Wykład I.

Sztuka ogrodowa jest szczególnym rodzajem sztuki w której stworzona przez człowieka kompozycja realizowana jest z inspiracji natury.

Są to wydzielone przestrzenie, wnętrza usytuowane na świadomie założonym układzie, kanwie kompozycyjnej.

W kompozycji wykorzystuje się elementy rzeźby terenu i jej pokrycie a więc formy zastanego krajobrazu.

Podstawowe znaczenie w każdym założonym ogrodzie mają wiec tworzywa roślinne, z których kształtowane są rozmaite elementy przestrzenne oraz rzeźba terenu, wody.

Elementy budowlane i rzeźbiarskie- występują jako uzupełniające.

Tworzywo roślinne: drzewa, krzewy, krzewinki, byliny, r. zielne- cechują określone cechy plastyczne, wielkości, kształt, siła wzrostu, struktura, barwy.

Ogrody: są więc układami dynamicznymi zmieniającymi się w czasie i przestrzeni w wyniku wzrostu i rozwoju roślinności.

Żywe tworzywo roślinne zmienia swój wygląd i rozmiary, wymaga ciągłej i fachowej pielęgnacji.

Okresy:

-młodości,

-dojrzałości,

-starości.

Najstarsza nazwa ogród oznacza przestrzeń wyodrębnioną z otoczenia przez zamknięcie i oddzielenie ogrodzeniem , przeznaczona do upraw roślin użytkowych lub ozdobnych.

Nazwa park pojawiła się w XVIII w, kiedy powstały ogrody krajobrazowe.

Cechą charakterystyczną ogrodów krajobrazowych jest powiązanie przestrzeni kompozycyjnie z otaczającym krajobrazem.

Dziś:

Ogród- układ przestrzenny w środowisku przyrodniczo- geograficznym, ukształtowany plastycznie i funkcjonalnie odp do przeznaczenia i programu użytkowego.

Kształtowany według poglądów.

Założenia ogrodowe: bulwary, aleje, promenady. Wieczny ogród, rajski, wieczna Arkadia, raj biblijny, oaza spokoju, szczęśliwości.

Na przestrzeni wieków ogród odzwierciedla zmiany postaw człowieka w stosunku do otaczającej go przyrody:

-od zaspokojenia potrzeb czysto utylitarnych do potrzeb wyższego rzędu.

-Artystycznego- ogrody użytkowe, kultowe, reprezentacyjne, wypoczynkowe.

W każdym ogrodzie zapisane są określone treści wynikające z postaw filoz.

Wszystkie ogrody- konkretna funkcja.

W kolejnych epokach- 2 podstawowe koncepcje kompozycyjne:

-zał. Ogr zakładane na planie regularnym- geometryczne.

-na planie nieregularnym- układy swobodne (naśladują naturę)

-formy pośrednie: układy geometryczno- swobodne (zlożone)

EPOKI: starożytność, średniowiecze, nowożytność, nowoczesność.

OGRODY STAROŻYTNE:

Ogrody: Egiptu, Mezopotamii, Persji, Grecji, Rzymu.

Ogrody starożytności wykształciły typ ogrodu z zastosowaniem rygoru geometrycznego.

Sprzyjała bliskość Nilu, potrzeba zieleni w suchym i gorącym klimacie.

OGRÓD EGIPSKI: układ przestrzenno- funkcjonalny prosty, regularny, osiowy, symetryczny, zamknięty, jednoprzestrzenny, zw z architekturą.

Ogrody miały charakter ozdobny i użytkowy. Roślinność: sykomory. Palmy daktylowe, drzewa oliwne, figowe, laurowe, granaty, akacje afr, tamaryszek, papirusy, lotosy, winnice.

Przy świątyniach: aloes, anyżek, koper, mak, mięta, piołun

OGRODY MEZOPOTAMII: rozwojowi ogrodu sprzyjały suchy i gorący klimat.

Układ przestrzenny- przeważnie regularny, otoczony murem, często tarasowym.

Elementy przestrzenne: budowle z wysokimi tarasami, wiszące ogrody.

Roślinność: palma daktylowa, modrzew, cyprys, mimoza, winorośl.

Najsłynniejsze wiszące ogrodu Babilonu: zostały zbudowane na polecenie króla Nabuchodonozora II- Wiszące ogrody królowej Semiramidy w Babilonie

OGRODY PERSJI: rozwojowi sprzyjało ogromne zamiłowanie persów do flory i fauny, wysoka wiedza ogrodnicza i inżynierska.

Główny układ- osie krzyżujące się pod kątem prostym (kanały, drogi).

Często powiązania ogrodu ze zwierzyńcem.

Elementy przestrzenne: okazałe budowle, urządzenia wodne w postaci kanałów, basenów i fontann.

Roślinność: cytryny, cyprysy, pomarańcze, jaśminy, róże, piwonie.

OGRODY GRECJI: zamiłowanie Kreteńczyków do przyrody zwłaszcza do roślin.

Rodzaje ogrodów: święte gaje przy świątyniach ołtarzach, ogrody publiczne, przy instytucjach, przy agorach, ogrody królewskie, świątynne, prywatne.

Ogrody prywatne- w środku znajdował się perystyl z basenem - tutaj wystawiano kwiaty w naczyniach.

Układ przestrzenny: prosty, zamknięty.

Cecha charakterystyczna: skromność i prostota

Elementy przestrzenne: (naczynia, altany)

Funkcje: użytkowa, wypoczynkowa, dydaktyczna.

OGRODY RZYMU:

Rodzaje: miejskie ogrody domowe, ogrody cesarskie, publiczne, ogrody wokół term.

Układy: prostokątny, osiowy, symetryczny, zamknięty.

Ogród w perystylu jest otoczony kolumnadą którą podkreślały szpalery ciętych drzew i krzewów (żywopłoty z bukszpanu cisów, cyprysów, w różnych kształtach)

Termy- łaźnie rzymskie dostępne dla wszystkich obywateli, zespół okazałych budowli o bogatym programie.

Ogrody cesarskie- wspaniałe założenie ogrodów związane z pałacami cesarskimi. Często przy ogrodach cesarskich zwierzyńce. Niektóre udostępnione na użytek miasta.

Elementy przestrzenne: okazałe budowle, bogate w zestaw urządzeń wodnych.

Formacje roślinne: gaje lasy, łąki, winnice.

Rośliny: platany, lilie, bluszcze.

Funkcje: społeczna dydaktyczna

Ogrody średniowieczne- V-XIV w.

Dwie formacje stylu: romański, gotycki.

Rodzaje ogrodów:

-Ogrody klasztorne: ogrody uprawne, wirydarz, ogrody szpitalne, ogrody cmentarne, ogrody opackie.

-Ogrody zamkowe: zielnik, ogrody zabaw, ogrody użytkowe, zwierzyniec, ogrody miejskie publiczne tzw Prato.

Ogrody klasztorne: pod względem układu przestrzennego i rodzaju powiązań z przestrzenią

- cenobijne

- eremickie.

Wirydarz- kształt i wielkość określała reguła zakonna - akcent środkowy - studnia, fontanna.

Ogrody uprawne- w bezpośrednim sąsiedztwie klasztoru dostarczały owoców i warzyw.

Ogrody zamkowe- małe kuchenne.

Ogrody zabaw- łąki kwietne.

Zwierzyniec- przy zamkach królewskich i książęcych.

Menażerie.

Ogrody miejskie publiczne tzw. Prato

OGRODY RENESANSOWE: 15-16wiek, `'szkoła włoska'' kolebka Włoch.

Typowe cech ogrodów renesansowych- to powiązanie kompozycji z budynkiem, budynek jest dominanta w całym założeniu, geometryzacja przestrzenna w formie układów osiowych, symetrycznych, kwaterowych, zamkniętych.

Dwa układy:

Układ osiowy- na jednej osi dziedziniec dom kwatery i budowle ogrodowe

Układ centralny- budowla punktem centralnym.

Rodzaje włoskich ogrodów renesansowych: ze względu na układ ogrodu, ukształtowanie terenu, formę zabudowy:

Ogrody dziedzińcowe

Ogrody kwaterowe

Ogrody tarasowe

Elementy przestrzenne: parter ogrodowy, labirynt.

Elementy budowlane: tarasy, budowle, groty, mury, kaskady.

Giardino secreto- wydzielona do wypoczynku część ogrodu.

Parter ogrodowy- jednorodne kwatery na planie kwadratu podzielone drogami jednakowej szerokości obramowane niskim żywopłotem.

Labirynt- błędnik to motyw ogrodowy zakładany w obrębie kwater na planie kwadratu lub koła.

Kręte ścieżki między równoległymi żywopłotami.

• Wykład II.

• Renesansowe ogrody botaniczne

Włochy - Villa lante

Francja - Blois, Villandry

Anglia - Hampton Court, Wilton House

Polska - ogrody zamkowe: Wiśnicz, Łowicz, Zamość, Tenczyn

-ogrody pałacowe: Magilany, Balice, Łobzów

-ogrody klasztorne: Kraków, Lublin, Kalisz, Bernardynów, dominikanów

Ogrody renesansowe: -`ogrody włoskie'

-powiązanie kompozycyjne z budynkiem

-układ osiowy

-typy: dziedzińcowe, kwaterowe, tarasowe

-schody, rampy, elementy wodne

-lawenda, irysy itp.

BAROK- k. XVI- poł XVIII w.

Barok - nowy kier w architekturze, urbanistyce i sztuce ogród

Kolebka ogr barok- Francja- tzw szkoła francuska. Andre le Notre- najsłynniejszy twórca ogrodów w tym czasie- wersal.

-ogrody barokowe są składnikiem wyposażenia pałacu, stanowiąc jego dopełnienie programowe i przestrzenne

-poszczególne elementy układu ogrodu łączą się ze sobą poszczególnymi wnętrzami i z bryłą pałacu

-układy wielownętrzowe

Cechy ogólne ogr barokowych:

-dążenie do kontrastu

-duża skala rozwiązań

-powiązanie z otaczającą przestrzenią, krajobrazem

Układy przestrzenne ogr barok:

-układ osiowy i dwuosiowy

-promieniste, dwupromieniste i trój..

-układy złożone-mieszane

Układ funkcjonalny ogrodów barok: budynek, ogród na wspólnej osi wg następującej kolejności:

- aleje

- dziedzińce wyjazdowe(2do5)

- budynek mieszkalny- pałace, rezydencje

- ogród

- zwierzyniec(za z boku ogr)

Tworzywo rośl ogrodów barokowych opiera się głównie na gat rodzimych

Dominowały bryłowe formy:

-szpalery- grab lipa wiąz ostrokrzew

-aleje- kasztanowiec, lipa holenderska, dąb

-boskiety- lipa wiąz buk kasztan

-rosl kubłowe -laur róża

Elementy przestrzenne ogr barok:

a)partery ogr- płaski kwietnik o zarysie geometrycznym z różnego rodz ornamentem, może stanowic gazon albo składać się z basenów

b)szpalery- drzewa krzewy zasadzone w szeregu

c)aleje droga kołowa lub piesza, między drzewami

d)boskiety- zwarty masyw drzew i krzewów

e)wgłębnik- płaski trawnik z obniżoną częscią środkową

f)sale gabinety ogr., wnętrza ogr. sytuowane w boskietach

g)teatry ogr z tworzywa rośl

h)labirynty- kręta droga wśród szpalerów o skomplikowanej siatce asymetrycznie prowadzacej do innych dróg na planie owalu prostokąta, wieloboku z salami, gabinetami, fontannami, basenami. Wiele wyższe i „b. Skomplikowane” od labiryntów renesansowych

• Ogrody baroku

-Francja- Wersal, Tuleries

-Niemcy- Herrenhausen

-Austria- Belweder

-Anglia

-Rosja -Petersburg

*zamkowe- Krzyżtopór, Podhorce, Oleszyce

*pałacowe- Wilanów, Puławy, Łańcut, Białystok, Nieborów Radzyń Podl, Warszawa-Ogród saski i Ujazdów

Ogrody barokowe- francuskie

-monumentalość, efektywność, reprezentacyjność, bogactwo, kontrastowośc

-pałac jest gł. Dominantą a jego środek i oś główna akcentował salon otwarty na ogród

-układ osiowy prosty, złożony

-rodz ogrodów przy pałacach, rezydencjach, miejskie ogrody, publiczne(botaniczne, bulwary, promenady, ogr miejskie)

-formy i el przestrzenne- partery, boskiety i wnętrza ogrodowe (sale gabinety), wgłębniki, aleje, oranżerie, zwierzyńce.

• Ogr krajobrazowe w XVIIIw

-podstawowe znacz maja el. Roślinne, rzeźbiarskie są uzupełnieniem i stos w niewielkiej liczbie w ścisłym powiązaniu z ef plastycznymi roślinności

-granice ogr miały zacierać się przechodząc niepostrzeżenie w otaczający krajobraz

-aha- urządzenie do rozgraniczenia ogrodu uniemożliwiając jego przekroczenie a jednocześnie nie zasłaniające widoku na krajobraz

• Szata rośl ogr krajobr

-nowe gat sprowadzone do Europy w XVII i XVIII w wprowadzone do ogrodów

-miłorząb dwuklapowy, cedr

-magnolia, różanecznik, azalia, hortensja, wierzby babilońskie

-rośl jednoroczne, byliny

-samotnik- pojedyńcze drzewo na wolnej przestrzeni

• Elementy przestrzenne ogrodów krajobrazowych

-stosowanie samotników

-pełnia funkcję dominanty

-klomby- kilka, kilkanaście drzew

-stopniowanie

-drzewiasto-krzew

-krzew

-krzew-kwiatowe

-rabatowe, kwiatowe

-grupy drzew

-sytuowane w ukł nieregular

-popularne zestawienia drzew w ogr

-trawnik

-murawa- w skł roślinności wchodzą rośl trawnikowe+ozdobne

-budowle ogrodowe- mostki łaźnie meczety, groty, świątynie, piramidy

-domki, chaty wiejskie, pawilony, prezentujące zainteresowanie wsią

-młyny

• Nurty ogrodów krajobraz w Polsce

-nurt sentymentalizmu- wywodzi się z nazw ang-chińskich, są to układy rozdrobnione, pokawałkowane o małej jednolitości, niedostatecznym powiązaniu z otaczającym krajobrazem

WYKŁAD 3

Klasyfikacja terenów zieleni

Zasada funkcjonalności

Tereny zieleni spełniają funkcję wypoczynku spośród 4 zasad funkcji miasta, jako obszary stałego miejsca pobytu mieszkańców (tereny zieleni wynoszą ok. 15-40 % obszaru miasta)

Najważniejszą z funkcji terenów zieleni jest funkcja usługowa której charakter zalezy od rodzaju usług: kulturalne, społeczne, gospodarcze i techniczne

Podział terenów zieleni

I. Otwarte

-parki spacerowo- wypoczynkowe

-parki ludowe

-zieleńce

-bulwary i promenady

II.Tereny zieleni specjalnego przeznaczenia

-pasy zieleni izolacyjnej

-zieleń towarzysząca komunikacji

-ogrody dydaktyczne

-pracownicze ogrody dydaktyczne

-cmentarze

-parki i ogrody zabytkowe

III.Tereny zieleni towarzyszące różnym obiektom

-zabudowaniom osiedlowym i indywidualnym

-obiektom usług:kulturalno- społecznych,

-handlowo-przemysłowych

-usług gospodarczych

-usług technicznych

IV.Tereny gospodarki rolniczej, ogrodniczej, leśnej

-gospodarstwa ogrodnicze oraz szkółki drzew i krzewów ozdobnych

-gospodarstwa produkcyjne

-gospodarstwa rolniczo hodowlane

-lasy

V.Tereny zieleni wypoczynkowej

-bazy i ośrodki wypoczynkowe, lądowe, przyleśne, przywodne

-lasy komunalne (parki leśne)

I.Otwarte

1)Parki spacerowo- wypoczynkowe

-na terenach osiedlowych lub ich granicach

-służą do wypoczynku biernego

-są terenami ogólnodostępnymi- otwartymi

-zależnie od powierzchni i lokalizacji rozróżnia się parki centralne i dzielnicowe

Park centralny np. Central Park Manchatan-340 ha

-pow 15-20 ha

-centralna lokalizacja wzg. dzielnic

-izochrona 20-30 min.

-Park Mochydło w Warszawie 37 ha

-Park La Villette- Paryż

-St. James Park- Londyn

-Park Saski w Lublinie

Park dzielnicowy

-pow. 5-8 ha

--centralna lokalizacja wzgl. Dzielnicy

-promień obsługi 500 m

-dwa kierunki kształtowania :*architektoniczny *krajobrazowy; np. Cingler Park- Praga, Bródno park w dzielnicy Targówek

2)Park ludowy

-na terenach osiedlowych lub w ich granicy oraz na terenach zain.

-służą do wypoczynku czynnego

-ogólnodostępne

-obszar od 20 do kilkuset ha

-zasięg obsługi 2-6 km izochrona 30-40 m

-przyjmuje się że będzie korzystać do 15% mieszkańców miasta

-20-60 m2/użytkownika

-Park Ludowy w Lublinie

Wojewódzki Park Kulturalny i wypoczynkowy w Chomowie- 60 ha

3)Zieleńce

-na terenach osiedlowych

-do wypoczynku biernego

-ogólnodostępne

-powierzchnia 1-2 ha

-zasięg obsługi 300m

-tereny wyłączone z komunikacji przejazdowej, dojścia nie powinny się krzyżować z orientami komunikacyjnymi

Zieleńce zakładane przy budynkach użyteczności publicznej służą do podkreślania ważności miejsca i krótkotrwałego odpoczynku przechodniów

-skwer miejski w Puławach

-skwer miejski Paryż

4)Promenady i bulwary

Promenady

-ulica szerokości 15-18 m

-najodpowiedniejszy jest układ z jezdnią po jednej str. i szerokim pasem zieleni po drugiej np. we Wrocławiu

Bulwary

-Sytuowane nad wodą

-często towarzyszy im im ciąg komunikacji kołowej

-nad rzekami skł. Się z 2 poziom.

-dł. do kilku kilometrów

np. Bulwar nadwodny w Krakowie, Bulwar Piastowski w Szczecinie, Bulwar w Nicei

Do obsadzania promenad i bulwarów- drzewa wysokie silnie rozrośnięte o szerokich wodach

II.Tereny zieleni specjalnego przeznaczenia

1)Pasy zieleni izolacyjnej

-funkcja higieniczno-sanitarna (tłumią hałas, zatrzymują kurz, zapora przeciwwiatrowa)

-szerokość 100-2000 m

Przeciwwiatrowe- prostopadłe do kierunku wiejącego wiatru w Polsce poł.-zach

-??????????

2)Zieleń towarzysząca komunikacji

dzieli się na:

-tereny zieleni ulicznej

-drogowej

-kolejowej

*zieleń towarzysząca kom. ulicznej (miejskiej)

-wpływa na poprawę war. mikroklimatycznych miasta

-poprawa warunków zdrowotnych

-drzewa umieszczone w pasach trawnikowych lub w chodnikach

-nie należy sadzić drzew o szerokich koronach

-na pasach trawnikowych do 2m.

W przekroju ulicznym wyróżnia się:

-pas środkowy

-pasmo torów tramwajowych

-pasma ruchu pieszego

-przy budynkach

*zieleń towarzysząca kom. drogowej

-funkcje ochronne, przeciwśniegowe- bezpieczeństwo i estetyka

-sztywna linia drogi zostaje złagodzona utopiona w krajobrazie

-najlepsze obsadzenia asymetryczne

*zieleń na terenach kolejowych, ma na celu:

-zwiększyć bezpieczeństwo ruchu

-izolację przeciwdźwiękowa i przeciwpyłową, przez zakładanie zwartych pasów zadrzewień podbudowanych krzewami

-poprawiają wartość estetyczną takich obiektów jak: dworce, transformatornie

3)Ogrody dydaktyczne

-tereny zamknięte

-prowadzone w celach naukowych i populizatorskich

-częściowo służą wypoczynkowi

-wyróżnia się ogrody:

*botaniczne

*zoologiczne

*technologiczne

*etnograficzne- skansen

*Ogrody botaniczne

-lokalizuje się na peryferiach miasta

-powierzchnia od kilku do kilkunastu ha

-urozmaicona rzeźba terenu, naturalny zbiornik wodny

Podstawowym układem przestrzennym jest podział na różne gałęzie nauki- systematyka, morfologia

*zoologiczne

-na peryferiach miast

-pow. 40-50 ha

-powinny sąsiadować z dużym obszarem zieleni i naturalnym

-15%-tereny o nachyleniu południowym

-teren o kształcie prostokąta kierunek wschód- zachód, co pozwala na usytuowanie wybiegów dłuższymi bokami

-drogi piesze 2,4-3m, kołowe, niedostępne dla zwiedzających- gospodarcze

*ogrody etnograficzne- skansen

-gromadzi się w nich i ochrania kulturę i sztukę regionalną a zwłaszcza architekturę. Zbiory te są grupowane na wolnym powietrzu na tle zieleni

4)ogrody działkowe (pracownicze)

-lokalizuję się między blokami, na terenach osiedli, na obrzeżach osiedli w pasach zieleni izolacyjnej

-tereny zamknięte

-powierzchnia 3-15 ha- poj działka 300-500 m2

-promień obsługi nie powinien przekraczać 1,5-2 ha

-droga szerokości 4-5m

5)ogrody cmentarne

Zależnie od przeznaczenia

-cmentarze komunalne

-wyznaniowe

-wojenne

-pamiątkowe

Teren musi mieć glebę przepuszczalna o małej zaw. wapnia oraz poziomu wody gruntowej 1,8m

Wielkość oblicza się na podstawie danych statystycznych określanych roczną liczbą zgonów pomnożona przez odpowiedni współczynnik i pow. grobu

60%- pow. grzebalna

40%- zieleń, drogi główne, place, część administracyjno gospodarcza

6)ogrody zabytkowe

-są pozostałością dawnych kompozycji ogrodowych

III. Tereny zieleni towarzyszące różnym obiektom

-tereny wokół pewnych obiektów lub ich zespołów służą określonym grupom ludności

-ograniczenie dostępne lub niedostępne dla ogólnego użytkowania

-zieleń przy obiektach spełnia funkcję ochronna, wypoczynkową

1)Zieleń towarzysząca zabudowaniom indywidualnym i osiedlowym

*zieleń osiedlowa- funkcja wypoczynkowa, izolacyjna i plastyczna, wypełnia i łączy wolne przestrzenie między zabudową, występuje wśród stałej zabudowy w postaci zieleńców i ogrodów osiedlowych. Program ogrodów osiedlowych przewiduje tereny przeznaczone do cichego wypoczynku osób, izolowanych placów, zabaw dla dzieci i młodzieży, boisk sportowych oraz urządzeń gosp. (osłony, śmietniki)

-odpowiednia izolacja roślin

-garaże

*zabudowania indywidualne

-faza ozdobnych ogródków i działek przydomowych

-funkcjonalnie teren ogrodu powinien dzielić się na:część dekoracyjną (od str. wejścia); część wypoczynkową; część gospodarczą

Zieleń na działkach indywidualnych nie podlega tak ścisłym przepisom jak zieleń osiedlowa

2)zieleń towarzysząca obiektom usług kulturalno społecznych

a)zieleń towarzysząca obiektom administracji

-zieleń w postaci reprezentacyjnych zieleńców i placów ozdobnych przy gmachach urzędów -funkcja dekoracyjna, plastyczna

b)zieleń towarzysząca obiektom szkolnictwa i oświaty

-wyst. na terenach ogrodów dziecięcych wokół szkół, burs i sierocińców oraz wyższych uczelni

-F. dekoracyjna, użytkowa i plastyczna

Ogrody Jordanowskie

c)towarzysząca obiektom kultury i sztuki

-w postaci różnej wielkości założeń ogrodowych wokół takich obiektów jak domy kultury

d)tow. Obiektom służby zdrowia i opieki społecznej

-przy żłobkach

-przy szpitalach, przychodniach, uzdrowiskach, domach starców

-obiekty kultury fizycznej i sportu

3)towarzysząca obiektom usług handlowych i przemysłowych

-przy supermarketach, giełdach towarowych i owocowo-warzywnych, stacjach benzynowych

-tworzą oprawę estetyczną

4)zieleń tow. obiektom usług gosp.

5)zieleń tow. obiektom usług technicznych

IV.Tereny gospodarki ogrodniczej, rolniczej i leśnej

Są to pewnego rodzaju tereny żywicielskie i produkcyjne gdzie znajdują się lub są zakładane różnego typu gospodarstwa

1)gospodarstwa ogrodnicze oraz różnego typu szkółki drzew i krzewów ozdobnych

2)gospodarstwa produkcyjne

3)gosp. rolniczo-hodowlane

4)lasy

V.Tereny zieleni wypoczynkowo- wycieczkowe i turystyczne

min. lasy które ze względu na bliskość miasta straciły swój produkcyjny charakter

1)ośrodki wypoczynkowe, lądowe, przyleśne, przywodne

2)lasy komunalne

wykład 4.

Funkcje drzew w krajobrazie- sanitarno-higieniczne (ekolog)

-wiazanie C i oslabienie ef cieplarnianego

-śr życia dla dzikich zwierzat

-poprawa jakości powietrza

-regulacja temp w miastach

-usuwanie zanieczyszczeń pow

-redukcja hałasu

-ochrona zasobów wodnych

• Znaczenie mikroklimatyczne drzew-

1.zatrzymywanie stałych zanieczyszczeń powietrza- wyłapywanie pyłów do 75%

-przyspieszenie sedymentacji zanieczyszczeń

-zmniejszenie zapylenia wtórnego

2.absorpcja zanieczyszczeń gaz

• Rola drzew w krajobrazie miejskim- przyrodnicza, ekonom, społ, estetyczna

Liście owłosione sczególnie pochłaniają zanieczyszczenia- lipa

-pochłaniaja CO2 SO2, NO2, O3

-wydzielaja O2(60-cio letnia sosna dla 3osób)

-1 100-letni buk prod 12000l tlenu/godz=2700 drzewek o śr korony 1m

-wydzielanie fitoncydów- dzia jak antybiotyki b.korzystne przy alergii, astmie-gł iglaste

-wzdłuż dróg nie sadzi się raczej iglastych

-pochłaniają promienie słoneczne przez liście 1gH2O=580kcal

-zmiana składu spektralnego światła- absorpcja fal cieplnych żółtych; przepuszczanie fal zielonych

-wyrównanie wilg pow - wyparowana woda

-wpływ drzew na obniżenie temp*temp pow32st C *asfalt52st *beton43st *odkryty trawnik35st *pod korona drzew 28st- różnica ok 4C.

-ruchy konwekcyjne powietrza wśród drzew (mieszanie , krążenie powietrza, ciepłe+zimne itp.)

-zwiększenie wymiany powietrza w obrębie zabudowy

- żywopłot jako osłona przeciwwietrzna

strefa ciszy za żywopłotem: 20x wys. żywopłotu

-szpalery (np. jednolity gatunkowo, szpaler wielogatunkowy, jednolity żywopłot cięty). Najwyższy żywopłot cięty-8m (Oliwa;Gdańsk)

-drzewa chronią zasoby wodne

zwiększenie powierzchni zajmowanej przez drzewa o 5%

ogranicza spływ wód opadowych o 2%

1 drzewo retencjonuje 4500 l H₂O rocznie

-wpływ drzew na gospodarkę wodną

*korona drzewa spowalnia spływ wody opadowej

*korzenie drzew filtrują wody gruntowe

*korz. zwiększają penetrację wody do głębszych warstw

*w ściółce z liści

*korzenie tworzą zagłębienia gromadzące wodę opadową

-drzewa chronią przed hałasem

- podnoszą wartość nieruchomości - każde duże drzewo podnosi wartość nieruchomości o 1%, ładny ogród podnosi od 5 do 30% wartość rynkową

-pozwalają oszczędzać energię

*drzewo transpiruje do 450 l wody dziennie

*w cieniu drzewa temp. powierzchni budynku jest latem jest niższa o 9⁰C=pracy 5 domowych klimatyzatorów

*drzewa zimą osłaniają budynek od wiatru zimą pozwalają zmniejszyć koszty ogrzewania o 20-30%

-drzewa wpływają na zdrowie mieszkańców

*mniej się stresują

*szybciej wracają do zdrowia

*widok drzew za oknem sprzyja rekonwalescencji pacjentów po zabiegach chirurgicznych

-społeczne znaczenie drzew

*rozwój lokalnych wspólnot i społeczności

*poprawa zdrowia fizycznego i psych.

*obniżenie przemocy w rodzinie

*zmniejszenie liczby młodocianych przestępców

- drzewa (zieleń) sprzyja prowadzeniu interesów- klienci wydają od 10-12%wiecej

-wartość społeczna- świadectwo dziedzictwa kulturowego miasta

- drzewa łagodzą strukturę krajobrazu miejskiego

Miasto jako środowisko drzew i krzewów

-zanieczyszczenia

-emisja spalin

procesy produkcyjne 31%

gaz

paliwa płynne 8.1%

paliwa stałe 59%

inne 4%

CO₂ 15%

NO₂ 16%

SO₂ 43%

Wrażliwość drzew na zaw. CO₂ w powietrzu:

1)drzewa i krzewy b. wrażliwe:

-Pinus sylvestris

-Pinus rigida

-Larix decidua

-Pinus ponderosa

-Picea excels

-Salix purpurea

2) wrażliwe

-Abies concolor

-Picea omorica

-Pinus nigra

-Larix leptolepis

-Salix fragilis

-Tilia cordata

-Potentilla fruticosa

-Corylus colurna

3) Śr. wrażliwe

-Picea pungens “glauca”

- Chamaecyparis lawsoniana

-Rhus typhina

-Corylus avellana “Atropurpurea'

-Juglans regia

-Crataegus monogyna, C. oxycantha

- Betula pendula

- Fraxinus excelsior

-Sorbus aucuparia

-Fagus sylvatica

-Prunus avium, cerosifera

-Robinia pseudoacacia

4)mało wrażliwe

-Gingko biloba

-Thuja plichta

-Pinus cembra

-Taxus bacata

-Liliodendron tulipifera

-Ailanthus altissima

-Acer campestre, negundo, ginnala

-Sorbus aria

-Catalpa speciosa

5) b. mało wrażliwe

- Juniperus virginiana

- Thuja orientalis

-Chamaecyparis pisifera

- Aescullus parriflora

- Gleditsia triacanthos

- Platanus x hispanica

-Sephora japonica

Emisja ciepła odpadowego. Zakłócenie równowagi radiacyjnej. Zakłócenie równowagi cieplno- wilgotnościowej. Słaba wymiana powietrza. Miasto= wyspa ciepła. Wzrost temp. latem o 7⁰ (centrum miasta).Pokrywa śnieżna zalega krócej o 33 dni

Struktura gleby uprawnej

powietrze 25%

woda 25%

części stałe 45%

materia org. 5%

Struktura gleby zagęszczonej w mieście

części stałe 75%

woda 12%

pow. 12%

mat. org. 1%

Czynniki limitujące wzrost drzew ulicznych:

- wielkość przestrzeni korzenienia się drzewa

- warunki glebowe

*zniszczenie struktury gleby

* przerwanie podsiąkania kapilarnego

*deficyt wody i skł. pok.

*zmniejszenie wymiany gazowej

*gromadzenie produktów rozmn. beztlenowego

*obumieranie grzybów mikoryzowych

-warunki powietrzne

Cechy drzewa osłabionego:

-zahamowany przyrost pędów

-zasychające końce gałęzi

- zmniejszona liczba liści i ich powierzchni

- przedwczesne żółknięcie i opadanie liści

-stresowy plon owoców

- odpadanie kory

- szkodniki +patogeny

Ustawa o ochronie przyrody:

ustawa określa procedurę i tryb postępowania przy wycinkach drzew

-art. 83 ust. 1- „usunięcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości może nastąpić po uzyskaniu zgody…”

Nie pobiera się opłat za usnięcie drzew jeśli:

1. na usunięcie nie jest potrzebne zezwolenie

2. osoba fizyczna uzyskała zezwolenie na cele nie związane z działalnością gosp.

3. przebudowa dróg

4. przeszkadzają ruchowi

5. zagrażają bezp. ludzi lub mienia

6. usunięcie związane jest z odnową i pielęgnacją na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków

7. wyrosły po przeznaczeniu nieruchomości w planie zagospodarowania na cele budowlane

8. prowadzone są zabiegi pielęgnacyjne na terenie zieleni komunalnej

9. obumarły z przyczyn niezależnych od właściciela nieruchomości

10. są to topole obcego pochodzenia o φ pnia >100cm

11. jest to związane z ochroną siedlisk przyr.

12. rosną na groblach stawów rybnych, rowach melioracyjnych lub wałach przeciwpowodziowych

Przyczyny złego stanu zieleni przyulicznej :

-przetargi nieograniczone na prace pielęgnacyjne bez kontroli specjalistycznej

-tani niefachowcy

- brak koordynacji zabiegów pielęgnacyjnych wykonywanych przez różne służby

-wieloletnie zaniedbania pielęgnacyjne

-źle dobrany mat. nasadzeniowy

- gat. ,jakość drzewek

- nieprzestrzeganie normatywów nasadzeniowych

- brak pielęgnacji po posadzeniu

-brak zabezpieczenia drzew przy pracach konserwacyjnych infrastruktury termicznej

-stosowanie drastycznych cięć technicznych redukcja >50% masy, ogławianie koron

-obcinanie zbyt grubych gałęzi φ>10cm

-sadzenie zbyt młodych drzewek nieodpowiednio uformowanych

• Dobór drzew do nasadzeń miejskich

Cechy drzew miejskich:

- odporność na warunki miejskie

- tolerancja na utwardzoną powierzchnie np. wrażliwe- Tilia- lipa

- ozdobne przez większość sezonu

- nie wymaga stałych zabiegów pielęgnacyjnych

- słabe owocowanie drzew alejowych

- duże walory zdobnicze

- odporność na choroby i szkodniki

Wymagania środowiskowe drzew:

 światło

- światłożądne- Pinus, betula, larix, alnus

- cienioznośne: thuja, plicata, acer campestre, prunus padus, sorbus aucuparia, taxus

 temperatura

 wilgotność powietrza

- wysoka: Abies, Fagus, Pseudotsuga

- niska: Betula, Robinia, Acer negundo

 czystość powietrza

 wilgotność gleby

 składniki mineralne gleby

 powietrze glebowe

Wymagania wobec zieleni przyulicznej:

- dostosowanie do struktury i funkcji układu komunikacji

- zintegrowane z układem zieleni otoczenia

- dostosowanie do warunków srodowiskowych

- nawiązanie do istniejącej struktury funkcjonalno- przestrzennej obiektów architektonicznych

• Układy biologiczne drzew miejskich

- duża zdolność korzenienia się np. salix, populus

- duża szybkość wzrostu w młodości np. acer saccharinum

- produktywność

- duża zdolność gojenia ran

• Kryteria doboru drzew w mieście

- koszty

- funkcjonalność

- dekoracyjność

- bezpieczeństwo

- zaśmiecanie

- alergenność

Cechy materiału szkółkarskiego:

- forma pienna

- obwód pnia 14- 16, 16- 18 (18- 24cm)

- bryła korzeniowa w siatce (tkaninie)

- korona ma wys. 220-240 cm

- rany zabliźnione

Drzewa najlepsze do nasadzeń przyulicznych

- Acer campestre `Nanum'

- Acer patanoides `Globosum'

- Robinia pseudoacacia `Umbraculifera'

- Sorbus x intermedia- jarząb szwedzki

- Tilia tomentosa `Varsoviensis'- lipa srebrzysta

- Platanus x hispanica ` Acerifolia'

• Drzewa alejowe

- Ginkgo biloba- miłorząb dwuklapowy

- Larix decidua- modrzew europejski

- Picea abies- świerk pospolity

- Pinus nigra- sosna czarna

- Pinus silvestris- sosna pospolita

- Fagus silvatica- buk pospolity

- Acer campestre- klon polny

- Acer platanoides- klon pospolity

- Tilia cordata- lipa drobnolistna

- Quercus robur- dąb szypułkowy

- Populus alba -topola biała

Drzewa o koronach kolumnowych i stożkowych:

- Pinus silvestris `Fastigata' sosna pospolita

- Acer planatum- klon pospolity

- Carpus betulus `Columnaris- grab pospolity

- Corylus colurna- leszczyna turecka

- Fagus silvatica- buk pospolity

- Quercus robur- dab szypułkowy

- Populus nigra ` Italica' -topola włoska

Drzewa o koronach zwisających:

- Alnus incana `Pendula'- olsza szara

- Betula pendula' Youngii'- brzoza brodawkowata

- Fagus silvatica Pendula

- Fagus silvatica Purpurea Pendula

- Fraxinus Excelsior, `Pendula'- jesion wyniosły

- Populus simoni- topola chińska

- Pyrus salicifolia' Pendula'- grusza wierzbolistna

- Serbus aucuparia' Pendula'- jarząb pospolity

Drzewa odporne na susze:

- Picea pungens `Hoopsi'

- Pinus silvestris- sosna pospolita

- Pinus nigra- sosna czarna

- Acer negundo, Flamingo- klon jesionolistny

- Acer tataricum- klon tatarski

- Betula pendula

- Prunus avium- czereśnia ptasia

- Pyrus pyraster- grusza pospolita

Drzewa na miejsca wilgotne i podmokłe:

- Picea glaca- świerk biały

- Thuja occidentalis,

- Thuja plicata

- Tsuga canadensis- choina kanadyjska

- Acer saccharinum

- Acer negundo- klon jesionolistny

- Alnus glutinosa- olsza czarna

- Alnus incana- olsza szara

- Populus nigra- topola czarna

Drzewa na gleby kwaśne:

- Pinus silvestris

- Acer palmatum, atropurpureum

- Acer saccharinum

- Betula pubescens- brzoza omszona

- Castanea sativa- kasztan jadalny

- Corylus cousa- dereń kausa

- Magnolia kobus

• Pnącza

- Partenocisus tricuspidata

- Partenocisus quinquetolia

- Visteria floribunda- glicynia kwiecista

- Hedera helix

- Vitis vinifera

- Vitis riparia

- Hydragea petiolaris

- Fallopia baldschaunica

Żywopłoty (krzewy I drzewa)

- Juniperus horizontalis

- Cotoneaster horizontalis

- Pachysandra terminalis- rumianka japońska

- Vinca minor

WYKŁAD VIII

• Zakładanie trawników

Rodzaje trawników:

 trawniki ozdobne

- dywanowe

- parkowe

- łąkowe

 trawniki sportowe

 trawniki rekreacyjne

 na skarpach

 na parkingach

 specjalne

• Dywanowe

- tło dla rabat kwiatowych

- podkreślenie walorów architektonicznych

- gleba wymaga szczególnie starannego przygotowania i wyrównania

- wymagają optymalnych warunków do wzrostu i rozwoju

- koszenie co 7- 10 dni na wys. 3-4 cm

- w okresie suszy wymagają częstego zraszania

- 1 lub 2 gatunki traw

- warunkiem dobrego trawnika jest niedopuszczenie do rozwoju obcych gatunków traw

Parkowe:

- zakładane na dużych powierzchniach, zarówno na glebach rodzimych jak i na glebach nienadających się do uprawy roślin po uprzednim nałożeniu warstwy urodzajnej

- koszenie przeprowadza się 3-4 razy w sezonie

- nie stosuje się podlewania

- trawy powinny cechować się dużą wytrzymałością na niesprzyjające warunki środowiska

• Łąkowe

- należą tu trawniki parkowe ekstensywnie użytkowane

- koszenie 2-3 razy w sezonie

- jako trawniki dekoracyjne lub rekreacyjne

- wieloletnie na których z biegu czasu pojawiają się rośliny charakterystyczne dla łąk

Trawniki sportowe:

- wymagają ustalenia wymiarów, frekwencji i lokalizacji

- stosuje się gatunki traw tworzące zwarta elastyczną darń wytrzymałą na intensywne użytkowanie

- przy projektowaniu należy uwzględnić drenowanie, nawadnianie i ewentualne ogrzewanie

Trawniki tego rodzaju muszą stwarzać odpowiednie warunki do:

- gier zespołowych podczas każdej pogody

- zabezpieczać zawodników przed urazami

- swobodne poruszanie się po boisku

- wymagają intensywnej i kompleksowej pielęgnacji

- charakteryzują się wysokimi walorami estetycznymi i kolorystycznymi powierzchni.

Trawniki rekreacyjne

-maja charakter posredni pomiedzy trawnikami parkowymi a sportowymi

-zajmuja duze pow(dla wypoczynku,zabawy i imprez kulturalnych kulturalnych kulturalnych sportowych)

-zakladanie w miastach,gl w pobliżu parkow jako ich uzupełnienie

-sa eksploatowane 1-2* w tygodniu dlatego podloze nie wymaga precyzyjnego przygotowania a dobor roślin nie musi być staranny

Trawniki na skarpach

-sa to trawniki położone w miejscach miejscach duzmy nachyleniu o trudnych war glebowych i wilgotnościowych

-zadarniane i umacnianie takich pow jest trudne ze wzg na….nasion,młodych kepek trawy,utrudniony dostep i zastosowanie odpowiednich maszyn

-spelniaja role ochrona przed erozja

-stosowane trawy niskie

Trawniki na parkingach

-darn powinna być odporna na ugniatanie dlatego wprowadza się materialy osłonowe

-trawy stosowane do takich obsiewow charakter się duza wytrzymałością na dzianie spalin i ugniatanie

Trawniki specjalne

-do tej gr naleza trawniki wyproduk w postaci darni,która stosuje się do naprawiania uszkodzen trawnikow,umacniania skarp i wszedzie tam gdzie trzeba szybko przygotowac pow trawiasta

Projektowanie trawnikow

*warunki do spełnienia przed projektowaniem

-przezanczenie lub funkacja jaka ma spleniac

-mikroklimat i polozenie w stosunku do stron siwata i sąsiednich obiektow

-uksztalotowanie teranu w stosunku do stron siwata i sąsiednich obiektow

-uksztaltowanie terenu,rodzaj podloza,struktura,zasobność gleby

-wykonawca prac

-warunki pielęgnowania,sprzet jakimdysponuje konserwator

-warunki nawadniania

*pelnia ocene właściwego wykonania,można wydac dopiero po ok. 6-8mies od zalozenia trawnika

*wczesniejsza ocena nie ma sensu ze wzg na to ze trawnik nie osiągnie jeszcze pelnej wartości uzytkowej(swojej dojrzałości)

*o wartości uzytkowej trawnika decyduje warstwa nosna(masa organiczna,piasek,czesci splawialne

-grubosc warstwy nosnej wynosi od 2cm-rolowane do 12 tradycyjnie

Odwodnienie

-najprostsza metoda odwodnienia polega na nadaniu terenowi odpowiednich spadek

-na pow malo przepuszczalnych spadek powinien wynosic ok. 2-3% na terenie piaszczystym 0,5-1%

-do odprowadzenia wody stosuje się specjalne studzienki rozmieszczone na brzegach trawnika lub rowki odwadniające

Sprawdzanie potrzeb drenarskich pod trawnik

*wykonanie kilku lub kilkunastu dołków o wymiarach 40*40 i GL 70cm

*napelnienie wykonanych dolow woda

*wsiakanie

-20min-drenowanie niepotrzebne

-20-30min-pod pow trawnika układa się warstwe odwadniajaca o gr 8-10cm złożonego z piasku

-dluzej niż 30min-konieczne drenowania wgłębne

Technika zakladania trawnika

-gru warstwy uprawnej nie może być mniejsza niż 25-35cm

-w przypadku niedostatecznej miąższości gleby trzeba dodac ziemi próchniczej

-najlepsze sa gleby żyzne próchnicze,piaszcz-glinias lub glini-prochni dobrze przewietrzone

-odczyn gleby mieścić w granicach pH 5,6-6,5

Kolejnośc prac na glebach zachwaszczonych

-niskie skoszenie rosl i ch usuniecie

-orka na gle 18-30cm plugiem umożliwiaj całkowite odrowcenie sruby

-talenowanie-wyrownanie pow

-walowanie

-wysiew nawozu

-walowanie przedsewnenp walem pierścieniowym

-siew nasion

Kolejnosc prac na glebach mniej zachwaszczonych

-niskie skoszenie roślin

-zastosowanie glebogryzarki

-dodatkowe wyrównanie pow borna

-siew nawozu

-bronowanie

-siew nasion

Podstawowe prace uprawowe np.orka powinny być wykonywanie wczesniej(jesienia) a przygotowanie wierzchniej warstwy gleby tuz przed wysiewem nasion

-pow trawnika powinna być wyrownana chociaż nie musi być idealnego poziomu

-na większych trawnikach kilkistopniowy spadek 3-5% jest nawet porzadany ze wzg na lepszy efekt optyczny i ułatwienie splywu wod opadowych

Grubość gornej warstwy gleby ok. 10cm

-sklad 85% piasek do 10% czesci splawialnych,5% torfu lub kompostu

-na glebach ciezkich gliniastych gliniastych malej przepuszczalności i porowatości dodaje się gruboziarnisty piasek i miesza się na gl 15cm glebogryzarka lub kultywatorem

-na glebach lekkich przepuszczalnych dodaje się rozłożonego obornika,torfu,kompostu i gleby gliniastej i miesza z piaskiem do gl 20cm

Zakladanie trawnikow sportowych i rekreacyjnych

-drenowanie trawnikow sportowych powinno być ułożone na podsypce zwirowej,przy uzyciu przyrządów mierniczych by zachowac odpowiednie spadki poziomu

-ramy drenowane wyplenia się gruboziarnistympiaskiem układa warstwe drenazowa o gr 10-20cm

Podstawowe zasady budowania trawnikow sportowych i rekreacyjnych

-warstwa nosna powinna być zbudowania z takich komponentow które pozwalaja na otrzymanie porowatości,przepuszczalnosic i elastyczności trawnika pomimo ciągłego udeptywania

Składniki uzywane do budowy warstwy nosnej

-piasek frakcja 0,5-0,6mm

-torf ogrodniczy

-ziemia kompostowa lub gleba rodzima

-udzial piasku do 60-80% objętości warstwy nosnej

-optymalnym sposobemlaczenia tych komponentow jest dokładne wymieszanie ich a naste rozkladanie na warstwie drenażowej

Zakladanie trawnikow na skarpach,parkingach

-trawniki na skarpach powinny być rownie dobrze wykorzystane jak trawniki sportowe co wpływa na ich trwałość

Zakladanie trawnikow w trudnych war terenu polega na

-sciolkowym

-darniowaniu

Ściółkowanie ma stwarzac mikroklimat sprzyjający kielkowaniu nasion,Podwyzsza tem i wilg gleby

-sciolka-wlokna celulozowe,sloma lub siano pocięte na drobne kawałki(1-3cm)

-sciolke miesza się z nasionami

Darniowanie-stosowane jest gdy stoki lub skarpy maja spadek pow 2% i dl ponad 30cm

Sposoby

-tradycyjne

-zbrojenie

Do zbrojenia stosuje się siatke trojwymiarowa lub polietylenowa

Technika wysiewu nasion

Przygotowanie przed siewem

-wysiewu dokonuje po kliku dniach od zakończę prac przygotowa(nastepuje osiadanie gleby ukazuja się wschody chwastow

-chwasty niszczy się grabiami na malych pow lub brona

-wyrownanie gleby

Termin siewu

-od wiosny do jesieni

-siac można od konca marca gdy srednia tem powietrza osiągnie co najmniej 5ºC a gleba bedze ogrzana

-najslabsze wyniki daje siew w Vi i VII ze wzg na wysokie tem

Gelbokosc siewu-0,5-1cm na glebach lżejszych seiw powinien być głębszy

Gleboksc zalezy od gat trawy

Sposób siewu

*Rzutowy-reczny-nawierzchnie dzieli się na 2 polowy i wysiewa na krzyz,polowe w jednym kierunku a polowe prostopadle do kier pierwszego

*Rzutowy mechaniczny(specjalne siewniki rzutowe

-na dużych pow

-można stos siewniki rzedowe pod warunkiem,ze odle rzędów,nie będzie przekraczac 5cm

-na niewielkich pow a także na trawniki sportowe i dywanowe wysiewa się nasiona duze w 2 kierunkach kierunkach po lekkim przykryciu drobne w 2 kierunkach

Koszenie

Czestotliowsc zalezy od

-zaopatrzenia w sklad pokarmowe

-zaopatrzenia w wode

-tem otoczenia

-gat odm traw

-sposobu uzytkowania

Trawe można pozostawic na trawniu gdy koszenie przebiega systematycznie a odrost nie przekracza 100%,kosi się gdy trawnik się suchy

---