Telomer - końce chromosomów zbudowane z 250-1500 tandemowch powtórzeń sekwencji bogatych w guaninę 5'TTAGGG3'

Centromer - odcinek DNA, odpowiadający satelitarnemu DNA typu , składjący się z tandemowych powtórzeń bogatych w zasady A-T o długości 171 par zasad

Chromosomy metafazowe składają się z dwóch chromatyd powstalych w wyniku replikacji, układających się w ramiona krótkie (p) i długie (q) połączone ze sobą w centromerze

W ramieniu krótkim chromosomów akrocentrycznych występuje przewężenie wtórne tzw. NOR (nuclear organizer region) - organizator jąderka, kodujacy RNA rybosomów (rDNA)

Euchromatyna (aktywna transkrypcyjnie) jest najważniejszą częścią chromosomu i cechuje się stosunkowo dużą gęstością regionów kodujących geny.

Heterochromatyna (nieaktywna transkrypcyjnie) jest chromatyną albo pozbawioną genów, albo mającą nieaktywne geny, których transkrypcja jest wyłączona. Heterochromatynowe regiony pozostają bardziej skondensowane w interfazie niż euchromatynowe i replikują w bardzo późnej fazie S cyklu komórkowego.

Heterochromatyna konstytutywna jest zlokalizowana dookoła centromerów wszystkich chromosomów, w znacznej ilości pod centromerem (czyli na ramieniu q) chromosomu 1,9,16, w długim ramieniu chromosomu Y i w satelitach chromosomów akrocentrycznych. Obszary te zawierają różne rodziny wysoce powtarzalnych sekwencji DNA, których funkcja nie jest znana. Ilość i rozmieszczenie heterochromatyny konstytutywnej jest cechą rodzinną, która podlega dziedziczeniu.

Heterochromatyna fakultatywna jest euchromatyną w stanie nieaktywności transkrypcyjnej. U człowieka najlepszym przykładem jest zjawisko lyonizacji:Jeden z chromosomów X u kobiet jest inaktywowany w celu wyrównania podwójnej dawki genów chromosomu X w porównaniu z pojedynczą kopią genów u mężczyzn (tzw. dawka kompensacyjna).

Grupa	Chromosomy	Opis
A	1-3	Największe; 1 i 3 są metacentryczne, 2 jest submetacentryczna
B	4,5	Duże; submetacentryczne, wyraźna różnica długości ramion p i q
C	6-12,X	Średniej wielkości; submetacentryczne
D	13-15	Średniej wielkości; akrocentryczne z satelitami
E	16-18	Małe; 16 metacentryczna, 17 i 18 submetacentryczne
F	19,20	Małe; metacentryczne
G	21,22,Y	Małe; akrocentryczne, z satelitami na 21 i 22, bez satelit na

Aberracje chromosomowe

Aberracje chromosomu są to zaburzenia struktury lub liczby chromosomów. Powstają w komórkach somatycznych lub w gametach. Mogą powstać de novo lub być dziedziczone od rodziców.

 

aberracje liczbowe, które mogą dotyczyć pojedynczego chromosomu

• (np. trisomia) lub całego zestawu chromosomów (np. triploidia)

• aneuploidie

• poliploidie

Triploidia powstaje w wyniku zapłodnienia komórki jajowej przez dwa plemniki lub przez połączenia dwóch gamet, z których jedna jest nieprawidłowa, diploidalna.

Tetraploidia jest wynikiem braku pierwszego podziału zygoty, powodującego podwojenie liczby chromosomów bezpośrednio po zapłodnieniu.

II. aberracje strukturalne, obejmujące różne zmiany w strukturze danego chromosomu.

Organizm o pełnym prawidłowym komplecie chromosomów określany jest jako euploidalny.

Nondysjunkcja, czyli „nierozdzielenie się materiału genetycznego, może zajść zarówno w czasie podziału mejotycznego, jak i mitotycznego i prowadzić do powstania aberracji liczbowych.

• Błędy powstające w mejozie ujawniają swoje skutki w całym organizmie potomnym - we wszystkich jego komórkach.

• Błędy mitotyczne ograniczają się do komórek somatycznych pochodnych od komórki, w podziale której wystąpił błąd (np. mozaikowość 45,X/47,XXX).

Komórki i możliwe aberracje liczbowe

Organizm prawidłowy ( euploidalny) zawiera komórki

Organizm nieprawidłowy może zawierać komórki

n- oznacza haploidalny zestaw chromosomów. U człowieka n=23

ZABURZENIA GENETYCZNE - CHOROBY WRODZONE

TRIPLOIDIA

potrójny zestaw chromosomów - 69,

2% wszystkich poczęć, poronienia

ZESPÓŁ ŁAMLIWEGO CHROMOSOMU X

• trudności z uczeniem się aż do poważnego upośledzenia umysłowego oraz zmian behawioralnych

• zaburzenie silniej wyrażone u chłopców, u dziewcząt obecność drugiego chromosomu X zmniejsza skutki wywołane wadliwym chromosomem

Zmiana:

• powielenie trójnukleotydowych powtórzeń (CGG w chromosomie X-) w genie 15q11-13

• liczba powtórzeń norma: 6-54 w tej chorobie: ponad 200

• brak produkcji białka FMR1 które buduje synapsy (odpowiadające głównie za procesy uczenia się i zapamiętywania)

• badania genetyczne pozwalają stwierdzić nieprawidłowości nosiciela genu (permutację)

Występowanie:

• 1:1000 płci męskiej

Rozpoznanie:

• ustalenie tzw „kruchego” miejsca na dystalnym odcinku długiego ramienia chromosomu X

Objawy:

• noworodki są duże, obwód głowy powiększony

• nietypowa mowa

• powiększone jądra

• upośledzenie umysłowe różnego stopnia

• powiększenie żuchwy

• słaby kontakt wzrokowy

Leczenie:

• terapia hormonalna: rozwój wtórnych cech płciowych, hormon wzrostu zwiększa go o 3-5 cm

• macierzyństwo możliwe przez zapłodnienie pozaustrojowe (?)

• ryzyko urodzenia drugiego dziecka z zespołem nie większe niż w populacji

Zespół Downa (mongolizm) - trisomia 21 (47,XX,+21); 1:800-1000; wiek matki: 20 lat 1:1667; 30 lat 1:952; 35 lat 1:387; 40 lat 1:106; 45 lat 1:30; po 49 r.ż. 1:11

Przyczyny:

• nondysjunkcją chromosomów w podziale mejotycznym - 95% przypadków zespołu Downa, z czego 88% jest skutkiem nondysjunkcji w oogenezie, a w 8% w spermatogenezie;

• translokacji Robertsonowskia - długie ramię chromosomu 21 jest przyłączone do innego chromosomu, często jest to chromosom 14 (45,XX,t(14;21q)) albo pozostaje przyłączony do chromosomu 21 (izochromosom 45,XX,t(21q;21q);

• mozaicyzm - mos 46,XX/47,XX,+21 albo mos 46,XY/47,XY,+21

• duplikacja chromosomu 21 (46,XX, dup(21q)) albo 46,XY, dup(21q))

Objawy główne :

• charakterystyczne cechy twarzy

• upośledzenie umysłowe

• wrodzone wady serca

• zaburzenia wzroku i słuchu

• infekcje dróg oddechowych

• celiakia

• niskorosłość

• zaburzenia czynności tarczycy

• wczesna choroba Alzheimera

• częste białaczki (ale rzadkie inne nowotwory), niedobory odporności

• padaczka

Objawy

• opóźnienie umysłowe od łagodnego (IQ 50-70) do średniego (IQ 35-50) stopnia

• krótkogłowie, umiarkowane małogłowie, spłaszczona potylica

• płaski profil twarzy

• mongoloidalne ustawienie szpar powiekowych, zmarszczka nakątna (epicanthus), niewielki hiperteloryzm oczny

• jasne plamki na tęczówce (plamki Brushfielda, i zaćma wrodzona

• zaburzenia refrakcji, najczęściej krótkowzroczność

• oczopląs, zez i stożkowata rogówka

• atrezja przewodu łzowego

• mały nos z płaską nasadą i szerokim grzbietem

• hipoplazja lub aplazja zatok czołowych

• krótkie podniebienie twarde

• wystający pobrużdżony język, bo mała objętość jamy ustnej

• nisko osadzone, małe małżowiny uszne, nieobecny płatek

• zaburzenia słuchu

• hipoplazja zębów

• pojedyncza bruzda dłoni (bruzdą małpią)

• dysplastyczny środkowy paliczek palca V

• zwiększony odstęp między paluchem a drugim palcem stopy

• charakterystyczne dermatoglify:

• pojedyncza zmarszczka plcu V i dużo pętli po stronie łokciowej

• marmurkowata skóra

• krótka szyja, rzadziej płetwistość szyi

• fałd skóry na karku w okresie niemowlęcym

• miękkie, delikatne i rzadkie włosy skóry głowy

Wady narządowe:

• wrodzone wady serca: wspólny kanał przedsionkowo-komorowy, ubytek przegrody

• międzyprzedsionkowej i międzykomorowej, przetrwały przewód tętniczy, wypadanie

• płatka zastawki mitralnej

• nieprawidłowy przebieg tętnicy podobojczykowej

• wady przewodu pokarmowego: atrezja dwunastnicy i odbytu, choroba Hirschsprunga

• wady kośćca: niezarośnięcie łuków kręgów lędźwiowych, 11 par żeber, niestabilność

• stawu szczytowo-obrotowego, większa ruchomość w stawie szczytowo-potylicznym ,

• nieprawidłowy ząb obrotnika (C2), hipoplastyczny tylny łuk kręgu szczytowego (C1),

• hipoplazja miednicy z poszerzeniem bocznych części talerzy kości biodrowych i

• spłyceniem kąta panewkowego

• wady układu moczowo-płciowego: stosunkowo małe prącie, zmniejszona objętość jąder.

Zespół Pataua - nierozdzielenie się chromosomów podczas I lub II podziału mejotycznego u któregoś z rodziców (opóźnione rozchodzenie się chromosomów w anafazie).trisomia chromosomu 13 (47,XX,+13 albo 47,XY,+13). 1:8.000-12.000

Objawy:

• niska masa urodzeniowa;

• ubytek skóry głowy

• wady rozwojowe mózgowia i cewy nerwowej: holoprozencefalia przebiegająca z

• wadami narządu wzroku (anoftalmią, mikroftalmią, hipoteloryzmem lub cyklopią)

• nieprawidłowo wykształconym nosem oraz tzw. trąbką (proboscis), rozszczepem

• wargi i (lub) podniebienia

• wady małżowin usznych: niskie osadzenie, zniekształcenie

• anomalie kończyn: polidaktylia pozaosiowa, ustawienie palców w kształcie "kurka od

• strzelby", pojedyncza bruzda zgięciowa, wydatna pięta

• wady sercowo-naczyniowe: przetrwały przewód tętniczy, dekstrokardia, ubytek

• przegrody międzykomorowej, ubytek przegrody międzyprzedsionkowej

• naczyniaki włośniczkowe w okolicy czoła

• wady nerek: torbielowatość nerek, wodonercze

• napady drgawek

• hipotonia mięśniowa

• przepukliny (przepuklina pępkowa)

• wnętrostwo

• wady rozwojowe macicy

Zespół Edwarda - trisomia chromosomu 18 (47,XX,+18 albo 47,XY,+18); 1:8.000

Objawy

• niska masa urodzeniowa

• deformacje czaszki: poszerzenie szwów i ciemiączek, mikrocefalia (małogłowie),

• łódkogłowie (scaphocephalia), wydatna potylica, hiperteloryzm, wąskie szpary

• powiekowe, wady rogówki i tęczówki, mikrognacja, mikrostomia,

• nisko osadzone, dysplastyczne małżowiny uszne

• pojedyncza bruzda zgięciowa dłoni

• nadmiar skóry na szyi

• szeroko rozstawione brodawki sutkowe

• anomalie szkieletu: krótki mostek, zwichnięcie stawów biodrowych, deformacje

• zgięciowe palców (nakładające się na siebie palce), stopa końsko-szpotawa, aplazja

• kości promieniowej, wydatne pięty, zgięcie podeszwowe paluchów "młotkowaty

• paluch”, rozszczep tylny kręgosłupa, datkowe ciemiączka

• wady serca: przetrwały przewód tętniczy, ubytek przegrody międzykomorowej

• uchyłek Meckela

• wady rozwojowe nerek

• atrezja przełyku

• hipoplazja paznokci i zmiany dermatoglifów

• wady narządów płciowych: hipoplazja warg sromowych

• przerost łechtaczki, wnętrostwo

• drgawki

• niepełnosprawność intelektualna

Zespół Turnera - 1:2000-2500 ale 3% płodów żeńskich, 1,5 miliona na świecie

Przyczyny

• monosomia chromosomu X (oznaczana 45,X lub 45,XO)

• częściowa lub całkowita delecja krótkiego ramienia chromosomu X (delXp)

• całkowita delecja długiego ramienia chromosomu X (delXq)

• izochromosom długiego ramienia chromosomu X (i(Xq))

• chromosom pierścieniowy (kolisty, ring-chromosome, r(X))

• chromosom markerowy (46,X+m)

• mozaicyzm: obecność więcej niż dwóch linii komórkowych (45,X/46,XX; 45,X/46,XY)

Objawy:

• dysgenezja gonad

• opóźnionym dojrzewaniem płciowym

• brakiem pierwszej miesiączki

• pierwotną niepłodnością

• obniżonym stężeniem estrogenów

• podwyższonym poziomem gonadotropin: LH i FSH

• prawidłowo rozwinięte narządy rozrodcze wewnętrzne

• prawidłowy rozwój OUN ale zaburzenia osobowości, instynktu poznawczego, rozwoju

• emocjonalnego

• niskorosłość

• wady zewnętrzne i wady wewnętrzne

• predyspozycje do chorób tarczycy i automimmunologicznych

Objawy:

• poduszeczkowate obrzęki limfatyczne dłoni i stóp u nowordów i niemowlęcym

• krótka szyja z nadmiarem skóry na karku - szyja płetwista

• nisko osadzone, zrotowane ku tyłowi uszy

• uboga mimika

• hiperteloryzm i bogata oprawa oczu;

• zez i opadanie powiek

• antymongoidalne ustawienie szpar powiekowych ale zmarszczka nakątna

• wysokie "gotyckie" podniebienie

• wady zgryz

• mikrognacja

• niska linia tylna włosów

• szeroko rozstawione, wciągnięte brodawki sutkowe

• szeroka, puklerzowata klatka piersiowa

• liczne znamiona barwnikowe i dysplazja paznokci

• koślawość łokci i kolan

• krótka czwarta kość śródręcza

• skolioza

• objaw Kosowicza - pionowe wydłużenie wewnętrznego wyrostka kości udowej

• objaw Archibalda - charakterystyczne zmiany w obrębie śródręcza

• wady twarzoczaszki i trąbki słuchowej

• wady serca: dwupłatkowa zastawka i koarktacja aorty, nadciśnienie tętnicze

• wady nerek: nerka podkowiasta, zdwojenie układu moczowego, anomalie ułożenia

• nerek, ektopia i torbielowatość nerek, jednostronna agenezja nerki

• choroby współistniejące: zapalenie tarczycy typu Hashimoto, cukrzycę, otyłość, osteoporoza, refluks żołądkowo-przełykowy, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, chorobę Leśniowskiego-Crohna, teleangiektazje jelita, celiakia, marskość wątro

• Leczenie:

• terapia hormonalna: rozwój wtórnych cech płciowych, hormon wzrostu zwiększa go o 3-5 cm

• macierzyństwo możliwe przez zapłodnienie pozaustrojowe (?)

• ryzyko urodzenia drugiego dziecka z zespołem nie większe niż w populacji

XYY - ZESPÓŁ NADMĘŻCZYZNY

dotyczy chromosomów płciowych - trisomia

Cechy kliniczne:

• bezobjawowe, brak zmian zewnętrznych

• mniejsze IQ

• tendencja do agresji, frustracji

• wysocy, normalne proporcje

Występowanie:

• 1:1000 urodzeń, nie zależy od wieku matki

• 20:1000 u więźniów zakładów karnych

XYY powstaje na skutek wytworzenia plemnika YY podczas drugiego podziału mejotycznego u ojca. Nie ma predyspozycji wystąpienia tej przypadłości u potomstwa.

Zespół Klinefeltera - obecnością dodatkowego chromosomu X,

47,XXY - 1:500 (80%)

48,XXXY - 1:17.000

48,XXYY - 1:17.000

49,XXXXY - 1:85.000-1:100.000

46,XY/47,XXY (mozaicyzm)

46,XY i aberracje strukturalne

Przyczyny

• nondysjunkcja w pierwszym bądź drugim podziale mejotycznym w gametogenezie

• nondysjunkcja w podziale mitotycznym rozwijającej się zygoty.

• nondysjunkcją w pierwszym podziale mejotycznym gamety męskiej (47XXY).

Objawy (47,XXY):

• inteligencja prawidłowa

• wysoki wzrost

• słabiej rozwinięte mięśnie

• bardziej kobieca sylwetka, wtórna do zmian w szkielecie klatki piersiowej i miednicy

• dłuższe niż przeciętnie kończyny górne i dolne

• brak charakterystycznych cech dysmorficznych, które ułatwiałyby rozpoznanie w

• okresie przedpokwitaniowym

• taurodontyzm (powiększone zęby trzonowe)

• zmniejszenie kąta podstawy czaszki, pogłębienie tylnego dołu czaszkowego,

• nadmiernie upowietrznione zatoki klinowe, małe lub średnich rozmiarów siodło

• tureckie z nadmiernie rozwiniętymi wyrostkami przednimi i tylnymi, zmniejszenie

• grubości żuchwy na wysokości jej kąta

• dojrzewanie płciowe zaczyna się prawidłowo ale poziom testosteronu stopniowo

• maleje

• zmniejszenie rozmiaru jąder

• prawidłowe: nasieniowody, stercz, pęcherzyki nasienne i prącie

• drugorzędowe cechy płciowe nie wykształcają się prawidłowo

• obustronna, niebolesna ginekomastia

• brak mutacji

• zaburzenia zstępowania jąder

• brak spermatogenezy - azoospermia i niepłodność,

• obniżenie libido

• problemy z erekcją

• skąpe owłosienia ale typowo męskie

• upośledzonej tolerancji glukozy (otyłość) i osteoporoza

Leczenie:

• terapia testosteronem, poprawia rozwój wtórnych cech fenotypowych

• niepłodność jest stała

Aberracje struktury

→ Zrównoważone - aberracje, w czasie powstawania których nie doszło do utraty lub zwiększenia ilości materiału chromosomowego.

Nie mają one na ogół wpływu na cechy fenotypu ich nosiciela. Są natomiast przyczyną powstawania w czasie mejozy gamet z nieprawidłowym zestawem chromosomów.

→ Niezrównoważone aberracje cechuje zmniejszenie lub zwiększenie, w stosunku do stanu prawidłowego, ilość materiału chromosomowego.

Powstają w wyniku mejotycznej segregacji aberracji zrównoważonych, ale mogą też powstać de novo.

Izochromosom

Zespół Blooma - autosomalna recesywna mutacja w genie BLM, locus na długim ramieniu 15 chromosomu (15q26.1). Zwiększona predyspozycja do uszkodzeń chromosomów. Białko BLM należy do rodziny helikaz DNA i bierze udział w procesie transkrypcji, katalizując reakcję rozplecenia podwójnej helisy i naprawy DNA. U pacjentów stwierdza się także nadprodukcję anionu ponadtlenkowego. Wysoką częstością nosicieli wśród Żydów aszkenazyjskich.

Objawy

• niskorosłość

• niska masa urodzeniowa

• wysoki ton głosu

• dysmorfia twarzy:

• długa, wąska czaszka (dolichocefalia)

• mikrognacja

• wydatny nos i uszy

• zmiany barwnikowe w skórze, teleangiektazje, zwłaszcza po ekspozycji

• na światło słoneczne, szczególnie na twarzy, dłoniach i rękach

• opóźnienie umysłowe

• przewlekłe choroby płuc

• cukrzyca

• niedobory odpornościowe - nawracające zapalenia płuc i ucha środkowego

• niepłodność u mężczyzn

• przedwczesna menopauza u kobiet.

• zwiększona predyspozycja do nowotworów (20%), ostra białaczka i choroby

• limfoproliferacyjne dominują w wieku do 25 lat.

Mozaikowość to występowanie w jednym organizmie dwóch lub więcej linii komórkowych o różnym kariotypie, pochodzących z tej samej zygoty.

* Nieprawidłowy zestaw chromosomów w zygocie może być wynikiem zapłodnienia, w którym uczestniczyła nieprawidłowa gameta, w tej sytuacji zarodek od początku powstania posiada aberrację chromosomową. Może jednak dojść do autokorekty na drodze tzw. ratowania embrionu, kiedy z komórki zostaje usunięty nadmiar materiału genetycznego. Wówczas może się zdarzyć, że tylko część komórek odzyska prawidłowy zestaw chromosomów.

* Może dojść też do sytuacji, że w zapłodnieniu uczestniczą prawidłowe gamety, a aberracja chromosomowa powstaje podczas pierwszych podziałów zygoty (aberracja powstała postzygotycznie). Część komórek pozostanie wówczas prawidłowa, a część będzie posiadać nową aberrację powstałą po zapłodnieniu.

Mozaikowość może być ograniczona do jednego typu tkanki lub narządu. Dlatego w diagnostyce cytogenetycznej powstaje konieczność określenia kariotypu w innych liniach komórkowych niż limfocyty krwi - najczęściej są to fibroblasty skóry.

Mozaicyzm i chimeryzm.

U osoby z mozaicyzmem obserwujemy występowanie dwóch (lub więcej) różnych linii komórkowych pochodzących z jednej zygoty. Może być to spowodowane mutacją genu, aberracją struktury lub liczby chromosomów lub specyficznym przypadkiem inaktywacji chromosomu X. Chimera to osoba, której różne linie komórkowe pochodzą z fuzji dwóch zazwyczaj prawidłowych, lecz genetycznie różnych zygot.

Disomia jednorodzicielska (UPD) to sytuacja, kiedy organizm o prawidłowym euploidalnym zestawie chromosomów zawiera parę chromosomów homologicznych pochodzących od tego samego rodzica (badania molekularne).

zespół Angelmana - oba chromosomy 15 pochodzą od ojca (UPD odpowiada za około 5% przypadków tego zespołu) delecja fragmentu chromosomu 15q11-q13 pochodzącego od matki

• niekontrolowane napady śmiechu, słaby rozwój mowy

• dysmorfia twarzy, gwałtowne ruchy

zespół Pradera-Willego - oba chromosomy 15 pochodzą od matki (UPD odpowiada za około 25% przypadków tego zespołu)delecja długiego ramienia chromosomy 15 somatycznego

pochodzącego od ojca

Cechy:

• niski wzrost, opóźnienie umysłowe, otyłość

• iloraz inteligencji 20-80, średnio 50

brak udokumentowanych przypadków ponownego urodzenia dziecka z tą chorobą

zespół Beckwitha-Wiedemanna - część przypadków jest powodowana przez UPD chromosomu 11, pozostałe są skutkiem delecji, lub innych genów w obrębie regionu 11p15.

Symbole prążków i technik prążkowego barwienia chromosomów

Symbol prążków	Kod określający technikę barwienia	Metoda barwienia
Q	QFQ QFH	Fluorescencyjna guinakryna Fluorescencyjna Hoechstem 32258
G	GTG GAG	Trypsyna i odczynnik giemzy roztwór soli i odczynnik giemzy
R	RHG RFA RBG RBA	Ciepła hydroliza i odczynnik giemzy fluorescencyjna oranż akryduy BrdU i odczynnik giemzy BrdU i oranż akrydyny
C	CBG	Ba(OH)2 i odczynnik giemzy

zespół kociego krzyku (z. miauczenia kota, cri du chat, z. Lejeune'a, z. monosomii 5p) -wywołana delecją krótkiego ramienia chromosomu 5. kariotyp 46,XX,del(5p) lub 46,XY,del(5p)) [1:15000-50 000 żywych urodzeń]. Wielkość delecji może być różna, od 5p15.2 do całego krótkiego ramienia. Większość mutacji to delecje de novo, ale około 12% przypadków spowodowanych jest nierównomiernym rozejściem się chromosomów rodzicielskich z translokacją. W mniej niż 10% przypadków występują dodatkowe aberracje (np. chromosom pierścieniowy). Najsilniej dotknięte są geny kodujace semaforynę F i delta-kateninę, a także gen kodujący telomerazę.

Objawy:

• charakterystyczny płacz noworodka (wysoka tonacja i monotonia)

• krtań jest mała, wąska, romboidalnego kształtu, utrudnione oddychanie

• niska masa urodzeniową,

• niechęć do ssania

• słabe przybieranie na wadze

• wiotkość (hipotonia mięśniowa),

• małogłowie (microcephalia)

• mikrognacja (micrognathia)

• zmarszczka nakątna (epicanthus)

• okrągła, asymetryczna twarz

• wyraźne guzy czołowe

• płaska i szeroka nasada nosa

• krótki grzbiet nosa

• krótka rynienka podnosowa

• szeroko rozstawione oczy (hiperteloryzm oczny)

• mała, cofnięta bródka

• nisko osadzone, dysplastyczne małżowiny uszne.

• koślawość kończyn, nadmierna ruchomość stawów i pseudosyndaktylia

• występować naczyniaki i wyrośla przeduszne.

• zmniejszona liczba listewek skórnych na opuszkach palców, przewagę wirów i łuków, zmniejszoną liczbę tzw. pętlic łokciowych, obecność bruzdy poprzecznej dłoni, wysokie położenie trójramiennika t' na dłoni i pojedynczą bruzdę zgięciową w okolicy małego palca

Zespół Wolfa-Hirschhorna - mikrodelecja na krótkim ramieniu chromosomu 4. Fenotoypowo objawia się wyłącznie po delecji terminalnaj prążka 4p16.3 - (~HOX6?]. [46,XY,del(4)(p16.3); 46,XX,del(4)(p16.3];

Objawy

• wydatna gładzizna

• hiperteloryzm oczny

• szeroki dziobiasty nos

• wysokie i wydatne czoło (twarz przypominająca hełm grecki)

• zmarszczka nakątna, opadanie powiek i rzadkie brwi w linii środkowej

• nisko osadzone uszy

• niską masą urodzeniową

• hipotonią i opóźnieniem rozwoju psychoruchowego

• małogłowie

• inne dysmorfiie twarzy z nieprawidłowościami małżowin usznych, wadami zamknięcia (rozszczepy podniebienia albo wargi, coloboma tęczówki, wady przegród serca

• stopa końsko-szpotawa

• spodziectwo

• niepełnosprawność intelektualna (100%)

• zaburzenia wzrastania w okresie pre- (IUGR) (86%) i postnatalnym (76%)

• hipoplazja żuchwy (69%)

• skolioza (66%)

• wady budowy narządów płciowych zewnętrznych (64%)

• szeroki, dziobiasty nos (64%)

• wąskie i wysoko sklepione podniebienie (podniebienie gotyckie) (57%)

• wrodzone wady serca (55%)

• napady padaczkowe (47%)

• zez (36%)

[1:50 000, częściej u dziewczynek], zespół Pitta-Rogersa-Danksa

Zespół Angelmana (dzieci marionetki)- mikrodelecją w regionie 15q11-13, rzadziej jednorodzicielską disomią chromosomu lub nieprawidłowym imprintingiem genu UBE3A (zawsze pochodzi o UBE3A matki, brak aktywności genu ojcowskiego powoduje zespołu Pradera-Williego).

Objawy (późno dopiero w 6-9 miesiącu życia)

• niepełnosprawność intelektualna

• ataksja

• padaczka

• ruchy przypominające marionetkę

• bezpodstawne napady śmiechu

• dysmorfie twarzy: makrostomia, glossoptosis,

• szeroko rozstawione zęby

• niebieskie tęczówki

• sensoryzmy np. fascynacja wodą

• prawidłowa masa urodzeniowa!!!!!

• zaburzenia mowy

Zespół Di Gorga -zespół wad wrodzonych spowodowany mikrodelecją prążka chromosomu 22q11, przebiegający z pierwotnym niedoborem odporności (zaburza rozwoju grasicy w 6-10 tygodniu życia płodowego) z zaburzeniami gruczołów przytarczycznych (1:4000).

CATCH-22 (paragraf-22):

C = wady serca (cardiac defects)

A = dysmorfia twarzy (abnormal facies)

T = hipoplazja grasicy (thymic hypoplasia)

C = rozszczep podniebienia (cleft palate)

H = hipokalcemia wtórna do aplazji przytarczyc (hypocalcemia from parathyroid aplasia)

22 = mikrodelecje 22 chromosomu.

Objawy:

• wrodzone wady serca (75%): tetralogia Fallota, atrezja tętnicy płucnej z ubytkiem przegrody

• międzykomorowej; truncus arteriosus, ubytek przegrody międzyprzedsionkowej

• zaburzenia rozwoju podniebienia (69%)

• trudności w uczeniu (70-90%)

• pierwotny niedobór odporności (77%) spowodowany aplazją grasicy, co powoduje hipoplazję

• limfocytów T, laboratoryjnie charakteryzującą się znacznym wzrostem odsetka limfocytów B nad

• limfocytami T.

• hipokalcemię spowodowaną niedorozwojem gruczołów przytarczycznych.

• wrodzone wady nerek

• choroby autoimmunologiczne: reumatoidalne zapalenie stawów, niedokrwistość hemolityczna

• autoimmunologiczna, idiopatyczna plamica małopłytkowa, autoimmunologiczne enteropatie,

• bielactwo

• zwiększone ryzyko zachorowania na choroby psychiczne, zwłaszcza schizofrenię

Zespół Williamsa (Williamsa-Beurena) - mutacja w genie kodującym elastynę

lub kinazę LIM-1 (CYLN2 i RFC2 )

Objawy:

• dysmorfia twarzy "twarz elfa”

• charakterystyczne małżowiny uszne

• szerokie czoło

• długa rynienka podnoskowa

• grube wargi

• pogłębiona nasada nosa

• niebieskie lub zielone tęczówki; często

• wady wrodzone serca: nadzastawkowe zwężenie aorty

• niedoczynność tarczycy

• niepełnosprawność intelektualna

• niezwykle życzliwe usposobienie i zamiłowanie do muzyki (słuch absolutny)

• nadwrażliwość na dźwięki, która w okresie dorosłości może prowadzić do głuchoty.

• powiększone ciało migdałowate - zwiększoną ufność wobec nieznanych osób

• hiperaktywność, mania i skłonność do nieuzasadnionych lęków

Zespół Pradera-Williego (Pradera-Labharta-Williego) - aberracją chromosomalną, najczęściej częściową utratą (delecją) długiego ramienia chromosomu 15 (region 15q11-q13), pochodzącego od ojca (1:10 000-1:25 000).

Objawy:

• hipotonia mięśniowa (obniżenie napięcia mięśni) w okresie prenatalnym objawia się słabymi

• ruchami płodu, brakiem postępu akcji porodowej; utrzymuje się u niemowląt i małych dzieci,

• napięcie mięśniowe poprawia się około 2-4 roku życia

• opóźniony rozwój psychoruchowy;

• hipogonadotropizm: hipogenitalizm, gładka moszna o słabej pigmentacji, wnętrostwo

• nadmierne łaknienie (hiperfagia) i wynikające z niej nadwaga i otyłość.

• dysmorfia twarzy: wąskie czoło, antymongoloidalne ustawienie szpar powiekowych,

• "migdałowaty" kształt szpar powiekowych, skierowane do dołu kąciki ust, małe i trójkątne usta,

• małe dłonie i stopy (akromikria), zwężające się ku końcom palce;

• zez zbieżny

• niezwykle gęsta ślina, zwiększająca podatność na próchnicę

• wysoki próg odczuwania bólu

• skłonność do hipertermii

• opóźnienie rozwoju mowy; później mogą wystąpić zaburzenia artykulacji

• zmiany zachowania - dzieci kapryśne, uparte, agresywne

• niezwykłe zdolności poznawcze u pacjentów wykazujących jednocześnie

• opóźnienie umysłowe

• zaburzenia snu, bezdech nocny

• hipopigmentacja skóry, tęczówek i włosów

• niskorosłość, spowodowany niedoborem hormonu wzrostu

Zasady analizy kariotypu]

- określenie liczby chromosomów w 10-15 metafazach, a w przypadku podejrzenia aberracji chromosomów płci lub mozaikowości chromosomowej, w co najmniej 30-50 metafazach;

- dokonanie szczegółowej analizy obrazu prążkowego chromosomów w 3-5 metafazach;

- dostosowanie stopnia rozdzielczości prążkowej analizowanych chromosomów do wskazania, które zdecydowało o wykonaniu badania.

Za zmianę klonalną uznaje się taką aberrację chromosomową, która występuje w co najmniej dwóch metafazach- dotyczy to aberracji strukturalnych oraz zwiększania się liczby kopii określonego chromosomu.

W przypadku wykrycia utraty określonego chromosomu wymagana jest obecność tej aberracji w co najmniej trzech metafazach

p - krótkie ramię chromosomu

q - długie ramię chromosomu

t - translokacja

( ) - w nawiasie umieszcza się chromosomy biorące udział w translokacji lub punkty pęknięć

; - oddziela zaangażowane chromosomy lub punkty pęknięcia

- - utrata kopii chromosomu np. monosomia -1

+ - dodatkowa kopia chromosomu

del - delecja

der pochodna chromosomu

dic - chromosom dicentryczny

dup - duplikacja

i - isochromosom

ins - insersja

inv - inwersja

mar - niezidentydikowany chromosom markerkerowy

Wskazania do oznaczenia kariotypu

1. Występowanie cech fenotypowych charakterystycznych dla określonego zespołu chromosomowego.

2. Występowanie zespołu wad rozwojowych i/lub cech dysmorfii ze współistnieniem opóźnienia rozwoju psychoruchowego.

3. Niepowodzenie rozrodu- dwa lub więcej poronienia samoistne w I trymestrze ciąży i/lub urodzenie dzieci z wadami rozwojowymi o nieznanej etiologii- niepłodność o nieznanej etiologii.

4. Brak cech dojrzewania płciowego.

5. Pierwotny lub wtórny brak miesiączki o nieznanej etiologii.

6. Znaczny niedobór wzrostu o nieznanej etiologii u kobiet.

7. Nieprawidłowa budowa zewnętrznych narządów płciowych, obojnactwo.

8. Występowanie strukturalnej aberracji chromosomowej w rodzinie

- u rodziców dzieci obarczonych aberracją chromosomową

- u potomstwa nosicieli zrównoważonej aberracji chromosomowej

- u rodziców i rodzeństwa nosiciel zrównoważonej aberracji chromosomowej 

diploidalne 2n (komórki somatyczne)

haploidalne 1n (komórki rozrodcze)

aneuploidalne

poliploidalne

monosomiczne 2n-1

triploidalne 2n+1n (3n)

trisomiczne 2n+1

tetraploidalne 2n+2n (4n)

tetrasomiczne 2n+2

 

kariotyp

omówienie

47,XY,+21

Trisomia chromosomu 21

47,XXY

Trisomia chromosomów płci

45,X

Monosomia chromosomu X

47,XY,+mar

Dodatkowy, niezidentyfikowany chromosom markerowy

46,XY,t(8;12)(p11;q15)

Translokacja wzajemna, zrównoważona pomiędzy chromosomami 8 i 12

45,XX,der(14;21) (p10;q10)

Translokacja robertsonowska między chromosomami 14 i 21

46,XX,del(5)(p25)

Delecja terminalna krótkiego ramienia chromosomu 5

46,X,i(X)(q10)

Izochromosom długich ramion chromosomu X

46,XY,inv(18)(q21q23)

Inwersja paracentryczna długiego ramienia chromosomu 18

46,XX,r(7)(p22q36)

Pierscień chromosomu 7 z określonymi punktami złamań i połączeń

---