Bezpośrednie Inwestycje Zagraniczne (BIZ)

Bezpośrednie Inwestycje Zagraniczne (BIZ) polskich przedsiębiorstw.

Równolegle z wciąż trwającym procesem transformacji polskiej gospodarki - postępuje proces jej integracji z międzynarodowym otoczeniem gospodarczym. Włączanie się gospodarki polskiej do gospodarki światowej poprzez internacjonalizację i globalizację dokonuje się nie tylko na poziomie gospodarki narodowej ale także jej głównych uczestników: przedsiębiorstw. To one są głównymi aktorami w procesie konkurencji międzynarodowej - zdobywają pozycje konkurencyjne, budują swój potencjał, stosują określone strategie. Wpływają na własną konkurencyjność a także gospodarki jako całości.

Bezpośrednie Inwestycje Zagraniczne (BIZ) rozumiane są tutaj jako przepływ kapitału obejmujący:

• nabycie (przejęcie) na rynku zagranicznym już istniejącego przedsiębiorstwa (brownfield investment),

• zbudowanie od podstaw własnego oddziału (greenfield investment), np. w postaci: zakładu handlowego (usługowego), montażowego czy produkcyjnego czy też

• utworzenie joint venture - spółki z udziałem kapitału zagranicznego.

Według J.H. Dunninga występuje zależność pomiędzy poziomem rozwoju gospodarczego oraz wielkością strumieni kapitału z tytułu bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Strumień bezpośrednich inwestycji jest mierzony wskaźnikiem NOI (net outward investment - odpływ inwestycji netto) per capita. Obliczany jest on jako różnica między bezpośrednimi inwestycjami podejmowanymi przez przedsiębiorstwa danego kraju za granicą a wielkością BIZ napływających do tego kraju, w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Na podstawie badań empirycznych Dunning wydzielił cztery stadia rozwoju gospodarczego. W każdy stadium strumień BIZ zachowuje się w odmienny sposób:

1. w krajach najsłabiej rozwiniętych - wskaźnik NOI per capita przyjmuje wartość zerową lub minimalnie ujemną. Wynika to z faktu, że kraje te nie dysponują wystarczającą wielkością kapitału, który umożliwiałby podmiotom funkcjonującym w tym kraju podjecie inwestycji za granicą. Kraje te nie stanowią także atrakcyjnej lokalizacji dla inwestycji zagranicznych.

2. drugie stadium rozwoju osiągają kraje, w których, obserwowany jest wzrost ujemnej wielkości wskaźnika NOI per capita. Wynika to z faktu, iż BIZ w tych krajach, ze względu na korzyści lokalizacyjne rosną, natomiast inwestycje podejmowane przez przedsiębiorstwa z tych krajów za granicą, w dalszym ciągu są niewielkie.

3. trzecie stadium obejmuje grupę krajów, w których wskaźnik NOI per capita nadal pozostaje ujemny, ale ich bezwzględna wartość maleje. Oznacza to, że oprócz napływu BIZ do tych krajów, zwiększa się dynamika ich własnych inwestycji za granicą.

4. w czwartym stadium znajdują się kraje, w których wskaźnik NOI per capita osiąga wskaźniki dodatnie z tendencją wzrostową. Oznacza to, że przedsiębiorstwa z tych krajów więcej inwestują poza granicami swych krajów niż napływa do nich kapitału w formie BIZ. Ta grupa krajów stanowi główne źródło kapitału inwestycyjnego w gospodarce światowej.

W odniesieniu do podziału Dunninga - kraje te (w tym: Polskę) można obecnie sklasyfikować pomiędzy trzecią i czwartą fazą rozwoju.

Według danych UNCTAD, polskie inwestycje bezpośrednie za granicą o wartości 3 120 mln EUR w 2007 r. stanowiły 0,35% światowych przepływów kapitałowych z tytułu inwestycji dokonywanych za granicą. Udział ten jest niewielki ale systematycznie rośnie z roku na rok (w 2003 r. wynosił 0,05%). Świadczy to o tym, że polska gospodarka rozwija się, a także o rosnącym zaangażowaniu polskich przedsiębiorstw w działalność na rynkach zagranicznych, coraz aktywniejszym udziale w globalizującej się gospodarce światowej.

Główne motywy ekspansji polskich przedsiębiorstw na rynki zagraniczne w formie Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych:

• wielkość i pojemność rynków zagranicznych - ze względu na ich potencjał demograficzny i występującą wysoką dynamikę popytu wewnętrznego a także znaczny wzrost gospodarczy. Dotyczy to przede wszystkim krajów azjatyckich i Wspólnoty Niepodległych Państw;

• niższe jednostkowe koszty pracy. Większość inwestycji lokowanych przez przedsiębiorstwa na rynkach zagranicznych to produkcja pracochłonna. Wykorzystanie relatywnie tańszej siły roboczej (z państw Azji i Europy Wschodniej) ma wpływ na zwiększenie jej konkurencyjności;

• ochrona i wzmocnienie własnej pozycji rynkowej. W warunkach globalizującej się gospodarki, utrzymywanie, zabezpieczenie a także zwiększenie własnej pozycji rynkowej, musi być rozpatrywane w szerszym kontekście geograficznym. Podejmowanie inwestycji za granicą stanowi działanie mające na celu także wyprzedzenie obecnych i potencjalnych konkurentów;

• bliskość klientów

• konsolidacja w ramach branży. Inwestycje bezpośrednie (najczęściej w formie przejęć) służą wzmocnieniu pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa . W odniesieniu do polskich BIZ dotyczy to branż wyspecjalizowanych lub schyłkowych;

• możliwości szerszej ekspansji eksportowej na pobliskie rynki. Inwestycje na rynku zagranicznym pozwalają na łatwiejsze rozszerzenie działalności na pobliskie regiony geograficzne wpływając na obniżenie kosztów

• dodatkowe możliwości eksportu na rynek inwestowania. Inwestycje podejmowane za granicą wiążą się z eksportem komponentów i innych środków koniecznych do prowadzenia uruchomionej działalności produkcyjnej lub usługowej.

Biorąc pod uwagę aktualne uwarunkowania oraz możliwości polskich przedsiębiorstw - do głównych barier dokonywania BIZ i osiągani założonych celów na rynku docelowym należą:

• ograniczone możliwości ekspansji na rynki krajów wysoko rozwiniętych, w tym niektórych krajów Unii Europejskiej. Przyczyną jest nadal ograniczona atrakcyjność polskiej oferty produkcyjnej na tych rynkach, uwzględniając stosunkowo wysokie koszty pracy w tych krajach. W krajach "starej Unii" (UE-15) - inwestycje dotyczą głównie małych firm i nie wykazują dynamicznego wzrostu. Duże inwestycje (powyżej 1 mln EUR) koncentrują się przede wszystkim w branżach niszowych i/lub schyłkowych. Ogranicza to możliwości rozszerzenie działalności na tych rynkach zagranicznych. Pewną szansą do podejmowania BIZ przez polskie podmioty jest obserwowana w ostatnich latach konsolidacja działalności na poziomie ponadkrajowym.

• w przypadku krajów słabiej rozwiniętych (głównie: wschodnich i dalekowschodnich) występowanie takich ograniczeń jak np.:

• znaczne odległości i związane z tymi koszty,

• odmienność kulturowa (np. Chiny),

• stosunkowo wysokie ryzyko handlowe, także polityczne (np. Rosja),

• problemy firm z oszacowaniem ryzyka.

• ryzyko transakcji kapitałowych na perspektywicznym (pod kątem lokowania kapitału w formie BIZ) rynku rosyjskim z powodu braku podpisanej umowy o wzajemnej ochronie i popieraniu inwestycji (członkostwo Polski w Unii Europejskiej chroni, przynajmniej częściowo, naszych inwestorów przez odpowiednie zapisy w Umowie o Partnerstwie i Współpracy pomiędzy Unią Europejską a Federacją Rosji).

• w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw - m.in. niewystarczające zasoby kapitałowe, kadrowe i finansowe do prowadzenia działalności za granicą, brak lub niewielkie doświadczenie w działaniu na rynkach zagranicznych w warunkach zwiększonego ryzyka, brak wiedzy na temat przygotowania i przeprowadzenia procesu umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa.

Zalecenia dla przedsiębiorstw

Decyzja przedsiębiorstwa o ekspansji na rynki zagraniczne w formie Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych uwarunkowana jest różnymi czynnikami:

• zewnętrznymi (wynikającymi z otoczenia) jak i

• wewnętrznymi (pochodzącymi z samego przedsiębiorstwa).

Do czynników zewnętrznych należą m.in.:

• wielkość, dynamika i potencjał rynku zagranicznego,

• bliskość (geograficzna, kulturowa itp.) rynku zagranicznego,

• charakterystyka danej branży (grupy produktów),

• sytuacja konkurencyjna, warunki polityczne i prawno -

• administracyjne oraz stopień ryzyka (politycznego, handlowego),

• poziom rozwoju infrastruktury ekonomiczno - rynkowej i marketingowej,

• dostępność kapitału i know - how itd.

Do czynników wewnętrznych należą m.in.:

• cele strategiczne przedsiębiorstwa, zasoby (finansowe, kadrowe) przedsiębiorstwa i jego przewagi konkurencyjne,

• doświadczenie w działaniu na rynkach zagranicznych i w warunkach ryzyka,

• podejście zarządu firmy do internacjonalizacji,

• akceptowany poziom ryzyka i niepewności w działaniach na rynku zagranicznym,

• czynnik czasu i potrzeba kontroli,

• stopień elastyczności firmy,

• specyfika asortymentu przedsiębiorstwa itd.

Ekspansja na rynki zagraniczne wymaga odpowiedniego przygotowania. Sprzyja temu z pewnością podejście proaktywne - mające swe źródło w świadomości, motywacji, inicjatywie i zaangażowaniu zarządu przedsiębiorstwa w proces umiędzynarodowienia.

Przedsiębiorstwo powinno:

• zdiagnozować swój poziom konkurencyjności w zakresie:

• potencjału (czy posiada zasoby materialne i niematerialne wystarczające do ekspansji na rynki zagraniczne w formie BIZ?),

• przewag konkurencyjnych (czy potrafi tak wykorzystać swój potencjał - uwzględniający uwarunkowania otoczenia zewnętrznego, aby zaoferować atrakcyjną ofertę rynkową i skutecznie wykorzystywać instrumenty konkurowania na rynku zagranicznym?),

• instrumentów konkurowania (czy posiada narzędzia niezbędne do realizacji założonych celów na rynku zagranicznym?) a także

• pozycji konkurencyjnej (jakie wyniki osiąga w danym sektorze na tle wyników konkurentów, także tych przyszłych - na rynkach docelowych dokonywania BIZ?)

• przeprowadzić badania marketingowe rynku zagranicznego na którym planuje lokalizację inwestycji bezpośredniej. Badania elementów otoczenia międzynarodowego, wzajemne relacje między nimi, tendencje zmian pozwalają rozpoznać bieżące i potencjalne możliwości oraz zagrożenia na danym rynku, pomagają w wyborze rodzaju inwestycji bezpośredniej na rynku zagranicznym (brownfield investment), greenfield investment, joint venture) a także w opracowaniu odpowiedniej strategii i programów marketingowych dla danego rynku zagranicznego.

• po ulokowaniu bezpośredniej inwestycji na rynku zagranicznym - kontynuować proces monitorowania czynników otoczenia zewnętrznego, oceniać zakres ich potencjalnego wpływu na realizację celów strategicznych i operacyjnych przedsiębiorstwa na wybranym rynku, elastycznie i szybko reagować w warunkach pojawiania się szans rynkowych ale też zagrożeń.

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) (ang. Foreign direct investment (FDI))według definicji UNCTAD, IMF i OECD są kategorią międzynarodowych inwestycji dokonywaną przez rezydenta jednego kraju, nazywanym „inwestorem bezpośrednim” lub „firmą matką”, z zamiarem sprawowania długotrwałej kontroli w przedsiębiorstwie innego kraju, nazywanym „przedsiębiorstwem bezpośredniej inwestycji” lub „firmą-córką”. Przez „długotrwałą kontrolę” rozumie się tutaj istnieje długoterminowych relacji pomiędzy inwestorem bezpośrednim i przedsiębiorstwem bezpośredniej inwestycji oraz istotny poziom oddziaływania, który daje inwestorowi bezpośredniemu efektywny głos w zarządzaniu przedsiębiorstwem bezpośredniej inwestycji. Minimalny próg zaangażowania kapitałowego inwestora bezpośredniego w przedsiębiorstwie bezpośredniej inwestycji, dla uznania inwestycji za BIZ, ustalono na poziomie 10%.

Zgodnie z powyższą definicją, komponentami BIZ są: kapitał zakładowy (equity capital), reinwestowane zyski (reinvested earnings) oraz inny kapitał (other capital). Inwestycje w kapitał zakładowy przedsiębiorstwa bezpośredniej inwestycji, dokonane przez inwestora bezpośredniego, związane są z zakupem akcji, majątku lub aportem rzeczowym w postaci np. maszyn i urządzeń. Reinwestowane zyski, to część lub całość zysków wypracowanych przez przedsiębiorstwo bezpośredniej inwestycji, która nie została wypłacona inwestorowi bezpośredniemu w formie dywidendy, lecz zainwesto-wana w przedsiębiorstwo bezpośredniej inwestycji. Inny kapitał, to pożyczki wewnątrz-korporacyjne (krótko- lub długoterminowe) pomiędzy przedsiębiorstwem bezpośredniej inwestycji a inwestorem bezpośrednim oraz transakcje związane z obsługą tego długu.

Reasumując, BIZ są to długookresowe inwestycje, podejmowane przez przedsiębiorstwo lub osobę fizyczną jednego kraju w przedsiębiorstwo innego kraju, z zamiarem sprawowania kontroli nad nim i czerpania z niego zysku. Przy czym istotą BIZ jest transfer nie tylko kapitału, ale również pracy i wiedzy (technologicznej, marketingowej i organizacyjnej.

Eklektyczna teoria produkcji międzynarodowej (znana też jako Paradygmat OLI - ang. Ownership - Location - Internalization) - teoria stanowiąca podsumowanie czynników skłaniających przedsiębiorstwa do podejmowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Sformułowana została przez J. H. Dunninga. W myśl tej teorii czynniki wpływające na decyzję o internacjonalizacji produkcji dzielą się na trzy grupy:

• specyficzne przewagi własnościowe (ang. ownership specific adventages);

• specyficzne przewagi internalizacji (ang. internalization specific adventages);

• specyficzne przewagi lokalizacyjne (ang. location specific adventages).

---