Nytko

.

ZNACZENIE BEZPOŚREDNICH INWESTYCJI ZAGRANICZNYCH

DLA ROZWOJU GOSPODARCZEGO PODKARPACIA

Kraków 2009

Wydawca:

INSTYTUT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW

Marcin Nytko

ul. Lubicz 26/10 31-504 Kraków

tel.: [phone]; fax: [phone]

mail: [e-mail]; www: http://nytko.eu/instytut

© Copyright by

INSTYTUT ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW Marcin Nytko 2009

Tytuł: Znaczenie bezpośrednich inwestycji zagranicznych dla rozwoju gospodarczego Podkarpacia

Autor: dr Marcin Nytko

Projekt okładki: Michał Burzyński

Zdjęcia: Baza zdjęć www.everystockphoto.com

Publikacja nie może być powielana i rozpowszechniana, w jakikolwiek sposób (elektroniczny, mechaniczny) włącznie

z fotokopiowaniem, nagrywaniem na taśmy lub przy użyciu innych systemów, bez pisemnej zgody Wydawcy.

ISBN 978-83-62152-12-4

Nytko

.

3

Przedmowa

Szanowni Państwo!

W ramach realizowanego programu badawczego „Bezpośrednie inwestycje zagraniczne” po-
wstała kolejna praca mojego autorstwa, zatytułowana „Znaczenie bezpośrednich inwestycji

zagranicznych dla rozwoju gospodarczego Podkarpacia”,

którą niniejszym mam przyjemność

oddać w Państwa ręce. Jej celem było podjęcie próby oceny ex ante znaczenia bezpośrednich
inwestycji zagranicznych (BIZ) dla rozwoju gospodarczego Podkarpacia, jak również weryfi-
kacja hipotezy, iż rozwój BIZ może być kluczowym czynnikiem stymulującym rozwój Pod-
karpacia w przyszłości. Powstała ona na przełomie lutego i marca 2009 roku. Ma ona charak-

ter pracy preprint.

Po recenzji zostanie ona opublikowana w wersji książkowej, w pracy zbio-

rowej po konferencji „Miasta Województwa Podkarpackiego w procesie zmian systemo-

wych”, organizowanej przez Instytut Ekonomii WZ Prawa i Nauk o Gospodarce KUL w Sta-

lowej Woli.

Z poważaniem,

dr Marcin Nytko

Nytko

.

4

Wprowadzenie

Województwo podkarpackie, kwantyfikowane do grupy regionów o n

ajniższym poziomie

rozwoju gospodarczego w Polsce i do jednych z niższych w Unii Europejskiej, od kilkunastu
lat jest aktywnym uczestnikiem międzynarodowej wymiany kapitału pod postacią bezpośred-

nich inwestycji zagranicznych (BIZ), zarówno jako jego dawca jak i biorca. Inwestycje w tym

regionie w latach 1989-

2008 podjęły firmy nie tylko z Europy, ale również z Ameryki Pół-

nocnej i Południowej, Azji czy Afryki

1

Dążąc do realizacji powyższego celu pracy oraz weryfikacji postawionej hipotezy

określono zestaw zadań badawczych, które były realizowane w następującej kolejności: anali-
za rozwoju gospodarczego Podkarpacia, przybliżenie istoty BIZ, ukazanie mechanizmu od-
działywania BIZ na rozwój gospodarczy regionu oraz predykcja wpływu BIZ na rozwój go-

spodarczy Podkarpacia.

. Z kolei przedsiębiorstwa z Podkarpacia podjęły inwe-

stycje na Ukrainie, w Rosji, Słowacji i Czechach oraz innych krajach Europy Środkowej i
Wschodniej. Atrakcyjność inwestycyjna Podkarpacia, jak również udział tego województwa
w ogólnej wielkości napływu BIZ do Polski pozostają jednak wciąż na niskim poziomie w

relacji do innych regionów, jak i w relacj

i do potencjału gospodarczego tego regionu. Tym-

czasem, jak wynika z teorii ekonomii i dotychczasowych doświadczeń gospodarczych, BIZ
mogą być kluczowym akceleratorem rozwoju gospodarczego. Mając to na uwadze sformuło-
wano cel niniejszej pracy, którym była próba oceny ex ante znaczenia BIZ dla rozwoju go-
spodarczego Podkarpacia, jak również weryfikacja hipotezy, iż rozwój BIZ może być klu-
czowym czynnikiem stymulującym rozwój Podkarpacia w przyszłości.

Realizacja powyższych zadań badawczych wymagała określenia zakresów pracy.

Podmiotem badawczym pracy jest województwo podkarpackie. Przedmiotem pracy jest ocena

ex ante znaczenia BIZ dla rozwoju gospodarczego regionu. Badanie wykonano w marcu 2009

r., a zakres czasowy pracy określono na okres siedmiu lat, tj. 2009-2015.

W pracy poruszono zagadnienia kilku specjalności nauk ekonomicznych, tj. makro-

ekonomii i mikroekonomii oraz międzynarodowych stosunków gospodarczych. Zdefiniowany

problem naukowy, postawiony cel

zadecydowały o kształcie pracy i przyjęciu w niej określo-

nych metod badawczych. Praca ma charakter teoretyczno-empiryczny. W pracy zastosowano

dwie metody badawcze, tj. studia literatury przedmiotu i ana

lizę statystyczną.

1

Zob. m.in. Inwestycje zagraniczne w województwie podkarpackim do 2005 roku,

Centrum Obsługi Inwestora RARR S.A.,

Rzeszów 2006.

Nytko

.

5

Cała praca składa się z czterech części, w których realizowane są bezpośrednio wyżej

określone zadania badawcze, oraz wprowadzenia i zakończenia.

Rozwój gospodarczy Podkarpacia

Z analizy wskaźników ekonomicznych Podkarpacia można wyciągnąć generalny wniosek, iż
jest to region o niższym poziomie rozwoju w relacji do średniej krajowej. Dlatego region ten
kwantyfikowany jest do tzw. Polski Wschodniej, w której skład wchodzą województwa zlo-
kalizowane na wschodniej ścianie Polski, charakteryzujące się niższym poziomem rozwoju
gospodarczego niż reszta kraju. Egzemplifikacją niższego poziomu rozwoju gospodarczego
Podkarpacia w relacji do reszty kraju jest m.in. wielkość bezrobocia, czy też poziom wyna-
grodzenia w przemyśle. Wielkość bezrobocia na koniec stycznia 2009 r. wyniósł na Podkar-
paciu 14,1% i był o 3,6% wyższy niż średnia krajowa (por. tabela 1). Wynagrodzenie w
przemyśle w województwie podkarpackim było z kolei najniższe w Polsce – na koniec stycz-
nia 2009 r. wyniosło 2567,85 PLN, podczas gdy średnia krajowa wyniosła 3161,80 PLN.

Zgłębiając się w statystyki, jak również w historię regionu można wyciągnąć wniosek,

iż wspomniany niższy poziom rozwoju gospodarczego Podkarpacia determinowany jest ca-
łym kompleksem czynników o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym. Wśród czynników
wewnętrznych można wyodrębnić istniejący dualizm gospodarczy, polityczny i społeczny
oraz niedostateczną stopę akumulacji kapitału i wykwalifikowanej siły roboczej. Dualizm

gospodarczy, to funkcjonowanie w gospodarce now

oczesnego i kapitałochłonnego sektora

przemysłowego, obok zacofanego sektora rolniczego i drobnotowarowego rzemiosła. Po-

twierdzeniem istnienia dualizmu gospodarczego Podkarpacia jest relatywnie niski poziom

uprzemysłowienia Podkarpacia (tabela 2). Z dualizmem gospodarczym wiąże się również
dualizm technologiczny, transportowy, łącznościowy, czy też regionalny (istotne zróżnicowa-

nie regionalne)

. Dualizm polityczny, to brak identyfikacji społeczeństwa z władzą. Dualizm

społeczny, to funkcjonowanie w społeczeństwie, z jednej strony, społeczności opartych na

tradycyj

nych wartościach, z drugiej, społeczności typu nowoczesno-przemysłowego.

Nytko

.

6

Tabela 1 Urbanizacja i bezrobocie – Podkarpacie na tle reszty kraju

(styczeń 2009 r.)

Ludność — stan w dniu 30 IX 2008 r.

Bezrobotni zarejestrowani

—

stan w końcu stycznia 2009 r.

Województwa

ogółem

miasta

wieś

ogółem

w % cywil-

nej ludności

aktywnej

zawodowo

w tysiącach 10

3

XII

2008=100

Polska

38 136,0

23 303,7

14 832,3

1 634,4

110,9

10,5

Doln

ośląskie

2 877,3

2 029,4

847,9

126,9

111,4

11,3

Kujawsko-pomorskie

2 067,6

1 260,2

807,4

120,8

109,6

14,5

Lubelskie

2 163,0

1 006,9

1 156,1

110,8

109,1

12,2

Lubuskie

1 009,3

643,5

365,8

53,7

115,9

14,1

Łódzkie

2 550,8

1 641,2

909,6

109,9

110,8

10,0

Małopolskie

3 286,4

1 619,4

1 667,0

108,8

111,2

8,3

Mazowieckie

5 201,8

3 363,8

1 838,1

192,9

108,4

7,8

Opolskie

1 033,9

542,2

491,7

40,7

113,9

11,1

Podkarpackie

2 098,7

860,3

1 238,4

126,2

109,2

14,1

Podlaskie

1 191,9

710,0

481,9

51,9

113,2

10,9

Pomorskie

2 218,1

1 475,3

742,8

76,6

113,1

9,4

Śląskie

4 648,6

3 638,5

1 010,1

138,1

112,5

7,7

Świętokrzyskie

1 273,1

576,9

696,2

83,3

107,2

14,8

Warmińsko-mazurskie

1 426,7

854,9

571,8

96,4

110,2

18,1

Wielkopolskie

3 395,8

1 916,8

1 479,0

104,8

114,6

7,2

Zachodniopomorskie

1 692,9

1 164,5

528,4

92,6

112,2

14,8

Źródło: Biuletyn Statystyczny nr 1/2009, GUS, Warszawa 2009.

Tabela 2

Uprzemysłowienie – Podkarpacie na tle reszty kraju (styczeń 2009 r.)

produkcja sprzedana

przemysłu

przeciętne zatrudnienie

w przemyśle

przeciętne wynagrodzenie

miesięczne brutto

w przemyśle

Województwa

w mln zł

in 10

6

zl

I

2008 =

100

w tys.
in 10

3

I

2008 =

100

w zł
in zl

I

2008 =

100

Polska

62 409,7

85,1

2 509

96,8

3 161,80

107,2

Dolnośląskie

5 260,8

84,9

220

97,5

3 328,00

109,1

Kujawsko-pomorskie

2 747,4

84,1

126

95,7

2 777,41

109,9

Lubelskie

1 568,0

78,8

83

97,2

2 716,53

107,2

Lubuskie

1 413,3

89,8

67

98,1

2 627,40

103,5

Łódzkie

3 708,8

101,9

173

97,7

2 724,87

107,7

Małopolskie

3 632,7

72,5

173

95,7

3 037,78

106,4

Mazowieckie

13 292,2

94,4

322

95,4

3 693,15

109,6

Opolskie

1 383,4

73,4

59

98,0

2 964,06

109,2

Podkarpackie

1 935,0

82,2

125

95,6

2 567,85

103,8

Podlaskie

1 089,8

88,5

50

97,7

2 610,04

99,6

Pomorskie

3 532,4

96,6

142

96,8

3 218,43

106,2

Śląskie

11 224,0

78,6

447

99,6

3 798,27

107,0

Świętokrzyskie

1 398,6

78,4

63

95,5

2 827,78

106,9

Warmińsko-mazurskie

1 486,5

86,1

78

91,0

2 569,69

106,2

Wielkopolskie

7 000,3

89,7

295

96,2

2 891,81

105,0

Zachodniopomorskie

1 736,6

90,4

86

96,2

2 910,24

106,2

Źródło: Biuletyn Statystyczny nr 1/2009, GUS, Warszawa 2009.

Nytko

.

7

Do zewnętrznych czynników można natomiast zaliczyć ukształtowane niekorzystne

relacje w zakresie po

działu pracy w kraju, co rozpoczęte zostało już w okresie rozbiorów i

było kontynuowane w okresie międzywojennym oraz w okresie powojennym. W podziale

ty

m Podkarpaciu przypadła rola spichlerza rolnego, co ma swoje zalety ale i wady dla gospo-

darki regionu. Na skutek tego niekorzystnego wewnątrz krajowego podziału pracy, napływ
kapitału inwestycyjnego do województwa podkarpackiego, a tym samym umiędzynarodowie-
nie gospodarki regionu, pozostają na niskim poziomie. Czego egzemplifikacją jest niski
udział spółek z kapitałem zagranicznym w relacji do ogólnej ilości spółek handlowych działa-
jących w regionie. W przypadku Podkarpacia wskaźnik ten w 2009 r. wyniósł 13,05%, pod-
czas gdy średnia krajowa wyniosła 23,75% (por. tabela 3).

Tabela 3

Umiędzynarodowienie – Podkarpacie na tle reszty kraju (styczeń 2009 r.)

ogółem

z udziałem kapitału

zagranicznego

udział spółek z kapi-

tałem zagranicznym

w ogólnej ilości

spó

łek handlowych

Województwa

Polska

268 942

63 871

23,75%

Dolnośląskie

22 060

6 178

28,01%

Kujawsko-pomorskie

10 400

1 617

15,55%

Lubelskie

7 859

972

12,37%

Lubuskie

6 830

2 616

38,30%

Łódzkie

12 844

2 584

20,12%

Małopolskie

19 541

3 398

17,39%

Mazowieckie

77 655

23 541

30,31%

Opolskie

4 917

1 333

27,11%

Podkarpackie

6 629

865

13,05%

Podlaskie

4 100

469

11,44%

Pomorskie

20 016

3 928

19,62%

Śląskie

29 267

5 231

17,87%

Świętokrzyskie

4 439

537

12,10%

Warmińsko-mazurskie

5 514

924

16,76%

Wielkopolskie

24 239

5 588

23,05%

Zachodniopomorskie

12 632

4 090

32,38%

Źródło: Biuletyn Statystyczny nr 1/2009, GUS, Warszawa 2009.

Mając na uwadze ww. czynniki determinujące niższy poziom rozwoju gospodarczego

Podkarpacia w relacji do innych regionów kraju

, można sformułować wniosek, że optymalną

drogą rozwoju tego regionu w przyszłości będzie przezwyciężenie wewnętrznych czynników
niższego poziomu rozwoju, uzupełnienie niedoborów kapitału inwestycyjnego oraz rozwój
kapitału ludzkiego.

Nytko

.

8

Istota BIZ

W literaturze polskiej próby zdefiniowania pojęcia „bezpośrednie inwestycje zagraniczne”
(BIZ) podjęli m.in. A. Budnikowski, E. Czerwieniec, E. Cyrson, W. Karaszewski, Cz. Pilar-
ska, M. Puławski, J. Rymarczyk

2

, a w literaturze zachodniej m.in. J.H. Dunning, P.R.

Krugman i M. Obstfeld

3

. Jednolitą definicję BIZ podają również IMF, OECD i UNCTAD.

Stosunkowo prostą definicję BIZ zaproponował E. Czerwieniec. Definiuje on BIZ jako formę
lokat kapitałowych w przedsiębiorstwie zagranicznym w celu uzyskania trwałego wpływu na
kierowanie jego działalnością i osiąganie z tego tytułu zysków

4

.

Cennego spostrzeżenia do-

ko

nał E. Cyrson, że charakterystyczną cechą BIZ jest przemieszczenie, oprócz środków fi-

nan

sowych, także czynników produkcji, przy czym kluczową rolę odgrywają umiejętności

tech

nologiczne, menedżerskie i marketingowe. Zauważa on również, że istotą BIZ jest to, że

są one inwestycjami przedsiębiorczymi i w odróżnieniu od inwestycji portfelowych nie sta-
nowią jednorodnych aktywów, ale przemieszczający się za granicę pakiet produkcyjny, w
którym kapitał nie jest składnikiem dominującym, lecz jedynie współtowarzyszącym

5

Według wzorcowej definicji IMF, OECD i UNCTAD, BIZ jest kategorią międzynaro-

dowych inwestycji dokonywaną przez rezydenta jednego kraju, nazywanym „inwestorem
bezpośrednim” lub „firmą matką”, jak również korporacją transnarodową (KTN), z zamiarem
sprawowania długotrwałej kontroli w przedsiębiorstwie innego kraju, nazywanym „przedsię-

bior

stwem bezpośredniej inwestycji” (PBI) lub „firmą-córką”. Przez „długotrwałą kontrolę”

rozumie się tutaj istnieje długoterminowych relacji pomiędzy inwestorem bezpośrednim i
przedsiębiorstwem bezpośredniej inwestycji oraz istotny poziom oddziaływania, który daje
inwestorowi bezpośredniemu efektywny głos w zarządzaniu przedsiębiorstwem bezpośredniej
inwestycji. Minimalny próg zaangażowania kapitałowego inwestora bezpośredniego w przed-

.

2

Zob.: A. Budnikowski,

Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006, s. 138; Przemiany we współczesnej

gospodarce światowej, red. nauk. E. Oziewicz, PWE, Warszawa 2006, s. 144-145; E. Czerwieniec, Zagraniczne inwestycje

bezpośrednie w gospodarce krajów wysokorozwiniętych, Zeszyty Naukowe AE w Poznaniu, Poznań 1990, nr 105, s. 9; E.
Cyrson,

Korporacje wielonarodowe. Prawidłowości ekspansji zagranicznej, PWN, Warszawa 1981, s. 157; W. Karaszewski,

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Polska na tle świata, Wydawnictwo „Dom Organizatora”, Toruń 2004, s. 19-21; Mię-
dzynarodowe stosunki gospodarcze, red. nauk. J. Rymarczyk, PWE, Warszawa 2006, s. 109-111; Cz. Pilarska, Bezpo

średnie

inwestycje zagraniczne w teorii ekonomii, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2005, s. 6-7.

3

Zob.: J.H. Dunning, Explaining Changing Patterns of International Production: In Defense of the Eclectic Theory, Oxford

Bulletin of Economics & Statistics, Department of Economics, University of Oxford, Vol. 41(4), November 1979, p. 269-
295; J.H. Dunning, International Production and Multinational Enterprise, George Allen and Unwin, London 1981; P.R.
Krugman, M. Obstfeld,

Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWN, Warszawa 2003, tom 1., s. 124-125;

4

E. Czerwieniec, op. cit., s. 9.

5

E. Cyrson, op. cit., s. 157.

Nytko

.

9

siębiorstwie bezpośredniej inwestycji, dla uznania inwestycji za BIZ, ustalono na poziomie

10%

6

Podejmując próbę sformułowania syntetycznej definicji w oparciu o przedstawione wy-

żej ujęcia, BIZ można zdefiniować jako długookresową inwestycję, podejmowaną przez
przedsiębiorstwo lub osobę fizyczną jednego kraju w przedsiębiorstwo innego kraju, z zamia-

rem sprawowania

kontroli nad nim i czerpania z niego zysku. Przy czym istotą BIZ jest trans-

fer nie tylko kapitału, ale również pracy i wiedzy (technologicznej, marketingowej i organiza-

cyjnej).

.

Oddziaływanie BIZ na rozwój gospodarczy
regionu goszczącego

W teorii ekonomii

nie powstała jeszcze teoria ekonomiczna w zakresie oddziaływania BIZ na

rozwój gospodarczy regionu goszczącego, czyli odnosząca się do poziomu mezoekonomicz-
nego. Powstała natomiast teoria odnosząca się do poziomu makroekonomicznego, z której
można wyciągnąć pewne wnioski odnoszące się do niższego poziomu analizy ekonomicznej.
Teorią tą jest model stadiów rozwoju gospodarczego T. Ozawy. Ten japoński naukowiec pod-
jął próbę rozwinięcia dynamicznego paradygmatu roli KTN w rozwoju gospodarczym krajów
goszczących, w tym przede wszystkim tzw. krajów rozwijających się

7

Celem takiej teorii, określającej funkcje rozwojowe KTN w otwartej gospodarce, miało

być wyjaśnienie w jednym zintegrowanym teoretycznym paradygmacie, jakie typy aktywno-
ści inwestycyjnej KTN mogą wspomóc proces wzrostu i rozwoju gospodarczego w kraju
goszczącym i w jaki sposób; oraz jak kraje goszczące mogą spowodować, aby w określonym
momencie rozwoju wykreować własne KTN. U podstaw modelu T. Ozawy, który miał obja-
śnić zależności pomiędzy BIZ a rozwojem gospodarczym, legły założenia dotyczące charak-
terystyki struktury gospodarki światowej. T. Ozawa wymienił pięć cech, które przedstawiono
poniżej.

.

6

Inwestycje o niższym udziale inwestora zagranicznego kwalifikowane są jako inwestycje portfelowe. Por. Balance of Pay-

ments Manual – Fifth Edition, IMF, Washington 1993, p. 86-87; OECD Benchmark Definition of Foreign Direct Investment
– Third Edition, OECD, Paris 1996, p. 7; World Investment Report 2005, UNCTAD, New York 2005, p. 297.

7

T. Ozawa, Foreign direct investment and economic development, „Transnational Corporation” 1992, No. 1, p.

27-54.

Nytko

.

10

Cecha nr 1 –

istnieje rozbieżność pomiędzy poszczególnymi gospodarkami w zakresie

warunków podaży i popytu. Poszczególne gospodarki są różnie wyposażone w czynniki pro-
dukcji i technologię po stronie podaży oraz potrzeby i gusta konsumentów po stronie popytu.

Cecha nr 2 –

firmy są kreatorami i dostawcami nieuchwytnych aktywów. Indywidualne

firmy są głównym źródłem technologii, wiedzy i kanałów marketingowych.

Cecha nr 3 – istnieje hierarchia gospodarek. W skali globalnej i regionalnej istnieje hie-

rarchia i subhierarchia gospodarek narodowych, u których podstaw leży rozwój gospodarczy.
Gospodarki wiodące (liderzy) służą jako centrum wzrostu dla grup słabszych gospodarek
(uczniów). Innymi słowy, pojedyncze gospodarki na świecie znajdują się w różnych fazach

rozwoju i przychodów per capita

, to jest różnych fazach dynamicznych przewag kompara-

tywnych w odniesieniu do poziomu kompetencji technologicznych i proporcji czynników

produkcji.

Cecha nr 4 –

w gospodarce światowej występuje naturalna sekwencja strukturalnego

zaawansowania i rozwoju gospodarek (kompatybilna do poziomów rozwoju). Gospodarki

wysoko rozwinięte (najwyższy poziom) stopniowo przechodziły przez różne fazy rozwoju,
każda faza zgodna była z ich wyposażeniem w czynniki produkcji i możliwościami technolo-
gicznymi. Ta ewolucyjna ścieżka odpowiada koncepcji optymalnych sekwencji rozwoju roz-
poczynającego się od stadium początkowego charakteryzującego się pracochłonną i niewy-
kwalifikowaną produkcją (lub od eksploatacji dóbr naturalnych) przechodzącą w następne
stadium, które charakteryzuje się przemysłem kapitałochłonnym. Cechą charakterystyczną
następnych stadiów jest wzrost oparty na wiedzochłonnych przemysłach.

Cecha nr 5 –

w polityce gospodarczej państw obserwuje się silną tendencję do odwrotu

od regulacji polityki handlowej i inwestycyjnej, jednocześnie występuje uznanie tego, że de-
regulacja i prywatyzacja działalności gospodarczej, dążąca do pobudzenia sektora prywatne-
go, może pełnić pozytywną rolę w wzmacnianiu gospodarki rynkowej. Generalnie na świecie
występują dwa typy reżimu handlowo-inwestycyjnego. Pierwszy, otwarty na zewnątrz i zo-
rientowany eksportowo. Drugi, zamknięty na zewnątrz i substytuujący import. Często wystę-
pują reżimy hybrydowe, jednak możliwym jest określenie, który typ przeważa

8

Następnie T. Ozawa sformułował model rozwoju gospodarczego składający się z czte-

rech stadiów. W s

tadium nr 1 rozwój napędzany jest czynnikami produkcji, charakteryzuje się

aktywnością opartą na zasobach naturalnych lub przemysłach pracochłonnych (tzw. przemy-
sły Heckschera-Ohlina); przewagi komparatywne w eksporcie oparte są na posiadanych

.

8

Ibidem.

Nytko

.

11

czynnikach produkcji (surowce i dobra pracochłonne); kraj przyciąga BIZ poszukujące su-
rowców i niskich kosztów pracy, sam nie podejmując BIZ na rynkach zagranicznych. W sta-
dium nr 2 rozwój napędzany jest inwestycjami, charakteryzuje się wytwarzaniem półproduk-
tów i dóbr kapitałowych oraz budownictwem infrastrukturalnym (tzw. niezróżnicowane
przemysły Smitha); przewagi komparatywne w eksporcie oparte są na rozwiniętym przemyśle
kapitałochłonnym (dobra kapitałochłonne produkowane na dużą skalę); kraj przyciąga BIZ do
przemysłów produkujących dobra kapitałochłonne i półprodukty oraz generuje odpływ inwe-
stycji do innych krajów bogatszych w surowce i/lub o niższych kosztach pracy. W stadium nr
3 rozwój napędzany jest innowacjami, pojawia się wówczas, kiedy kraj jest zasobny w kapitał
ludzki i przejawia aktywność w zakresie badań i rozwoju (tzw. zróżnicowane przemysły Smi-

tha); p

rzewagi komparatywne w eksporcie oparte są na innowacyjności (wysoko zaawanso-

wane dobra technologiczne); kraj przyciąga inwestycje do przemysłów technologicznie inten-
sywnych oraz dokonuje inwestycji w innych krajach w przemysłach kapitałochłonnych i/lub
produkujących półprodukty. Stadium nr 4 – rozwój napędzany jest bogactwem, charakteryzu-
je się rozwojem nowoczesnych przemysłów, z elastyczną, zróżnicowaną produkcją, z zasto-
sowaniem różnorakich innowacji (tzw. przemysły Schumpetera). Przewagi komparatywne w
eksporcie oparte są na innowacyjności i wysokich technologiach. Kraj przyciąga inwestycje w
przemysłach innowacyjnych (np. wyroby chemiczne, farmaceutyki, maszyny) oraz dokonuje
inwestycji zagranicznych w przemysłach technologicznie intensywnych

9

Podsumowując, z teorii T. Ozawy można wyciągnąć generalny wniosek, że rozwój BIZ

niesie ze sobą zmianę struktury gospodarki, PBI wspierają wykształcenie przewag kompara-
tywnych w handlu międzynarodowym oraz wpływają na wykształcenie przewag własnościo-

wych przez przedsi

ębiorstwa lokalne, co pozwala im podjąć działalność na obcych rynkach.

.

Predykcja wpływu BIZ na rozwój gospo-

darczy Podkarpacia

Mając na uwadze powyższe zależności opisane przez T. Ozawę, można stwierdzić, iż Podkar-
pacie znajduje się aktualnie w drugim stadium rozwoju gospodarczego. Wniosek taki wynika
z kilku przesłanek. Po pierwsze, lokalne przedsiębiorstwa od kilku lat podejmują BIZ na ryn-

9

Ibidem.

Nytko

.

12

kach zagranicznych (m.in. Asseco, Nowy Styl itd.), co wyklucza kwantyfikację regionu do
pierwszego stadium. Po drugie, w ostatnich latach widoczny jest wzrost nakładów inwesty-

cyjnych w regionie, a struktura produkcji charakteryzuje si

ę wytwarzaniem półproduktów

oraz budownictwem infrastrukturalnym (tzw. nie

zróżnicowane przemysły Smitha). Po trzecie,

region

przyciąga BIZ do przemysłów produkujących dobra kapitałochłonne i półprodukty. Po

czwarte, region

generuje odpływ inwestycji do innych krajów bogatszych w surowce i/lub o

niższych kosztach pracy (Ukraina, Rosja itd.).

Zakładając, iż kolejne bariery rozwoju BIZ na Podkarpaciu będą przełamywane, a tym

samym będzie postępował dalszy rozwój BIZ w tym regionie, opierając się na założeniach T.
Ozawy, można stwierdzić, iż w perspektywie kilku lat możliwy będzie na Podkarpaciu awans
do trzeciego stadium rozwoju. Stadium to będzie charakteryzować kilka cech. Po pierwsze,

r

ozwój napędzany będzie innowacjami. Po drugie, region będzie przyciągać inwestycje do

przemysłów technologicznie intensywnych. Po trzecie, przedsiębiorstwa lokalne będą doko-
nywać inwestycji w innych krajach w przemysłach kapitałochłonnych i/lub produkujących
półprodukty. Przejście do trzeciego stadium nastąpi jednak dopiero wtedy, kiedy region bę-

dzie zasobny w

kapitał ludzki, przejawiający aktywność w zakresie badań i rozwoju (tzw.

zróżnicowane przemysły Smitha).

Zakończenie

Realizacja

określonych we wstępie zadań badawczych pozwoliła osiągnąć cel badawczy pra-

cy oraz zweryfik

ować pozytywnie postawioną we wprowadzeniu hipotezę.

W

części pierwszej przybliżono przesłanki niższego poziomu rozwoju gospodarczego

Podkarpacia w relacji do innych regionów kraju. W części drugiej przybliżono istotę BIZ. Z
kolei w części trzeciej podjęto próbę ukazania zasad oddziaływania BIZ na rozwój w skali
mezoekonomicznej. W ostatniej części podjęto natomiast próbę predykcji wpływu BIZ na

rozwój gospodarczy Podkarpacia.

Z przeprowadzonych badań można wyciągnąć dwa wnioski końcowe. Po pierwsze, w

zw

iązku z tym, że jednym z czynników determinujących niższy poziom rozwoju gospo-

darczego Podkarpacia w relacji do innych regionów kraju jest

niedobór kapitału, pracy i wie-

dzy, a z napływem BIZ wiąże się transfer właśnie tych czynników produkcji, to należy uznać,

Nytko

.

13

iż BIZ mogą z sobą nieść istotne szanse rozwojowe dla tego regionu. Dlatego BIZ mogą być
jednym z kluczowych czynników warunkujących dalszy rozwój gospodarczy Podkarpacia.

Po drugie, aspektem wymagającym szczególnej uwagi ze strony lokalnego samorządu,

uczelni wyższych oraz organizacji pozarządowych winien być rozwój kapitału ludzkiego,
gdyż jego jakość oraz jego aktywność w zakresie badań i rozwoju będą warunkować przejście

regionu z drugiego do trzeciego stadium rozwoju gospodarczego.

Nytko

.

14

Bibliografia

1. Balance of Payments Manual – Fifth Edition, IMF, Washington 1993.
2. Biuletyn Statystyczny nr 1/2009, GUS, Warszawa 2009.
3.

Bożyk P., Misala J., Puławski M., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 2002.

4. Buckley A., Inwestycje zagraniczne. S

kładniki wartości i oceny, PWN, Warszawa 2002.

5. Budnikowski A.,

Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006.

6. Cyrson C.,

Korporacje wielonarodowe. Prawidłowości ekspansji zagranicznej, PWN, Warszawa 1981.

7. Czerwieniec E., Zagraniczne inwestycje be

zpośrednie w gospodarce krajów wysokorozwiniętych, Zeszyty

Naukowe AE w Pozna

niu, Poznań 1990, nr 105.

8. Dunning J.H., Explaining Changing Patterns of International Production: In Defense of the Eclectic

Theory, Oxford Bulletin of Economics & Statistics, Department of Economics, University of Oxford, Vol.
41(4), November 1979.

9. Dunning J.H., Explaining the International Direct Investment Position of Countries: In Support of Eclectic

Theory of International Production, “Weltwirtschaftliches Archiv”, 1981, Vol. 117.

10. Dunning J.H., International Production and Multinational Enterprise, George Allen and Unwin, London

1981.

11. Geldner M.,

Przyczynek do teorii zagranicznych inwestycji bezpośrednich, SGPiS, Warszawa 1986.

12.

http://irp.krakow.pl

13.

http://nytko.eu

14.

http://stats.unctad.org/fdi

15.

http://www.stat.gov.pl

16.

Internacjonalizacja, globalizacja i integracja we współczesnej gospodarce światowej, red. nauk. T. Sporek,
Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2006.

17.

Inwestycje zagraniczne w województwie podkarpackim do 2005 roku, Centrum Obsługi Inwestora RARR
S.A., Rzeszów 2006.

18. Karaszewski W.,

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Polska na tle świata, Wydawnictwo „Dom Organi-

zatora”, Toruń 2004.

19. Krugman P.R., Obstfeld M.,

Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWN, Warszawa 2003.

20.

Międzynarodowe stosunki gospodarcze, red. nauk. J. Rymarczyk, PWE, Warszawa 2006.

21. Nytko M..,

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne: Determinanty atrakcyjności inwestycyjnej Indii, [w]:

Internacjonalizacja, globalizacja i integracja we współczesnej gospodarce światowej, red. nauk. T. Sporek,
Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2006.

22. OECD Benchmark Definition of Foreign Direct Investment – Third Edition, OECD, Paris 1996.
23. Ozawa T., Foreign direct investment and economic development, „Transnational Corporation” 1992, No. 1.
24. Oziewicz E.,

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w rozwoju gospodarczym krajów Azji Południowo-

Wschodniej (ASEAN)

, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1998.

25. Pilarska Cz.,

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w teorii ekonomii, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kra-

ków 2005.

26.

Przemiany we współczesnej gospodarce światowej, red. nauk. E. Oziewicz, PWE, Warszawa 2006.

27. Przybylska K.,

Determinanty zagranicznych inwestycji bezpośrednich w teorii ekonomicznej. Empiryczna

weryfikacja czynników lokalizacji zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Czechach, Polsce i na Wę-
grzech, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2001.

28. Rola inwestycji zagranicznych w gospodarce, M. Jakubiak, R. Krzysztof, M.A. Weresa, Zeszyty BRE Bank

– CASE nr 62, Warszawa 2002.

29. Rymarczyk J

., Internacjonalizacja i globalizacja przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2004.

30. Weresa M.A.,

Skutki inwestycji zagranicznych dla gospodarki kraju przyjmującego – doświadczenia Polski,

[w]: Rola inwestycji zagranicznych w gospodarce, M. Jakubiak, R. Krzysztof, M.A. Weresa, Zeszyty BRE
Bank – CASE nr 62, Warszawa 2002.

31. Weresa M.A.,

Wpływ handlu zagranicznego i inwestycji bezpośrednich na innowacyjność polskiej gospo-

darki, Monografie i opracowania, SGH, Warszawa 2002.

32. Witkowska J.,

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne a rynek pracy w kraju przyjmującym – aspekty teore-

tyczne, Ekonomista 2000, nr 5.

33. Witkowska J.,

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Europie Środkowowschodniej. Próba interpretacji na

gruncie teorii bezpośrednich inwestycji i teorii integracji, Wydawnictwo Uniwersytety Łódzkiego, Łódź
1996.

34. World Investment Report 1991 & next, UNCTAD, New York 1991 & next.