Rdzeń kręgowy- znajduje się w kanale kręgowym i pośredniczy w przekazywaniu pobudzeń czuciowych do mózgu oraz bodźców wykonawczych do nerwów obwodowych.

Przekrój rdzenia kręgowego: centralną część zajmuje istota szara, ułożona w kształcie litery H, tworząc rogi grzbietowe i brzuszne.

Do rogów grzbietowych dochodzą korzenie grzbietowe, które pośredniczą w przekazywaniu pobudzeń czuciowych.

W rogach przednich zgrupowane są neurony ruchowe, których wypustki unerwiają mięśnie. Do rogów grzbietowych dochodzą korzenie grzbietowe, które pośredniczą w przekazywaniu pobudzeń czuciowych.

Zewnętrzną warstwę stanowi istota biała, utworzona z włókien nerwowych.

Nerw rdzeniowy wybitnie przypomina drzewo. Ma dwa korzenie:

1. przedni (brzuszny) radix anterior (ventralis) prowadzący włókna ruchowe i autonomiczne nie ma żadnych zwojów,

2. tylny (grzbietowy) radix posterior (dorsalis) prowadzi pozazwojowe włókna czucia głębokiego i powierzchownego.jest zwój rdzeniowy. Zwój rdzeniowy składa się z komórek rzekomopolarnych → akson i dendryt zaczynają się prawie w tym samym miejscu.

Oba te korzenie spotykają się w okolicy otworu międzykręgowego i tworzą pień (truncus nervi spinalis).

Lokalizacja komórek macierzystych rdzenia kręgowego

• komórki macierzyste włókien ruchowych położone w rogu przednim rdzenia kręgowego

• komórki macierzyste autonomiczne, które są położone w rogu bocznym

• Neuromery od C₈ do L_2-3 tworzą współczulne jądro pośrednio-boczne które stanowi część ośrodkowa układu współczulnego (sympatycznego).

• Komórki macierzyste przywspółczulne tworzą jądro pośrednio-przyśrodkowe obejmujące neuromery od S₁ do S₅.

Nerwy rdzeniowe - 31 par.

• wychodzą z odpowiednich segmentów rdzenia kręgowego

• 8 par nerwów szyjnych C1 - C8

• pierwszy nerw wychodzi między kością potyliczną a pierwszym kręgiem szyjnym

• reszta wychodzi z kanału kręgowego przez otwory międzykręgowe

• 12 par nerwów piersiowych Th

• wychodzi z kanału kręgowego przez otwory międzykręgowe

• 5 par nerwów lędźwiowych L

• wychodzi z kanału kręgowego przez otwory międzykręgowe

• 5 par nerwów krzyżowych S

• cztery górne wychodzą z kanału kręgowego przez otwory międzykręgowe

• piąta para wychodzi między kością krzyżową a guziczną

• 1 para guzicznych C0

• nerw guziczny wychodzi przez rozwór krzyżowy

• nerw rdzeniowy powstaje z połączenia korzenia brzusznego i grzbietowego, tworzą one pień nerwu

• kończy się na wysokości krążka międzykręgowego pomiędzy pierwszym a drugim kręgiem lędźwiowym

• nerwy lędźwiowe krzyżowe guziczne tworzą wiązkę nerwów objętych oponą twardą (ogonem końskim)

• korzeń brzuszny zawiera włókna ruchowe i współczulne

• korzeń grzbietowy zawiera włókna czuciowe

• gałąź łącząca biała zawiera włókna przedzwojowe i zazwojowe w zwoju traci izolację mielinową i ze zwoju wychodzi jako gałąź szara.

• gałąź brzuszna zawiera włókna ruchowe, czuciowe, współczulne zazwojowe - unerwia skórę przedniej i bocznej strony szyi, tułowia, powierzchniowe mięśnie grzbietu, skórę i mięśnie kończyn

• gałąź grzbietowa zawiera włókna ruchowe, czuciowe, współczulne zazwojowe nie tworzy splotów - unerwia mięśnie głębokie grzbietu, skórę głowy, karku, grzbietu i górnej części pośladków, kręgosłup

• Gałęzi grzbietowe nie tworza splotów.

• C ₁ nazywa się nerw podpotyliczny (n.suboccipitalis)

• C ₂ - nerw potyliczny większy (nervus occipitalis maior)

• L₁, L₂, L₃ - tworzą gałęzie skórne pośladkowe górne

• S₁, S₂, S₃ - gałęzie skórne pośladkowe środkowe.

Zarówno gałąź brzuszna, jak i grzbietowa mają 3 rodzaje włókien:

• ruchowe

• czucia głębokiego i powierzchownego

• pozazwojową sympatyczną gałąź łączącą szarą.

• gałąź oponowa zawiera włókna czuciowe i współczulne zazwojowe. ponieważ tam gdzie dochodzi nie ma mięśni, które należałoby zaopatrzyć ruchowo. - unerwia oponę twardą rdzenia kręgowego

• wstecznie biegnie do kanału kręgowego

• gałęzie łączące doprowadzają włókna przedzwojowe do pnia współczulnego i odbierają z niego włókna poza zwojowe wracające do pni nerwów rdzeniowych

• włókna gałęzi brzusznych wytwarzają sploty nerwowe

I splot szyjny

Nerwy C1 - C4

• leży na wyrostkach poprzecznych kręgów szyjnych

• oddaje gałęzie czuciowe i ruchowe

• największy nerw splotu szyjnego - nerw przeponowy

• kończy się w jamie brzusznej wchodząc do splotu trzewnego

II splot ramienny

Nerwy C5 - Th 1

• 5 gałęzi brzusznych nerwów szyjnych stanowi jego 5 korzeni, które łączą się w pnie górny, środkowy, dolny które wytwarzają pęczki przyśrodkowy, boczny, tylny

• gałęzie krótkie - część nadobojczykowa (nerw piersiowy długi)

• gałęzie krótkie w części podobojczykowej

• gałęzie długie w części podobojczykowej

• nerw mięśniowo - skórny -

• nerw pośrodkowy

• nerw łokciowy

• nerw promieniowy

• nerw skórny przyśrodkowy ramienia

• nerw skórny przyśrodkowy przedramienia

Nerwy międzyżebrowe

• stanowią przedłużenie gałęzi brzusznych nerwów Th 1 - Th 12

• 11 par międzyżebrowych

• 1 para podżebrowych

• unerwiają mięśnie ściany brzucha, mięśnie głębokie i stawy klatki piersiowej, skórę przedniej i bocznej ściany tułowia, blaszkę ścienna opłucnej żebrowej, boczną część płucnej przeponowej, otrzewną ścienna i gruczoł piersiowy

III Splot lędźwiowy

Nerwy Th 12 - L4

• zbudowany z gałęzi brzusznych nerwów, które są jego korzeniami połączonymi pętlą

• położony jest na tylnej ścianie brzucha, bocznie od kręgosłupa lędźwiowego

• jego miejsce jest pomiędzy powierzchowną i głęboką warstwą mięśnia lędźwiowego większego

• odchodzą od niego gałęzie krótkie(mięśniowe) i długie

• nerw biodrowo - podbrzuszny

• nerw biodrowo - pachwinowy

• nerw skórny boczny uda

• nerw płciowo - udowy

• nerw zasłonowy

• nerw udowy - największy nerw splotu lędźwiowego

IV Splot lędźwiowo krzyżowy

Th 12 - C 0

• składa się z dwóch części splotu lędźwiowego i splotu krzyżowego

V Splot krzyżowy

Nerwy L4 - C0

• korzeń splotu: gałęzie brzuszne nerwów krzyżowych i guzicznego, gałąź brzuszna 4 nerwu lędźwiowego

• jest największym splotem ciała ludzkiego

• ma kształt trójkątny

• nerw pośrodkowy górny

• nerw pośrodkowy dolny

• nerw skórny tylny uda

• nerw kulszowy - największy nerw ciała ludzkiego

• nerw piszczelowy

• nerw strzałkowy wspólny

• nerw sromowy

• nerw guziczny - jedyny niewychodzący z miednicy mniejszej

Neuromer L ₄ łączy ze sobą dwa sploty. Gałąź brzuszna L ₄ udziela się w splocie L i S. Nazywa się ją nerwem widełkowym ponieważ ulega rozwidleniu.

Układ autonomiczny zapewnia regulację funkcji narządów organizmu dostosowując je do wymagań oraz kontroluje środowisko wewnętrzne ustroju. Czynności te w dużej mierze nie podlegają kontroli woli. Jest odpowiedzialny za funkcjonowanie narządów wewnętrznych, pracę układu sercowo-naczyniowego, oddechowego czy pokarmowego.

Ośrodki w centralnym układzie nerwowym: podwzgórze, śródmózgowie i boczne rogi rdzenia kręgowego. Dzieli się na:

• Współczulny - noradrenergiczny - działa w czasie zagrożenia życia, wytężonego wysiłku fizycznego, podczas silnych emocji (gniew, strach, stres) - boczne rogi rdzenia kręgowego w odcinku piersiowym i lędźwiowym

• Część ośrodkowa układu współczulnego to wyłącznie jądro pośrednio-boczne,

• Przywspółczulny - cholinergiczny - odpowiada za utrzymanie podstawowych funkcji życiowych (trawienie, wydalanie) - międzymózgowie i odcinek krzyżowy rdzenia kręgowego.

• część ośrodkowa

• jądro pośrednio-przyśrodkowe,

• jądra parasympatyczne 4 nerwów czaszkowych - III, VIIa, IX, X.

OBWODOWY UKŁAD AUTONOMICZNY

• unerwia mięśnie gładkie

• mięsień sercowy

• gruczoły

• stanowi zasadniczy układ regulacji zapewniający homeostazę

• dzieli się na część współczulną i przywspółczulną

• anatomiczną podstawę budowy tworzą nerwy, sploty i zwoje nerwowe

Część współczulna

• pień współczulny - powrózek nerwowy układający się po obu stronach kręgosłupa od podstawy czaszki do kości guzicznej

• składa się z 20 - 25 par zwojów, które są połączone gałęziami międzyzwojowymi

• pomiędzy nimi przebiegają gałęzie łączące

• można wyróżnić część szyjną (3 - 4 zwoje szyjne), piersiową(10 - 12 zwojów piersiowych), lędźwiową(3 - 4) i miedniczną (4 - 5)

• korzeniami czyli nerwami dostarczającymi włókna są gałęzie łączące białe nerwów rdzeniowych

Część przywspółczulna

• włókna nerwowe przebiegają w nerwach czaszkowych lub rdzeniowych

• wyróżnia się część czaszkową (włókna w nerwie okoruchowym twarzowym, językowo - gardłowym i błędnym) oraz krzyżową

• część krzyżową tworzą przedzwojowe włókna nerwowe wychodzące z jądra krzyżowego współczulnego biegnące w korzeniach brzusznych nerwów rdzeniowych odcinka krzyżowego

• włókna zazwojowe biegną w gałęziach splotu podbrzusznego lub nerwu sromowego

Przedkręgowe sploty autonomiczne jam ciała

• splot sercowy

• największy splot autonomiczny klatki piersiowej

• korzeniami są nerwy sercowe szyjne i piersiowe

• korzeniami przywspółczulnymi - gałęzie sercowe nerwu błędnego

• z obu łączących się ze sobą części odchodzą gałęzie obwodowe - splot wieńcowy prawy i lewy otaczające tętnicę

• splot aortowy piersiowy

• położony na błonie zewnętrznej łuku aorty i aorty piersiowej

• korzeniami splotu są gałęzie pnia współczulnego, splotu sercowego, płucnego, przełykowego, nerwu trzewnego większego

• pod przeponą przechodzi splot aortowy - brzuszny

• splot płucny

• otacza korzeń płuca

• korzeniami splotu są gałęzie splotu sercowego, górnych zwojów piersiowych pnia współczulnego i gałęzie płucne nerwów błędnych

• splot trzewny

• największy splot autonomiczny organizmu

• leży pomiędzy aortą a trzustką i torbą sieciową

• łączy się ze splotem aortowym, piersiowym a na dole ze splotem międzykrezkowym

• gałęziami obwodowymi ( splotami wtórnymi ) są splot przeponowy, splot nadnerczowy, splot nerkowy, jądrowy lub jajnikowy, splot wątrobowy, splot żołądkowy górny i dolny, splot śledzionowy, krezkowy górny

• splot międzykrezkowy

• stanowi dolne przedłużenie splotu trzewnego

• jego korzeniami są nerwy trzewne, lędźwiowe oraz gałęzie naczyniowe lędźwiowego odcinka pnia współczulnego

• sploty wtórne: krezkowy dolny, odbytniczy górny oddaje również gałęzie do splotu jądrowego lub jajnikowego

• splot aortowy - brzuszny

• na błonie zewnętrznej aorty

• od splotu międzykrezkowego oddziela go tkanka tłuszczowa okołoaortowa

• korzenie: nerwy trzewne lędźwiowe, gałęzie naczyniowe lędźwiowego odcinka pnia współczulnego

• ku dołowi przechodzi w splot otaczający tętnicę biodrowe wspólne, wew i zewnętrzne

• splot podbrzuszny - górny

• stanowi przedłużenie splotu międzykrezkowego ku dołowi

• korzenie: włókna współczulne pochodzące ze splotu międzykrezkowego i nerwów trzewnych lędźwiowych, włókna przywspółczulne pochodzące ze splotu podbrzusznego dolnego

• sploty wtórne: moczowodowy, jądrowy lub jajnikowy, biodrowy

• splot podbrzuszny - dolny

• jest parzysty

• na dnie miedznicy mniejszej

• korzenie: nerwy podbrzuszne, nerwy trzewne krzyżowe, z części miedznicznej pnia współczulnego, nerwy trzewne miedzniczne

• sploty wtórne: splot odbytniczny środkowy i dolny, pęcherzowy, u mężczyzn splot sterczowy nasieniowodowy i jamiasty prącia, u kobiet splot maciczno - pochwowy

Działania układu autonomicznego

• zahamowanie wydzielania łez

• rozszerzenie szpary powiek

• powiększenie źrenicy

• spłaszczenie soczewki

• skurcz większości naczyń krwionośnych

• wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny przez rdzeń nadnercza

• zwiększanie częstości siły skurczów serca

• rozszerzenie naczyń sercowych

• zwiększenie częstości oddechów

• wytrysk nasienia

• gęsia skórka

• jeżenie się włosów

• wydzielanie potu

• rumieńce

Ad 3) Budowa nerwu rdzeniowego

Na rysunku pokazano korzeń przedni (radix anterior):

• włókna ruchowe (GSE - General Somatic Efferent)

• autonomiczne (GVE- General Visceral Efferent)

Wychodzą one przez otwór międzykręgowy (foramen intervertebrale), następnie jedna silna gałąź biegnie do przodu, a druga do tyłu. Włókna ruchowo-autonomiczne to włókna odśrodkowe (neurofibrae efferentes). Rozpoczynają się w rdzeniu kręgowym, wychodzą następnie przez korzeń przedni i biegną obwodowo.

Włókno czuciowe (neurofibra sensoria) jest włóknem dośrodkowym:

• (GSA - General Somatic Afferent).

Włókna te mają kierunek odwrotny niż włókna ruchowo-autonomiczne. Posiadają receptory w skórze, którymi zbierają bodźce, następnie biegną i dołączają do włókien ruchowych w pniu nerwu rdzeniowego. Zbierają one także czucie z okostnej kanału kręgowego i opon mózgowych. Wszystkie te 3 drogi łączą się w jedną → pień nerwu rdzeniowego.

Zwój nerwu rdzeniowego (ganglion spinale) jest to siedlisko komórek macierzystych czuciowych. Na rycinie są one zaznaczone niebieskimi krzyżykami. Leżą w zwoju rdzeniowym.

Włókna przed zwojem to włókna przedzwojowe (neurofibrae preganglionares)

Włókna za zwojem to włókna pozazwojowe (neurofibrae postganglionares)

Wyróżniamy 2 rodzaje czucia:

• czucie powierzchowne - posiada receptory w skórze, błonie śluzowej → jest odpowiedzialne za ból, ciepło, zimno

• czucie głębokie - zaczyna się w stawach, włóknach mięśniowych, okostnej

Włókna czuciowe biegną razem z włóknami ruchowymi, których nie ma tylko w gałęzi oponowej i kanale kręgowym. Zaznaczono je cienką niebieską linią.

Włókna nerwów współczulnych (sympatycznych) tworzące jądro pośrednio-boczne dochodzą także do nerwu rdzeniowego. Przechodzą one przez korzenie brzuszne na przednią powierzchnię trzonu i dążą do zwoju współczulnego (ganglion sympaticum). Jest to gałąź łącząca biała (ramus communicans albus). Łączy ona jądro pośrednio-boczne ze zwojem pnia współczulnego i posiada osłonkę mielinową.

Linią przerywaną zaznaczono gałąź łączącą szarą (ramus communicans griseus), która jest pozbawiona osłonki mielinowej.

---