ELEMENTY POSTĘPOWANIA CYWILNEGO
Sama nazwa „postępowanie cywilne” nie oznacza, że chodzi w niej wyłącznie o sprawy cywilne z zakresu prawa cywilnego materialnego. Obejmuje bowiem także sprawy wynikające ze stosunków uregulowanych przepisami prawa rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy, ubezpieczeń społecznych oraz inne sprawy wskazane przez przepisy szczególne.
Przez prawo postępowania cywilnego należy rozumieć zbiór przepisów regulujących właściwość sądów i innych organów powołanych do rozstrzygania spraw cywilnych oraz postępowanie toczące się przed tymi organami.
Zasady postępowania cywilnego:
prawdy materialnej,
kontradyktoryjności (sporności),
rozporządzalności (dyspozytywności),
równouprawnienia stron,
ustności,
jawności
kierownictwa sędziowskiego,
koncentracji materiału dowodowego,
swobodnej oceny dowodów,
trójinstancyjności,
formalizmu procesowego.
Tryby postępowania rozpoznawczego:
Proces opiera się między innymi na zasadach dwustronności i skargowości.
W postępowaniu nieprocesowym wszyscy, których sprawa dotyczy, są zainteresowani jej rozstrzygnięciem niezależnie od tego, czy ich interesy prawne są zgodne, czy też przeciwstawne, dlatego ustawodawca każdego z zainteresowanych nazywa uczestnikiem.
W postępowaniu cywilnym obowiązuje zasada, że wszystkie sprawy są rozpoznawane w postępowaniu zwykłym, chyba że przepisy przewidują dla określonych spraw postępowanie odrębne.
Podmiotami procesu cywilnego są: sąd, prokurator, wskazane przez przepisy organy, instytucje i organizacje - np. Rzecznik Praw Obywatelskich, inspektor pracy, powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów i organizacje społeczne, oraz strony.
Aby sąd mógł orzekać w danej sprawie, musi mieć tzw. jurysdykcje krajową.
Właściwość sądów:
ustawowa,
umowna,
delegacyjna.
miejscowa,
rzeczowa,
funkcjonalna.
Strony procesu
Powód
wnosi do sądu przeciwko pozwanemu pozew, w którym przedstawia swoje żądanie i argumentuje jego zasadność po to, aby sąd orzekł zgodnie z tym żądaniem.
Pozwany
podejmując obronę zaprzecza zasadności twierdzeń powoda (np. powód twierdzi, że należy mu się zapłata za towar a pozwany wykazuje, że już zapłacił za ten towar).
O tym, kto może być stroną w procesie, decyduje zdolność sądowa.
Zdolność sądową mają wszystkie osoby fizyczne i osoby prawne a także jednostki (organizacje) dopuszczone do działania na podstawie obowiązujących przepisów, choćby nie posiadały osobowości prawnej.
O tym jednak, kto może być stroną w konkretnej sprawie decyduje tzw. legitymacja procesowa.
Zdolność procesowa oznacza generalnie możność dokonywania czynności procesowych (np. wniesienia pozwu lub apelacji)
w postępowaniu cywilnym.
Zdolność postulacyjna oznacza możność osobistego podejmowania czynności procesowych.
Strony mogą występować przed sądem osobiście albo mogą, lub niekiedy muszą, być reprezentowane przez przedstawicieli ustawowych (np. małoletnie dzieci są powodami reprezentowanymi z reguły przez rodziców) lub pełnomocników.
Powództwo i inne czynności procesowe
Pozew jest pierwszym pismem procesowym w sprawie i powinno być w nim dokładnie określone żądanie pozwu i jego uzasadnienie faktyczne.
Rodzaje powództw:
o świadczenie,
o ustalenie prawa lub stosunku prawnego,
o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego.
Pisma pochodzące od sądu nazywa się pismami sądowymi, a pisma pochodzące od innych podmiotów postępowania - pismami procesowymi.
Koszty postępowania
sądowe
opłaty sądowe (wpis)
zwrot wydatków
wynagrodzenie i wydatki pełnomocnika
koszty przejazdów strony do sądu + równowartość utraconego zarobku
Schemat postępowania przed sądem I instancji
Wytoczenie powództwa
odpowiedź na pozew
wyrok zaoczny
rozprawa
postępowanie dowodowe
wyrok
uzasadnienie (na wniosek)
Jeżeli Kodeks postępowania cywilnego nie wymaga wydania wyroku, sąd wydaje postanowienia.
Z reguły postanowienia są wydawane w trakcie trwania procesu i nie dotyczą istoty sprawy lecz kwestii formalnych związanych z jego przebiegiem.
Orzeczenie jest prawomocne, jeżeli nie przysługuje od niego środek odwoławczy lub inny środek zaskarżenia.
Zaskarżanie orzeczeń sądowych
Środki zaskarżenia dzielą się na:
a/ środki odwoławcze, to tylko apelacja, zażalenie i kasacja,
b/ pozostałe środki zaskarżenia, którymi są: sprzeciw od wyroku zaocznego, sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, skarga na czynności komornika, specjalne zarzuty w postępowaniu egzekucyjnym, odwołania od decyzji Prezesów różnych Urzędów (np. Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów lub Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, wnoszone do Sądu Okręgowego w Warszawie), odwołanie od decyzji organów rentowych oraz skarga na orzeczenie referendarza sądowego.
Postępowanie w sprawach cywilnych jest obecnie (w zasadzie) postępowaniem w trzech instancjach.
Pierwsza instancja posiada charakter merytoryczny.
Druga instancja ma charakter mieszany, kontrolno - merytoryczny.
Trzecia instancja ma charakter kasacyjno - rewizyjny.
Instancyjność
Apelacja
przysługuje od merytorycznych orzeczeń sądu pierwszej instancji.
Zażalenie
jest środkiem odwoławczym za pomocą którego strony lub inni uczestnicy postępowania zwracają się do sądu wyższej instancji o zmianę lub uchylenie postanowienia sądu lub zarządzenia przewodniczącego sądu „bezpośrednio” niższej instancji.
Kasacja
przysługuje od wyroków i od niektórych postanowień kończących postępowanie w sprawie, wydanych przez sąd drugiej instancji.
Sądem kasacyjnym jest Sąd Najwyższy, który w ramach kasacji jest sądem kontroli prawnej.
Kodeks postępowania cywilnego wymienia dwie podstawy kasacyjne:
naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie,
naruszenie przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Postępowania odrębne m.in.:
nakazowe,
upominawcze,
uproszczone.
Sądowe postępowanie egzekucyjne
Tytułami egzekucyjnymi są orzeczenia sądowe (np. wyroki sądów powszechnych i polubownych) oraz inne orzeczenia, ugody (sądowe i pozasądowe) nadające się do egzekucji sądowej, a także inne akty podlegające wykonaniu w drodze egzekucji sądowej.
Klauzulę wykonalności nadaje jednoosobowo sąd na wniosek dłużnika, i opatruje nią tytuł egzekucyjny, który w ten sposób staje się tytułem wykonawczym, będącym podstawą wszczęcia egzekucji.
Organami egzekucyjnymi są sądy rejonowe i działający przy nich komornicy.
Postępowanie przed sądem polubownym
Sąd polubowny jest sądem niepaństwowym, powołanym zgodną wolą stron do rozstrzygania sporów o prawa majątkowe (z pewnymi wyjątkami) między tymi stronami wyrokiem, który ma moc prawną na równi z wyrokiem sądu państwowego.