GEOGRAFIA EKONOMICZNA

Ile lat liczy wszechświat? Kiedy powstała nasza galaktyka?

Za moment narodzin wszechświata przyjmuje się Wielki Wybuch, który miał miejsce 12 -13 mld lat temu. W wyniku wybuchu gwiazdy Supernowej ok. 6 mld lat z gazów i pyłów, które znajdowały się w przestrzeni kosmicznej powstał Układ Słoneczny, zaczęło się formułować Słońce, planety obiegające to Słońce, oraz inne ciała, które się w Układzie Słonecznym znajdują.

Tylko dwie galaktyki są na zbieżnym kursie (zbliżają się do siebie): galaktyka Układu Drogi Mlecznej i galaktyka Andromedy. Za ileś tam mld lat najprawdopodobniej zderzą się ze sobą, co będzie oznaczało koniec galaktyki Układu Drogi Mlecznej.

Kiedy powstała Ziemia, Słońce i inne planety układu słonecznego?

Centralna część Układu Słonecznego zajmuje Słońce, które rozbłysło (tzn. zaczęły zachodzić w nim reakcje termojądrowe) ok. 4.6 mld lat temu. Słońce jest gwiazdą średniej wielkości. Wodór, który jest podstawowym paliwem Słońca, wypali się gdzieś za 4.5 mld lat. Słońce jest w połowie okresu swojego życia. Gdy zabraknie paliwa wodorowego, będzie to oznaczało kres istnienia Układu Słonecznego, czyli koniec planety Ziemi.

Z resztek materii, która pozostała po utworzeniu się Słońca, zaczęły się tworzyć inne ciała niebieskie, w tym planety. Ziemia jako planeta liczy sobie 4.6 mld lat.

Kiedy na Ziemi pojawiło się życie organiczne?

Trzeba było poczekać ok. 1 mld lat żeby, na Ziemi pojawiły się pierwsze żywe organizmy (szacuje się, że Ziemia miała ok. 3.7-3.8 mld lat). Był zupełnie inny skład ziemskiej atmosfery - swobodnie przechodziło promieniowanie ultrafioletowe, które jest zabójcze, i dlatego życie organiczne początkowo rozwijało się tylko w wodzie. Obszary lądowe zostały zasiedlone, skolonizowane dopiero w erze paleozoicznej w sylurze ok. 420-430 mln lat temu. Najpierw rośliny, potem zwierzęta. Rozwój świata roślin był tak duży, że w sprzyjających warunkach powstawały ogromne pokłady węgla kamiennego. Płazy i gady to gatunki dominujące w erze mezozoicznej. Ssaki się rozwijały, ale gdzieś tam na poboczu.

65 mln lat temu najprawdopodobniej w Ziemię uderzyło ogromne ciało niebieskie (średnica większa niż 10 km) Przypuszcza się, że uderzyło ono w przewężenie miedzy Ameryką Północną i Ameryką Środkową. Najpierw powstały pożary, potem wielka fala (tsunami). Część gatunków została spalona bądź spłukana do morza. Potem było tak duże zadymienie atmosfery, tyle pyłu, że nastał wielki chłód. Wielkie zwierzęta najprawdopodobniej wymarły z głodu. W wyniku tej kolizji, zginęło 70-80 % wszystkich gatunków, które na ziemi już istniały. Przełom ery mezozoicznej i kenozoicznej - wielkie wymieranie. Jednakże przyroda nie znosi próżni - te gatunki, które wyginęły, natychmiast zostały zastąpione przez inne. Jednym z takich gatunków, które się dynamicznie różnicowały były ssaki.

Kiedy na Ziemi pojawiły się istoty przedludzkie? Kiedy pojawił się gatunek homo sapiens?

Końcowym efektem ewolucji ssaków jest pojawienie się gatunku homo sapiens. Nasi przodkowie, pierwsze hominidy, pierwsze istoty człowiekowate pojawiły się ok. 14-15 mln lat temu. Nasz bezpośredni przodek pojawił się koło 4 mln lat temu. Gatunek homo sapiens pojawił się 250 -280 tys lat temu. W epoce lodowcowej 30-40 tys lat temu gatunek homo sapiens tworzył już grupy społeczne, potrafił wykorzystywać pierwsze, proste narzędzia. Pierwsi ludzie pojawili się w Afryce, na granicy lasów równikowych i sawann, w strefie wielkiego rowu tektonicznego, który przecina kontynent afrykański (Kenia, Tanzania Etiopia, Uganda). Stamtąd ludzie zaczęli kolonizować posuwając się wzdłuż obrzeża mórz i oceanów (w kolejności zasiedlili pn część Afryki, pd część Europy, Azję, Amerykę pn, Amerykę śr i Amerykę pd)

Długie dzieje Ziemi dzieli się na ery i okresy:

• era kenozoiczna

• czwartorzęd

• trzeciorzęd

• era mezozoiczna

• kreda

• jura

• trias

• era paleozoiczna

• perm

• karbon

• dewon

• sylur

• ordowik

• kambr

• era prekambryjska

• proterozoik

• archaik

Gdyby przyrównać proces powstawania świata do 24 godzin, to gatunek ludzki pojawił się dosłownie kilka sekund przed godziną 24.

„Ziemia istniała bez człowieka, Ziemia może istnieć bez człowieka”

Jak liczna była populacja ludzka 2 tysiące lat temu?

W czasach Jezusa Chrystusa gatunek ludzki liczył sobie 250-280 mln. Szacuje się, że 50-60 mln zasiedlało imperium rzymskie (obrzeża Morza Śródziemnego). Największe skupisko ludności występowało na półwyspie indyjskim (Indie) i szacuje się, że wynosiło ono 150-160 mln. Trzecie duże skupisko ludności - tereny dzisiejszych Chin - 50-60 mln. Gatunek ludzki zaludniał planetę Ziemię w początkowym okresie bardzo powoli. Na to żeby liczba ludności osiągnęła 1 mld musieliśmy poczekać do 1830r. (1850r.) XIX wiek to wiek przełomu - tempo zaludniania świata ulega przyspieszeniu. Ok. 1930 rok liczba ludności na ziemi wynosi 2 mld. 3 mld - 1960 r.

4 mld - 1975 r.

5 mld - 1986 r.

6 mld - 2000 r.

Obecnie(2008 r) - 6,7 mld

Tempo zaludnienia świata nasiliło się w XIX wieku, zwłaszcza w jego drugiej połowie. Zwiększenie tempa przyrostu ludności określa się terminem eksplozji demograficznej.

Procesy decydujące o liczbie ludności świata:

- urodzenia

- zgony

Procesy decydujące o liczbie ludności danego obszaru / kraju / gminy:

- urodzenia

- zgony

- migracje (napływ i odpływ ludności)

RUCH NATURALNY LUDNOŚCI

Ruch naturalny ludności to zmiany, jakie zachodzą w stanie, strukturze ludności pod wpływem urodzeń, zgonów, zawieranych / rozwiązywanych związków małżeńskich.

Do analizy zjawisk związanych z ruchem ludności możemy używać wartości bezwzględnych, np. w 2008 r w Polsce urodziło się żywych 414,5 tysiąca dzieci.

Urodzenie żywe - jest to całkowite wydalenie, lub wydobycie z ustroju matki noworodka, niezależnie od czasu trwania ciąży, które po takim wydaleniu lub wydobyciu oddycha bądź wykazuje jakiekolwiek inne oznaki zycia jak np. czynność serca, tętnienie pępowiny, lub wyraźne skurcze mięsni zależnych od woli, czyli mięśni szkieletowych, bezwzględu na to czy sznur pępowiny został przecięty lub łożysko zostało oddzielone. Każdy taki noworodek jest uważany za żywourodzonego.

W 2008 r w Polsce umarło 379,4 tysiąca osób.

Nadwyżka urodzeń żywych nad zgonami wynosi 35, 1. Tyle wyniósł przyrost naturalny (różnica pomiędzy urodzeniami żywymi a zgonami)

Możemy też wykorzystywać wskaźniki, które pozwalają nam mierzyć natężenie danego zjawiska:

• współczynnik urodzeń - Współ. urodzeń = Ur. Żyw/L.ludności * 1000

(liczba podawana w promilach, a nie procentach!)

• współczynnik zgonów - Współ. zgonów = Zgony / L.ludności * 1000

(liczba podawana w promilach, a nie procentach!)

• wskaźnik przyrostu naturalnego - Wpn = (U - Z)/L.ludności * 1000

Wskaźnik = stopa = współczynnik

Spis ludności musi być:

- powszechny (obejmuje cała ludność danego kraju)

- jednoczesny (bardzo precyzyjne określa się tak zwany moment krytyczny spisu;

najmniejsza ruchliwość ludności jest w okresie zimowym, na początku grudnia)

- imienny (każda osoba jest spisywana z imienia i nazwiska)

- bezpośredni ( odpowiedzi udziela bezpośredni osoba spisywana)

Spisy są przeprowadzane nie częściej, niż co 10 lat.

Przykładem kraju, w którym spisy są bardzo regularne są Stany Zjednoczone. Pierwszy spis odbył się tam w 1790 r. Mamy również kraje, w których zaniedbano spisywanie ludności, i np. w Gabonie ostatni spis 1964 r., w Kambodży w 1962 r.

Spisy w Polsce:

- 14 luty 1946 r.

- 3 grudnia 1950r. - liczba ludności Polski wynosiła 25 mln

- 6 grudnia 1960r.

- 8 grudnia 1970r.

- 7 grudnia 1978r.

- 7 grudnia 1988r.

- 20 maja 2002r. - liczba ludności 38,6 mln

Prognoza ludności :

- 2010r. - 38,1 mln

- 2015r. - 38

- 2020r. - 37.8

- 2025r. - 37,5

- 2030r. - 36,8

- 2035r. - 36

Przyrost rzeczywisty - to przyrost naturalny skorygowany o migracje

Urodzenia:

1. 90% czasu istnienia czasu człowieka na Ziemi panuje system naturalny, praktycznie do XVIII wieku. Warunki życia są dość prymitywne, nie ma metod zapobiegania ciąży, prymitywne warunki zamieszkania. Gdy w 1794 r Prusacy po zajęciu tych terenów gdzie obecnie jest Łódź, przeprowadzili spis ludności, budynków i zabudowań okazało się ze w Łodzi nie ma żadnego budynku murowanego, a stan miasta był taki ze wystąpiono z wnioskiem o odebranie Łodzi praw miejskich. Opieka medyczna, higiena przedstawiały wiele do życzenia. W związku z tym ludzie żyli krótko w systemie naturalnym. Średnia długość życia wynosiła 30-35 lat. Strasznie dużo dzieci umierało. W związku z tym żeby na starość odchować dzieci, które będą się potem opiekować rodzicami, to w rodzinach musiało się rodzić dużo tych dzieci. Celem rodziny było wychowanie dzieci. W systemie naturalnym wskaźnik urodzin żywych był bardzo wysoki. Był to jeden z warunków przetrwania gatunku. Był bliski biologicznemu maksimum i wynosił nawet ponad 50 promili.

2. Na początku lat 90-tych:

- Uganda - wskaźnik urodzin żywych 51 promili

- Afganistan - 53 promile

- Sierra Leone - 48 promili

Polska 1950r. - województwo szczecińskie, wskaźnik urodzin żywych wynosi 49 promili, a największy jest na wyspie Wolin = 53,8 promili. Dlaczego taki wysoki? Województwo szczecińskie to ziemie odzyskane, które opuścili ludzie pochodzenia niemieckiego, a w to miejsce napłynęła ludność z kresow wschodnich. Głównie przesiedlali się młodzi - otrzymywali ziemie, dom. Powstawały nowe rodziny, w których to podejmowano decyzje o przyjściu na świat nowych członków.

Urodzenia żywe w promilach: (dane z 2006 roku)

- Białoruś - 9,9

- Czarnogóra - 12,1

- Dania - 12

- Francja - 13

- Irlandia - 15,2

- Islandia - 14,5

- Litwa - 9,2

- Łotwa - 9,7

- Mołdawia - 10,5

- Niderlandy - 11,3

- Niemcy - 8,2

- Norwegia - 12,6

- Polska - 9,8

- Szwajcaria - 9,8

- Turcja - 18,7

W krajach wysokorozwiniętych, średniorozwiniętych, głównie europejskich wskaźnik znajduje się na poziomie średnio koło 10 promili (9 -14 promili). Spowodowane jest to zmianą modelu rodziny (ukształtował się model 2+1), myślimy najpierw o skończeniu studiów, znalezieniu pracy, znalezieniu środków na zakup mieszkania, mniejsza ilość zawieranych małżeństw. Kiedyś celem było wychowanie dzieci, dziś ważna jest samorealizacja. Nastąpiło przewartościowanie.

Zgony:

1. W systemie naturalnym wskaźnik zgonów kształtował się na bardzo wysokim poziomie ok. 40 promili, ponieważ była bardzo krótka długość życia (30 - 35 lat).

2. Mężczyźni: (2006 rok) Kobiety: (2006 rok)

- Polska - 70,9 lat - Polska - 79,7 lat

- Austria - 72,7 - Austria - 82,8

- Belgia - 76,6 - Belgia - 82,3

- Dania - 76,1 - Dania - 80,7

- Finlandia - 75,9 - Finlandia - 83,1

- Francja - 77,3 - Francja - 84,4

- Grecja - 77,2 - Grecja - 81,9

- Hiszpania - 77,7 - Hiszpania - 84,4

- Irlandia - 77,3 - Irlandia - 82,1

- Islandia - 79,5 - Islandia - 82,9

- Niderlandy - 77,7 - Niderlandy - 82

- Niemcy - 77,2 - Niemcy - 82,4

- Norwegia - 78,2 - Norwegia - 82,9

- Portugalia - 75,5 - Portugalia - 82,3

- Szwajcaria - 79,2 - Szwajcaria - 84,2

- Szwecja - 78,8 - Szwecja - 83,1

- Wielka Brytania - 77,1 - Wielka Brytania - 81,1

- Włochy - 77,89 - Włochy - 83,8

- Australia - 79 - Australia - 83,7

- Izrael - 78,1 - Izrael - 82,2

- Japonia - 79 - Japonia - 85,8

- Kanada - 78 - Kanada - 82,7

- Nowa zelandia - 77,9 - Nowa Zelandia - 81,9

- Stany Zjednoczone - 75,3 - Stany Zjednoczone - 80,4

- Rosja - 60,4 - Rosja - 73,2

Kobiety żyją od mężczyzn dłużej o ok. 9 lat

Kobiety są biologicznie silniejsze, ma to związek z rolą, którą maja do odegrania, maja począć nowe życie, co wymaga ogromne wysiłku. Kobiety są bardziej odporne na stres, na ból.

Aby na świecie było po równo kobiet i mężczyzn musi się rodzić więcej chłopców. Na 1000 urodzonych dzieci mamy 515-520 chłopców.

Zjawisko gdy mężczyzna żyje zdecydowanie krócej niż kobieta nazywamy nadumieralnością.

W Rosji mamy zjawisko nadumieralności mężczyzn, tak samo jak w Polsce.

Przeciętne trwanie życia w Polsce po II Wojnie Światowej:

Mężczyźni - długość życia około 58 lat

Kobiety - długość życia około 65 lat

Po wojnie do 1965 roku dosyć stromo krzywe długości życia kobiet i mężczyzn rosną. Po 1985 roku długość życia mężczyzn zaczyna spadać,

a kobiet dalej rośnie. A to, dlatego że zaczyna narastać kryzys. Przełomem tego kryzysu jest 1989 rok (wybory, zmiana systemu). Zwiększa się różnica miedzy długością życia kobiet i mężczyzn. Po 1991 roku krzywe znowu dosyć stromo idą do góry.

W 2008 roku przeciętna długość życia kobiet wynosiła 80 lat, a mężczyzn 71,3

Przyrost naturalny

Różnica pomiędzy urodzeniami żywymi w danym okresie na danym terenie a liczba zgonów w danym okresie na danym terenie. Może być dodatni bądź ujemny.

Wyróżniamy trzy rodzaje:

• przyrost naturalny pierwotny (prymitywny) - taki przyrost naturalny występował przez 90 % czasu istnienia człowieka na ziemi, wskaźnik urodzeń żywych powyżej 50 promili

• przyrost naturalny typu eksplozji demograficznej - współczynniki urodzeń żywych dość wysokie (powyżej 40 promili), wydłuża się długość życia, więc wskaźnik zgonów obniża się. W efekcie przyrost naturalny wysoki. O eksplozji można mówić wtedy, kiedy z roku na rok ten wysoki przyrost naturalny będzie się zwiększał

np. Burundi współczynnik urodzeń 46.2, zgonów 18.4, przyrost naturalny 27,8

Mali współczynnik urodzeń 50, zgonów ok. 20, przyrost naturalny 30

Do tego typu przyrostu zalicza się również przyrost naturalny kompensaty powojennej

Kompensata powojenna - przed II wojna światową (w latach 30) zostało sformułowane prawo kompensaty powojennej. Odkryto, że wojna tworzy dwie fazy demograficzne:

• destrukcyjną (występuje w czasie trwania działań wojennych, następuje spadek urodzeń żywych)

• kompensacyjną (wzrost zawieranych małżeństw, urodzeń; w Europie po zakończeniu II WŚ najbardziej dynamiczny przebieg kompensaty powojennej był w Albanii zaraz potem w Polsce. Na wyspie Wolin - wskaźnik urodzeń żywych 58.3 promila)

• przyrost naturalny europejski ( implozja demograficzna - bardzo niski przyrost naturalny)

Kraje europejskie, w których przyrost naturalny jest ujemny (2006 rok):

• Białoruś -4,3

• Bułgaria -5,1

• Chorwacja -2

• Estonia -1,8

• Litwa -4

• Łotwa -4,7

• Mołdawia -1,5

• Niemcy -1,8

• Rosja -4,8

• Serbia -4,3

• Ukraina -6,4 (najniższy przyrost naturalny na świecie)

• Węgry -3,2

• Włochy 0

• Polska 0,1 (nie jest ujemny, ale już nie dużo brakuje)

Są to kraje, w których w latach 90 rozpoczął się proces transformacji systemowej. Niski przyrost naturalny jest cena za zmiany systemowe.

Przyrost naturalny ludności w Polsce według województw (2008 rok):

• ujemny

• łódzkie -3,2

• świętokrzyskie -1,4

• opolskie -1,1

• dolnośląskie -0,8

• śląskie -0,8

• lubelskie -0,7

• podlaskie -0,5

• dodatni

• pomorskie (największy przyrost)

Wiąże się to ze struktura wiekowa w poszczególnych województwach.

Pierwsze powojenne dziesięciolecia charakteryzowała wysoka stopa urodzeń przy niskiej śmiertelności, w konsekwencji czego przyrosty naturalny utrzymywał się na wysokim poziomie. W latach 50. sięgał on około 20 promili - przybywało do 530 tys. osób rocznie (750-800 tys. urodzeń i 250-300 tys. zgonów). Ludność urodzoną w tym czasie określa się jako pokolenie wyżu demograficznego.

Dzieci tych osób wkroczyły w wiek rozrodczy w połowie lat 70. i następna dekada przyniosła drugą falę wyżu demograficznego, po którym zaczął się drastyczny spadek liczby urodzeń. Między rokiem 1984 a 1998 liczba urodzeń spadła z 700 do niespełna 400 tys. rocznie, a przyrost naturalny zbliżył się do zera. Wzrost emigracji doprowadził do spadku liczby ludności Polski: w latach 1997-2007 ubytek liczby ludności Polski wyniósł 175 tys. osób.

Patrząc na piramidę wieku dla Polski dostrzec można wyrwę w strukturze ludności według wieku obejmującą roczniki urodzone w okresie II wojny światowej (60-66 lat), jak też latach przyległych, co także należałoby przypisać działaniom wojennym i okupacji. Coraz słabiej natomiast są dostrzegalne skutki I wojny, jako że populacja ją pamiętająca już powoli wymiera, na skutek zupełnie naturalnego procesu selekcji. Należy jednak pamiętać, że były to roczniki najbardziej narażone na zagładę podczas II wojny. Silnie zaznaczyły się roczniki wyżu demograficznego z lat pięćdziesiątych oraz ich echo w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, przejawia się to w piramidzie dwoma widocznymi wybrzuszeniami ludności w wieku około 50 lat i drugi ludność w wieku około 20-25 lat. II wojna światowa czyni nadal spustoszenia w strukturze ludności nawet na długo po jej zakończeniu. Roczniki urodzone w trakcie jej trwania, jak było powiedziane wcześniej, bardzo nieliczne, już z samego tego faktu miały niewielkie możliwości powiększenia populacji, echo tego procesu widać w liczbie ich dzieci, osób w wieku około 40 lat i z kolei ich dzieci. Nie wydaje się jednak, aby populacja Polski na stałe miała tak wąską podstawę. Należy pamiętać, że obecnie w wiek prokreacyjny wchodzi pokolenie wyżu demograficznego przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych.

Czynniki, które wpływają na wielkość przyrostu naturalnego:

• Egoizm, indywidualizm, chęć samorealizacji obojga rodziców w zżyciu społecznym i zawodowym

• Rośnie poziom wykształcenie zwłaszcza mieszkańców europy

• Następuje zmiana wartości społecznych

• Zmieniają się preferencje poszczególnych członków naszego społeczeństwa

• Posiadanie, wychowanie dzieci przestaje być głównym celem ludzkiego życia

• Zaczynają się liczyć samorealizacja, kariera zawodowa itd.

• Kryzys rodziny

• Opóźnienie wieku zawierania małżeństw

• Zmniejszenie częstotliwości zawierania związków małżeńskich

• Zmniejszenie trwałości związku małżeńskiego

• Rosnąca liczba rozwodów

• Konkubinaty

• Zmniejszenie dzietności

• Opóźnienie wieku kobiety rodzącej pierwszej dziecko

• Rozpowszechnienie metod antykoncepcji

• Zmiana stylu życia

Konsekwencje małego przyrostu naturalnego:

• Demograficzne

• Zmiana struktury społeczeństwa

• Zmniejsza się liczba mieszkańców w wieku produkcyjnym i przedprodukcyjnym w stosunku do ogólnej liczby mieszkańców.

• Zwiększa się liczba ludności w wieku poprodukcyjnym do ogólnej liczby mieszkańców. W latach 1995-2005 udział osób powyżej 65 roku życia do ogólnej liczby ludności wzrósł w Belgii, Niemczech, Szwecji powyżej 17%

• Starzenie się społeczeństwa

• najstarszym społeczeństwem jest społeczeństwo niemieckie, najmłodszym zaś jest społeczeństwo irlandzkie; Polska kształtuje się w grupie relatywnie młodych państw Unii Europejskiej

• Ekonomiczne (gospodarcze)

• Napływ imigrantów ze słabiej rozwiniętych państw

• Proponuje się wydłużenie wieku produkcyjnego

• Ma się zrównać wiek kobiet i mężczyzn, jeśli chodzi o wiek emerytalny

• Wydłużenie wieku emerytalnego do 67 lat

• Polityczne

• Zmiana preferencji wyborczych (wzrasta roli ludzi starszych, którzy głosują)

• Powstają partie emerytów i rencistów

• Społeczne

• Wśród osób starszych rośnie poczucie wyobcowania, trudno im się odnaleźć we współczesnym świecie. Starsze osoby mogą mieć problemy np. z obsługą komórki, komputera, bankomatu. Bardzo często dzieci staja się nauczycielami ludzi starszych(rodziców czy dziadków) Ma to wpływ na strukturę popytu. Starzejące społeczeństwo oznacza to, że nowinki technologiczne będą się gorzej sprzedawały. Będzie rosło zapotrzebowanie na te towary, usługi, które będą preferowały osoby w wieku podeszłym.

Migracje

Przyrost rzeczywisty - to przyrost naturalny skorygowany o migracje

Migracja - wędrówka, przemieszczanie się, zmiana miejsca zamieszkania

• Emigracja (odpływ)

• Imigracja (napływ)

• Reemigracja (powrót do pierwotnego miejsca pobytu, po okresie nieobecności)

• Repatriacja (powrót do ojczyzny)

Migracje dzielimy:

• Ze względu na ich zasięg na:

• Wewnętrzne (dokonują się w obrębie jednego państwa)

• Zewnętrzne (międzykontynentalne, międzyzagraniczne)

• Ze względu na czas trwania na:

• Długookresowe (na rok lub dłużej, w tym migracje na pobyt stały)

• Krótkookresowe (na okres poniżej jednego roku)

• Ze względu na przyczynę na:

• Ekonomiczne (lepsze warunki życia, lepsza praca)

• Polityczne (np. represje polityczne, repatriacje, deportacje)

• Społeczne (łączenie się rodzin, zawieranie małżeństw)

• Religijne (np. ucieczka przed prześladowaniami religijnymi)

• Ze względu na występowanie czynnika przymusu na:

• Dobrowolne

• Przymusowe (zwykle wiąże się to z wojną)

• Ze względu na kierunki migracji na:

• Z miasta do miasta

• Ze wsi do wsi

• Z miasta na wieś

• Ze wsi do miasta (dominujące)

Mierniki migracji:

• Saldo migracji - różnica pomiędzy liczba imigrantów a liczba emigrantów

• Natężenie migracji

• Wskaźnik odpływu wędrówkowego - liczba ludności, która wyjechała z danego terenu w danym okresie do ogólnej liczby ludności razy stały współczynnik C, czyli 1000

• Wskaźnik napływu wędrówkowego - liczba ludność, która napłynęła do danego terenu w danym okresie do ogólnej liczby ludności razy stały współczynnik C, czyli 1000

• Wskaźnik przyrostu wędrówkowego - liczba ludności, która odpłynęła z danego terenu minus liczba ludności, która napłynęła do ogólnej liczby ludności razy C

Migracje wewnętrzne ludności na pobyt stały w Polsce.

W analizowanym okresie saldo migracji ludności na pobyt stały jest ujemne. W 2008 roku liczba mieszkańców miast z tytuły migracji na pobyt stały zmniejszyła się o prawie 39 tysięcy osób. Odwrotna sytuacja niż generalnie na świecie. Dzieje się tak, ponieważ ludzie przeprowadzają się pod miasto (ale tak, żeby mieli blisko do komunikacji miejskiej). Przyczyną tego ruchu jest to, że w miastach zwykle koszt zamieszkania jest większy niż na wsi, oraz warunki związane ze stanem środowiska.

Jaki jest rząd wielkości migracji? Ile osób bierze udział w migracjach?

Do miast napływa ok. 213 tysięcy, odpływa z miast 252 tysiące. (W 2008 roku)

Prawie pół miliona osób aktualnie w Polsce zmienia miejsce zamieszkania.

Unia Europejska opiera się na trzech fundamentach:

• Gwarantuje swobodny przepływ kapitałów

• Swobodny przepływ towarów

• Swobodny przepływ osób

Każde z państw(pierwsza 15), które przystępowało do Unii Europejskiej negocjowało warunki wejścia do Unii, bo gospodarki poszczególnych krajów różniły się. Warunki wejścia zawierały cały szereg ograniczeń (z dwóch stron). Dla Polaków otwarte były tylko 3 rynki pracy (na dzień 1 maja 2004r):

• Rynek Wielkiej Brytanii

• Rynek Irlandii

• Rynek Szwecji

Kolejne rynki pracy otwierały się z pewnym opóźnieniem. Od 1 maja 2006 roku otworzyły się dla Polaków rynki pracy w Hiszpanii, Portugalii, Finlandii oraz Grecji. Od 31 lipca 2006 roku rynki pracy otworzyły dla Polski Włochy. Od 1 maja 2007 roku - Niderlandy. 1 listopada 2007 roku rynek pracy został otwarty dla Polaków przez Luksemburg. W tym samym okresie władze niemiecki również zaczęły stopniowo otwierać rynek pracy dla naszych obywateli. Ale robiono to w sposób selektywny. Najpierw otworzono rynek pracy dla studentów Polaków, którzy kończyli uczelnie niemieckie. Od 1 lipca 2008 roku zostały zniesione wszelkie ograniczenia w dostępie do rynku pracy dla Polaków we Francji.

Imigranci według kraju pochodzenia w Polsce

• Ukraina - ponad 2,5 tysiąca osób - 27 %

• Białoruś - prawie tysiąc - 10%

• Chiny - prawie 0,5 tysiąca 0 4%

• Niemcy - prawie 0,5 tysiąca

• Turcja - prawie 0,5 tysiąca

• Pozostałe - ponad 2 tysiące

Dane o imigrantach na 2001 rok:

• Najwięcej imigrantów jest na terenie województwa Mazowieckiego (ok. 1/3 wszystkich imigrantów).

• 83% imigrantów przebywa w miastach.

• Imigranci w Polsce pochodzą łącznie ze 131 krajów.

• Przeważają imigranci w wieku 20-24 lat (44 % ogółu)

• Przyczynami są:

• Nauka, studia - 61 %

• Praca - 32 %

• Pracują przeważnie:

• Na własny rachunek (Chińczycy)

• W rolnictwie (Ukraińczycy, Białorusini)

• Na budowie (18 % wszystkich)

• W przetwórstwie przemysłowym (16 %)

• Tylko 19 % z imigrantów zna dobrze język polski

• 65 % ogółu przebywało w Polsce po raz pierwszy

Konsekwencje migracji:

• Ekonomiczne

• Napływa taniej siły roboczej

• Drenaż mózgu (emigracja ludzi dobrze wykształconych do krajów wysoko rozwiniętych, które oferują im lepsze warunki materialne i zawodowe)

• Zmniejszenie skali bezrobocia

• Społeczne

• Napięcia społeczne

• Napady na cudzoziemców

• Demograficzne

• Zmiana liczby ludności

• Zmiana struktury ludności

• Polityczne

• Klasa polityczna zabiega o głosy emigrantów

Diaspory (mniejszości narodowościowe żyjące w innych krajach) (dane na 2008 rok)

NARODOWOŚĆ	W KRAJU	DIASPORA	%	RAZEM
Irlandczycy	Ok. 3,5 mln	Ok 16 mln	80 % poza krajem	Ok. 20 mln
Ormianie	Ok. 3 mln	Ok. 6 mln	2/3 poza krajem	Ok. 9-10 mln
Grecy	Ok. 10,5 mln	Ok. 5 mln	30 % poza krajem	Ok. 16 mln
Ukraińczycy	Ok. 37 mln	Ok. 9 mln	20 % poza krajem	Ok. 46 mln
Włosi	Ok. 52 mln	Ok. 22 mln	30% poza krajem	Ok. 75 mln
Węgrzy	Ok. 9 mln	Ok. 4,5 mln	1/3 poza krajem	Ok. 14 mln
Rosjanie	Ok. 118 mln	Ok. 27 mln	20 % poza krajem	Ok. 145 mln
Żydzi	Ok. 4,5 mln	Ok. 13 mln	75 % poza krajem	Ok. 18 mln
Albańczycy	Ok. 3,5 mln	Ok. 3,5 mln	50 % poza krajem	Ok. 7 mln
Portugalczycy	Ok. 10 mln	Ok. 5,5 mln	35-40 % poza krajem	Ok. 15-16 mln
Chińczycy	Ok. 1,3 mld	Ok. 30 mln	Tylko 3 % poza krajem	Ponad 1,3 mld
Polacy	Ok. 38 mln	Ok. 20 mln	33 % poza krajem	Ok. 60 mln

Polska emigracja:

Polska diaspora długo się kształtowała. Mamy kilka fal emigracji:

• Pierwsza na początku XIX wieku po stłumieniu powstań: listopadowego i styczniowego. Polacy wyjechali do Francji, Szwajcarii, Niemczech. W mniejszym stopniu do Wielkiej Brytanii i USA

• Druga w połowie XIX wieku - emigracja zarobkowa, trwała do 1939 roku. Pracownicy fizyczni wyjechali do Francji, znajdowali pracę w Zagłębiu Północnym, w kopalniach. Wyjazdy do Belgii, Niemiec nazywamy emigracją węglową. Chłopi wyjeżdżali do Brazylii, Argentyny i USA

• Trzecia - emigracja spowodowana II Wojną Światową oraz przyczynami politycznymi po jej zakończeniu

• Czwarta - emigracja z przyczyn ekonomicznych i społecznych w latach 80 XX wieku

• Po 89 roku - emigracje z przyczyn zarobkowych do Kanady, USA, Austrii, Niemiec, Włoch i Irlandii.

Najwięcej Polonii znajduje się w:

• USA - ponad 10 mln

• Chicago (1,5 - 1,8 mln)

• Denver

• Detroit (400 tys)

• Nowy Jork (ponad mln)

• Filadelfia

• Polskie dzielnice w paru miastach USA:

• Chicago - Jackowo (Milwaukee Av),

• Chicago - Trojcowo,

• Detroit - Hamtramck,

• Nowy Jork (Brooklyn-Greenpoint),

• Filadelfia - Richmond

• Niemcy - ponad 2 mln

• Zagłębie Ruhry 700 tys.

• Dortmund,

• Krefeld,

• Recklinghausen,

• Düsseldorf)

• Berlin - 80 tys

• Hamburg i okolice - 110 tys

• Brema - 30 tys

• Hannover, Frankfurt, Monachium

• Polskie skupiska w niemieckich miastach:

• Berlin - Tempelhof

• Hamburg - Billstedt/Mümmelmannsberg oraz Neu-Allermöhe

• Brazylia - ok 200 tys

• Stan Parana - emigracja chłopska

• Litwa - ok 300 tys Polaków

• Wilno i okolice - 20% mieszkańców Wilna to mieszkańcy polskiego pochodzenia

• Białoruś - ok. 400 tys według Białorusi, a według Polaków ok. 900 tysięcy

Rozmieszczenie ludności na świecie:

	POWIERZCHNIA	2005 w mln)	2007 (w mln)
ŚWIAT	136	6515	6671
EUROPA	23	731	731
AZJA	32	3938	4030
AFRYKA	30	922	965
AMERYKA PN	22	332	339
AMERYKA PD I ŚR	20	558	572
OCEANIA	8,6	33	34

Azja - ok. 60,4 % całej ludności - 126 ludzi/ km²

Afryka - ok. 14,5 % całej ludności - 32 osoby / km²

Europa - ok. 11 % całej ludności - 32 osoby / km²

Świat - 49 osób / km²

Rozmieszczenie ludności mierzy się wskaźnikiem gęstości zaludnienia.

Wskaźnik arytmetyczny/statystyczny = wskaźnik brutto

Kolosy Demograficzne:

KRAJ	LICZBA LUDNOŚCI W TYS.	UDZIAŁ W ŚWIECIE W %
CHINY	1,3 mld	20,22
INDIE	1,1 mld	17
USA	300 mln	5
INDONEZJA	219 mln	3,4
BRAZYLIA	181 mln	2,9
PAKISTAN	160 mln	2,5
NIGERIA	156 mln	2,4
ROSJA	144 mln	2,2
BANGLADESZ	134 mln	2,1
JAPONIA	128 mln	2
MEKSYK	103 mln	1,6

Oprócz wskaźnika gęstości zaludnienia brutto wykorzystuje się także wskaźniki zaludnienia netto, nazywane wskaźnikami fizjologicznymi:

• Liczba osób na jednostkę powierzchni gruntów ornych

• Liczba osób na jednostkę powierzchni gruntów ornych, użytków zielonych

• Liczba osób na jednostkę powierzchni gruntów ornych, użytków zielonych i lasów

Ekumena - obszary na kuli ziemskiej stale zamieszkane i wykorzystywane gospodarczo

przez człowieka

Anekumena - obszary na kuli ziemskiej niezamieszkane na stałe przez człowieka i nie wykorzystywane gospodarczo. Do anekumeny można zaliczyć: obszary pustynne, obszary polarne oraz najwyższe pasma górskie

Subekumena (Paraekumena)- obszar na kuli ziemskiej zamieszkany przez człowieka jedynie okresowo (np. koczownicy na terenach półpustynnych) bądź niezamieszkany, ale wykorzystywany gospodarczo (np. kopalnie cyny w Boliwii na wysokości 5400 m. n.p.m.). Subekumeną są też duże obszary Afryki, pustynia Sahara i leżące wokół niej sawanny

Kraje o największej gęstości zaludnienia (2005 r.)

Monako - 17 tys. osób/km² (państwo-miasto, Monako to trzy miasta: Monte Carlo, La Condamine i Monaco)

Singapur - ponad 5 tys. osób/ km² (państwo-miasto)

Watykan - prawie 2 tys. osób/ km²

Malta - 1,2 tys. osób/ km²

Bahrajn - 1 tys. osób/ km²

Co łączy te kraje?

Są to w większości wypadków kraje położone w strefach klimatów ciepłych, sprzyjających osadnictwo. Są to kraje (oprócz Watykanu) leżące nad morzem, bądź na wyspach. Są to w znacznej części państwa-miasta.

Maledywy - 987 osób/ km²

Bangladesz - 913 osób/ km²

Korea Pd - 502 osób/ km²

Holandia - 393 osób/ km²

Belgia - 342 osób/ km²

Japonia - 340 osób/ km²

Indie - 333 osób/ km²

Wielka Brytania - 245 osób/ km²

Niemcy - 232 osób/ km²

Rozmieszczenie ludności w Polsce (koniec 2007 r.)

średnia gęstość zaludnienia - 122 osoby/ km²

Województwo:

• śląskie - 377 osób / km²

• małopolskie - 216 osób / km²

• mazowieckie - 146 osób / km²

• dolnośląskie - 144 osób / km²

• łódzkie - 140 osób / km²

• pomorskie - 121 osób / km²

• podkarpackie - 118 osób / km²

• kujawsko-pomorskie - 115 osób / km²

• wielkopolskie - 114 osób / km²

• opolskie - 110 osób / km²

• świętokrzyskie - 109 osób / km²

• lubelskie - 86 osób / km²

• lubuskie - 86 osób / km²

• zachodnio-pomorskie - 74 osób / km²

• podlaskie - 59 osób / km²

• warmińsko-mazurskie - 59 osób / km²

Gęstość zaludnienia w województwie łódzkim (maj 2002 r.)

w 2002 r. - 143 osoby/ km²

Największe skupisko ludności znajduje się w centrum województwa.

Łódź, Piotrków Trybunalski, Skierniewice - miasta na prawach powiatu

Łódź - 2600 osób/km²

Piotrków Trybunalski - 1200 osób/km²

Skierniewice - 1500 osób/km²

Powiaty najbardziej zaludnione:

• zgierski

• pabianicki

• zduńsko-wolski

• bełchatowski

Powiaty najmniej zaludnione:

• skierniewicki

• rawski

• opoczyński

• ziemski

Kraje o najmniejszej gęstości zaludnienia (2005 r.)

Mongolia - 1,6 osób / km²

Sahara Zachodnia - 1,6 osób / km²

Namibia- 2,4 osób / km²

Australia- 2,7 osób / km²

Surinam - 2,8 osób / km²

Mauretania - 2,8 osób / km²

Islandia - 2,9 osób / km²

Botswana - 3,1 osób / km²

Kanada - 3,2 osób / km²

Libia - 3,4 osób / km²

Co łączy te kraje?

Przede wszystkim są to kraje położone w strefie zwrotników (niewielkie opady atmosferyczne), a także w strefie równikowej.

Najsłabiej zaludnione kraje w Europie:

Rosja - 8,4 osób / km²

Argentyna - 13,5 osób / km²

Finlandia - 15,5 osób / km²

Strefy o największej gęstości zaludnienia:

• obszar wschodnio-azjatycki (1,4 mld osób) wsch. Chiny, Korea Pd., Wyspy Japońskie

• obszar południowo azjatycki (1,3 mld osób) Indie, Pakistan, Bangladesz

• obszar europejski: środkowa część

• obszar w Ameryce Pn.: Kanada (pd-wsch) i USA (pn-wsch)

Strefy o najmniejszej gęstości zaludnienia:

• Antarktyda

• Arktyka

• Ameryka Pn.

• obszary lasów równikowych

• masywy górskie i wyżyny

• obszary zwrotników: Raka i Koziorożca

Mechanizm rozmieszczenia ludności na świecie

Badacze stwierdzili, że rozmieszczeniem człowieka na ziemi rządzą określone prawidłowości.

Atrakcje osadnicze - czynniki, które ułatwiają osadnictwo

Bariery osadnicze - czynniki, które utrudniają osadnictwo

Rozmieszczenie jest wypadkową działania atrakcji i barier osadniczych.

Bariery osadnicze:

• Bariera grawitacyjna

• Bariera wodna

• Bariera termiczna

• Bariera świetlna

Atrakcje osadnicze:

• Zdolność żywicielska

• Bezpieczeństwo społecznego bytu

• Ustrój społeczno-polityczny i gospodarczy

(Na wykładzie mówił, że może być do opisania jedno z barier, niestety ja jej tu nie opisałam, gdyż niewyraźnie słychać na nagraniu) WYBACZCIE ;)

80 % ludności mieszka nie wyżej niż 500 m n.p.m. (bariera grawitacyjna)

92% ludności mieszka na półkuli północnej, bo tam mamy więcej obszarów lądowych, a mieszkają głównie między 20 a 60 stopniem szerokości geograficznej północnej (w strefie klimatów umiarkowanej)

Ponad 50% ludności świata mieszka nie dalej niż 200 km od brzegu morskiego.

URBANIZACJA

Urbanizacja to zespół przemian ekonomicznych, społecznych, przestrzennych, kulturowych, prowadzących do rozwoju miast, aglomeracji miejskich, układów metropolitarnych. Aby sposób całościowy ująć urbanizację trzeba ja rozpatrywać na kilku płaszczyznach:

• Demograficzna

• Wzrost liczby ludności mieszkającej w miastach - mierzymy to wskaźnikiem urbanizacji

Liczba ludności w miastach może się zwiększać poprzez to, że nowym osiedlom nadajemy prawa miejskie. Przyrost dokonuje się również poprzez dodatni przyrost naturalny w miastach. Przyrost ludności - przez migrację (napływ ludzi ze wsi do miasta). Inkorporacja terenów przyległych.

• Ekonomiczna

• Wzrost liczby osób zatrudnionych w pozarolniczych działach gospodarczych (budownictwo, przemysł, usługi)

• Miejsca pracy, które występują w miastach, które są obsadzone przez ludzi zamieszkujące tereny podmiejskie

• Przestrzenna

• Rozlewanie się obszarów miejskich

• Inkorporacja terenów przyległych

• Nadawanie praw miejskich osadom wiejskim

• Wokół miast powstają rozległe strefy podmiejskie

• Społeczna

• Upowszechnienie się miejskiego stylu życia

Miasto - (nie ma dobrej definicji miasta)

• Osada jest miastem wówczas, gdy większość jej mieszkańców jest zatrudniona w ciągu przeważającej części swego czasu wewnątrz tej osady

• Za miasto należy uznać te osady, których mieszkańcy uznają się za mieszkańców miasta i posiadają poczucie odrębności w stosunku do innych otaczających ich osiedli

• Miasto to historycznie ukształtowany typ osiedla, wyznaczony istnieniem konkretnej społeczności, skoncentrowanej na pewnym obszarze, uznanej i określonej prawnie, społeczności, która w ramach swojej działalności wytwarza jakiś zespół trwały urządzeń materialnych, który ma specyficzna, niepowtarzalna fizjonomie, który tworzy krajobraz - miejski

Ile lat liczą sobie najstarsze osiedla, które możemy nazwać osiedlami miejskimi?

Ok. 9 tys. lat. Najstarsze miasto - Jarmo, teren Kurdystanu (Bliski wschód) powstało 7 tys. lat przed n.e. Zamieszkane było przez ok. 150 osób. Powierzchnia - ok. 0,5 ha. Całość otaczał mur obronny, miał kilka bram.

Jerycho - 6 tys. lat p.n.e, 3,5 ha, ponad 200 osób. Mury rozpadły się, gdy zatrąbiono w trąby

Ur - 2800 lat p.n.e, 89 ha, 34 tys. Osób (Miejsce narodzin Abrahama)

Na świecie w 1800 roku w miastach mieszkało tylko 3% ludności świata.

1850 - 6% ludności

1900 - 14 % ludności świata mieszkało w miastach

1950 - 28 %

2000 - 47 % ludności świata mieszka w miastach

Szacuje się, że w roku 2020 w miastach będzie mieszkało 57% ludności.

Najsłabiej zurbanizowane kraje świata: (2007r.)

• Rwanda - wskaźnik trochę powyżej 6%

• Burundi - powyżej 9%

• Nepal - 13%

• Uganda - 13%

• Lesoto - powyżej 13%

• Etiopia - 16%

• Burkina faso - poniżej 20 %

W Europie najsłabiej zurbanizowana jest Portugalia i Albania - wskaźnik poniżej 40 %

Najsilniej zurbanizowane (państwa-miasta):

• Monako

• Singapur

• Watykan

I inne:

• Belgia

• San Marino

• Kuwejt

• Islandia

• Andora

• Urugwaj

• Luksemburg

• Izrael

• Malta

• Bahrajn

• Argentyna

• Holandia

Wszystkie powyżej 90%

W Polsce:

61,4% - wskaźnik

• Najbardziej zurbanizowane województwo - śląskie 79%

Polska - średni stopień zurbanizowania

Jak odróżnić miasto od osiedli wiejskich?

• Formalne uznanie przez właściwy organ danej miejscowości za miasto

29 lipca 1423 r - nadanie Łodzi praw miejskich przez Władysława Jagiełłę w Przedborzu

• Kryterium fizjonomiczne - miasto ma swój specyficzny krajobraz: gabaryty budowy, plan poziomy, zwarta zabudowa

• Kryterium techniczne - miasto jest znacznie lepiej wyposażone w różnego rodzaju infrastrukturę techniczną, niż osiedla wiejskie: wyposażenie budynków, komunikacja, telekomunikacja, wodociągi, kanalizacja, ogrzewanie

• Kryteria ekonomiczne - wyrażają się one poprzez funkcje gospodarcze, które miasto spełnia w stosunku do otaczającego go obszaru, oraz poprzez strukturę zatrudnienia.

• Kryteria socjalne - miejski sposób życia, nie tylko w sferze gospodarczej, ale również w sferze stosunków międzyludzkich

• Kryteria kulturowe - miasto spełnia cały szereg funkcji oświatowych, kulturowych.

• Kryteria wielkościowe, statystyczne - za miasto uznaje się to osiedle gdzie mieszka więcej niż 200 tys. osób (jest to kryterium bardzo niejednoznaczne)

Przedstawienie sytuacji w Polsce (2006r.):

Najmniejsze miasta w Polsce:

• Wyśmierzyce - 884 osoby

• Suraż - 993 osoby

• Działoszyce - 1065 osoby

• Nowe Warpno - 1164 osoby

• Lubień Kujawski - 1315 osób

Największe miasta w Polsce:

• Warszawa - 1,7 mln osób

• Kraków - 757 tys. osób

• Łódź - 755 tys. osób (849 tys. osób w 1984r. - najwięcej w historii)

• Wrocław - 635 tys. osób

• Poznań - 570 tys. osób

• Gdańsk - ponad 400 tys.

• Szczecin - ponad 400 tys.

• Bydgoszcz - między 300 a 400

• Lublin - między 300 a 400

• Katowice - między 300 a 400

• Białystok - między 200 a 300

• Gdynia - między 200 a 300

• Częstochowa - między 200 a 300

• Radom - między 200 a 300

• Sosnowiec - między 200 a 300

• Toruń - między 200 a 300

• Kielce - między 200 a 300

W Polsce dominują miasta małe - jest ich 490.

Największe miasta świata: (2006)

• Chongqing (Chiny) - prawie 32 mln.

• Sao Paulo (Brazylia) - ponad 19 mln

• Nowy Jork (Stany Zjednoczone) - prawie 19 mln

• Meksyk (Meksyk) - ponad 18 mln

• Szanghaj (Chiny)

• Lagos (Nigeria) - największy na terenie Afryki

• Kolkata (Indie)(inaczej Kalkuta, ale mamy używać Kolkata -zalecenie dr Głuszczaka)

• Delhi (Indie)

• Bombaj (Indie)

• Dżakarta (Indonezja)

• Kair (Egipt)

• Moskwa (Rosja) - największe miasto w Europie

• Buenos Aires (Argentyna)

• Karaczi (Pakistan)

• Stambuł (Turcja)

• Rio de Janeiro (Brazylia)

• Tokio (Japonia)

• Pekin (Chiny)

• Dakka (Bangladesz)

Nauczyć się rozpoznawać te miasta na mapie ;) Kolejne zalecenie ;)

Dynamiczny rozwój miast doprowadził do przeobrażenia struktury osadniczej. Wyodrębniły się aglomeracje.

Aglomeracja - zintegrowany funkcjonalnie i przestrzennie zespół jednostek osadniczych złożony z jednego wielkiego miasta lub kilku wielkich miast stanowiących centrum (jądro) tej aglomeracji oraz mniejszych miast i jednostek osadniczych typu wiejskiego.

Aglomeracja miejsko-przemysłowa:

• monocentryczna - jeden duży ośrodek centralny i mniejsze ośrodki otaczające to miasto. Duży ośrodek przyczynia się do gospodarczego rozwoju otaczającego go regionu. Klasycznym przykładem aglomeracji monocentrycznej jest aglomeracja łódzka (centralne miasto - Łódź; mniejsze miasteczko na północy stykające się z Łodzią - Zgierz; pn-wsch - najpierw Stryków, Głowno; pn-zach - Ozorków; wsch - Brzeziny, Koluszki; pd - Tuszyn, Pabianice; pd-zach - Łask; zach - Aleksandrów Łódzki, Konstantynów Łódzki, Lutomiersk) TEGO SIĘ TRZEBA NAUCZYĆ ;) inne przykłady: aglomeracja londyńska, paryska, moskiewska, warszawska

• policentryczne - inaczej konurbacja; kilka równorzędnych ośrodków, które powstały w bezpośrednim sąsiedztwie na skutek niezależnych czynników miastotwórczych. Rozróżnia się dwa rodzaje tej konurbacji:

• górniczo-przemysłowe - związane z wydobyciem surowców mineralnych, głównie węgla kamiennego.

Klasycznym przykładem jest: Górnośląski Okręg Przemysłowy, nazywana również konurbacja katowicką (Katowice, Zabrze, Gliwice, Bytom, Chorzów, Będzin, Dąbrowa górnicza, sosnowiec, Mysłowice)

• portowo-przemysłowe - związane z dogodnym położeniem wzdłuż brzegu morskiego.

Klasycznym przykładem jest Trójmiasto (Gdańsk, Sopot, Gdynia)

Na świecie:

• Aglomeracja Ruhry - policentryczna (Essen, Bochum, Dortmund)

Procesy urbanizacyjne w krajach wysokorozwiniętych określane są mianem metropolizacji. Prowadza one do tworzenia się stref zurbanizowanych, określanych również mianem regionów obszarów metropolitarnych. Procesy metropolizacji prowadza do megalopolizacji (wytworzenia się wielkich stref zurbanizowanych). Pierwsza wielka strefa zurbanizowana powstała w dwudziestoleciu międzywojennym.

Megalopolis - wielkie miasto, wielki układ osadniczy; skupienie układów metropolitarnych powstałe w wyniku przekształceń funkcjonalno-przestrzennych jednostek osadniczych.

Najbardziej znane w Stanach Zjednoczonych:

• Megalopolis Boston-Waszyngton.

Tworzy je 5 miast: Boston, Nowy Jork, Filadelfia, Baltimore i Waszyngton (BosNewWash)

Długość wynosi ok. 850 km, szerokość jest zmienna - od 80 do 200 km; największa zurbanizowana strefa na świecie

• Megalopolis SanSan - San Diego, Los Angeles, San Francisco

• Megalopolis Wielkich Jezior (tzw. CHICATOR) - znajduje się w USA i Kanadzie wokół Wielkich Jezior: Chicago, Toronto, Milwaukee, Toledo, Detroit, Cleveland, Buffalo, Hamilton

Megalopolis w Japonii:

• Megalopolis Nippon - znajduje się ona w pd części wyspy Honsiu ( Tokio, Jokohama, Kawasaki, Osaka, Kioto, Kobe, Nagoia)

Megalopolis w Europie:

• Pn Włochy - między Mediolanem i Genuą

• Kraje Beneluksu: Bruksela, Rotterdam, Haga, Amsterdam

ENERGETYKA JĄDROWA

Energetyka to dział gospodarki, który zajmuje się wytwarzaniem, magazynowanie i wykorzystaniem energii. Stan rozwoju energetyki w danym państwie to jeden z podstawowych wskaźników określających poziom rozwoju gospodarczego danego kraju.

Kiedy rozpoczęła się era energetyki jądrowej?

W 1942 r w Chicago. Pod trybunami stadionu baseballowego uruchomiono stos atomowy (pierwszy reaktor jądrowy), oznaczano go symbolem CP1 - 2 grudnia 1942 r. Była to pierwsza, kontrolowana reakcja łańcuchowa. Twórcą był Enrico Fermi. Reaktor osiągnął moc 200 wat. W 1943r. przeniesiono go. Efektem tego, co się wydarzyło w grudniu, jest to, że stany zjednoczone mogły wyprodukować bombę jądrową.

Pierwsza doświadczalna elektrownia jądrowa uruchomiona została w 1954r., na terenie Związku Radzieckiego, niedaleko Moskwy w miejscowości Obnińsk. Miała moc 5 megawatów.

Pierwszą przemysłową (komercyjną) elektrownie jądrową uruchomiono w 1956r. na terenie Wielkiej Brytanii. Miała już moc 50 megawatów.

Reaktory jądrowe działające na świecie

Na świecie w reaktorach jądrowych wytwarza się troszkę ponad 17% energii elektrycznej (jest to istotne źródło energii)

Aby można było wyprodukować energię jądrową możemy w tym procesie wyodrębnić następujące etapy:

• Wydobycie i mielenie rud uranu

• Wytwarzanie materiału paliwowego

• Wytwarzanie elementów paliwowych

• Użytkowanie elementów paliwowych w reaktorach jądrowych

• Przeróbka wypalonego paliwa

• Odzysk materiałów rozszczepialnych

• Transport materiałów jądrowych pomiędzy instalacjami przerobu paliwa

• Unieszkodliwianie odpadów radioaktywnych (podstawowym sposobem jest ich składowanie)

Energetyka jądrowa bazuje na rudach uranu. Jest ich pod dostatkiem. Najlepsze rudy zawierają 2-3% uranu. Obecnie eksploatuje się rudy, które zawierają od 0,02 do 0,2% uranu. Dla wyprodukowania 1 kg uranu trzeba przerobić od 0,5 do 5 ton rudy uranu!!! Z 1 kg uranu235 można uzyskać tyle energii, co z 2500 ton umownego węgla lub 1800 ton ropy naftowej.

Najwięksi producenci uranu:

• Kazachstan

• Kanada

• Australia

• Rosja

• Republika Pd Afryki

• Uzbekistan

Od momentu wydobycia pierwszych rud uranu do chwili obecnej wydobyto ponad 2 mln ton uranu naturalnego. Wydobycie ustabilizowało się na poziomie 30 tys ton rocznie, z niewielką tendencją wzrostową w ostatnich latach. Charakteryzując energetykę jądrową trzeba zwrócić uwagę na następujące aspekty związane z jej rozwijaniem:

1. bardzo wysokie koszty budowy

2. bieżące koszty produkcji są stosunkowo niskie

3. musimy pamiętać o zabezpieczeniu dużych ilości wody (do celów chłodniczych) przyjmuje się, że elektrownia jądrowa zużywa 50% wody więcej niż podobnej mocy elektrownia konwencjonalna

4. musimy się kierować zasadą bezwzględnej ochrony przed promieniowaniem, wszystko musi być wykonane z najlepszych surowców, często kontrolowane, a system zabezpieczeń mieć charakter wielopoziomowy

5. lokalizując elektrownie jądrową musimy się liczyć z oporem opinii publicznej

Jak wygląda rozwój energetyki jądrowej na świecie?

Reaktory jądrowe działające na świecie w 2006r.:

Obecnie funkcjonuje 435 bloków energetycznych. Mimo obaw, że rozwój energetyki jądrowej został zahamowany, w tej chwili na świecie buduje się 29 reaktorów.

• Stany Zjednoczone - 103 reaktory,

• Francja - 59 reaktorów,

• Japonia - 55 reaktorów,

• Rosja - 31 reaktorów,

• Korea Pd - 20 reaktorów,

• Wielka Brytania - 19 reaktorów,

• Kanada - 18 reaktorów,

Kraje, które wytwarzają najwięcej energii elektrycznej w reaktorach jądrowych:

• Francja - 78% energii elektrycznej wytwarzanej w tym kraju to energia jądrowa

• Litwa - 72% (ma tylko 1 elektrownię jądrową)

• Armenia - 42% (1 reaktor)

• Belgia - 54% (7 reaktorów)

• Bułgaria - 44% (2 reaktory)

• Słowacja - 57%

• Szwecja - 48%

• Ukraina - 47%

• Stany Zjednoczone - tylko 20%

• Wielka Brytania - 18%

• Rosja - 16%

Czy Polska posiada reaktory jądrowe? Czy rozwijamy ten dział gospodarki?

Tak. Polska posiada reaktory jądrowe. Te reaktory mają charakter doświadczalny. Pierwszym reaktorem jądrowym, który powstał w Instytucie Badań Jądrowych w Świerku pod Warszawą jest reaktor badawczy EWA, który był eksploatowany w 1958-1995r. Od 1995r. nie funkcjonuje, miał być rozebrany, ale wstrzymano te pracy. Od 2002r. jest eksploatowany jako przechowalnik wypalonego paliwa jądrowego z drugiego reaktora MARIA. Początkowa EWA miała moc 2 megawatów, a potem wzrosła do 10megawatów. MARIA została wybudowana w 1974r. też w Instytucie Badań Jądrowych w Świerku pod Warszawą. Funkcjonuje do dzisiaj. Ma moc 30 megawatów. W tej chwili jedyny czynny reaktor w Polsce. Stosowany jest do badań fizycznych, do naświetlania materiałów promieniotwórczych, w celach szkoleniowych, itd. W latach 70 rozpoczęliśmy pierwsze prace związane z budowa elektrownii jądrowej. Rozpoczęto ja budować w okolicach Żarnowca, nad jeziorem Żarnowieckim, ale kryzys spowodował, że nie było pieniędzy na kontynuowanie tej budowy. Prace się przeciągały, w międzyczasie doszło do awarii jądrowej w Czarnobylu. Rozpoczęły się protesty opinii publicznej. W końcu podjęto decyzje o wstrzymaniu dalszej budowy tej elektrownii. Miała mieć ona moc ponad 800 megawatów. Rozpoczęliśmy już szkolenie fachowców na Węgrzech.

Jedynym miejscem składowania odpadów promieniotwórczych jest Krajowe Składowisko Odpadów Promieniotwórczych, które znajduje się w Różanie. Wykorzystane do tego są stare porty wojskowe. Miejscowość ta znajduje się 20 km od Ostrołęki. Istnieje od 1961 r.

Czy powinniśmy w Polsce rozwijać energetykę jądrową?

Ta sprawa została przesądzona. Gabinet premiera Tuska podjął decyzje o rozwoju energetyki jądrowej w Polsce. Do 2020r. planowana jest budowa dwóch elektrownii jądrowych. Najpierw w Żarnowcu. Druga lokalizacja to miejscowość Klępicz nad Notecią. Elektrownia jądrowa planowana jest także w Bełchatowie.

10 elektrowni jądrowych jest w odległości mniejszej niż 300 km od granic Polski. A więc budowa elektrowni jądrowych w Polsce specjalnie naszej sytuacji, jeśli chodzi o zagrożenie radiologiczne nie zmieni.

Radon - jest bezbarwnym, bezwonnym, radioaktywnym gazem szlachetnym. Powstaje jako produkt rozpadu radu, który z kolei powstaje z rozpadu obecnego w skałach uranu. Jest to najstabilniejszy izotop radu. Jest ośmiokrotnie cięższy niż średnia ciężkość gazów atmosferycznych. Z tego względu emitowany przez skały gromadzi się w zagłębieniach terenu, migruje i zatrzymuje się w piwnicach, a z piwnic przedostaje się do naszych mieszkań.

Najwięcej izotopów promieniotwórczych znajduje się w skałach pochodzenia magmowego (granity), metamorficznych. Znacznie mniej w skałach osadowych.

Statystyczny mieszkaniec Zakopanego otrzymuje w ciągu życia półtora razy większa dawkę napromieniowania niż mieszkaniec Polski centralnej.

LASY

Definicja lasu:

• Las jest to jeden z zasobów przyrody, stanowiący kompleks roślinności spoistej dla danego regionu biogeograficznego, wyróżniający się dużym udziałem drzew rosnących w zwarciu wraz ze światem zwierzęcym oraz różnymi czynnikami przyrody nieożywionej.

Podstawy prawne ochrony lasów - znajdują się w ustawie o lasach z dn. 28 września 1991r.określa zasady ochrony, gospodarowania lasem itd. Tą ustawę można znaleźć w Dzienniku Ustaw nr 45 2005r. Art. 3 tej ustawy definiuje nam, co nazywamy lasem:

• Las to grunt, teren, o zwartej powierzchni wynoszącej, co najmniej 0,1 ha, pokryty roślinnością leśną, czyli drzewami i krzewami, runem leśnym lub przejściowo jej pozbawiony. Grunt przeznaczony do produkcji leśnej. Grunt stanowiący rezerwat przyrody. Grunt wchodzący w skład Parku Narodowego. Budowle związane z gospodarką leśną (leśniczówki, miejsca składowania drewna, parkingi leśne)

Funkcje lasów:

• Przyrodnicze

• zwarta, wielowarstwowa roślinność ogranicza erozję gleb, chroniąc je przed nadmiernym nagrzewaniem i parowaniem; utrzymywanie spoistości gleb i zapobieganie przenoszeniu się piasku i powstawaniu wydm.

• regulacja stosunków wodnych, tzw. funkcja wodochronna; zwiększenie wilgotności powietrza

• regulacja ruchów mas powietrza

• poprawa składu chemicznego troposfery

• obszar intensywnej fotosyntezy

• miejsce życia dla różnych gatunków zwierząt i roślin

• Gospodarcze

• rośnie rola drewna jako surowca w przemyśle celulozowo-papierniczym (Ostrołęka, Kostrzyn)

• meblarstwo (Swarzędz)

• budownictwo

• zmniejszenie ilości stref powodziowych w rolnictwie; naturalna bariera ochronna

• dostarczane są „owoce lasu”

• zużycie jako podkłady kolejowe i podpory w kopalniach (zmniejszyło się)

• pozyskiwanie drewna jako źródła energii (na ograniczoną skalę i niemal wyłącznie na wsi)

• gospodarka łowiecka (ostatnio rozwój za sprawą kapitałów zagranicznych

• Społeczne

• obszar dogodny do pełnienia funkcji rekreacyjnej (rozbudowa i powstawanie wielu nowych ośrodków wypoczynkowych i sanatoriów)

• korzystne oddziaływanie na zdrowie człowieka

• walory turystyczne; uatrakcyjnienie krajobrazu

• inspiracje twórcze dla artystów

• znaczenie naukowe (rezerwaty i parki)

Lasy ok. 10 tys. lat temu pokrywały ok. 60% powierzchni kontynentów bez Antarktydy.

Ekspansja rolnictwa, powiększenie terenów zajmowanych przez osadnictwo, terenów wykorzystywanych do celów komunikacyjnych, pod przemysł, rekreacje systematycznie powodowało zmniejszenie się powierzchni zalesionych.

W tej chwili lasy pokrywają ok. 30% powierzchni kontynentów bez Antarktydy.

Charakteryzuje się to współczynnikiem lesistości, który pokazuje, jaki procent danego obszaru pokryty jest lasami.

W skali świata następuje ciągłe zmniejszanie się tego współczynnika. Ubytki powierzchni leśnych dotyczą głownie tropikalnych lasów deszczowych. W krajach wysokorozwiniętych następuje pewien przyrost powierzchni zalesionych.

Najważniejsze kompleksy leśne w skali świata:

• lasy tropikalne

• lasy porastające w rejonie równika oraz lasy występujące w strefie monsunowych

• powierzchnia lasów tropikalnych wynosi ok. 14 mln km² (powierzchnia Europy wynosi ok. 10 mln km²)

• największym kompleksem jest Selwa - puszcza Amazońska, znajduje się na terenie Niziny Amazonki

• drugim kompleksem są lasy porastające kotlinę rzeki Kongo w Afryce

• lasy półwyspu Indochińskiego

• lasy równikowe (ok. 5 mln km²)

• cechą charakterystyczną tej formacji jest:

• wielka różnorodność gatunkowa

• bardzo duża produktywność biologiczna

• intensywna eksploatacja (na ich terenie rośnie twarde, szlachetne drewno, bardzo cenione - mahoń, heban, balsa, palisander, drewno tekowe, drewno żelazne)

• tajga

• zajmuje powierzchnie ok. 12 mln km²

• znajduje się głównie w Rosji, Kanadzie, USA(Alaska) oraz w państwach skandynawskich

• cechuje się:

• małą różnorodnością gatunkową drzew

• bardzo powolnym przyrostem masy drzewnej (im dalej na północ tym mniejszy przyrost)

• pozyskuje się głównie drewno miękkie: świerk, brzoza

• lasy pokrywają te potrzeby przemysłu papierniczego, meblarskiego, drewno jest wykorzystywane do produkcji materiałów konstrukcyjnych

• lasy mieszane i lasy liściaste

• występują w strefie klimatów umiarkowanych ciepłych

• bogatsze gatunkowo niż tajga (bo klimat cieplejszy i gleby bardziej żyzne)

• to, że gleby są żyźniejsze powoduje karczunek tych lasów

• pozyskuje się głównie miękkie drewno: sosna, modrzew, klon; z twardszych: buk, grab, dąb

• mają stosunkowo niewielkie znaczenie, bo w chwili obecnej zajmują 0,7 mln km² powierzchni

• podzwrotnikowe lasy liściaste

• zajmują powierzchnie 7 mln km²

• południowe Chiny, północne Indie, pd Brazylia, pd Afryka

• lasy górskie

• dość zróżnicowane, w zależności od strefy klimatycznej i wysokości nad poziomem morza

• powierzchnia ok. 1 mln km²

• największe znaczenie maja w Chinach, Kanadzie, USA, Brazylii, Europie, krajach alpejskich

LESISTOŚĆ

Wskaźniki lesistości są zróżnicowane.

Największy wskaźnik - kraje w strefie równikowej, niektóre kraje w strefach klimatów umiarkowanych.

Najmniej zalesione, bądź bezleśne - kraje w strefie pustyń, półpustyń (strefy zwrotnikowe, podzwrotnikowe)

Kraje, których współczynnik lesistości jest większy niż 50%:

• Gabon - prawie 90%

• Papua Nowa-Gwinea - prawie 90%

• Demokratyczna Republika Konga

• Finlandia - prawie 77%

• Japonia

• Szwecja - ok. 75%

• Brazylia

• Indonezja - powyżej 50%

Wskaźnik lesistości w Polsce: (2008r.) - 29% powierzchni

Dążymy do tego, aby wyniósł on 33%

Lasy w Polsce:

• Bory - lasy iglaste

• Bory suche - porastają obszary o najsłabszych glebach, poziom wody - głęboki; występuje sosna, brzoza, dąb, jarzębina; poszycie - ubogie; świat zwierzęcy - ubogi

• Bory świeże - występują na trochę lepszych glebach, glebach bielicowych; podstawowe drzewo - sosna(lepiej rozwinięta, lepszej jakości), brzoza, osika, dąb; poszycie - bardziej bogate: jeżyny, maliny, jałowiec; bogatszy świat zwierzęcy: dziki, sarny, drobne ssaki

• Bory wilgotne - porastają obszary podmokłe, częściowo zabagnione, bezodpływowe; poza sosnami (nie są już tak dorodne) brzoza, osika, dąb, olcha, wierzba; poszycie tworzy wierzba krzewiasta, kruszyna; runo - roślinność torfowiskowa; świat zwierząt - łosie, cietrzewie

• Bory mieszane

Najważniejsze bory w Polsce: Bory Tucholskie, Bory Stobrawskie, Bory Dolnośląskie.

• Grądy - zbiorowisko liściastych lasów wielogatunkowych oraz mieszanych głównie z jodła i modrzewiem

• Występują na bardziej żyznych glebach, zasobnych w węglan wapnia; poszycie i runo - bogate; świat zwierzęcy - bogaty

• Zajmują ok. 8% powierzchni w Polsce

• Lasy łęgowe

• Wierzba, olcha, jesion, wiąz

• Występują w formie szczątkowej, gdzieniegdzie porastając w formie zwartej brzegi rzek i jezior

• W korytach większych rzek - lasy wierzbowe

• W korytach mniejszych - lasy olchowe, wiązowe, jesionowe

• Związane są z glebami dość żyznymi, silne nawilgoconymi

• Olsy

• Występują na zabagnionych niskich torfowiskach

• Olcha (olsza), jesion, wierzba

• Lasy górskie dzielimy na:

• Lasy regla dolnego

• Występują od 1150 m n.p.m. do 1500 m n.p.m.

• Składem gatunkowym poszyciem zbliżone są do grądów

• Bór regla górnego

• Lasy świerkowe, domieszki innych drzew: buk, jodła

• Piętro kosodrzewiny

• Bór kosówkowy

• Skarłowaciała sosna górska

• Piętro kosodrzewiny znajduje się w Karpatach na wysokości 1500-1800 m n.p.m., w Sudetach o 200 metrów niżej

Powierzchnia lasów na koniec roku 2008 wynosiła troszeczkę ponad 9 mln ha. Współczynnik lesistości - 29%

Powierzchnia lasów, a zatem wskaźnik lesistości od 1946r, systematycznie się zwiększają. (Wskaźnik w 1946r. - 21%)

Najszybciej rósł nam wskaźnik lesistości w okresie powojennym (od 1946 do początku lat 70')

Lesistość w Polsce (województwa):

• Lubuskie - 49%

• Podkarpackie - 37%

• Pomorskie - 36%

• Łódzkie - zaledwie 21% (najmniej)

• Mazowieckie - 22,4%

• 
  Lubelskie - 22,6%

Lesistość w województwie łódzkim według powiatów: (2006)

• cały powiat - 20,6%

• powiat kutnowski - najmniejszy wskaźnik lesistości w skali Polski - 4,7%

• powiat łęczycki - 5,4%

• powiat łowicki -9,4%

• powiat tomaszowski - 30,6%

• powiat opoczyński - 31%

• powiat bełchatowski - 29,7%

Lasy publiczne - lasy będące własnością Skarbu Państwa:

• lasy, które znajdują się w zarządzie przedsiębiorstwa, lasy państwowe

• lasy znajdujące się na terenie Parków Narodowych

• lasy znajdujące się w zasobach własności rolnej Skarbu Państwa

lasy mogą należeć do poszczególnych gmin

Lasy prywatne - stanowiły 18,1% wszystkich lasów.

Prywatyzacja lasów - nie ;)

Przedsiębiorstwo Lasy Państwowe: (struktura)

• dyrekcja generalna Lasów Państwowych, dyrektora powołuje i odwołuje Minister Środowiska

• regionalne dyrekcje Lasów Państwowych - mamy ich 17 ( W Szczecinie największy, najmniejszy w Krakowie)

• Nadleśnictwo - na czele Nadleśniczy (mamy 431 Nadleśnictw) dzieli się na kilkanaście lennictw (na czele leśniczy, pomaga mu podleśniczy)

77,3% składu gatunkowego naszych lasów zajmują drzewa iglaste. W 1946 r. drzewa iglaste stanowiły 87% składu gatunkowego naszych lasów.

Najczęściej spotykane drzewa to sosna i modrzew - 69% składu gatunkowego naszych lasów, świerk - 5,8%, jodła - 2,5%

Drzewa liściaste stanowią 22,7%. W 1946 stanowiły 13%

Najczęściej spotykane to dąb, jesion, klon, jawor i wiąz.

(ok. 6,2%)

3

31

---