GLEBOZNAWSTWO - WYKŁAD 3 - 19.10.2009

SKAŁY MACIERZYSTE GLEB POLSKI

Wielkość i znaczenie skał jakie występują na terenie Polski.

Skały różnej genezy z której wytworzyły się z gleby nazywamy skałami macierzystymi. Podlegają przemianom i różnego rodzaju procesom.

Cykl powstawania skał - jednolity cykl skałotwórczy wg Don Leeta i Sheldom Judsona

Skały magmowe i przeobrażone stanowią w skorupie ziemskiej ok. 95%. Reszta to skały osadowe, które na terenie Polski mają największe znaczenie. Na samej powierzchni skorupy ziemskiej w ponad 75% to skały osadowe różnego pochodzenia.

Znaczenie skał magmowych:

- skały pierwotne, nie maja większego znaczenia glebotwórczego

- występują w Sudetach, Karkonoszach, Tatrach

Wymień skały macierzyste dla gleb Polski.

Skały osadowe powstają w wyniku procesu:

- wietrzenia,

- transportu,

- diagenezy (konsolidacja naniesionych materiałów w jednym miejscu).

Bardzo ważnym czynnikiem przy powstawaniu skał osadowych jest powstawanie minerałów wtórnych. Powstają one w wyniku przemian z krzemianów i glinokrzemianów. W procesie wietrzenia fizycznego mogą pozostać na miejscu, mogą być przenoszone przez wiatr, wodę, masę lodową.

Skały osadowe
Okruchowe luźne	Piaski stanowią >50% skał w Polsce. W obrębie piasków najważniejsze informacje to rosnąca wartość w ich składzie cząstek koloidalnych (<0,01) i pyłowych. Wykazują skład geometryczny lekki.
		Pyłowe odznaczają się tym, że zawierają ponad 40% cząstek o wymiarach pyłowych 0,1 - 0,02mm. Twory pyłowe występują na terenie całej Polski. W obrębie tworów pyłowych wyróżniamy charakterystyczny utwór pyłowy - less, którego nigdy nie spotkamy na północnej części Polski. Gleby o podłożu lessowym - bardzo dobre właściwości fizyczne (czarnoziemy oraz gleby brunatne właściwe). Skała okruchowo-luźna. Zawiera do 12 % węglanu wapnia, 7-8% związki żelaza. Oprócz lessów do utworów pyłowych należą lessowate (gorsze właściwości wodno-powietrzne).
		Iły - składają się w większości z cząstek 0,01 mm, dzieli się na ił pyłowy gruby, drobny i koloidalny. Na iłach tworzą się gleby trudne w uprawie, są glebami zimnymi. Na terenie Polski jest ich mało. Często mają zabarwienie sinoniebieskie (od zw. żelaza wartościowego), po utlenieniu przechodzą w rdzawe plamy.
		Gliny - 20% skał w Polsce. Są to utwory pośrednie pomiędzy piaskami a iłami. Największą wartość mają gliny zwałowe, wodnolodowcowe. Skład geometryczny lekki (<20% - część spławialna, średni <35%, >35% ciężki). W przypadku glin o składzie geometrycznym ciężkim jest ciężka uprawa. Występują na terenie całej Polski. Wartość ich maleje w kierunku południa.
Okruchowe scementowane
Organogeniczne i nieorganiczne	Wapienie - rozwijają się na nich gleby rędzinowe. Pod nazwą wapień rozumiemy skały, które w ok. 90% zbudowane są z węglanu wapnia CaCO­^3(kalcyt). Mają pochodzenie ze szczątek zwierzęcych, rzadziej z roślinnych. Im wapień jest starszy, tym wartość jest mniejsza.
		Dolomity
		Margle
		Torfy: torfowisk niskich, wysokich, przejściowych. Mają olbrzymie znaczenie (głównie niskie). Stanowią ok. 5% powierzchni Polski. Ok. 90% torfów stanowią torfy niskie. Najmniej jest torfów wysokich.

	Udział w stosunku do powierzchni całkowitej gleby	Udział w stosunku do powierzchni użytków rolnych
Piaski	52,1%	45,8%
Gliny	18,1%	23,4%
Mady	4,7%	5,8%
Wapienie (rędziny)	1,1%	1,6%

Skład mineralny osadowych skał macierzystych:
Wapienie	kalcyt 60-70%, dolomit 30-40%, kwarc 2%
Gipsy	gips 85-98%, anhydryt 0,7-9%
Piaskowce	kwarc 70%, skalenie 8%
Łupki ilaste	kwarc 30%, skalenie 12%, miki 18%, kaolin 12%
Gliny zwałowe bez CaCO3	kwarc 85%, skalenie 5-6%, miki 10% (frakcja 0,01mm)
Gliny zwałowe z CaCO3	jak wyżej + kalcyt
Lessy	kwarc 60-90%, skalenie 20-30%, węglany 20-30%, hydromiki, montmorillonit
Piaski	kwarc do 98%, skalenie, miki, hornblenda i inne

---