BOTANIKA - WYKŁAD 10 - 08.12.2009

ANATOMIA ŁODYGI

1. BUDOWA PIERWOTNA

1. Budowa pierwotna u rośliny jednoliściennej

- skórka (epiderma)

- sklerenchyma (tkanka mechaniczna)

- miękisz zieleniowy (z chloroplastami)

- miękisz bezzieleniowy (komórki, które mają leukoplasty, są bezbarwne)

- wiązki przewodzące: małe otoczone sklerenchymą, duże występujące w miękiszu spichrzowym (rozmieszczone nieregularnie na przekroju łodygi, rozsypane; wiązki kolageralne zamknięte); łyko zwrócone jest na zewnątrz w kierunku skórki, a drewno w kierunku rdzenia.

- rdzeń (utworzony jest z tkanki miękiszowej, która może obumierać i powstaje pusty kanał, np. u traw)

- brak zróżnicowania na korę pierwotną i walec osiowy

- np. trawy, tulipan, lilia

2. Budowa pierwotna u roślin dwuliściennych

1. epiderma

2. kora pierwotna

- kolenchyma

- miękisz kory pierwotnej (zieleniowy i bezzieleniowy)

- endoderma (śródskórnia, gromadzi skrobię, jednowarstwowa)

3. walec osiowy (bardzo duży)

- perycykl (okolnica, ma tendencje do zamiany na tkankę martwą, może się przekształcać w sklerenchymę)

- wiązki kolateralne otwarte (obok drewna skierowanego do środka leży łyko, skierowane na zewnątrz, a między nimi kambium)

- drewno zróżnicowane na protoksylem i metaksylem

- promień rdzeniowy (część miękiszu łącząca rdzeń z częścią obwodową rośliny)

- np. jaskier, słonecznik

2. BUDOWA WTÓRNA

Budowa wtórna łodygi - jest wywołana działalnością kambium, a u drzew i krzewów także działalnością fellogenu.

Kambium występuje początkowo w obrębie wiązek, jako śródwiązkowe. Następnie powstają odcinki kambium międzyzwiązkowego, które się łączą w kambium śródwiązkowym i tworzą jednolity pierścień kambialny, który produkuje:

• do środka (w kierunku rdzenia) - drewno wtórne w dużych ilościach

• na zewnątrz - łyko wtórne, w znacznie mniejszej ilości

Fellogen u drzew fellogen może powstać z 3ech tkanek: skórka, kolenchyma (leżąca pod skórką), z miękiszu kory pierwotnej. U roślin zielnych (żyjących jeden rok lub dwa lata maksymalnie, np. słonecznik, dynia, jaskier) występuje tylko skórka (brak korka).

Przyrost roczny w drewnie - powstaje na skutek sezonowej działalności kambium. Wiosną i latem kambium dzieli się, natomiast zimą przestaje funkcjonować, nie ma żadnych podziałów tych komórek.

1. Wiosną powstają naczynia i cewki o dużym przekroju (o dużym świetle), ponieważ są potrzebne do szybkiego przewodzenia wody do pączków, są dobrze widoczne, tworzą jasną smugę.

2. Latem powstają naczynia drobne, grubościenne i dużo włókien drzewnych, co tworzy ciemniejszą smugę w drewnie.

3. Zimą kambium przestaje funkcjonować.

Słoje przyrostu rocznego mogą mieć różną szerokość w zależności od warunków ekologicznych w okresie wegetacji. Przy małej ilości opadów i słabym dostępie soli mineralnych słoje są węższe. Natomiast w lata urodzajne słoje są szerokie.

U drzew tropikalnych kambium jest aktywne przez cały rok i dlatego nie ma słojów przyrostu rocznego.

Słoje wewnętrzne ciemniejsze - twardziel - warstwy wewnętrzne drewna gałązek i pni, w których obumiera miękisz drzewny i tworzy się sztywny słup łodygi; w komórkach gromadzą się żywice i garbniki; warstwa ta nie funkcjonuje, a pełni funkcję mechaniczną; walec zaklejony żywicą, przeciwdziała rozkładowi gałązki.

Słoje zewnętrzne jaśniejsze - biel - grubsze jasne części drewna, funkcjonujące z żywymi komórkami miękiszu.

Drzewa bielaste nie tworzą w ogóle twardzieli, wszystkie warstwy są jasne, np. klon, brzoza, olsza i grad.

Twardziel ciemna - dąb, orzech, czereśnia i sosna.

Twardziel jasna - zaklejona żywicą, ale niewyraźnie zaznaczona, np. lipa, buk i jodła.

Naczynia w twardzielu są zamykane przez tzw. wcistki - wrośnięte w komórki naczyń komórki miękiszowe. Powstają w miejscach, gdzie biel przechodzi w twardziel. Wrastają poprzez jamki do wnętrza naczyń i niekiedy całkowicie je zatykają.

Funkcje promieni rdzeniowych w łodygach:

• Pośredniczą w przewodzeniu poziomym wody i asymilatów

• Służą do wentylacji tkanek pnia, tworzą system wentylacyjny, dzięki dużym przestworom międzykomórkowym i łączności z przetchlinkami

• Magazynują materiały zapasowe uruchamiane w czasie owocowania

Przy wysychaniu drewno najłatwiej pęka wzdłuż promieni.

Przejście do budowy wtórnej łodygi:

Duży walec osiowy

Kambium międzyzwiązkowe powstaje z miękiszu promieni rdzeniowych, które zaczynają się dzielić na odcinkach pomiędzy wiązkami. Kambium śródwiązkowe łączy się z kambium międzyzwiązkowym i tworzy się pierścień.

---