POLITYKA GOSPODARCZA I SPOŁECZNA

Temat: Teoria polityki ekonomicznej a inne nauki

Nauka o polityce ekonomicznej jest dyscypliną naukową zajmującą się badaniem for, metod, celów, narzędzi i sposobów oddziaływania państwa na społeczny proces gospodarczy.

Państwo - podmiot

Gospodarka - przedmiot

(w jakim celu państwo oddziałuje na gospodarkę)

Polityka Ekonomiczna - formułuje racjonalne sposoby określania celów i kierunków działania gospodarki narodowej oraz analizuje sposoby wprowadzania przyjętych zasad polityki do praktyki gospodarczej.

Pole badawcze teorii polityki gospodarczej jest bardzo rozległe - interdyscyplinarność:

1. teoria ekonomii - dostarcza wiedzy na temat praw ekonomicznych

2. historia myśli ekonomicznej - dostarcza historyczną analizę procesów ekonomicznych, wiedzy na temat ewolucji form i zakresu oddziaływania na gospodarkę. Ocenia w aspekcie historycznym skuteczność tych narzędzi,

3. historia gospodarcza, geografia gospodarcza, statystyka gospodarcza - dają informacje o rozwoju i ilościowym przebiegu konkretnych procesów ekonomicznych w czasie i przestrzeni.

4. wiedza zaczerpnięta z takich nauk jak: filozofia, socjologia, psychologia - przy wyborze celów, a także przy określaniu preferencji różnych grup społecznych, a także badanie reakcji na zastosowanie różnego rodzaju narzędzi, środków.

5. inne dziedziny:

- prakseologia (prof. Tadeusz Kotarbiński) - racjonalne działanie

- matematyka - rachunek optymalizacyjne

- ekonometria - metody analizy rynku, programowanie, analiza koniunktury

- teoria zarządzania - zajmuje się zasadami, prawidłowościami, narzędziami organizowania celowej działalności w wielu dziedzinach

- prawo - ustala porządek prawny obowiązujący w państwie i w stosunkach międzynarodowych

Oprócz struktury podmiotowej i przedmiotowej wyróżniamy strukturę statyczną i procesową.

Struktura statyczna uwzględnia: cele, instrumenty, nośniki polityki ekonomicznej (władza ustawodawcza i animatorzy)

Struktura procesowa polityki ekonomicznej fazy przygotowania decyzji - 3 fazy:

1. faza preparacyjno - przygotowawcza

2. faza programowania

3. faza realizacji i oceny

Systemy gospodarcze i zachodzące w nich procesy realne zależą od stosunków gospodarczych, a szerzej od stosunków polityczno-gospodarczych. Stosunki te rozumieć należy jako sposób działania jednostek gospodarujących i sieć powiązań między nimi. Tego rodzaju powiązania zależą od kilku spraw:

1. od źródeł i sposobów pozyskiwania informacji

2. od przetwarzania i sposobu przekazywania tych informacji

3. od podstawy i zakresu podejmowania decyzji - od stopnia autonomii procesowej

4. od umiejętności sporządzania planów działalności gospodarczej

5. od sposobów i metod stymulowania podmiotów gospodarczych

6. od sposobu i metod kontroli działalności jednostek gospodarczych

składają się na system gospodarczy i decydują o tym co nazywamy ładem gospodarczym.

Na ład gospodarczy składają się:

1. formy planowani i koordynacji działań gospodarczych (relacje między koordynacją poziomą (przez rynek) a pionową (przez administrację - między animatorami, decydentami)

2. formy własności

3. formy wymiany podejmowania działalności gospodarczej - cenotwórstwo, inne określające stosunki pieniężne

nośnikami - animatorami polityki ekonomicznej są:

- władza ustawodawcza

- rząd

- oraz te agendy, które otrzymały delegacje ustawowe bądź wykonawcze np. urząd antymonopolowy, konserwator zabytków, urząd statystyczny, urząd antykartelowy, Komitet Ochrony Przyrody itd.

Zależnie od tego czy mamy do czynienia z silną władzą prezydencką czy przewagą organów ustawodawczych nad wykonawczymi, federacją scentralizowaną czy luźną, systemem samorządu terytorialnego czy samorządem centralnym, struktura polityki ekonomicznej i ich kompetencje będą zmienne w czasie i niezwykle różne.

Termin POLITYKA EKONOMICZNA pochodzi od greckiego: Polityke - sztuka rządzenia państwem. Przez politykę ekonomiczną będziemy rozumieć działalność państwa odnoszącą się do gospodarki.

Narzędzia (instrumenty) - pośredni i bezpośrednie,

Oskar Lange - wielki ekonomista polski

Jan Timberger - holenderski ekonomista - noblista

W literaturze spotykamy różne metody klasyfikacji Polityki Ekonomicznej. Podstawowym czynnikiem warunkującym politykę są warunki systemowe, a co za tym idzie model gospodarki danego kraju. (UWARUNKOWANIA USTROJOWO- SYSTEMOWE)

Na model gospodarki składają się:

obowiązujący w nim system kierowania gospodarczego pod który rozumieć należy dopuszczalne rozwiązania instytucjonalno-regulacyjne (systemowe) w sferze kierowania gospodarką narodową oraz

doktryna ekonomiczna przypisana do systemu kierowania - jest to układ pisanych i nie pisanych strategicznych zasad gospodarowania, w szczególności:

• relacje między światem polityki i gospodarki

• stosowana w praktyce koncepcja motywów postępowania jednostek gospodarczych

• od pewnych usankcjonowanych tradycją wzorów zachowań gospodarczych

prawo i formy własności obowiązujące w danym kraju

Model gospodarki: rynkowej i planowanej (żaden nie występuje w czystej postaci)

W literaturze spotykamy różne metody klasyfikacji uwarunkowań polityki pieniężnej, poza systemowymi:

1) zewnętrzne:

- międzynarodowa sytuacja polityczna, stosunki z sąsiadami

- przynależność do międzynarodowych ugrupowań politycznych, militarnych, gospodarczych

- międzynarodowa sytuacja gospodarcza

- warunki wymiany (terms of trade) - stosunek cen towarów eksportowych do importowanych - wzrost tego wskaźnika jest korzystny.

2) wewnętrzne (to czym dysponujemy):

- stan i struktura zasobów:

* przyrodniczych (lasy, gleby, użytki zielone - ochrona środowiska)

* majątkowych

* ludzkich (odgrywają najważniejszą rolę)

- zagospodarowanie przestrzenne kraju i regionów

- wewnętrzna sytuacja polityczna

- stosunki narodowościowe

- stosunki społeczeństwa do władzy

EKSTRAPOLACJA - (ekstra -wyprowadzać na zewnątrz) - przewidywanie na podstawie dotychczasowych tendencji, że zjawisko będzie postępowało tak samo, musimy uwzględnić wnętrze- strukturę przy podejmowaniu decyzji

INTERPOLACJA - na podstawie znajomości 2,3 liczb brzegowych przewidujemy jak wewnątrz granic będzie się zjawisko zachowywało

INFRASTRUKTURA TECHNICZNA - główne urządzenia w takich działach jak energetyka
9linie przesyłowe, światłowody), budownictwo lądowe, transport - wysoka kapitałochłonność, długi czas zwrotu - wspierane przez państwo (techniczna niepodzielność - ekonomiczna niepodzielność - kapitałochłonne inwestycje)

INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA - podstawowe urządzenia w działach: ochrona zdrowia, edukacja. Ma wydatny wpływ na poziom i jakość życia mieszkańców)

Idea wzrostu zrównoważonego

Raporty rzymskie - wyraz opinii światowej na temat wpływu gospodarek na środowisko - lata 60-te.

Plan Balcerowicza - 13 X 1989 - podzielony na 3 części:

1 część - cele krótkookresowe - przywrócenie równowagi (prywatyzacja, przekształcenia własnościowe)

2 część - skupienie się na uwarunkowaniach związanych z transformacją z gospodarki planowanej na rynkową.

STRATEGIA A POLITYKA GOSPODARCZA

W literaturze najbardziej popularne są dwa rozumienia różnic między strategią a polityką:

1. Traktuje strategię rozwojową jako część polityki ogólnoekonomicznej, wyraża się poprzez planu długookresowe, że z kolei wymuszają długookresowe działania realizacyjne

2. sprowadzamy go do pojęcia strategii jako sumy polityki gospodarczej i planowania strategicznego

3. nadaje strategii gospodarczej charakter nadrzędny, długofalowy, a jednocześnie pozwala jasno odróżnić strategię od polityki. Przez strategię gospodarczą rozumiemy zespół idei jak postępować, a przez politykę gospodarczą rozumiemy zespół konkretnych rozwiązań wynikających z tej idei.

Istnieją sile merytoryczne przesłanki, dla których takie rozumienie ma uzasadnienie:

- bez słusznej strategii żadna polityka nie może być skuteczna

- bez polityki ekonomicznej czyli bez konkretnych rozwiązań, żadna strategia nie może być skutecznie wprowadzana w życie

Wspólnymi elementami strategii i polityki jest uświadomienie celów i określenie odpowiednio do tych celów środków, oraz sposobów i kierunków ich zastosowania. Ważnym rozróżnieniem, z punktu widzenia praktyki jest podział na:

1. ekstensywny typ strategii - polega na zwiększaniu nakładów czynników produkcji, a zwłaszcza zatrudnienia, nowe inwestycje (ich przyrosty), rozbudowę majątku produkcyjnego, zwiększanie zużycia surowców

2. intensywny typ strategii - polega na podejściu pogłębiony - na bardziej intensywnym wykorzystaniu zasobów już posiadanych - związane ze wzrostem wydajności pracy, nowe technologie, postęp techniczny.

CELE POLITYKI EKOOMICZNEJ

W ramach różnych klasyfikacji celów z reguły wyodrębnia się cele:

1. OGÓLNE - (generalne) - wymieniane są: sprawiedliwość, efektywność albo pokój, postęp, wolość. Tak sformułowane cele są nie przetłumaczalne na język polityku (operacyjny) trzeba więc sformułować cele szczegółowe.

2. SZCZEGÓŁOWE - cele co do których można się odnieść w sensie ich realizacji.

Mamy politykę: socjalną, regionalną, strukturalną, podziału, konkurencji, wzrostu….

Wielorakość celów

Z celami związany jest czas; formułowanie celów jest zadaniem najtrudniejszym.

Ze względu na czas: (równowaga)

1. cele DŁUGIEGO OKRESU - związane z przemianą struktury, przełamywanie barier

2. cele KRÓTKIEGO OKRESU - np. efektywność wykorzystania zasobów.

Wielorakość (wielopłaszczyznowość), hierarchizacja, piramida celów:

1. cel NADRZĘDNY

2. cele PODSTAWOWE

Poprzez realizację celów krótkiego okresu realizujemy cele długiego okresu. Klasyczny podział na cele długiego i krótkiego okresu zacierają się. W większości cele społeczne to cele długookresowe.

Cele = priorytety

Przy celach występuje wybór, alternatywa - musi być kryterium - z jakiego punktu widzenia, dlaczego?

Ekonomia jest nauką społeczną.

Na poziomie operacyjnym wyróżnia się zazwyczaj takie cele jak (klasyka):

1. PEŁNE ZATRUDNIENIE - rozumiane szeroko jako wykorzystanie wszystkich czynników produkcji

2. STABILIZACJA CEN

3. WZROST GOSPODARCZY

4. RÓWNOWAGA BILANSU PŁATNICZEGO

5. ELIMINACJA UBÓSTWA - postulat sprawiedliwość społecznej w podziale dochodu i majątku (czy system podatkowy we właściwy sposób osiąga ten cel?)

Cele oddziaływania państwa na gospodarkę można rozpatrywać w różnych przekrojach i kryteriach:

1. Ogólne (podstawowe) albo szczegółowe (pomocnicze)

2. Makroekonomiczne i mikroekonomiczne

3. krótkookresowe i długookresowe

4. koniunkturalne i strukturalne

5. tradycyjne i nowoczesne

6. gospodarcze, społeczne i polityczne

7. konkurencyjne, neutralne, komplementarne

8. krajowe, regionalne, ponadnarodowe

cele te mogą się przenikać.

Ad 3.

Cele krótkookresowe to cele związane z polityką stabilizacyjną np.:

- przeciwdziałanie bezrobociu

- zwalczanie inflacji

- przeciwdziałanie bieżącym wahaniom koniunktury

- dążenie do równowagi bilansu płatniczego

Cele długookresowe to:

- regulowanie długookresowej stopy wzrostu gospodarczego (np. za pomocą budżetu
(krótkookresowy))

- postęp naukowo-techniczny, a przede wszystkim jego wdrożenie

- ochrona środowiska

W dzisiejszej polityce ekonomicznej cele krótkookresowe nie występują już w takiej postaci. Aby uniknąć takiego ostrego podziału niektóre kraje wyodrębniają:

- cele krótkookresowe (koniunkturalne): pełne zatrudnienie, stabilizacja cen, równowaga bilansu płatniczego

- cele długookresowe (strukturalne), które podzielono na:

* podstawowe:

ekspansja produkcji

poprawa alokacji czynników produkcji

zaspokajanie potrzeb społecznych

poprawa podziału dochodu i majątku

ochrona i priorytet niektórych regionów i przemysłu

* drugorzędne:

poprawa modelu konsumpcji indywidualnej

ochrona podaży ważnych produktów podstawowych

ochrona zasobów naturalnych

wzrost bądź obniżenie przyrostu naturalnego ludności

Wszystkie cele krótkookresowe mają implikacje długookresowe.

Ad 5

* cele tradycyjne - jeśli zostały sformułowane najwcześniej np. przeciwdziałanie bezrobociu; w 1946 „employment act” - należy dbać o maksymalne zatrudnieni, wzrost produkcji, stabilizację cen - aktualne do dziś; z początkiem lat 60tych dołączył cel: szybki wzrost gospodarczy a w latach 70tych: równowaga bilansu płatniczego. W 1964 formalnym zapisem w Stanach Zjednoczonych była walka z ubóstwem.

Zatem do celów tradycyjnych zaliczamy:

- przeciwdziałanie bezrobociu

- szybki wzrost gospodarczy

- stabilizacja cen

- równowaga bilansu płatniczego

W latach 60tych narodziła się koncepcja wzrostu zerowego (ograniczonego) - zwrócono uwagę na ochronę środowiska. Ale przytłumienie wzrostu gospodarczego utrudnia walkę z bezrobociem.

* cele nowoczesne:

- kształtowanie postępu naukowo-technicznego

- wprowadzenie nowych technologii

- oddziaływanie na przekształcenia struktury gospodarczej

- ochrona środowiska

Ad 6 - wysoce umowny podział na cele gospodarcze, społeczne i polityczne

Ad 7
(konkurencyjne, neutralne, komplementarne)

Kryterium wyodrębnienia jest rodzaj zależności zachodzących między tymi celami. Ważne jest takie formułowanie celów aby cele nie były sprzeczne (aby nie wystąpił konflikt celów). W praktyce trudno uniknąć takiej sytuacji.

„magiczny trójkąt”: to określenie dla jednoczesnego wystąpienia celów:

- pełne zatrudnienie

- stabilizacja cen

- równowaga bilansu płatniczego

„magiczny kwadrat”: + stałość wzrostu gospodarczego

„magiczny pięciokąt”: + społeczna sprawiedliwość w podziale dochodów i majątków.

Sprzeczność - brak narzędzi pozwalających na realizację tych celów jednocześnie.

Cele polityki ekonomicznej (wg Winiarskiego):

generalne:

- suwerenność narodowa

- sprawiedliwość

- postęp społeczny

- gwarantowanie praw człowieka

ustrojowo - systemowe:

- umacnianie istniejącego ustroju społeczno-gospodarczego, zapewnienie jego dalszej ewolucji

ekonomiczne:

• powiększanie dobrobytu

• pomnażanie bogactwa kraju:

- efektywne wykorzystanie zasobów, wzrost gospodarczy

- wzrost przedsiębiorczości

- przemiany strukturalne

- równowaga gospodarcza

- wzrost udziału w międzynarodowym podziale pracy

społeczne:

- sprawiedliwy podział dochodu

- gwarancja zatrudnienia (pełne zatrudnienie)

- wyrównane szanse awansu

- dostęp do dóbr kulturalnych i oświaty

- zapewnienie ochrony zdrowia

- zabezpieczenie społeczne

ekologiczne:

- ochrona środowiska naturalnego

- rekultywacja

obronno - militarne:

- powiększenie potencjału gałęzi o znaczeniu ochronnym

- zapewnienie niezbędnych rezerw mocy produkcyjnych i środków produkcji.

ŚRODKI POLITYKI EKONOMICZNEJ

W literaturze można spotkać różne poglądy na ten temat. Jedni do pojęcia środków polityki ekonomicznej włączają zasoby, którymi dysponuje państwo; inni - wyłącznie narzędzia, którymi posługuje się państwo oddziałując na gospodarkę w określonym celu. Przyjmujemy szerokie pojęcie środków PE i zaliczamy do nich zasoby.

Środki realizacji PE:

1.Zasoby:

- naturalne (bogactwa mineralne, gleby, lasy, wody) - bogactwo narodowe

- majątkowe

- zasoby pracy

2. Narzędzia (instrumenty):

a)społeczne

b) bezpośrednie (administracyjne)

c) pośrednie (ekonomiczne):

- narzędzia polityki makroekonomicznej:

* polityka fiskalno-budżetowa

* polityka pieniężno-kredytowa

* polityka kursowa

- narzędzia polityki mikroekonomicznej:

* polityka handlowa

* polityka cenowo-dochodowa

W krótkim okresie czasu zasoby są wielkością daną, w długim poddają się wpływowi - można je powiększać (w sposób ograniczony).

Od wykorzystania instrumentów przede wszystkim zależy efektywność naszych działalności.

Podstawowym rodzajem są narzędzia pośrednie (parametryczne, ekonomiczne)

Rodzaje polityki gospodarczej:

W zależności od wykorzystanych środków wyróżniamy:

polityki instrumentów np. cenowo-dochodowa (czyste, związane specyficznie)

polityki dziedzin np. rynku pracy (jakie instrumenty dobrać aby najlepiej wpływać na daną dziedzinę polityki)

Rodzaj współzależności pomiędzy różnymi rodzajami polityk

Dopatrywać należy się związku między celami a instrumentami.

Narzędzia ogólnoekonomiczne:

1. narzędzie kształtowania podaży (środki i narzędzia służące tworzeniu miejsc pracy i stymulujące rozwój inwestycji, te które pobudzają innowacyjność, działające na rzecz ochrony własnego rynku, przejmowanie przez pastwo czyli infrastruktury technologicznej)

- przywileje z tytułu tworzenia nowych miejsc pracy

- współfinansowanie postępu technicznego

- ochrona rynku kredytowego

- zachęty finansowe do inwestowania

- wynajem powierzchni przemysłowej, całych przedsiębiorstw, budynków

2. narzędzia kształtowania popytu:

1. deflacyjne (zmniejszanie popytu) - polityka twardego finansowania:

- podniesieniu stopy procentowej kredytów

- programy oszczędnościowe w wydatkach budżetowych

- redukcja zatrudnienia w sferze budżetowej

- wstrzymanie inwestycji budżetowych z budżetu

- zachęty do oszczędzania aż do blokady części wydatków

b) reflacyjne (ożywienie) - polityka miękkiego finansowania:

- obniżenie stopy opodatkowania

- obniżenie stopy oprocentowania kredytów

- zwiększenie wydatków budżetowych

- zwiększenie dostępu do kredytów przez zwiększenie pieniądza w obiegu

Najtrudniejsze jest przejście z polityki twardego finansowania do polityki miękkiego finansowania

Uproszczony model polityki ekonomicznej Timbergena

zmienne cele (target variables) - t - (klasyczne)

zmienne instrumenty (instrument or policy variables) - p - endogeniczne - zdeterminowane przez system społeczno-gospodarczy, zależą od zmiennych celów.

Rząd nie ma kontroli nad zmiennymi celami - egzogeniczne.

Zachowanie gospodarki według Timbergena przedstawione zostało za pomocą układu równań liniowych:

t_a=f(p₁,…,p_z)

….

t_y=f_y(p₁,…,p_z)

y- celów; z- instrumentów

gdzie f - stały współczynnik określający stosunek między zmienną celu a zmienną instrumentów.

Pod jakimi warunkami system może być rozwiązywalny:

1. z>=y (liczba instrumentów >= liczba celów) - jest rozwiązywalny

2. z = y - jest

3. z < y - osiągnięcie celów będzie niemożliwe (nie jest rozwiązywalny)

dla osiągnięcia wielorakich celów PE rząd musi użyć przynajmniej takiej samej liczby instrumentów (Policy Mixed). Musimy uwzględnić związki między celami, związki między instrumentami, uwarunkowania.

Model Timbergena

*Ocena pożądanego/osiągniętego poziomu celów czy cele zostały osiągnięte na pożądanych poziomach:

- tak pozostawienie dotychczasowych instrumentów *

- nie poszukiwanie nowych instrumentów, które zapewnią osiągnięcie celów t zwrotna informacji o poziomie osiągniętych celów t *

Wybór polityk instrumentów jest wynikiem układu celów i poziomów ich osiągnięcia, w efekcie ścierających się nacisków i dostosowań w świetle informacji zwrotnej o osiągnięciu lub nie założonych celów.

Każdy układ polityk instrumentów pozwalający na osiąganie założonych celów jest akceptowany. Po osiągnięciu założonych celów następuje poszukiwanie nowych polityk instrumentów.

Pewne instrumenty w pewnym okresie czasu powodują przyspieszenie inne opóźnienie osiągnięcia celów - trzeba je odpowiednio zestawić (Policy mixed).

Zestaw instrumentów powinien zapewnić dany poziom dobrobytu. Nie mamy pewności czy pojedynczy instrument zapewni poziom dobrobytu.

?? analiza kwestii i ich rozwiązywanie przez PE a w szczególności ocena skuteczności zastosowanych instrumentów ??

Problemy, z którymi musi się uporać PE:

1. pobudzanie rozwoju - jedno z podstawowych zadań państwa. Na przestrzeni lat ulega zmianie rozumienie celów rozwojowych. Analizą obejmuje okres od początku lat 70tych (1972 - raport Klubu Rzymskiego - koncepcja ekorozwoju albo wzrostu samoodtwarzalnego (sustainable grow). Inne koncepcje rozwoju: koncepcja ekospołecznej gospodarki rynkowej - taka, która uwzględnia cele ekonomiczne i społeczne.

Koncepcja antywzrostowa - gospodarka stanu stałego - utrzymuje działalność gospodarczą bez jej rozszerzania - rozwój tkwi w zmianach strukturalnych. Pobudzanie rozwoju przez państwo ma dwa oblicza:

1. pobudzanie długofalowych procesów rozwojowych

2. łagodzenie krótkookresowych wahań cyklicznych

Polityka długiego okresu zajmuje się:

1. pobudzanie procesu rozwojowego w krajach będących w fazie przedprzemysłowej - chodzi o pobudzanie samoczynnego procesu rozwoju - pojęcie take off - sformułowane przez Rostowa - start do samoczynnego rozwoju. Rola państwa powinna polegać na zadaniu bodźca, impulsu do samorozwoju.

2. Intensyfikacja rozwoju - dotyczy krajów zaawansowanych w rozwoju przemysłowym. Mówimy 4 koncepcjach/strategiach:

1. Strategia AUTARKICZNA - albo SAMOWYSTARCZALNOŚCI SUROWCOWEJ - za punkt wyjściowy przyjmuje maksymalne wykorzystanie posiadanych zasobów, aby za uzyskane w ten sposób środki kupować za granicą surowce i środki niezbędne dla rozwoju własnego przemysłu narodowego. Była popularna do lat 60tych od początku uprzemysłowienia. Jest związana z koncepcją bazy przemysłowej, zgodnie z tą koncepcją każdy kraj powinien budować swój kompleks przemysłu ciężkiego. Klasyczną formą było uprzemysłowienie ZSRR jak i w Niemczech - uniwersytet w Hainsenbergu. W Polsce Eugeniusz Kwiatkowski - koncepcja oświeconej autarki. Przyczyną spadku jej popularności było uświadomienie głównej słabości - wymaga, powoduje spadek, zahamowania spożycia - jest wysoce kapitałochłonna.

2. Strategia SUBSTYTUCJI IMPORTU - głównym czynnikiem napędowym tej strategii było zastępowanie importu na własnym rynku wewnętrznym - główną słabością była sprzeczność z potrzebami rozwoju handlu zagranicznego.

3. ORIENTACJA PROEKSPORTOWA - „tygrysy” - kraje południowo - wschodnie Azji - orientacja na produkcję na rynek światowy chodziło o wysoką specjalizację gospodarki, wykształcenie własnego przemysłu narodowego.

4. Strategia zorientowana na rozwój PRZEMYSŁU WYSOKIEJ TECHNIKI (hasła, cele strategii Lizbońskiej). Przez przemysły wysokiej techniki to te, których odsetek wydatków na badania i rozwój wysokiej techniki wynosi 3,5% produkcji netto, a zatrudnienie w sferze badań rozwoju wynosi minimum 25 pracowników na 1000. W myśl tej koncepcji głównym elementem przewagi konkurencyjnej kraju jest orientacja na zdobycie i utrzymanie przodownictwa technologicznego - mówimy tu o innowacjach, o konkurencji innowacyjnej. Jej realizacja jest bardzo trudna, zwłaszcza początek.

Wnioski:

Całkowicie zdyskredytowane zostały strategia 1 i 2. pierwsza - skazywała kraj na techniczne zacofanie. 2 - stała się przeszkodą w rozwoju handlu światowego. Wszystkie badania ex post pokazuje te w praktyce najbardziej skuteczna okazała się orientacja na rynek światowy. Najkorzystniejszym wariantem według ekonomistów jest połączenie 3 i 4 strategii. Jeżeli założymy że podstawą konkurencyjności jest innowacyjność - to rola państwa to pobudzanie eksportu i konkurencyjności danego kraju na rynku światowym.

II. Łagodzenie krótkich wahań cyklicznych - wahania te są nierozłącznie związane z fazami cyklu koniunkturalnego . polityka krótkiego okresu - stabilizacja gospodarki.

2. Strategie przywracanie lub obrony równowagi makroekonomicznej.

Równowaga makroekonomiczna - taki poziom dochodu narodowego i jego struktury przy którym krzywa łącznego popytu przecina się z krzywą łącznej podaży. W każdym innym punkcie następuje zakłócenie równowagi. Zakłócenia równowagi makroekonomicznej mogą występować w 5 postaciach:

1. budżet - deficyt budżetowy

2. ceny - inflacja

3. rynek pracy - bezrobocie

4. bilans handlowy - saldo ujemne bilansu handlowego - przewaga importu towarów nad ich eksportem

5. bilans płatniczy - deficyt bilansu płatniczego - przewaga wydatków nad wpływami (łącznie z obrotami kapitałowymi) a w rezultacie wzrost zadłużenia za granicą.

PROGRAMY SANACYJNE - na horyzont ok. 3 lat - oszczędnościowe, twarde instrumenty składają się z 2 typów dostosowań gospodarki i dostosowań finansowych i rzeczowych.

Dostosowania finansowe obejmują najczęściej instrumentaria:

1. utwardzenie polityko monetarnej

2. liberalizacja cen

3. likwidacja lub zmniejszenie deficytu budżetowego

4. zamknięcie deficytowych przedsiębiorstw

5. zrównoważenie bilansu płatniczego przez zaciągnięcie kredytów typu „stand by”, czyli zaciąganych nie na zakup dóbr rzeczowych, a na zapłacenie należności z tytułu dotychczas zaciągniętych kredytów.

6. Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych

7. Sprzedaż akcji i obligacji państwowych

8. Liberalizacja obrotów giełdowych

W okresie przywracania równowagi makroekonomicznej państwo powinno zwrócić uwagę, że programy w warunkach dużych deficytów niosą koszty społeczne, wiąże się z przewrotami politycznymi.

Realna podaż pieniądza, stopień jej monetaryzacji oraz kurs wymienny waluty ?

Jedną za najważniejszych kwestii jest przeciwdziałanie i walka z deficytem budżetowym - kraje postawiły granicę - do 3% PKB może być deficyt budżetowy - jeżeli przekroczy to groźny przejaw zakłóceni równowagi (kryteria z Maastrich) - kryterium Konwergencji (konwergencja - zbliżanie się)

W literaturze rozróżnia się:

- posunięcia doraźne (krótkookresowe) - związane z łagodzeniem przejawów deficytu budżetowego

- oraz bardziej aktywne, które dążą do wyeliminowania przyczyn deficytu budżetowego.

Do możliwych wariantów przeciwdziałania deficytu budżetowego należą:

1. pokrywanie deficytu budżetowego emisją pieniądza przez bank centralny (hipoteza)

2. sprzedaż obligacji państwowych i powiększenie w ten sposób długu publicznego

3. ograniczenia wydatków budżetowych (cięcia) co dotyczy z reguły wydatków na cele socjalne i administracyjne

4. zwiększenie dochodów budżetowych, w tym zazwyczaj przez wzrost opodatkowania.

Dług publiczny może wynosić 60% PKB (ale zależy czy gospodarka jest w stanie równowagi)

Dług publiczny w relacji do PKB (w %):

2000-38,7; 2002-45,1; 2003-50,1; 2004-50,4-50,6

Deficyt budżetowy państwa w relacji do PKB:

2000 - -2,1; 2002 - -5,0; 2003 - -4,5

Struktura wydatków budżetu państwa:

- wydatki zdeterminowane - żadną miarą nie można ich ruszać w danym okresie, są usankcjonowane prawem.

- wydatki elastyczne

Klin podatkowy - procent wynagrodzenia brutto powiększonego o pochodne od wynagrodzeń płaconych przez pracodawcę wynagrodzenia - płaca netto + składki na ZUS + podatek dochodowy = płaca brutto.

44,1% w 2002 - wyższy niż w krajach UE. Wysoki klin podatkowy oznacza, że pracodawca wstrzymuje się od zatrudniania nowych pracowników.

WALKA Z INFLACJĄ

Inflacja - wzrost ogólnego poziomu cen w gospodarce utrzymujący się przez dłuższy czas. Roczne wzrosty cen mogą być małe i stopniowe (inflacja pełzająca) albo duże i przyspieszające (hiperinflacja). Skalę - mierzy się wskaźnikiem dóbr i usług konsumpcyjnych. Praktycznie za granicę hiperinflacji przyjmuje się 50% w skali miesiąca; 300% w skali roku. Inflacja jest żywiołową utratą siły nabywczej pieniądza na skutek wzrostu cen, który utrzymuje się przez dłuższy czas, na skutek trwałych tendencji zwyżkowych cen.

Źródłem informacji jest zakłócenie proporcji między podażą pieniądza i towarów na rynku lub też czynniki egzogeniczne (zewnętrzne), niezależne od producentów (np. wzrost kosztów ogólnych czy też jeden ze składników np. surowców)

Co do genezy powstania inflacji rozróżniamy:

• inflację POPYTOWĄ - cechy:

- ma charakter subiektywny (jest wynikiem błędnych działań ludzi rządzących, bądź ich zaniechania)

- jest endogeniczna czyli zależna od warunków wewnętrznych

• inflację KOSZTOWĄ

- zewnętrzna

- obiektywna

- egzogeniczna, czyli zależna od otoczenia, na które producent ma stosunkowo niewielki wpływ.

Znacznie trudniej jest walczyć z inflacją kosztową, znacznie częściej występuje popytowa
(dalsze rozważania będą dotyczyć inflacji popytowej)

Pytanie polityki ekonomicznej to: czy można walczyć z inflacja i zwalczyć ją bez zakłócania gospodarki?

W świetle doświadczeń światowych można wyróżnić 2 typy strategii walki z inflacją popytową:

* ORTODOKSYJNA - (nadmierny popyt globalny w stosunku do podaży) - zmierza do radykalnego zmniejszenia popytu globalnego i ograniczenia konsumpcji dla przerwania spirali wzrostu Ce i płac (ograniczenie konsumpcji) (polityka deflacyjna); powoduje:

- spadek produkcji

- wzrost bezrobocia

- budzi silny sprzeciw społeczny (strajki)

- społeczeństwo ponosi ofiary

Gwarantuje szybkie efekty; zalecana przez MFW i BŚ

Zastosowana w Polsce w latach 80tych.

*HETERODOKSYJNA - polega na zamrożeniu czasowym cen i płac; jest w opozycji wobec metody ortodoksyjnej.

Argumenty ZA: uniknięcie spadku produkcji i wzrostu bezrobocia

Argumenty PRZECIW: zamrożenie stanu nierównowagi tylko na jakiś czas.

Założenia:

1. małe zadłużenie zagranicą

2. uzyskanie pomocy zagranicznej na walkę z inflacją

Walka z inflacją to zarówno cel krótkookresowy i długookresowy polityki ekonomicznej. Należymy do krajów UE o najniższym wskaźniku inflacji.

ORTODOKSYJNA

- liberalizacja cen i płac

- terapia szokowa

- służy głównie wierzycielom zagranicznym

Nieuchronne koszty społeczne:

Głęboki spadek popytu:

- produkcji

- zatrudnienia

HETERODOKSYJNA:

- kontrola cen i płac

- dłuższy okres

- ochrania popyt wewnętrzny

Dąży do zwalczania inflacji bez ujemnych skutków dla:

- spożycia

- produkcji

- zatrudnienia

Narzędzia walki z inflacją:

- zwiększenie podaży towarów

- jednorazowe zwiększenie cen, tym samym redukcja popytu

- jednorazowa wymiana nie ekwiwalentna (konfiskata pieniądza)

- twarda polityka monetarna i fiskalna

Działania podejmowane w walce z inflacją:

- zmiana systemu podatkowego i wzrost obciążeń zwłaszcza w górnych grupach dochodowych

- intensyfikacja ściągania podatków i likwidacja ulg

- ograniczenia zasilania z budżetu państwa działalności ponadprodukcyjnej w sektorze publicznym (administracja lokalna)

- zniesienie ogólnych wydatków budżetowych; redukcja zatrudnienia w administracji państwowej

- ograniczenia przywilejów socjalnych (zawieszenie indeksacji emerytur i rent)

- reformy systemu ubezpieczeń i pakietów emerytalnych

- nadanie samodzielności, niezależności od rządu bankowi centralnemu

- prywatyzacja majątku państwowego, walka z monopolami, usuwanie barier dla inwestycji zagranicznych

W każdym przypadku konieczna jest walka z deficytem budżetowym i restrykcje finansowe. Najbardziej negatywnym uznaniem cieszą się: kontrola cen i zaniechanie zmian w polityce fiskalnej; ułatwia: restrukturyzacja zadłużeń, przedłużenie spłaty długu zagranicznego.

Jeżeli inflacja przez 6 miesięcy nie przekracza 1% w miesiącu to wówczas jest opanowana, co oznacza zaniechanie walki z inflacją.

Strategie walki z BEZROBOCIEM:

Na rynku pracy podaż stanowią ludzie, a popyt pracodawcy. Wyrazem podaży jest liczba osób poszukujących pracy a popytu - ilość oferowanych wakatów. Polityka rynku pracy zajmuje się badaniem sytuacji na rynku pracy. Celem wszystkich strategii walki z bezrobociem jest równoważenie sytuacji na rynku pracy.

- rynek DEFICYTOWY - podaż przewyższ popyt na rynku pracy

- rynek NADWYŻKOWY - popyt przewyższa podaż

W przypadku rynku pieniężnego mówimy o strumieniach (mobilność). To zjawisko cechuje sezonowość i tzw odpływy i przepływy od zasobów znajdujących się na rynku pracy (tę cechę należy wykorzystać w walce z bezrobociem - to, że zasoby pracy są bardzo mobilne) - motywuje się ludzi do poszukiwania ofert na rynku pracy.

Inna cecha rynku pracy (trudna do zwalczenia): brak strukturalnego dostosowani podaży i popytu. Wyraża się to w praktyce tak, że np. w danej branży nie można znaleźć fachowców. STRUKTURALNE NIEDOPASOWANIE Jest to cecha immanentna polskiego bezrobocia. Trzeba pracować nad długofalowymi rozwiązaniami (ludzie dający pracę muszą być mobilni w sensie zawodowym - każdy z nad gdy jest pracownikiem musi cały czas dokształcać się - edukacja ustawiczna.

Białe księgi UE - każdy człowiek czynny zawodowo zmieni zawód 3,4 razy.

Strukturalne niedopasowanie przejawia się tym, że rośnie liczba bezrobotnych.

Czynniki strukturalnego niedopasowania:

- brak wykształcenia

- płeć - więcej kobiet jest bezrobotny

- wiek

- marginalizacja obszarów regionalnych - utrwalenie stanu bezrobocia

Przyczyną główną jest przekształcenie struktury gospodarki.

Bezrobocie jest stanem niezwykle trudnym dla jednostek, regionów, przedsiębiorstw, gospodarek. Jest źródłem sytuacji patologicznych, kryminogennych, tworzą się zamknięte enklawy biedy.

Państwo musi:

- dać zachęty dla pracodawców

- równać szanse młodych ludzi

- obszary zmarginalizowane atakować nowymi pomysłami

Sprawy związane z bezrobociem reguluje ustawa o bezrobociu i promocji zatrudnienia (zwrócenie uwagi na długofalowe narzędzia; jaką rolę mają odgrywać urzędy pośrednictwa pracy)

Strategie walki z bezrobociem dzielimy na:

- AKTYWNE

Cel: tworzenie nowych miejsc pracy

- preferencje dla tworzenia nowych miejsc pracy i współfinansowanie przez rząd

- roboty publiczne

- subsydiowanie zatrudnienia w sektorze prywatnym

- przyspieszona amortyzacja

- ulgi inwestycyjne

- programy przekwalifikowania

- liberalizacja rynku pracy np. ułatwienie przemieszczeń

- PASYWNE (w Polsce przeznaczane na nią jest 80% środków - jest to wielki błąd)

Cel: łagodzenie skutków bezrobocia

- uelastycznienie płac dla bezrobotnych

- zasiłek dla bezrobotnych

- wcześniejsze emerytury

- skracanie czasu pracy

- przymusowe urlopy

- subsydia na przekwalifikowanie

- ustawowa ochrona własnego rynku pracy przed obcokrajowcami
- porozumienia międzynarodowe w sprawie okresowej emigracji

W EU powstała Europejska Strategia Zatrudnienia - jest ona częścią koncepcji polityki regionalnej, która jest częścią Strategii Lizbońskiej (III 2000). Strategia Lizbońska przyniosła hasło Gospodarki Opartej na Wiedzy. (Knoledge base economy) - GOW oraz skupiła się na trzech strategiach:

- edukacji

- nauki

- rozwoju społeczeństwa informacyjnego

Nawiązują do niej wszystkie dokumenty rządowe.

Lata 2000-2006 - okres programowania (7 - letni)

W 2000 nie było jeszcze 10 pozostałych państw - dyskutowano o podstawowych uwarunkowaniach wzrostu konkurencji gospodarki europejskiej.

* kluczowym elementem jest stwierdzenie, że konkurencyjność gospodarki wzrasta dzięki jej innowacyjności (na rynkach światowych - wobec USA czy Japonii)

* innowacyjność zdefiniowano jako wdrażanie nowych rozwiązań zarówno materialnych (technologicznych) jak też organizacyjnych (innowacje to zmiany w procesie - innowacje procesowe, w produktach - innowacje produktowe; innowacje organizacyjne)

* postanowiono, e do 2010 wydatki na sferę Badań i Rozwoju (B+R) wyniosą średnio w EU 3% PKB.

* celem Strategii Lizbońskiej jest przekształcenie EU do 2010r w najbardziej konkurencyjną gospodarkę w świecie:

- oparta na wiedzy

- zdolną do utrzymania zrównoważonego wzrostu gospodarczego

- tworzenie większej liczby lepszych miejsc pracy (z tego wywodzi się strategia zatrudnienia do 2010r)

- zachowanie spójności społecznej

Sformułowane zostały cele polityki zatrudnienia do 2010r:

1. Zwiększenie zatrudnienia (lepsze - zmiany)

2. Poprawa sytuacji kobiet na rynku pracy (powyżej 50% bezrobotnych to kobiety) - jednym z czynników takiej sytuacji jest światopogląd społeczny

3. Uelastycznienie przepisów - zmiany w kodeksach; wyrzucenie metod dyskryminacyjnych (wiek, mniejszości narodowe, etniczne), uelastycznienie form pracy

4. Skuteczniejsze metody walki z bezrobociem wśród młodzieży

Gdy w 2004 weszło do EU 10 państw zwrócono jeszcze większą uwagę na problemy związane z rynkiem pracy (Polska ma największe bezrobocie)

Sytuacja poprawi się jeśli rządy zwrócą uwagę na względy makroekonomiczne

Walka z bezrobociem przekształciła się w cel długookresowy

4 FILARY polityki zatrudnienia (ze strategii Lizbońskiej):

I filar: podniesienie zdolności do zatrudnienia - przez aktywne metody zwalczania bezrobocia

II filar: rozwój przedsiębiorczości - przez programy poprawy zatrudnienia, liberalizację przepisów i obniżenie obciążeń podatkowych

III filar: poprawa zdolności adaptacji na rynku prac (do zgłaszanych potrzeb) - Life Long Learning - edukacja ustawiczna - człowiek uczy się przez całe życie, a w wąskim ujęciu - edukacja dorosłych

IV filar: wyrównanie szans na rynku pracy

Polska sytuacja - w porównaniu z innymi rynkami wypadamy bardzo źle:

- niska aktywność zawodowa

- najwyższe bezrobocie

- jeden z najniższych wskaźników zatrudnienia

- od 1998 systematycznie spada odsetek ludzi pracujących - rośnie liczba osób nieaktywnych

Wśród przyczyn takiego stanu rzeczy są:

• spowolnienie gospodarcze i związane z tym: restrukturyzacja przedsiębiorstw (spadek ponad 10% - zatrudnienia pomiędzy 1998-2003)

• dezaktywizacja w ramach polityki rynku pracy skłaniające ludzi po 50 roku życia do przechodzenia na wcześniejszą emeryturę, zasiłek czy świadczenia przedemerytalne

• w Polsce niskie są wskaźniki zatrudnienia: w 2003 - 44,2% (powyżej 15 roku życia); 38,2% wśród kobiet; 50,9% wśród mężczyzn

w wieku najwyższej aktywności zawodowej - 35-44 lat - 73,8% (w 2003 - spadł o 6 punktów procentowych w stosunku do 1998)

niskiemu zatrudnieniu towarzyszy bezrobocie STRUKTURALNE - jego przyczyną są zmiany struktury gospodarki - za niskie zatrudnieni w usługach a zbyt wysokie w rolnictwie.

Jedną z istotnych cech bezrobocia jest bezrobocie długotrwałe, które nasila się i utrwala (nie tylko w Polsce).

Definicja osoby bezrobotnej znajduje się w ustawie.

Ponad 50% bezrobotnych to osoby długotrwale bezrobotne. Rośnie udział osób pozbawionych prawa do zasiłku, tworzą się enklawy ubóstwa (podstawową przyczyną jest brak pracy)

Występuje duże regionalne zróżnicowane - oznacza to, że istnieją różnice między miastem i wsią; pomiędzy regionami - według województw.

W Polsce: zachodniopomorskie, lubelskie, opolskie

A w nich jeszcze mniejsze obszary o wyższych bezrobociu.

Najniższa stopa bezrobocia: Poznań, Warszawa - determinują dla województwa. Jednym z najważniejszych czynników wpływających na sytuację osoby na rynku pracy jest jej poziom wykształcenia.

Według Narodowego Spisu Powszechnego (2002):

60% bezrobotnych miało wykształcenie zawodowe i niższe

Na wsi - 71,5%, w mieście - 58,4%

Mężczyźni - 60%, kobiety - 52,6

Średnie i policealne: 22,4% w mieście; 35,1% kobiet

Wyższe: 4,3% na wsi; 9,4% w mieście

10,4% - kobiety; 9,3% mężczyźni

Kobiety są lepiej wykształcone a jednocześnie więcej z nich jest bezrobotnych.

Bariery ograniczające wzrost zatrudnienia:

wysoki klin podatkowy (41,4 w Polsce; 27,3 w USA; 24,7 w UK)

przekształcenia struktury

niska mobilność zawodowa i przestrzenna (zmiana kwalifikacji to mobilność zawodowa)

Aktywni zawodowo = pracujący + bezrobotni

Współczynnik Aktywności Zawodowej - udział aktywnych zawodowo w liczbie ludności (w wieku 15 lat i więcej) ogółem oraz danej grup.

Wskaźnik Zatrudnienia - udział pracujących w liczbie ludności (w wieku 15 lat i więcej) ogółem oraz danej grupy.

Stopa bezrobocia - stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby cywilnej ludności aktywnej zawodowo.

(bardzo liczne grupy ludności pozostają poza statystyką)

Wskaźniki zatrudnienia - dane za IV kwartał danego roku:

	1998	1999	2000	2001	2002	2003
15 i więcej lat	51	48	47,4	45,5	44,1	44,2
kobiety	43,9	40,7	40,3	39,0	38,1	38,2
mężczyźni	58,9	55,9	55,2	52,5	50,7	50,9
34-44 lat	79,2	76,5	75,7	73,3	73,5	73,8
45-59/64 lat	59,0	54,9	55,4	54,0	52,1	52,0

• spadek zatrudnienia był najwyższy wśród pracowników w wieku poniżej 25 i powyżej 50 roku życia

• należy oczekiwać, że w przyszłości wzrost wskaźnika zatrudnienia będzie szybszy wśród osób w tych samych grupach wieku

• wskaźnik zatrudnienia mężczyzn spadł w większy sposób niż liczba zatrudnienia kobiet dla (młodych wykształconych) 34-44 lat też spadł

Czynnik demograficzny jest punktem wyjścia wszystkich planów i programów gospodarczych.

Zmiany w liczbie ludności

- w całym okresie prognostycznym przyrost naturalny będzie ujemny, po 2020 zjawisko to będzie się pogłębiać

- liczba ludności w 2020 zmniejszy się w stosunku do poziomu obecnego o milion osób, w kolejnej dekadzie o kolejne półtora miliona.

Założenia prognozy ludności

- spadek współczynnik dzietności do wysokości 1,1 na kobietę w roku 2010, w latach kolejnych 2010-2020 można oczekiwać niewielkiego wzrostu do 1,2.

- dalsze przesunięcie wieku rodzenia dzieci przez kobiety do 29 lat w latach 2010 - 2015 w roku 2025 wskaźnik ten przekroczy 30 lat.

- dalszy spadek umieralności i więcej przeciętnej długości życia (przewiduje się, że w 2010 roku długość życia wzrośnie o 2,4 roku, natomiast w 2030 o 5,5 roku w stosunku do 2002 czyli do wysokości 80 lat.

Czynniki ograniczające wzrost zatrudnienia:

- wysoki klin podatkowy

- niska mobilność zawodowa i przestrzenna pracowników o mniejszych kwalifikacjach

- w przyszłości może nastąpić dalsza polaryzacja regionalnych rynków pracy

Bariery niskiej ruchliwości zawodowej

- nieznajomość zasad funkcjonowania rynku pracy wśród pracobiorców (zwłaszcza wkraczających na rynek pracy)

- brak świadomości potrzeby elastycznego dostosowywania kwalifikacji do popytu na pracę

- gasnąca dynamika rozwoju pracy na rachunek własny oraz ograniczenia zdolności tworzenia miejsc pracy w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw, spowodowane przede wszystkim:

* wysokimi kosztami pracy

* wysokimi obciążeniami podatkowymi

Bezrobocie polskie ma przyczynę - strukturalną; stopa bezrobocia utrzymuje się na poziomie 15%.

Pułapka Zadłużenia

Obsługa długu > 25% wpływów z eksportu towarów i usług

Czynniki decydujące o zdolności gospodarki do obsługi zadłużenia:

wpływy eksportowe

wydatki importowe

dopływ kapitału i operacje finansowe

rezerwy dewizowe lub złota

Strategie walki z luką technologiczną 4 koncepcję:

1. jako kraj możemy zastosować TOTALNY TRANSFER TECHNIKI

2. wykorzystywanie NISZ I SZCZELIN (znalezienie bardzo specjalistycznej dziedziny opartej na najnowszej technologii - Izraelska, Duńska.

3. strategia WYSPOWA - w gospodarce występują pewnego rodzaju „wyspy” nowych technologii, które rozszerzamy na instrumenty innych dziedzin:
   Irlandia, Węgry

4. strategia ANTARKICZNA - własne siły - zamykamy gospodarkę i wykorzystujemy własne siły (Korea Północna)

najlepsze strategie to 2 i 3

LUKA TECHNOLOGICZNA - Polska stała się mniej konkurencyjna, zaczęto poszukiwać instrumentów, które pozwolą na walkę z odzyskaniem pozycji w UE.

Powstała strategia Lizbońska - marzec 2000 - przyniosła pojęcie: GOSPODARKI OPARTEJ NA WIEDZY - GOW

- edukacja

- nauka

- rozwój społeczeństwa informacyjnego

Strategia Lizbońska a konkurencyjność gospodarki (str 15)

INNOWACJA - wprowadzenie:

• nowych produktów

• nowych procesów wytwórczych

• nowych struktur organizacyjnych i procedur zarządzania

Nowa - odnowiona Strategia Lizbońska - 2005 - Raport Wina Cooka (tabela - zeszyt)

LUKA TECHNOLOGICZNA

Teoria nacisku technologicznego - (ang. Technology push) - A.Philipsa - według tej teorii początkiem procesu technologicznego są autonomiczne osiągnięcia naukowe i techniczne.

Teoria ssania popytu (ang. Demand pull) J.Schmocklera - początkiem procesu jest pojawienie się potencjalnego popytu na dobra zaspakajające nowe potrzeby bądź lepiej zaspakajające potrzeby już istniejące; przedsiębiorcy inicjują działalność innowacyjną dla nich opłacalną.

W historii gospodarczej wyróżniamy 4 etapy określone jako epokowe innowacje (autonomiczne) jako przyczyna długookresowych wahań tempa wzrostu.

I. maszyna parowa, tekstylia (1790-1850) - GB; F; Belgia

II. narzędzia mechaniczne, stal, kolej żelazna, elektryczność, telefon [phone]) - GB, D (Niemcy), F, B, USA

III. samochód, chemikalia, plastiki (1895-1939) - D, USA, GB, F, B

IV. samolot, komputer, dobra konsumpcyjne trwałego użytku, energia nuklearna (1940 - …) - USA, J, D

Innowacyjność w Polsce

- udział wydatków na badani i rozwój wynosi 0,65% PKB - jedno z ostatnich miejsc wśród obecnych i wstępujących do UE członków (Szwecja -4,3; Finlandia - 3,5; Dania - 2,7 - największe nakłady na B+R) średnia dla UE 1,9

- zmniejszanie się nakładów od kilku lat - wskaźnik GERD (Gros Expenditure Research and Development)

1995 - 0,65; 2000 - 0,66; '01 - 0,64; '02 - 0,58; '03 - 0,56; '04 - 0,58

- udział, odsetek firm innowacyjnych w populacji firm: 16,9% w całej Polsce - w UE - ok. 51%

- wydatki na B+R na głowę mieszkańca: 64$ a w UE - 418$

- średni współczynnik wynalazczości: 0,6 (UE: 2,6)

- najwyższy w Europie udział wydatków na badania podstawowe w strukturze wydatków na naukę (mogą być finansowane z różnych źródeł; istotą jest by wspierać `badania użytkowe' czyli takie, które kończą się użytecznością, wdrożeniem (konkurencyjność poprzez innowacyjność) - szukanie narzędzi, które pozwolą na jej realizowanie).

Polityka może nakłonić do zmiany źródeł finansowania B+R. źródła te to:

- budżet państwa (64,8%)

- (prywatne) podmioty gospodarcze (24,3%)

- źródła zagraniczne (2,4%)

- pozostałe (8,5%) np. fundacje

W UE:

- budżet państwa (34,8%) - stara UE

- podmioty gospodarcze (54,5%)

- źródła zagraniczne (8,5%)

- pozostałe źródła krajowe (2,2%)

Trzeba wykonać szereg prób i wdrożeń, zbadać rynek, spróbować dotrzeć do innych podmiotów - „długa droga”. Państwo powinno wspierać sektor nauki w drodze do innowacyjności.

Rekomendacje odnowionej strategii lizbońskiej:

W raporcie Komisji przedstawiono 5 głównych obszarów, w których powinno nastąpić zdynamizowanie strategii Lizbońskiej:

- społeczeństwo oparte na wiedzy

- rynek wewnętrzny

- tworzenie właściwego klimatu dla przedsiębiorców

- budowa bardziej elastycznego rynku pracy w celu wzmocnienia spójności społecznej.

- ochrona środowiska

Komisja zaleciła/zwróciła uwagę na konieczność w zakresie regeneracji komunikacji (??)

Aby zapobiec migracji w UE do USA: Europa powinna zwiększać atrakcyjność warunków pracy pracowników B+R. Szczególne miejsce zajmuje ochrona własności intelektualnej.

- znaczenie swobody przepływu pracowników, towarów i usług, kapitału

- duże znaczenie aport Cooka przyłożył do sektora usług; udział usług w handlu europejskim wynosi obecnie w UE - 20% (nie jest zbyt wysoki, co spowodowane jest barierami)

Prowadzone analizy sektorowe we współpracy z Narodowymi urzędami Antymonopolowymi.

- sektor użyteczności publicznej (sektory sieciowe) - energetyka; telekomunikacja

- raport zajął się przedsiębiorstwami, zalecił harmonizację prawa podatkowego; zalecił stosowanie zasady one-shop stop - raz płaci podatek VAT

- rozpoczynanie działalności gospodarczej

- w raporcie podkreślono że Europa jest mało przyjazna dla rozpoczynania działalności.

Utrzymano rok 2010 jako horyzont zamykający strategię. Podkreślono 2 hasła: wzrost gospodarczy i zatrudnienie.

Nie wszystkie podmioty gospodarcze to przedsiębiorstwa.

Państwo wspiera małą i średnią przedsiębiorczość (MŚP)

MMŚP - mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa.

Kryteria jakie to jest przedsiębiorstwo to:

- obrót

- zatrudnienie

- niezależność

Wszystkie kraje europejskie zobowiązane są używać takich kryteriów - ustawa o Swobodzie Działalności Gospodarczej - tam znajdziemy kryteria:

kategoria	zatrudnienie	obrót	suma bilansowa
średnie	<250	≤ 50 mln	≤ 43 mln є≤
małe	<50	≤ 10 mln	≤ 10 mln
mikro	<10	≤ 2 mln	≤ 2 mln

Wszystkie przedsiębiorstwa, które nie spełniają chociaż jednego warunku to duże przedsiębiorstwa.

Kryterium niezależności oznacza, że 25% i powyżej 25% kapitału, praw głosu nie znajduje się w posiadaniu jednego lub więcej liczby przedsiębiorstw wspólnie.
(o tym, że niektóre programy rządowe skierowane są do MŚP). Muszą być spełnione wszystkie kryteria, każde inne będzie traktowane jako duże, a tutaj pomoc jest znacznie ograniczona.

RESTRUKTURYZACJA GOSPODARKI

UMIARKOWANA (działania dostosowawcze) „to samo tylko lepiej” albo „to samo tylko inaczej”

RADYKALNA (rozwój przemysłów awangardowych, likwidacja starych) „co innego inaczej”

(obie to okres długi, efekty widoczne w długim okresie)

Efekty radykalnej będą widoczne szybciej.

Rodzaje:

MAKRORESTUKTUYZACJA na szczeblu kraju:

- jako wynik działalności państwa

- według programu

- sterowany

MIKRORESTRUKTURYZACJA (może być podpowiedziana przedsiębiorcom)

- innowacja produktowa

- innowacja technologiczna

- innowacja organizacyjna

Celem makrorestrukturyzacji jest stworzenie warunków i ułatwień dla mikrorestrukturyzacji.
(programy gospodarcze są instrumentem realizacji)

Trzeba zmierzyć i ocenić restrukturyzację:

MIERNIKI restrukturyzacji

• postęp w oszczędności energii i materiałów (doświadczenie OECD: dynamika energochłonności - 2,3%, stalochłonność - 3,7% średniorocznie)

• zwiększenie udziału przemysłów wysokiej techniki w zatrudnieniu w całym przemyśle nawet do 30%.

Strategie restrukturyzacji:

1. tworzenie nowych przemysłów wysokiej techniki (np. Izrael, Tajwan, Azja płd-wsch), droga ryzykowna, trudna

2. nasycenie wysoką techniką dziedzin tradycyjnych (np. Holandia, rolnictwo, orientacja na układ dualny, Azja - „tygrysy”), łatwiejsza

występują BARIERY restrukturyzacji:

- inwestycyjna (dopłaty do przemysłów znacjonalizowanych, które angażują większość środków)

- czasowa - wyniki po 3-4 latach

- kadrowa - wykształcenie innowacyjnych postaw u ludzi (nowe kadry)

- społeczna - mentalność niechętna innowacyjności

Finansowanie restrukturyzacji:

wykorzystanie źródeł zewnętrznych

- kredyty międzynarodowe

- inwestycje zagraniczne

realokacja inwestycji przez tworzenie funduszy

- stwarzanie zachęt do inwestowania w przemysłach poprawiających strukturę wewnętrzną (np. Szwecja)

Rozwiązania konfliktów społecznych (bezrobocie)

-- współpraca ze związkami zawodowymi, uzgadnianie działań (Japonia, Szwecja)

-- konflikty społeczne, wpływ związków zawodowych (np. Wielka Brytania)

Techniki OUTPLACEMENT - część załogi, która ma być zwolniona - świadczy się jej pomoc np. szkolenia, porady psychologiczne itp. ułatwia to zmianę, przejście, wykształcenie nowego rodzaju umiejętności, które znajdą zapotrzebowanie na rynku pracy to techniki najbardziej akceptowalne. Określono: okres ochrony - dając czas na znalezienie nowych umiejętności. Jest to droga technika.

Trzeba się liczyć z konfliktami społecznymi. Szczególnie dotkliwa jest restrukturyzacja w obszarach wiejskich (po PGR-owskie)

Strategie ochrony środowiska

Ochrona środowiska jest jedną z najmłodszych dziedzin, którymi zajmuje się państwo. Opiera się na zasadzie „Kto zanieczyszcza ten płaci” - „polluter pays”

Strategie „walki” o ochronę środowiska z punktu widzenia stosowanych instrumentów

nakazów i zakazów egzekwowanych środkami administracyjnymi (karami) - oparta na rozbudowanym systemie normatywnym

obciążenie opłatami za korzystanie ze środowiska (np. z sanatorium)

komercjalizacja uprawnień do emisji zanieczyszczeń (obrót uprawnieniami) - w KWR

podatkowa polityka - procesów i działań groźnych dla środowiska (przy jednoczesnym zmniejszaniu podatków)

Wzrasta wykorzystywanie parametrów ekonomicznych w walce o Ochronę Środowiska polityka zasady „polluter pays” przeszła pewne fazy.

1. dominacja środków administracyjnych

2. dominacja środków ekonomicznych (przede wszystkim zachęt)

3. dominacja środków ekonomicznych wymuszająca pewne działania. Często występuje połączenie środków administracyjnych i ekonomicznych o charakterze zachęt.

Obszar oddziaływania - dwie formy:

- koncentracja działań na rzecz terenów nienaruszonych

- skupienie się na przywróceniu tego co już zostało naruszone - strefy zagrożenia ekologicznego

Bezsprzeczne są dwie tendencje w przyszłości:

- wzrost znaczenia polityki ochrony środowiska w miarę rosnącego zagrożenia ociepleniem klimatu, zanieczyszczenia atmosfery

- wzrost solidaryzmu międzynarodowego.

Zagrożenia związane z ochroną środowiska zauważono już w XIX. Powołanie pierwszych parków narodowych - koniec XIX w (1872 - Park Yellowstone)

Raport U'Thanta - 1968

II Raport Rzymski - 1972 „Granice wzrostu” - zwrócił uwagę na problem ochrony środowiska szerokiej publiczności - wyczerpywanie się zasobów naturalnych.

Raport Komisji Brudtland (lata 80te) - możliwość działania gospodarce rynkowej w ramach wystarczających zasobów naturalnych, nierównomierne rozmieszczenie zasobów. Konieczność bardziej racjonalnego i efektywnego ich wykorzystania.

„Szczyt Ziemi” 1992 w Rio de Janeiro - Karta Ziemi - zbiór 72 praw i obowiązków.

„Sustainaible development” - trwały i zrównoważony rozwój. Agenda 21 - globalny program działań - zawiera cele i sposoby postępowania, realizacja koncepcji zrównoważonego rozwoju ściśle związana jest z przestrzenią geograficzną i ekonomiczną - planowanie przestrzenne; polityka regionalna.

INTEGRACJA w sensie ogólnym oznacza łączenie się mniejszych całości w większe. Problemy definicyjne zaczynają się gdy podchodzimy do szczegółowego

- integracja międzynarodowa

- międzynarodowa integracja regionalna

- międzynarodowa integracja globalna - światowa

W odniesieniu do każdej formy musimy sformułować definicję, nie ma uniwersalnej. Nas interesuje międzynarodowa integracja regionalna, ekonomiczna, chociaż nie można odrzucić roli pozaekonomicznych elementów integracji

INTEGRACJA - oznacza wytworzenie się pewnego organizmu gospodarczego obejmującego grupę krajów. Jest to grupa, która osiągnęła wysoki stopień wewnętrznych powiązań ekonomicznych i wyodrębnia się w widoczny sposób z całokształtu gospodarki światowej.

Mamy aspekt wewnętrzny i zewnętrzny, przy czym zewnętrzny rozstrzyga czy integracja regionalna rzeczywiście występuje i czy jest efektywna (musimy rozpatrzeć czy istnieją wewnętrzne i zewnętrzne powiązania)

PRZESŁANKI integracji międzynarodowej:

Już w starożytności sformułowano podstawową przesłankę procesów integracyjnych

= bezwzględną potrzebę a nawet konieczność znalezienia najbardziej uniwersalnego narzędzia zapobiegania konfliktom międzynarodowym działającym odstraszająco na nieprzyjazne otoczenie.

Aspekt ekonomiczny pojawił się w XVIII w. obecnie żaden kraj na świecie nie rozwija się bez powiązań gospodarki z innymi krajami. Przesłanki integracji międzynarodowej mają charakter obiektywny - powstają na bazie nierównomiernego rozwoju gospodarki światowej, jej globalizacji i zaostrzającej się konkurencji.

Na podstawie dotychczasowych doświadczeń można wskazać tezy, warunki międzynarodowej integracji europejskiej:

1. międzynarodowa integracja dotyczy przede wszystkim krajów sąsiadujących ze sobą

2. kraje organizujące ugrupowanie integracyjne muszą charakteryzować się wysokim poziomem ekonomicznym i cywilizacyjnym.

3. krajami najbardziej zainteresowanymi procesem integracji są te kraje, które mają wysoki potencjał ekonomiczny, technologiczny, przy ograniczonych zasobach. (w procesach integracyjnych początek stanowiły kraje Beneluksu i Skandynawskie)

4. po II wojnie światowej ważnym czynnikiem było obniżenie pozycji krajów europejskich w stosunku do USA i Japonii (integracja europejska dawała szansę na poprawę)

5. ważny cel integracji to zachowanie pokoju - nie dopuszczanie do konfliktów.

FORMY I ZASIĘG integracji międzynarodowej

Wyróżniamy stadia integracji regionalne:

- według stopnia dojrzałości:

1. strefa wolnego handlu

2. unia celna

3. wspólny rynek

4. unia gospodarcza i walutowa

5. integracja całkowita

STREFA WOLNEGO HANDLU - to ugrupowanie gospodarcze co najmniej dwóch państw, które w ustalonym z góry czasie znoszą we wzajemnych obrotach handlowych cła i opłaty o podobnych skutkach; ograniczenia ilościowe i inne środki, które wywołują takie ograniczenia - te instrumenty mogą być stosowane wobec krajów trzecich i wobec nich każde z tych państw może stosować odmienne instrumenty.

UNIA CELNA - jeżeli kraje uzgodnią wspólną taryfę zewnętrzną, ograniczenia ilościowe itd. Zewnętrzne wobec innych krajów trzecich. Zacieśnienie aspektów zewnętrznych (będą prowadzić wspólną politykę handlową wobec krajów trzecich). Pozwala to na zwiększenie specjalizacji, rozwój produkcji na większą skalę, obniżkę kosztów produkcji np. środkowoamerykański wspólny rynek. Następny etap - to zniesienie ceł wewnątrz tych krajów - powstaje:

WSPÓLNY RYNEK (towarów) - common market - oprócz tego co mamy w unii celnej charakteryzuje się upowszechnieniem czterech swobód (wolności) na rynku wewnętrznym ugrupowania:

1. swobodny przepływ towarów - rynek wspólnoty staje się rynkiem wewnętrznym

2. swobodny przepływ kapitału - oznacza to swobodny ruch kapitału między krajami o różnych walutach, dążenie do wspólnego rynku usług finansowych, liberalizacji rynku papierów wartościowych.

3. Swobodny przepływ usług - harmonizacji kontroli banków i ubezpieczeń, otwarcie rynku usług transportowych i telekomunikacyjnych.

4. Swobodna przepływu osób - zniesienie kontroli granicznych, harmonizacja ustawodawstwa dotyczącego rynku granicznego, swoboda przemieszczania się, swoboda podejmowania pracy.

UNIA GOSPODARCZA I WALUTOWA - koordynacja, unifikacja polityki walutowej, prowadzonej przez kraje wspólnoty (dwa etapy - eq a później euro); unia gospodarcza - obejmuje koordynacje poszczególnych dziedzin polityki gospodarczej (albo ujednolicenie)

INTEGRACJA CAŁKOWITA - o pełnej unii gospodarczej możemy mówić, gdy na obszarze integrujących się państw wszystkie ważniejsze z punktu widzenia funkcjonowania wspólnego rynku dziedzin polityki gospodarczej zostaną objęte wspólną lub skoordynowaną polityką i gdy wprowadzona zostanie wspólna waluta, a władzę ekonomiczno-gospodarczą w najważniejszych dziedzinach sprawują organy ponadnarodowe. Do dziedzin, które podlegają wspólnej, skoordynowanej polityce należą:

- ogólna polityka rozwojowa

- polityka koniunkturalna

- polityka podatkowa

- polityka przemysłowa

- polityka naukowo - techniczna

- polityka rolna

- polityka transportowa

- polityka energetyczna

- polityka socjalna

- polityka regionalna

- polityka ochrony środowiska

Termin WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE obejmuje 3 wspólnoty:

- Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWS) - 1951

- Europejską Wspólnotę Energii Atomowej - EURATOM - 1957

- Europejską Wspólnotę Gospodarczą - EWG

Jej nazwę zmienił Traktat z Maastricht (1993) na Wspólnotę Europejską - jednocześnie ustanowił na obszarze dwunastki unię ekonomiczną i walutową. Po jego ratyfikacji przyjęto nazwę UNIA EUROPEJSKA.

Układ europejski - umowa o stowarzyszeniu między Polską a wspólnotą europejską podpisany w 1991 a wszedł w życie w 1994. umowa przejściowe - 1992 - zawarta przez Polskę z EWG i EWWS (części handlowe układu europejskiego) - interny agrement (umowa przejściowa) - ze względu na długą procedurą ratyfikacyjną.

Podstawowe informacje dotyczące UE

- EWWS - 1951 (moment jej powstania, geneza powstania)

- traktat Paryski podpisany na 50 lat do 22 VII 2002 istotą - wspólny rynek na surowce i produkty przemysłu węglowego i stalowego - przedłużona.

- na mocy traktatu rzymskiego (1957; w życie wszedł w 1958) - 6 państw (Belgia, Holandia, Luksemburg, RFN, Włochy, Francja) - powstało EWG.

1973 - weszły: Dania, Irlandia, Wielka Brytania

1981 - Grecja (negatywny przykład)

1986 - Hiszpania i Portugalia

1995 - Austria, Finlandia i Szwecja

Głównym zdaniem UE jest organizacja współpracy. Cele - zapewnienie bezpieczeństwa, postępu naukowo-technicznego, społecznego i gospodarczego. Ochrona interesów, praw i wolności obywateli. Uwieńczeniem jest stworzenie unii gospodarczej i walutowej.

II etap - budowanie UE

W 1979 - wprowadzenie do rozliczeń eq

Ważny problem - wchodzenie nowych krajów - w traktacie Maastricht - określono kryteria konwergencji - kryteria zbieżności, spójności.

Polska musiała dokonać harmonizacji prawa.

Kryteria konwergencji:

- deficyt budżetowy w stosunku do PKB mniejszy lub równy 3%

- dług publiczny w stosunku do PKB mniejszy lub równy 60%

- inflacja nie wyższa nić 1,5 punktu procentowego od średniej inflacji w trzech krajach o najniższym wzroście cen w poprzednim roku

- przeciętne, średniookresowe i długookresowe stopy procentowe powinny być stabilne i nie przekraczać o dwa punkty średniej dla 3 najlepszych krajów, oraz

- utrzymywanie pasma wahań kursowych na poziomie plus/minus 2,25%; przy czy, w 1980 - plus/minus 15% - i nie dewaluowanie walut piętnastki względem siebie.

Spełnienie tych warunków nie jest warunkiem koniecznym, ale dobrze by było gdyby kraj zbliżał się do nich.

W 2004 - 1 maja - weszło 10 krajów.

Proces dojścia do członkowstwa:

Złożenie wniosku przez kraj kandydujący w Radzie UE (Polska -1994)

wniosek Rady o przygotowanie opinii przez komisję tzw AWIS

obrady rady UE na temat awis i podjęcie decyzji o rozpoczęciu rokowań z kandydatem - 1997 - Agenda 2000

oficjalne otwarcie negocjacji akcesyjnych

zakończenie negocjacji

opinia parlamentu europejskiego

podpisanie traktatu w sprawie akcesji

ratyfikacja traktatu przez parlamenty narodowe i parlament UE

przyjęcie kraju kandydującego w poczet członków UE

Obszary rokowań m.in.:

- swobodny przepływ kapitału

- swobodny przepływ i bezpieczeństwo produktów przemysłowych

- konkurencja

- polityka i działalność społeczna

- rolnictwo

- transport

- usługi audiowizualne

- środowisko

- telekomunikacja

- opodatkowanie bezpośrednie

- zamówienia publiczne

W 2007 do UE wejdzie Rumunia i Bułgaria

Organy:

Rada Europejska (nie Rada Europy)

Rada UE

Komisja Europejska

Parlament Europejski

Trybunał sprawiedliwości

Trybunał obrachunkowy

Europejski Bank Centralny

POLITYKA REGIONALNA UE

(duża waga) - bywa nazywana STRUKTURALNĄ - uwzględniając cel: przekształcenia strukturalne zjednoczonej Europy. Polityka regionalna zastała opracowana na lata 2000-2006 - w ramach jej został określony cel ogólny:

Wyrównywanie różnic międzyregionalnych w poziomie życia i rozwoju gospodarczego między najbiedniejszymi i najbogatszymi regionami państw członkowskich, a przez to zwiększenie rynkowej i gospodarczej spójności..

Kiedyś sformułowano szczegółowe cele. Została skonkretyzowana w postaci 3 celów szczegółowych:

Cel 1. o charakterze terytorialnym - wspieranie rozwoju i niezbędnych dostosowań w regionach zacofanych;

wskaźniki:

PKB per capita < 75% średniej unijnej oraz przyjęto

zatrudnienie na 1km2 < 8 osób; obecnie Polska PKB<50% średniej dla Unii - czyli znajdujemy się w obszarze wspieranym. UE przyjęła pewną nomenklaturę jednostek terytorialnych:
NUTS 1 - kraj

NUTS 2 - makroregiony

NUTS 3 - województwa

NUTS 4 - powiaty bądź ich grupy

NUTS 5 - gminy, gminy na prawach miasta i ich grupy

Wspieranie w celu eliminacji różnic kierowane jest do tych regionów, które spełniają dane kryteria.

Nie wszystkie kraje znajdują się w grupie powyżej 75% średniej dla Unii. Poziom rozwoju krajów unijnych = 100:

1. Luksemburg: 236,3

2. Irlandia: 140,3

3. Dania: 123,7

4. Holandia: 123,6

5. Austria: 122,4

6. Szwecja: 119,7

7. Belgia: 118,8

8. Wielka Brytania: 116,4

9. Finlandia: 114,9

10. Francja: 108,9

11. Niemcy: 108

12. Włochy: 101,2

13. Hiszpania: 98,5

14. Cypr: 85,7

15. Grecja: 84,4

16. Słowenia: 83,1

17. Czechy: 74,7

18. Portugalia: 70,2

19. Malta: 67,6

20. Węgry: 63,4

21. Estonia: 58,3

22. Słowacja: 55,9

23. Litwa: 53,3

24. Polska: 51,3 (ogromny sukces Polsk)

25. Łotwa: 49,3

Według EUROSTAT-u: Polska: 50,1; Rumunia: 34; Bułgaria: 33

Decydujące zasoby są kapitału ludzkiego.

Główny cel to wyrównania tych poziomów - jak? Przez finansowane wsparcie - uruchomienie funduszy strukturalnych (celem nadrzędnym UE jest wzrost konkurencyjności w 2006:

1. Finlandia - 166,1

2. Luksemburg - 165,9

16. Słowenia - 86,2

17. Grecja - 84,2

18. Portugalia - 81,1

19. Cypr - 75,5

20. Malta - 69,6

21. Węgry - 65,6

22. Czechy - 63,9

23. Słowacja - 63,9

24. Polska - 61,3

25. Estonia - 49,4

26. Litwa - 45,3

27. Łotwa - 42,7

Bułgaria i Rumunia są poza rankingiem. Nowe kraje mniej konkurencyjne. Polskę ściga w dół wysokie strukturalne bezrobocie.

Prognozy jakie są budowane stwierdzają, że największy skok w rankingu za 2,3 lata dokonają: Słowacja, Estonia, Litwa, Łotwa.

Procesy dostosowawcze do UE sprawiły dużo dobrego. PKB per capita (UE -100) - 1996-2006 - w 1996 w Polsce: 42,3 - 2006: 51,3 - ogromny postęp.

Cel 2. o charakterze terytorialnym - wspomaganie ekonomicznej i społecznej konwergencji (ujednolicania) regionów przeżywających trudności strukturalne.

Cel 3. o charakterze horyzontalnym - walka z bezrobociem, pomoc na rzecz adaptacji i modernizacji systemów oświaty, kształcenia zawodowego i zatrudnienia.

Z założeń wyłaniają się strategie dla krajów:

Strategia dla Polski - cele:

- wzrost konkurencyjności gospodarczej regionów poprzez zwiększenie elastyczności i innowacyjności

- efektywne wykorzystanie endogenicznego potencjału regionów

- różnorodność:

* wzbogacenie struktury społeczno - gospodarczej kraju

* specjalizacja regionalna

* wykorzystania walorów i ochrona zasobów

- racjonalna gospodarka przestrzenią i zasobami środowiska

- wyrównywanie szans

Specjalne działania wobec regionów peryferyjnych i zagrożonych marginalizacją.

Podstawy działań: (dokumenty)

- Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego - dokument o charakterze średniookresowym

- Ustawa o Polityce Regionalnej Państwa

- Finansowe:

* zdecentralizowany system finansów publicznych, dopuszczający wieloletnie plany finansowe

* środki zewnętrzne z funduszy UE

Środki finansowe UE noszą nazwę funduszy strukturalnych; funduszy spójności

Okres programowy UE - 7 lat

2000-2006 - Polska weszła w środku (2004)

2007 - 2013 - nowy etap programowania

Kompetencje w zakresie Polityki rozwoju regionalnego - kto odpowiada za Politykę Rozwoju - podział kompetencji:

	w skali kraju	w skali regionu	w skali lokalnej
prowadzący politykę rozwoju	Rada Ministrów	samorząd województwa	Samorząd powiatowy i gminny
sposób realizacji strategii	strategie rozwoju kraju, strategie sektorowe	strategia rozwoju województwa	Strategia rozwoju lokalnego, w tym powiatów i gmin
konkretyzacja	krajowe i regionalne programy operacyjne, umowy i porozumienia międzynarodowe, programy oraz instrumenty prawne i finansowe UE	regionalne programy operacyjne
	plany wykonawcze obejmujące skoordynowane tematyczne programy operacyjne

Plan rozwoju lokalnego - PRL - uszczegółowiony dokument o charakterze operacyjnym.

FUNDUSZE STRUKTURALNE - środki zewnętrzne, które kraje członkowskie mogą pozyskać na realizację celów polityki regionalne (uwarunkowane pewnym wysiłkiem o charakterze programowym, dokumentalnym, operacyjnym)

4 typy funduszy strukturalnych - ich historia sięga lat 50tych

W 1958 - powstają fundusze dla 2 pierwszych zasobów:

1. Europejski Fundusz Społeczny (ESF) - 1960

2. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF) - 1962

Ich ostateczny kształt i regulamin wykorzystania to lata 60te

3. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego - w 1975 (ERDF) - wtedy nie strukturalna; dopiero po szczycie w Edynburgu, gdzie powstał kolejny:

4. Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa - 1993 (FIFG)

EF Rozwoju Regionalnego - ogromny - jego celem jest niwelowanie dysproporcji między regionami UE. Z jego środków współfinansowane są rozwój i dostosowania strukturalne regionów opóźnionych w rozwoju, przekształcenia strukturalne terenów silnie uzależnionych od upadających gałęzi przemysłu.

Pomoc tego funduszu obejmuje inicjatywy w dziedzinach:

- inwestycji umożliwiających tworzeni i utrzymywanie stałych miejsc pracy

- inwestycje w infrastrukturę, w tym np. drogową, edukacyjną i ochrony zdrowia (infrastruktura techniczna, energetyczna, społeczna)

- ochrona środowiska

- rozwój nowych technologii

- rozwój i wdrożenie badań naukowych

- rozwój potencjału lokalnego w tym wspieranie przedsiębiorstw (małych i średnich)

UE politykę wobec MŚP, środowisko przedsiębiorczości traktuje priorytetowo.

kategoria	zatrudnienie	obrót	suma bilansowa
średnie	<250	≤ 50 mln	≤ 43 mln є≤
małe	<50	≤ 10 mln	≤ 10 mln
mikro	<10	≤ 2 mln	≤ 2 mln

Źródłem jest ustawa.

Kryterium niezależności (uzupełnia to podejście) - badane skrupulatnie kto jest właścicielem.

- 25% lub więcej kapitału, praw głosu nie znajduje się w posiadaniu 1 lub większej liczby przedsiębiorstw wspólnie.

Europejski Fundusz Społeczny - głównie realizacji 3 celu - horyzontalnego (utworzony w 1960) cele:

• walka z bezrobociem

• pomoc dla różnych regionów i grup społecznych w szczególności dla pracowników zagrożonych bezrobociem długoterminowym i dla wchodzących na rynek pracy.

• Walka z dyskryminacją według płci, wieku itd.

Fundusz ten wspiera:

- szkolenia rozwijające umiejętności zawodowe, które oznaczają większą elastyczność na tynku pracy. Wspiera (umożliwianie) powszechne kształcenie.

- wspiera kształcenie kadr i personelu dydaktycznego
- wspiera pośrednictwo pracy, doradztwo zawodowe i pośrednictwo

- wspiera tworzenie nowych miejsc pracy w szczególności w sektorze MŚP

- wspiera promocję nowych technologii i badań naukowych

Pozostałe fundusze obecnie zanikają - zostaną przesunięte.

Rozdział środków w krajach członkowskich UE15

74% środków na cel 1 - wyrównywanie różnic

12,2% na cel 2

13,1% na cel 3

0,6% - FIOR poza celem 1

Najwięcej: Grecja, Portugalia i Hiszpania,

ZASADY WYKORZYSTANIA FUNDUSZY STRUKTURALNYCH W UE:

1. programowania - realizacja na podstawie siedmioletnich strategicznych programów rozwoju (2000-2006; 2007-2013)

2. koncentracji - koncentracja środków na ograniczonych, określonych celach ( nie jest to wsparcie na wszystko); cel spójności - eliminowanie różnic. Cele znajdują się w narodowych programach rozwojowych.

3. dodatkowości - środki funduszy strukturalnych uzupełniają środki krajowe (nakłada na kraje członkowskie obowiązek dokładania). Jeżeli wartość projektu = 100 to środki UE/FS = 75%; środki publiczne + środki prywatne - 25% (różnie przy różnych celach); notyfikacja (zatwierdzenie) celów przez UE.

4. partnerstwa - współpraca wszystkich partnerów zaangażowanych w proces programowania i wdrażania funduszy celowych (udział podmiotów gospodarczych różnych szczebli)

Mapa pomocy publicznej

Intensywność pomocy regionalnej

Określono nomenklaturę jednostek terytorialnych do celów strategicznych dla potrzeb skorzystania z pomocy UE, przyjęta 13.VI. 2000r.

Poziom Regionalny:

Polska - kraj - NUTS1

Województwa - (16) NUTS2 (wskaźniki dla województw są wyróżnikiem dla regionalnej pomocy publicznej

Podregiony - (44) = NUTS3

Poziom lokalny:

Powiaty i miasta na prawach powiatu (308+65) - NUTS4

Gminy, w tym gminy miejskie będące miastami na prawach powiatu (2489+65) - NUTS5

Współfinansowanie oznacza konieczność zastosowania zasady koncentracji.

(planowania indyfikatywne) we wszystkich krajach funkcjonowały „centra planowania strategicznego”

Potrzeba długiego okresu czasu. Potężnym instrumentem UE jest Fundusz Spójności (nie obejmuje strukturalnych) (fundusz kohezji) - jego cel jest zbieżny z celem polityki regionalnej UE. Wyraźnie wskazuje się dziedziny, w których może być wykorzystany:

Cel - wzmocnienie gospodarczej i społecznej spójności państw UE

Wysmakowanie - na infrastrukturę z dziedziny transportu oraz ochrony środowiska naturalnego w krajach, w których poziom PKB per capita jest niższy niż 90% średniej, dla całej UE. Jest Narodowa strategia wykorzystania funduszu spójności.

NARODOWY PLAN ROZWOJU (NPR) 2004-2006 (musieliśmy zbudować by móc wykorzystać fundusze). Ma rangę ustawy - kwiecień 2004.

Ustawie tej towarzyszyły liczne rozporządzenia ministrów, w których zawarte są zasady, procedury i możliwości korzystania ze środków unijnych (m.in. to jest przeszkodą wykorzystania FS). Środki publiczne, które są podatkowane muszą być określone w budżecie państwa (rezerwa). Rząd polski dąży do tego, by środki unijne weszły w budżecie po stronie przychodów planowanych.

Cel strategiczny tego planu:

• rozwijanie konkurencyjności gospodarki:

opartej na wiedzy i przedsiębiorczości

zdolna do długotrwałego, harmonijnego rozwoju

zapewniająca wzrost zatrudnienia

poprawa spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej w UE na poziomie regionalnym i krajowym.

(zgodnie z celami Strategii Lizbońskiej)

NPR:

- jest nadrzędnym planem uwzględniającym cele strategiczne, który uwzględnia cele regionalne, sektorowe i horyzontalne.

- kompleksowy dokument stanowiący bazę do podjęcia negocjacji wsparcia ze strony UE.

- horyzont czasowy tożsamy z najbliższym horyzontem programowania budżetu i polityki spójności UE.

(strategia - okres długi, wyprzedzający planowanie, ma charakter ogólny (każde planowanie musi być oparte na strategiach ale musi mieć określone instrumenty; trzeba wybrać konkretną strategię). Na podstawie strategii rozwojowej - badanie planów rozwojowych. Wykorzystanie funduszy strukturalnych wymusza planowanie strategiczne oddolnie.

Podstawowe cele NPS zostały sformułowane w postaci osi rozwoju:

1. wspieranie konkurencyjności przedsiębiorstw

2. rozwój zasobów ludzkich, zatrudnienia

3. zwiększanie poziomu inwestycji infrastrukturalnych związanych ze wzrostem gospodarczym, jakością życia i ochroną środowiska

4. poprawa warunków dla rozwoju regionalnego, w tym rozwoju obszarów wiejskich.

5. wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów.

Zobowiązania budżetu UE w latach 2004-2006 na rzecz Polski:

Fundusze Strukturalne - 7,6 mld є

Fundusz Spójności (ma charakter krajowych - duże inwestycje) - 3,7mld є

Dodatkowe:

Dostosowanie wschodniej granicy (kontrola i bezpieczeństwo) - 0,28 mld є

Wsparcie Rolnictwa (dopłaty bezpośrednie, interwencja rynkowa, subsydia eksportowe, renty strukturalne, zalesienie, przetwórstwo rolne) - 7,4 mld є

Fundusze Przedakcesyjne - 1,0 md є

PHARE - Poland and Hungary: Assistance for restructuring their economies

SAPARD - Special Accession Programme for agriculture and rural development

ISPA - Instrument for Structural Policies for Pre-Accessio (ich funkcjonowanie kończy się)

Narodowy Plan Rozwoju jako element programowania FS o funduszy spójności w Polsce 2004-2006.

Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego

-- strategia rozwoju regionalnego województwa (x16)

Narodowa Strategia Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludności

Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa.

- inne krajowe dokumenty planistyczne np. koncepcja polityki zagranicznej przestrzennej kraju

- narodowa Strategia Rozwoju Transportu

- narodowa Strategia Ochrony Środowiska

- polityka strukturalna w sektorze rybołówstwa

- strategia Gospodarcza Rządu Przedsiębiorczość - rozwój przedsiębiorczości:

Narodowy Plan Rozwoju (MGPIPS)

FS oparte są podstawie wsparcia wspólnoty, ich możliwości ukryte są: (szczegółowo określone cele)

Podstawy Wsparcia Wspólnoty (MGPIPS) (dokument nazywający sposób wykorzystania FS (musi być notyfikowany (zaakceptowany) przez UE.:

1. SPO wzrost konkurencyjności gospodarki (wsparcie konkurencji przedsiębiorstw - SPOWKP)

2. Pomoc Techniczna - PO

3. SPO rozwój zasobów ludzkich (SPORZL)

4. SPO transport i gospodarka morska SPOT

5. SPO restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich (SPOROL)

6. zintegrowany program operacyjny rozwoju regionalnego (ZPOR)

7. SPO rybołówstwo i przetwórstwo ryb SPORYBY

Zintegrowany Program Operacyjny rozwoju regionalnego - jest ich 16 - dano pewne możliwości programowania dla regionów (wszystkie programy są centralnie sterowane); (urzędy Marszałkowskie - zostały wybrane do desygnowania .. przez UE)

Fundusz Spójności jest poza funduszami strukturalnymi.

Inicjatywy wspólnoty - międzynarodowe partnerstwo, wymiana doświadczeń, wspólnota interesów; EQUAL, INTERREG (współpraca między regionami); (objęły też np. nie należącą do UE Białoruś), LIDERPLUS (do wsi); URBAN (do miast). Finansowane z funduszy strukturalnych.

Zasada dodatkowości - środki zewnętrzne uzupełniają środki krajowe. W 2000-2006 do 75% wartości projektu.

Każdy z programów operacyjnych rządzi się swoimi prawami.

Uzupełnienie programu - podręcznik, w którym znajdują się szczególne warunki do uzyskania Funduszy europejskich.

Struktura SPO-WKP (wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw)

Cel SPO-WKP

Poprawa pozycji konkurencyjnej polskich przedsiębiorstw.

Priorytet 1: instytucje otoczenia biznesu:

Działania:

1. instytucje współpracujące (WKP1.1)

2. instytucje finansujące

3. parki i inkubatory

4. sfera badawczo-rozwojowa

5. usługi publiczne on-line

Priorytet 2: pozycja konkurencyjna przedsiębiorstw:

Działania:

1. Doradztwo specjalistyczne

2. nowe innowacje, internacjonal

3. Inwestycje, Promocja

4. Ochrona środowiska

(bezpośrednie wsparcie przedsiębiorstw)

Są jeszcze poddziałania (WKP1.1.1)

każde przedsięwzięcie finansowane powinno być odpowiednio reklamowane

wzmocnienie otoczenia biznesu

SPO-WKP2.3 - najlepsze dla przedsiębiorców.

Do takich programów miały dostęp przedsiębiorstwa małe, średnie i mikro.

Intensywność pomocy Publicznej (mapa) - wszystkie współfinansowane przedsięwzięcia to pomoc publiczna; ważne są jej regulacje.

ścisłe ich rozliczanie

ustawa o zamówieniach publicznych (procedury przetargowe)

dokumenty z realizacji projektów są objęte kontrolą.

Zasada Prefinansowania - najpierw płacimy, później prosimy o zwrot. Harmonogram przedsięwzięcia - ma etapy - składamy wniosek z I etapu - trzeba pokazać, że 50% wydatków podlega zwrotowi (nie kosztów) w pełni go zrealizowano (po 3 miesiącach najwcześniej dostaniemy pieniądze)

Koszty Kwalifikowane - do wsparcia (zapisane w wytycznych dla wnioskodawców.

Pieniędzy dla biednych, nieładzących sobie przedsiębiorstw nie ma.

Każde przedsięwzięcie ma swojego „promotora” - Instytucje - finansującą - np. łódzka Agencja Rozwoju Regionalnego - nad nią jest Ministerstwo Rozwoju Regionalnego i Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP). Ocena merytoryczna - pod kątem realizacji priorytetów. Poprzez wzrost innowacyjności do konkurencyjności.

Instytucje otoczenia biznesu - żeby wzmocnić działania wobec przedsiębiorców wymyślono

KSU - sieć instytucji - Krajowy System Usług wobec małych i średnich przedsiębiorstw. Instytucja Pozarządowa (organizacja, fundacja itd.) jeżeli zechce uwiarygodnić działania i otrzymać wsparcie finansowe powinna zwrócić się do PARP (?) by otrzymać akredytacje

KSU bywa wyposażona w fundusze pożyczkowe. Banki i Państwo (Bank Gospodarstwa Krajowego - udziela wsparcia, kredytów, gwarancji) - zaczęli wspierać fundusze strukturalne.

ZPORR- Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego - 16 (2004-2006) - to nie jest decentralizacja. To tylko pewna próba delegowania decyzji związanych z programowaniem do regionów - po to by mogły one same programować w ramach ZPORR. Organem kontrolującym jest Wojewoda i jest też odpowiedzialny za rozdział środków.

W 2007-2014 - dalej urząd wojewódzki odpowiada za … (a spodziewano się dalszej decentralizacji).

Celem ZPORR jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów.

ZPORR składa się z 16 komponentów regionalnych, odpowiadających poszczególnym województwom (budowa regionów wiedzy - takie, gdzie zachodzi transfer wiedzy )

ZEFS i EFRR

Priorytet 1 „Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów”

Działanie:

1. Modernizacja i rozbudowa regionalnego układu transportowego:

1. Infrastruktura drogowa (poddziałania)

2. Infrastruktura transportu publicznego

2. Infrastruktura ochrony środowiska

3. Regionalna infrastruktura społeczna:

1. Regionalna infrastruktura edukacyjna

2. Regionalna infrastruktura ochrony środowiska

4. „Rozwój turystyki i kultury”

5. Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego

6. Rozwój transportu publicznego w aglomeracji

We wnioskach ważne jest: uzasadnienie i wskaźniki produktu

Priorytet 2 „Wzmocnienie zasobów ludzkich w regionach”

Działanie:

1. Rozwój umiejętności powiązanych z potrzebami regionalnego rynku pracy i możliwości kształcenia ustawicznego w regionie.
   Typ 1: wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych
   Typ 2: Badanie i analizy dla potrzeb regionalnych rynku pracy

2. Wyrównywanie szans edukacyjnych poprzez programy stypendialne

3. Reorientacja zawodowa osób odchodzących z rolnictwa

4. Reorientacja zawodowa osób zagrożonych procesami restrukturyzacyjnymi

5. Promocja przedsiębiorczości

6. Regionalne Strategie Innowacyjna i transfer wiedzy

„Regionalna Strategia Innowacji” - w Łodzi

Priorytet 3 „Rozwój lokalny”

Działanie:

1. Obszary wiejskie

2. Obszary podlegające restrukturyzacji

3. Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe

1. Rewitalizacja obszarów miejskich

2. Rewitalizacja obszarów poprzemysłowych i powojskowych

4. Mikroprzedsiębiorstwa

5. Lokalna infrastruktura społeczna

1. Lokalna infrastruktura edukacyjna i sportowa

2. Lokalna infrastruktura ochrony zdrowia

(EFRR - jak infrastruktura; EFS - jak ludzie)

Do każdego projektu dołączony jest biznes plan - studium wykonalności. Każdy beneficjent musi wynaczyć:

Wskaźniki:

produktu (to co chcemy kupić za środki publiczne)

rezultatu - te, które osiągniemy poprzez zakup danego produktu

oddziaływanie - co się zmieni (albo otoczenia)

Musi być oparte na analizie SWOT

Cel 1. Konwergencji - podobnie, jak w przypadku obecnego celu 1, wsparcie przeznaczone będzie dla najmniej rozwiniętych regionów, w których PKB per capita jest niższe od 75% PKB przypadającego średnio na jednego mieszkańca poszerzonej UE. Projekty realizowane w ramach tego celu są współfinansowane ze środków EFRR i EFS a w przypadku państw, w których dochód narodowy brutto.

Cel 2. Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie - wsparcie w ramach tego celu będzie udzielane w ramach dwóch rodzajów programów:

programów regionalnych (współfinansowanie z EFRR - przeznaczonych dla regionów, które nie kwalifikują się do wsparcia w ramach celu 1 ze względu na przekroczenie progu 75% PKB na 1 mieszkańca.

programów krajowych - współfinansowanie z EFS - przeznaczonych dla regionów nie objętych celem 1

Cel 3. Europejska Współpraca Terytorialna - z pomocy w ramach tego celu będą mogły korzystać wszystkie regiony poziomu NUTS III (powiaty) położone wzdłuż wewnętrznych i zewnętrznych granic UE. Celem tej współpracy będzie sprzyjanie zrównoważonemu rozwojowi terytorium UE.

Postanowiono ograniczyć liczbę instrumentów polityki spójności do 3 funduszy:

EFRR EFS Fundusz Spójności

W zamian za rolnictwo i rybołówstwo - zostają przesunięte do wsparcia przez specjalny, inny niż polityka spójności, tytuł budżetu UE - Zachowania i zarządzania zasobami naturalnymi

Zostaną zlikwidowane inicjatywy wspólnotowe; jednak dziedziny, które były przez nie wspierana uwzględniono w najważniejszych celach polityki spójności (min. Interreg III w celu 3, Equal w celu 2)

Zakres funkcjonowania EFRR i EFS pozostanie bez zmian.

Fundusz Spójności - oprócz projektów dotyczących rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej (TEN) oraz ochrony środowiska naturalnego, w kolejnym okresie programowania ze środków funduszu będą mogły być współfinansowane projekty z zakresu transportu kolejowego, morskiego, śródlądowego, multinarodowego
(?) i miejskiego - poza siecią TEN oraz ważne z punktu widzenia środowiska naturalnego projekty inwestycyjne dotyczące energii odnawialnej i efektywności sektora energetyki.

1. - 75%/2%

2007-2013 - 85%/15% - wartości projektów

Koncepcja PPP - partnerstwo publiczno-prawne

Każdy program operacyjny w kraju członkowskim będzie wspierany przez jeden fundusz.

2004-2006 - podstawowy dokument - NPR (SPO - sektorowe programy operacyjne)

2007-2013 - Narodowa Strategia Spójności, której częścią są NSRO - Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (realizacja zakłada programy operacyjne) jeżeli uwzględnić zasadę n+2 to do 2015. nie ma podejścia sektorowego, jedynie horyzontalne.

Narodowa Strategia Spójności 2007-2013

Cele:

- Tworzenie warunków dla utrzymania trwałego i wysokiego tempa wzrostu gospodarczego

- Wzrost zatrudnienia poprzez rozwój kapitału ludzkiego i społecznego

- Podnoszenie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektor USŁUG

- budowa i modernizacja infrastruktury technicznej, mającej państwowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski i jej regionów

- wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i społecznej

- rozwój obszarów wiejskich

Programy Operacyjne:

- PO kapitał ludzki (składa się z 2 komponentów: krajowy i regionalny)

- PO Innowacyjna Gospodarka (d. konkurencyjna gospodarka)

- PO infrastruktura i środowisko - 16 regionalnych PO

- PO rozwój polski wschodniej

- PO europejskiej współpracy terytorialnej

- PO pomoc techniczna

Środki UE dla Polski na politykę spójności:

2004-2006:

UE (94%) - 213 mld EUR

Polska (6%) - 12,8 mld EUR

2007-2013:

UE - 307,6 mld EUR (81%)

Polska - 59,6 mld EUR (19%) - po korekcie inflacyjnej: 67,3 mld EUR

W województwie łódzkim założono z samego EFRR - 863,8 mln EUR + wkład własny = 1 mld 117 mln

31

Centralna polityka gospodarcza

Polityka fiskalna

Polityka monetarna

Polityka dochodowa

Polityka cenowa

Polityka zatrudnienia

Polityka naukowo-techniczna

Polityka przemysłowa

Polityka społeczna

Polityka rolna

Polityka transportowa

Polityka handlu zagranicznego

---