podczas   wykonywania   tej   czynności 

należy  używać   okularów  ochronnych.   Po   pęknięciu   probówki   i   wyługowaniu   jej   zawartości   wodą   otrzymany 
roztwór   przesączamy   do   małej   zlewki.   Następnie   do   probówki   z   przesączem,   zawierającym   cyjanek   sodu, 
dodajemy kilka kryształków siarczanu (VI) żelaza (II). Całość ogrzewa się w płomieniu palnika przez kilka minut, 
w   wyniku   reakcji   powstaje   cyjanek   żelaza(II),   który   reagując   z   nadmiarem   cyjanku   sodu   daje 
heksacyjanożelazian(II) sodu. Otrzymany roztwór zakwaszamy rozcieńczonym 10% kwasem solnym (HCl). Na 
koniec   roztwór   traktujemy  kilkoma   kroplami   10%   roztworu   chlorku   żelaza(III)   (FeCl

3

).   Jeżeli   badana   próbka 

zawierała   azot   to   pojawia   się   wówczas   ciemnoniebieskie   zabarwienie   lub   nawet   osad   pochodzący   od 
heksacjanożelazianu(II) żelaza(III), zwanego błękitem pruskim. 
UWAGA! Często zabarwienie pochodzące od błękitu pruskiego pojawia się przed dodaniem roztworu chlorku 
żelaza   (III),   ponieważ   w   warunkach   reakcji   dochodzi   do   utlenienia   (tlenem   z   powietrza)   wodorotlenku 
żelazowego (II) do wodorotlenku żelazowego (III), który po zakwaszeniu kwasem solnym przechodzi w chlorek 
żelaza (III).

STWIERDZENIE ZASADOWEGO CHARAKTERU AMIN
Papierek Kongo należy zabarwić na niebiesko za pomocą 10% kwasu solnego (HCl), a następnie nanieść kroplę 
badanej   substancji   –   w   przypadku   obecności   aminy   obserwuje   się   zmianę   zabarwienia   na   czerwony   (pH 
zasadowe). 
Papierek uniwersalny pod wpływem r-ru amin zabarwia się na kolor niebiesko-szary
Uwaga! Aminy aromatyczne 2

o

 reagują słabo, a 3

o

 dają wynik negatywny.

ROZRÓŻNIANIE RZĘDOWOŚCI AMIN – METODA HINSBERGA
W   metodzie   tej   wykorzystywana   jest   reakcja   z   chlorkiem   benzenosufonowym   lub  para-toluenosulfonowym. 
Utworzone   pochodne   tosylowe   (toluenosulfonylowe)  1

o

  amin  są   rozpuszczalne   w   ługach,  2

o

  amin  są 

nierozpuszczalne w ługach, a 3

o

 aminy nie reagują z chlorkiem kwasu toluenosulfonowego.

+

NaOH

CH

3

SO

2

Cl

R

NH

2

CH

3

S

NH

O

O

R

H

3

C

S

N

O

O

R

Na

+

CH

3

SO

2

Cl

R

NH

CH

3

S

N

O

O

R

R

R

+

CH

3

SO

2

Cl

R

N

R

R

Nie rozpuszcza sie w r-rze NaOH
ani w r-rze HCl

Reakcja nie zachodzi

NaOH

HCl

CH

3

S

NH

O

O

R

przezroczysty roztwór

nierozpuszczalny

R

N

R

R

OH

-

H

+

przezroczysty roztwór

R

N

R

R

H

Cl

lub HCl

Wykonanie oznaczenia:
Około 0,5g lub 0,5 ml badanej aminy rozpuszcza się w około 1 ml etanolu, dodaje ok. 0,3 g chlorku kwasu 
toluenosulfonowego, a następnie ogrzewa do wrzenia. Po ochłodzeniu należy dodać nadmiar stężonego kwasu 
solnego   (HCl)   –   UWAGA!!!!,   utworzony   sulfonamid   wytrąca   się   w   postaci   osadu,   tworzy   się   olej   lub   nie 
obserwuje się żadnej zmiany. Po zlaniu r-ru znad osadu lub oleju, należy go spłukać do probówki ok. 5 ml wody 
a do otrzymanej zawiesiny należy dodać 2-3 ml 10% r-ru wodorotlenku sodu (NaOH). Po dokonanej obserwacji 
dla potwierdzenia można dodać kroplami 10% r-ru kwasu solnego (HCl) do uzyskania odczynu kwaśnego.

ROZRÓŻNIANIE RZĘDOWOŚCI AMIN – REAKCJA Z KWASEM AZOTOWYM (III)
1

o

  aminy   alifatyczne  ulegają   pod   wpływem   HNO

2

  oksydatywnej   deaminacji.   Powstaje   alkohol   oraz   obficie 

wydziela się azot.

R

CH

2

NH

2

+

HNO

2

R

CH

2

OH

+ N

2

H

2

O

+

Wykonanie oznaczenia:
Do probówki zawierającej około 0,2 ml aminy należy dodać 0,5 ml 10% r-ru kwasu solnego i dodawać kroplami 
10%   r-r   azotanu   (III)   sodu   (NaNO

2

),   chłodząc   w   wodzie   z   lodem.   Wywiązywanie   się   pęcherzyków   azotu 

wskazuje na obecność 1

o

 aminy alifatycznej. Po ogrzaniu do wrzenia i ochłodzeniu należy przeprowadzić próbę 

na obecność alkoholu. 
2

o

  aminy   alifatyczne  tworzą   w   reakcji   z   HNO

2

  N-nitrozoaminy,   które   mają   postać   żółto   lub 

żółtopomarańczowych olejów. 

NH

R

R

+ HNO

2

N

R

R

NO

H

2

O

+

Wykonanie oznaczenia:
Do probówki zawierającej około 0,2 ml aminy należy dodać 0,5 ml 10% r-ru kwasu solnego (HCl) i dodawać 
kroplami 10% r-r azotanu (III) sodu (NaNO

2

), chłodząc w wodzie z lodem. Powstaje żółty lub pomarańczowy olej.

3

o

 aminy alifatyczne nie reagują z kwasem azotowym (III).

1

o

  aminy aromatyczne  tworzą w niskiej temp.  bezbarwne  sole diazoniowe,  rozpuszczalne w wodzie, które 

wykrywa się poprzez sprzęganie w środowisku zasadowym z fenolem (np. 2-naftolem) z którym tworzą barwniki 

azowe. 

NH

2

+ HNO

2

N

N

Cl

+

ONa

N

N

OH

N

H

N

O

- NaCl

Wykonanie oznaczenia:
Niewielka ilość substancji należy rozpuścić w ok. 3 ml 10% r-ru kwasu solnego chłodząc w wodzie z lodem, a 
następnie dodawać kroplami 10% r-r azotanu (III) sodu (NaNO

2

), chłodząc w wodzie z lodem. Po dodaniu ok. 1 

ml 10% zasadowego r-ru 2-naftolu powstaje czerwone zabarwienie lub pomarańczowy osad. Należy pamiętać o 
lekko zasadowym środowisku reakcji sprzęgania (optymalne pH wynosi 9-10). 
2

o

  aminy   N-aromatyczne  reagując   z   kwasem   azotowym   (III)   tworzą   trudno   rozpuszczalne   krystaliczne 

nitrozoaminy, które nie mają charakteru zasadowego.

NH

+ HNO

2

H

3

C

N

H

3

C

NO

+ H

2

O

Wykonanie oznaczenia:
Do probówki zawierającej około 0,2 ml aminy należy dodać 0,5 ml 10% r-ru kwasu solnego i dodawać kroplami 
10% r-r azotanu (III) sodu (NaNO

2

), chłodząc w wodzie z lodem. Powstaje żółty osad N-nitrozoaminy.

3

o

 aminy aromatyczne podstawione w pozycji para- nie reagują z kwasem azotowym (III).

3

o

  aminy aromatyczne  NIE  podstawione w pozycji  para-  reagują z kwasem azotowym (III) tworząc  para-

nitrozopochodne   aminy   w   postaci   soli   amoniowej   (chlorowodorku)   o   barwie   żółtopomarańczowej.   Po 
zalkalizowaniu wodnego r-ru soli wydziela się wolna zasada o barwie zielonej.

N

+ HNO

2

H

3

C

H

N

H

3

C

CH

3

CH

3

HCl

NO

Cl

N

H

3

C

CH

3

NO

NaOH

Wykonanie oznaczenia:
Do probówki zawierającej około 0,2 ml aminy należy dodać 0,5 ml 10% r-ru kwasu solnego i dodawać kroplami 
10% r-r azotanu (III) sodu (NaNO

2

), chłodząc w wodzie z lodem. Powstaje żółty osad N-nitrozoaminy.

REAKCJA DLA AMIN 1

o

 ALIFATYCZNYCH I AROMATYCZNYCH –            

REAKCJA NINHYDRYNOWA

1

o

  aminy  tworzą z ninhydryną o charakterze iminowym (zasadę Schiffa), który w wieloetapowej reakcji ulega 

rozpadowi   zazwyczaj   z   wytworzeniem   2-amino-3-hydroksy-1H-inden-1-onu,   który   następnie   reagując   z 
cząsteczką ninhydryny daje barwny związek. Reakcji tej ulegają 1

o

 aminy oraz aminokwasy i  aminocukry. 

O

O

OH

OH

+

H

2

N

R

O

O

NR

-

O

O

H

2

N

O

O

OH

OH

+

-

O

O

N

O

O

purpura Ruhemanna

Wykonanie oznaczenia:
Odmierzyć do probówki ok. 1 ml r-ru aminy, dodać około 0.5 ml 0,2% roztworu ninhydryny w etanolu i ogrzać do 
wrzenia we wrzącej łaźni wodnej. Pojawia się charakterystyczne czerwone zabarwienie.

REAKCJA DLA AMIN 1

o

 ALIFATYCZNYCH I AROMATYCZNYCH – 

REAKCJA IZONITRYLOWA 
Aminy alifatyczne oraz aromatyczne pierwszorzędowe reagują z chloroformem w środowisku silnie alkaliczny, 
tworząc odpowiednie izonitryle o bardzo nieprzyjemnym zapachu.

R

NH

2

+

R

N

+

3H

2

O

+

CHCl

3

+ 3KOH

CH

3KCl

Wykonanie oznaczenia:
Do paru kropli badanej aminy dodać 0,5 ml chloroformu, jedno ziarno wodorotlenku potasu (KOH) a następnie 
ogrzać. Wydziela się nieprzyjemn zapach izonitrylu. 

REAKCJA DLA AMIN 1

o

 ALIFATYCZNYCH – PRÓBA RIMINIEGO

Aminy alifatyczne pierwszorzędowe dają z nitroprusydkiem sodu i acetonem w ciągu około 2 min. zabarwienie 
fioletowe.
Wykonanie oznaczenia:
Do r-ru 2 kropli aminy w 1 ml acetonu dodaje się ok. 3 ml wody, a następnie 2 krople 1% nitroprusydku sodu.

REAKCJA DLA AMIN 2

o

 ALIFATYCZNYCH – PRÓBA SIMONA 

Aminy alifatyczne drugorzędowe dają z nitroprusydkiem sodu i aldehydem octowym w   środowisku węglanu 
sodu (Na

2

CO

3

) barwne połączenia (niebieskie do fioletowego).

Wykonanie oznaczenia:
Do kropli aminy  dodaje się  kroplę mieszaniny nitroprusydku sodu oraz aldehydu octowego, a następnie dodaje 
się 2% r-r węglanu sodu.

REAKCJA   DLA   AMIN   3

o

  ALIFATYCZNYCH   I   AROMATYCZNYCH   –   Z   KWASEM   CYTRYNOWYM   W 

BEZWODNIKU OCTOWYM 
Zarówno trzeciorzędowe aminy alifatyczne, jak i aromatyczne reagują z kwasem cytrynowym w bezwodniku 
octowym dając czerwonofioletowe połączenia.
Wykonanie oznaczenia:
Do   kilku   kropli   aminy   dodaje   się   kroplę   r-ru   zawierającego   2%   roztwór   kwasu   cytrynowego   w   bezwodniku 
octowym, całość ogrzewa się na łaźni wodnej. 

AMINOKWASY I BIAŁKA
REAKCJA NINHYDRYNOWA
Aminokwasy oraz białka dają barwną reakcję z etanolowym roztworem ninhydryny. Reakcja ta nie jest 
specyficzna wyłącznie dla aminokwasów. Amoniak oraz część związków zawierających I-rzędową grupę 

aminową dają z ninhydryną charakterystyczne zabarwienie. Aminokwasy, peptydy i białka powodują iż powstaje 
zabarwienie niebieskie, fioletowe, czerwono-fioletowe lub czerwone.
Wykonanie oznaczenia:
Ok. 50 mg aminokwasu należy rozpuścić w ok. 0,5 ml 0,2% etanolowego roztworu
ninhydryny. Zabarwieniepowstaje natychmiast lub dopiero w następstwie ogrzania mieszaniny do wrzenia.

REAKCJA DEAMINACJIIDEKARBOKSYLACJI
a-Aminokwasy ulegają deaminacji i dekarboksylacji pod wpływem czynników utleniających (podbromianu lub 
podchlorynu sodu). Końcowymi produktami reakcji są: amoniak oraz aldehyd uboższy o jeden atom węgla niż 
wyjściowy aminokwas. Aldehyd powstaje przez dekarboksylację tworzącego się pośrednio a-ketokwasu.
Utworzony aldehyd można wykryć np. w reakcji z odczynnikiem Schiffa.
Wykonanie oznaczenia:
Około 50 mg substancji miesza się z ok. 0,5 ml nasyconego roztworu podchlorynu sodu, probówkę można 
łagodnie ogrzać. Następnie dodaje się kilka kropli odczynnika Schiffa (roztwór fuksyny w kwasie siarkowym (IV)). 
O obecności aminokwasu świadczy różowa lub czerwona barwa.

REAKCJA Z SOLAMI MIEDZI
Alifatyczne a-aminokwasy oraz aminokwasy aromatyczne z grupą -NH

2

 w bocznym łańcuchu dają barwne 

kompleksy z jonami metali, np. w reakcji z siarczanem miedzi (II) tworzą kompleksy o zabarwieniu 
ciemnoniebieskim:
Wykonanie oznaczenia:
Do wodnego roztworu aminokwasu należy dodać kroplami roztwór CuSO

4

 . Probówkę można łagodnie ogrzać. 

Roztwór przyjmuje ciemnoniebieskie zabarwienie. Aby właściwie zinterpretować wynik należy równolegle 
wykonać ślepą próbę.

WYKRYWANIE SIARKI
Stwierdzenie obecności jonów siarczkowych (S

2- 

) w przesączu uzyskanym po stopieniu związku z sodem, jest 

pośrednim dowodem na obecność siarki w badanym związku. Poniżej podano dwie metody identyfikacji jonów 
siarczkowych (reakcja z pentacyjanonitrozylożelazianem (III) sodu, reakcja z HC1).
Reakcja z pentacyjanonitrozylożelazianem (III) sodu (tzw. nitroprusydkiem sodu)
Wykonanie oznaczenia:
Do probówki zawierającej ok. 1 ml przesączu otrzymanego po stopieniu analizowanej substancji z sodem dodaje 
się 2-3 krople świeżo sporządzonego 1% roztworu nitroprusydku sodu. W przypadku obecności jonów S 

2- 

powstaje rozpuszczalne w wodzie połączenie kompleksowe o intensywnie fioletowo-czerwonym zabarwieniu.

Na

2

S+Na

2

[Fe(CN)

5

NO] → Na

4

 [Fe(CN)

5

NOS] 

Próba ta jest bardzo czuła i pozwala wykryć śladowe ilości jonów siarczkowych.
Reakcja z HC1
Wykonanie oznaczenia:
Do probówki zawierającej ok. 1 ml przesączu otrzymanego po stopieniu analizowanej substancji z sodem dodaje 
się kroplami 10% HC1 do uzyskania pH w granicach 1-3 (wobec papierka wskaźnikowego). Przy dużym stężeniu 
jonów S

2-

 wyczuwalny jest nieprzyjemny zapach siarkowodoru.

Na

2

S + 2HC1→ 2NaCl + H

2

S

WYKRYWANIE GRUP TIOLOWYCH
Grupy tiolowe -SH tworzą z pentacyjanonitrozylożelazianem (III) sodu (nitroprusydkiem sodu)w środowisku 
zasadowym związek kompleksowy o zabarwieniu czerwono-fioletowym, według przedstawionej reakcji:

[Fe

3

(CN)

5

NO]

2-

 + NH

3

 + R-SH -> [Fe

2

(CN)

5

NOS-R]

3-

 + NH

4

+

Wykonanie oznaczenia:
Do wodnego roztworu badanej substancjidodaje się 5 kropli 10% amoniaku, po czym wkrapla się świeżo 
sporządzony 1-2% roztwór nitroprusydku sodu - powstaje zabarwienie czerwone lub czerwono-fioletowe.

REAKCJA KSNATOROTEINOWA
Aminokwasy aromatyczne jak i białka zwierające w swoim składzie aminokwasy aromatyczne reagują ze 
stężonym kwasem azotowym (V) tworząc nitrowe pochodne tych aminokwasów o charakterystycznym żółtym 
zabarwieniu. W środowisku zasadowym pochodne odszczepiająbarwne aniony nitrofenolanowe.

Wykonanie oznaczenia:

Do ok. 0,5 ml roztworu aminokwasu aromatycznego lub rozcieńczonego roztworu białka dodaje się 0,5 ml 
stężonego HNO

3

 . Powstaje żółte zabarwienie. W wypadku braku zabarwienia próbkę można ostrożnie ogrzać. 

Po ostudzeniu próbkę alkalizuje się 5% roztworem NaOH. Powstaje zabarwienie pomarańczowe.
UWAGA!!! Stężony  HNO

3

 jest odczynnikiem żrącym, wszystkie reakcje, które wymagają jego użycia należy 

wykonywać pod digestorium.

REAKCJA BIURETOWA
Obecność wiązania peptydowego (-CO-NH-) charakterystycznego dla białek wykrywa się za pomocą tzw. reakcji 
biuretowej. Daje ją również mocznik (po ogrzaniu) oraz związki, które posiadają dwa wiązania amidowe w 
cząsteczce jak diamid kwasu szczawiowego i malonowego.Z siarczanem miedzi (II) w roztworze zasadowym 
substancje te dają barwne związki kompleksowe. Tworzenie biuretu z mocznika:
ogrzewanie

2NH

2

-CO-NH

2

 → NH

2

-CO-NH-CO-NH

2

 + NH

3

Wykonanie oznaczenia:
Do roztworu lub zawiesiny białka w wodzie dodaje się 1 ml 10% roztworu NaOH i 1-2 krople roztworu C

U

SO

4

 . 

Roztwór barwi się na kolor fioletowy (lub czerwono-fioletowy).

REAKCJE STRĄCENIOWE
Charakterystyczną właściwością białek jest możliwość wytrącania ich z roztworów za pomocą kationów lub 
anionów. Gdy wytrącanie białka z roztworu zachodzi pod wpływem roztworów soli, mówimy wtedy o tzw. 
wysalaniu. Po dodaniu do roztworu białka nasyconego roztworu soli jak np. (NH

4

)

2

SO

4

, MgSO

4

, Al

2

(SO

4

)

3

, 

zachodzi zobojętnianie ładunków elektrycznych cząsteczek białka przez jony o przeciwnym znaku. Obserwuje 
się powstanie osadu. Białko może być ponownie przeprowadzone w postać rozpuszczoną gdy jego cząsteczki 
ponownie uzyskają swój ładunek elektryczny. Dzieje się tak po rozcieńczeniu osadu wodą.
Wykonanie oznaczenia:
Do probówki zawierającej ok. 0,5 ml roztworu białka dodaje się taką samą ilość nasyconego roztworu MgSO

4

 . 

Wytrąca się biały osad, który rozpuszcza się po dodaniu wody.

DENATURACJA BIAŁKA
Denaturacja polega na trudno odwracalnej lub nieodwracalnej zmianie struktury II- i III- rzędowej białka. 
Zachodzi pod wpływem różnych czynników jak: podwyższona temperatura, kwasy, zasady, niektóre odczynniki - 
95% etanol, aceton.
Wykonanie oznaczenia:

-

probówkę zawierającą ok. 0,5 ml roztworu białka umieścić we wrzącej łaźni wodnej. Powstaje biały osad, który 

jest nierozpuszczalny w wodzie.

-

do probówki zawierającej ok. 0,5 ml roztworu białka dodać ok. 0,5 ml etanolu. Po kilku minutach wytrąca się 

osad.

WĘGLOWODANY
Reakcja Molischa
Reakcja ta polega na odwodnieniu cukru pod wpływem stężonego H

2

SO

4

 do pochodnej furfuralowej, która z 

kolei reaguje z P-naftolem tworząc barwne połączenie. Dodatni wynik reakcji dają sacharydy, aldehydy, kwasy 
organiczne oraz aceton.
Wykonanie oznaczenia:
Do probówki zawierającej ok. 1 ml wodnego roztworu próbki dodać 2 krople 10% rozt. P-naftolu (odczynnik 
Molischa). Następnie dodać 1 ml stęż. H

2

SO

4

 , wlewając po ściankach probówki tak, aby ciecze się nie 

zmieszały. Na granicy faz pojawiają się charakterystyczne pierścienie o barwie niebieskiej lub fioletowej.

ODRÓŻNIANIE MONO-DISACHARYDÓW
Reakcja Barfoeda
Mono-, jak i disacharydy mają właściwości redukujące, jednak związki te różnią się szybkością reakcji. 
Przykładem jest reakcja z odczynnikiem Barfoeda, polegająca na redukcji jonów Cu

2+

 do Cu

+

. Monosacharydy 

reagują natychmiast, a disacharydy po uprzedniej hydrolizie.
Wykonanie oznaczenia:
Do niewielkiej ilości roztworu cukru dodać 1 ml odczynnika Barfoeda (roztwór Cu(CH

3

COO)

2

 w kwasie octowym), 

po czym mieszaninę ogrzewać na łaźni wodnej. Pojawienie się ceglastoczerwonego osadu Cu

2

O w czasie do 2 

min. świadczy o obecności monosacharydu. W przypadku braku zabarwienia próbkę należy ogrzewać do 15 
min. aż pojawi się ceglastoczerwony osad świadczący o obecności disacharydu.

ODRÓŻNIANIE ALDOZ OD KETOZ 
Próba Seliwanowa

Pod wpływem HC1 ketozy ulegają odwodnieniu znacznie łatwiej niż aldozy. Powstały 5- hydroksymetylofurfural 
tworzy z rezorcyną (odczynnik Seliwanowa) związek kompleksowy o zabarwieniu wiśniowym.
Wykonanie oznaczenia:
Do 1 ml próbki dodać 1 ml odczynnika Seliwanowa (roztwór 50 mg rezorcyny w 100 ml 12% HC1). Probówkę 
ogrzewać na łaźni wodnej. Obecność ketozy potwierdza pojawienie się barwy wiśniowej.

ODRÓŻNIANIE PENTOZ OD HEKSOZ
Cukry różniące się liczbą atomów węgla można odróżnić jedynie na drodze specyficznych reakcji dających 
produkt o charakterystycznym zabarwieniu. Przykładem jest poniższa reakcja.
Wykonanie oznaczenia:
1 ml mieszaniny aniliny i kwasu octowego ogrzać do wrzenia, po czym dodać kilka kryształów cukru i 3 krople 
stęż. HC1. Pentozy dają czerwone zabarwienie, metylopentozy - żółtoczerwone, a heksozy dajja zabarwienie 
zielonkawe.

TWORZENIE OSAZONÓW
Cukry reagują z fenylohydrazyną dając krystaliczne osazony (1,2-fenylohydrazony). Produkt reakcji wykazuje 
właściwości fizykochemiczne charakterystyczne dla poszczególnych cukrów. Należy zwrócić uwagę, że epimery 
o różnej konfiguracji przy C2 lub C3 dają identyczne osazony i tą reakcją nie można ich odróżnić.
Dodatni wynik reakcji dają także inne związki zawierające układ a-hydroksykarbonylowy.
Wykonanie oznaczenia:
Do 100 mg próbki cukru dodać 200 mg fenylohydrazyny, 300 mg octanu sodu oraz 2 ml wody. Probówkę 
zatkaną watą ogrzewać na łaźni wodnej. Po pewnym czasie (do pół godziny) wydziela się krystaliczny osazon.
Po odsączeniu, przekrystalizowaniu i wysuszeniu osad wykazuje charakterystyczną postać krystaliczną i 
temperaturę topnienia.