Elementy prawa cywilnego.

ĆWICZENIA - 01.03.2006

Pojęcie prawa cywilnego:

Prawo cywilne jest gałęzią prawa obejmującą zespół przepisów normujących stosunki majątkowe i niemajątkowe między osobami fizycznymi, osobami prawnymi, jednostkami organizacyjnymi nie będącymi osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną na zasadzie równorzędności podmiotów.

Trzy elementy składające się na pojęcie prawa cywilnego:

1. przedmiot - prawo cywilne reguluje stosunki społeczne o charakterze majątkowym i niemajątkowym.

• stosunki majątkowe to te, które mają za przedmiot regulacji interesy natury ekonomicznej, np. stosunki własnościowe;

• stosunki niemajątkowe to takie, których przedmiotem są dobra nie mające jako takie bezpośredniej wartości ekonomicznej. Mogą one niekiedy być ściśle powiązane ze stosunkami majątkowymi, np. naruszenie tzw. dóbr osobistych, jak np. zdrowie, może być połączone z poważnym uszczerbkiem majątkowym dla danej osoby.

2. podmioty działające na podstawie przepisów prawa cywilnego - tym podmiotem są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie będące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.

3. metoda regulacji - stanowi ona kryterium, które pozwala na odróżnienie prawa cywilnego od innych gałęzi prawa, np. prawa administracyjnego. Metoda regulacji polega na uznaniu autonomicznej pozycji względem siebie podmiotów stosunku prawnego, w związku z czym jednej stronie nie przysługuje kompetencja do władczego kształtowania sytuacji prawnej drugiej strony.

Termin „prawo cywilne” wywodzi się z prawa rzymskiego. Jest odpowiednikiem łac. Określenia „ius civile”. Źródłem tego określenia jest wyraz civis. Civis to obywatel, a zatem ius civile to prawo obowiązujące obywateli danego państwa. Ius civile znajdowało zastosowanie w stosunkach między obywatelami Rzymu. Prawu cywilnemu w tym znaczeniu prawnicy rzymscy przeciwstawiali tzw. ius gentium, które było również prawem rzymskim, ale nieograniczonym w swym zasięgu do obywateli rzymskich, lecz obowiązującym wszystkich obywateli Imperium Rzymskiego. Ius gentium ( prawo ludów) znajdowało zastosowanie w stosunkach z cudzoziemcami.

Prawo prywatne a prawo publiczne:

• prawo prywatne jest prawem dotyczącym korzyści poszczególnych jednostek (prawo cywilne)

• prawo publiczne jest prawem odnoszącym się do interesu państwa (prawo administracyjne, karne)

Prawo prywatne reguluje stosunki prawne między autonomicznymi podmiotami, którym przysługują własne, prawnie chronione sfery interesów majątkowych, a także niemajątkowych (osobistych)

Autonomiczność wyraża się przede wszystkim w braku władczego podporządkowania jednego podmiotu drugiemu podmiotowi.

Cecha stosunku prywatno - prawnego: brak prawnej kompetencji organu publicznego do jednostronnego kształtowania sytuacji prawnej drugiego podmiotu stosunku prawnego, a tym samym do ingerowania w jego sferę prawną.

Prawo publiczne reguluje stosunki prawne, w którym co najmniej po jednej stronie występuje organ państwa lub organ samorządu terytorialnego albo innej organizacji powołanej z mocy prawa do realizacji interesów społeczności państwowej lub węższych grup ludności. Orany te są wyposażone w kompetencję do władczego kształtowania sytuacji prawnej człowieka lub podmiotów zbiorowych. W odróżnieniu od prawa prywatnego, prawa publicznego ustanawia bezpośredni przymus realizowany przez organy państwowe w razie nieposłuszeństwa normom tego podsystemu prawnego.

Do terminu „prawo cywilne”:

Prawo rzymskie znalazło swoje ostateczne ustalenie w kodyfikacji justyniańskiej( I połowa VI w.p.n.e.). Kodyfikacja ta stanowiła w wiekach średnich zasadnicze źródło znajomości prawa rzymskiego. Kodyfikacji justyniańskiej nadano nazwę „corpus iuris civilis”- aby odróżnić prawo rzymskie (ius civilis) od powstałego w średniowieczu nowego systemu prawnego, jakim było prawo kanoniczne, czyli ius canonicum.

Zasady prawa cywilnego:

Stanowią określoną kategorię norm prawnych, które wyróżniają się swoją szczególną rolą, jaką pełnią na obszarze tej gałęzi prawa. Wskazują one wartość, jakie normy prawa cywilnego przede wszystkim powinny realizować.

Katalog zasad prawa cywilnego:

1. zasada ochrony osoby ludzkiej polegająca na przyznaniu każdemu człowiekowi zdolności prawnej oraz na zapewnieniu gwarancji swobodnego korzystania przez niego z dóbr osobistych.

2. zasada praw podmiotowych, według której podstawą korzystania przez podmioty prawa cywilnego z różnych dóbr są przysługujące im prawa o ustawowo zagwarantowanej treści.

3. zasada autonomii i woli stron, według której podmiot prawa cywilnego, może własną mocą kształtować swoje stosunki prawne, oczywiście w granicach prawa, ale granice te są bardzo szerokie. Podstawowym instrumentem służącym do realizacji tej autonomii są czynności prawne i szczegółowość umowy.

4. zasada jednakowej ochrony każdej własności, bez względu na jej podmiot, przedmiot.

5. zasada cywilnej odpowiedzialności za długi - oznacza ona, że dłużnik odpowiada za swoje zobowiązania całym majątkiem, a jej ograniczenia mogą wynikać ze szczególnych unormowań.

6. zasada odpowiedzialności za szkodę, według której ten, kto wyrządził drugiemu szkodę ze swej winy, a w przypadkach w ustawie przewidzianych także bez winy, jest zobowiązany do jej naprawienia.

7. zasada dziedziczenia - oznacza ona, że majątek osoby zmarłej nie staje się majątkiem niczyim lecz przypada spadkobiercom testamentowym lub ustawowym.

8. zasada ochrony praw cywilnych przez niezawisłe sądy.

Systematyka prawa cywilnego:

Prawo cywilne dzieli się na działy wyrażające strukturę tej gałęzi prawa.

System pandektowy - został on opracowany przez naukę niemiecką, na początku XIX wieku, charakteryzuje się on wyróżnieniem rozbudowanej części ogólnej prawa cywilnego, po której następują działy:

• prawo rzeczowe

• prawo zobowiązań

• prawo rodzinne

• prawo spadkowe

Polski kodeks cywilny recypował system pandektowy z pominięciem prawa rodzinnego. System pandektowy nie odpowiadał w pełni aktualnemu stanowi prawa cywilnego, ponieważ nie uwzględniał a później powstałego działu jak: prawo własności intelektualnej.

Poszczególne działy prawa cywilnego (aktualnie):

1. część ogólna - obejmuje ona instytucje i zasady wspólne dla całego prawa cywilnego, np. problematykę czynności prawnych, problematykę podmiotu prawa cywilnego.

2. prawo rzeczowe - zawiera normy, które wyznaczają bezwzględne prawa podmiotowe, tj. skuteczne wobec wszystkich (ergo omnes), a odnoszące się do rzeczy.

3. prawo zobowiązań - zawiera normy regulujące prawa majątkowe o charakterze względnym, tj. skuteczne wobec indywidualnie oznaczonych podmiotów.

4. prawo spadkowe - reguluje przejście majątku osoby prawnie zmarłej na inne podmioty.

5. prawo rodzinne ( nie stanowi odrębnej gałęzi prawa, ale jest działem prawa cywilnego, uregulowanym w odrębnym akcie) - reguluje stosunek prawny między małżonkami, rodzicami, dziećmi oraz innymi krewnymi. Reguluje także instytucję opieki.

6. prawo na dobrach niematerialnych ( prawo własności intelektualnej), które reguluje prawa podmiotowe do oryginalnego, niematerialnego wytworu umysłu ludzkiego mającego wartość majątkową ( chodzi np. tutaj o prawa do utworu naukowego, literackiego, wynalazku, programu komputerowego).

WYKŁAD - 01.03.2006

Stosunek cywilno - prawny.

Prawo cywilne jest stosunkiem prawnym. Stosunkiem prawnym jest stosunek społeczny regulowany przez normę prawną i usankcjonowany przez państwo.

Prawo cywilne reguluje stosunki społeczne między ludźmi lub ich organizacjami.

Bez norm prawnych, stosunki społeczne nie miałyby cechy stosunku prawnego i wywołałyby konsekwencji realizowanych przy pomocy organów państwowych, np. tylko konsekwencje obyczajowe wywołałyby zerwanie zaręczyn, które obecnie nie są prawnie regulowane.

Stosunkiem cywilno - prawnym jest taki stosunek prawny, który jest określony przez dyspozycję normy prawa cywilnego. Dyspozycją nazywamy się tę część normy, która określa treść zachowania zakazanego, nakazanego lub dozwolonego.

Hipotezą nazywa się tę część normy, która określa adresata normy, oraz warunki lub okoliczność, w których jest coś nakazane czynić, coś czynić jest mu dozwolone lub jest zakazane.

Podziały stosunków cywilno-prawnych:

1).stosunki dwustronne zindywidualizowane - to stosunki, które powstają pomiędzy dwoma lub więcej określonymi podmiotami, gdy z prawem oznaczonej osoby, lub osób sprzężony jest obowiązek innej oznaczonej osoby lub osób, np. przykładem stosunku dwustronnie zindywidualizowanego prawnego jest stosunek między pożyczkodawca a pożyczkobiorcą czy stosunek odszkodowawczy między osobą, która wyrządziła szkodę a poszkodowanym..

Przez rozumie się możność wskazywania co do tożsamości (imię, nazwisko, nazwa) podmiotu stosunku.

2) stosunki jednostronne zindywidualizowane - to stosunki łączące określony podmiot (podmioty) z nieoznaczonym kręgiem osób, gdy z prawem pierwszego określonego podmiotu sprzężony jest powszechny obowiązek nie przeszkadzania w wykonywaniu prawa, np. stosunek własności (znany jest właściciel, ma on uprawnienia i obowiązki ergo omnes (wobec wszystkich), natomiast wszyscy inni mają obowiązki i prawa wobec właściciela. Właściciel może korzystać z przedmiotu własności, ciągnąc z niego pożytki, dokonywać jego alienacji, tj. np. wyzbycia się na rzecz innych osób lecz czynić to powinien w sposób nieuciążliwy dla otoczenia. Wszyscy są natomiast zobowiązani do nie utrudniania właścicielowi wykonania jego uprawnień do nie naruszania jego własności. Gdyby określona osoba naruszyła własność, stosunek prawny, dotychczas jednostronnie zindywidualizowany przekształciłby się wtedy w stosunek dwustronnie zindywidualizowany.

Elementy stosunku cywilno-prawnego:

1). Podmioty - podmiotami stosunków cywilno-prawnych mogą być osoby fizyczne (każdy człowiek), osoby prawne (osobą prawną jest jednostka organizacyjna, którą uznaje za osobę prawną przepis szczególny), jednostki organizacyjne nie będące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.

Podmiotowość prawna jest cechą normatywną, tzn. o uznaniu za podmiot praw i obowiązków decyduje norma prawna.

Podmioty a strony stosunku cywilnego-prawnego: ze względu na uprawnienia i obowiązki wynikające z każdego stosunku cywilno-prawnego, wyodrębnia się:

• Stronę uprawnioną

• Stronę zobowiązaną

Stronę może stanowić jedna osoba lub więcej podmiotów, np. współwłaściciele domu A,B,C zawierają umowę najmu określonego lokum X,Y,Z. W powstałym w wyniku tej umowy stosunku najmu, występują dwie strony: wynajmujący i najemca, przy czym każdą z tych stron stanowią trzy osoby.

2). Przedmiot - przedmiotem stosunku cywilno-prawnego jest zawsze zachowanie się ludzi dozwolone, nakazane, zakazane, a także niekiedy obiekty materialne lub niematerialne, których to zachowanie się dotyczy.

3). Uprawnienia i obowiązek (treść stosunku prawnego) - uprawnieniom jednej strony, czyli określonemu w dyspozycji normy prawnej zakresowi tego, co jej czynić wolno, odpowiada obowiązek drugiej strony polegający na tym, że powinna zachować się w oznaczony w tej dyspozycji sposób.

Prawo podmiotowe a uprawnienia: prawo podmiotowe jest kategorią nadrzędną względem np. roszczeń, za pomocą której określa się w prawie cywilnym sytuację podmiotu uprawnionego, złożoną z wielu powiązanych ze sobą uprawnień cząstkowych.

Można wyróżnić proste i złożone stosunki cywilno-prawne. Proste stosunki cywilno-prawne charakteryzują się tym, że jeden podmiot jest tylko uprawniony, a drugi tylko zobowiązany (np. poszkodowany jest uprawniony do żądania naprawienia szkody od tego, który szkodę wyrządził, ten zaś zobowiązany jest do uczynienia zadość temu żądaniu). Złożone stosunki cywilno-prawne charakteryzują się tym, że jeden i ten sam podmiot może być zarazem uprawniony i zobowiązany, tj. podmioty stosunków złożonych występują w podwójnej roli - osób uprawnionych i zarazem zobowiązany (np. sprzedawca ma obowiązek przeniesienia na kupującego prawa własności i wydania sprzedawanej rzeczy oraz uprawnienie do żądania zapłaty ceny).

Stosunki cywilno-prawne a stosunki administracyjno-prawne:

Cechami charakterystycznymi stosunków cywilno-prawnych jest to, że:

1. Strony tych stosunków są równoprawne; żadna ze stron nie znajduje się w pozycji władczej(zwierzchniej) wobec pozostałych;

2. nawiązanie stosunku jest, z pewnym wyjątkiem, dobrowolne. Dotyczy to zwłaszcza stosunków wynikających z zawartych umów;

3. przedmiot i treść stosunków są, z wyłączeniem sytuacji, gdy odnoszą się do normy bezwzględnie wiążącej „ ius cogens”, określone swobodnie przez strony.

• Norma bezwzględnie wiążąca ustanawia drogą rozkazu lub zakazu jeden rodzaj powinnego zachowania i nie dopuszcza zachowania odmiennego, np. art. 119 KC: „ terminy przedawnienia nie mogą być skracane, ani przedłużane przez czynność prawną”.

4. sankcjami, jakie grożą w przypadku naruszenia uprawnień lub nie wykonania obowiązku z zakresu prawa cywilnego są sankcja nieważności czynności prawnej i sankcja egzekucyjna.

Stosunki administracyjno - prawne charakteryzują się tym, że:

1. strony tych stosunków są nie równoprawne. Występuje w nich jako jedna ze stron władza publiczna (państwowa, samorządowa) reprezentowana przez któryś z jej organów, np. wojewodę. Strona ta wobec pozostałych, np. osób fizycznych, prawnych, zajmuje pozycję władczą.

2. zawiązanie stosunku prawnego może nie być dobrowolne dla jednej strony, np. obywatela, a nawet dla obu jego stron. Wynikać ono może z jednostronnej decyzji organów władzy publicznej np. decyzji wywłaszczeniowej lub z mocy samego prawa, np. obowiązku meldunkowego.

3. przedmiot i treść stosunku są z reguły określone mocą norm bezwzględnie wiążących, a zatem nie mogą być dobrowolnie ustalane przez strony.

4. sankcjami, jakie grożą w przypadku niewykonania obowiązków, np. zakazów, nakazów nałożonych na strony, są sankcja egzekucyjna ale możliwa jest niekiedy sankcja nieważności, np. w odniesieniu do decyzji administracyjnej.

ĆWICZENIA - 29.03.2006

Zdarzenia cywilno - prawne.

Pojęcie zdarzeń cywilno - prawnych:

Fakty, z którymi prawo cywilne łączy powstanie, zmianę lub ustanie stosunków cywilno - prawnych, albo skutki w sferze podmiotowości cywilno-prawnej, są zdarzeniami cywilno-prawnymi np.: faktem, który wywołuje skutki w sferze podmiotowości cywilno-prawnej jest urodzenie się człowieka.

Klasyfikacja zdarzeń cywilno-prawnych.

Można je podzielić na:

1. zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu; są to zdarzenia, które nie są zależne od woli ludzkiej, np. upływ czasu, urodzenie.

2. działania; przez działanie rozumie się zachowanie człowieka, które jest wynikiem jego woli. Nie będzie działaniem, lecz zdarzeniem w ścisłym tego słowa znaczeniu, zachowanie się człowieka pod wpływem przymusu fizycznego.

Działania możemy podzielić na:

1. czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych;

2. inne czyny;

3. grupie czynów zmierzających do wywołania skutków prawnych należy odróżnić:

• czynności prawne, wraz z ich koniecznym składnikiem, jakim jest oświadczenie woli;

• orzeczenia sądowe; ( np. orzeczenie w przedmiocie ubezwłasnowolnienia, wyrok rozwodowy, orzeczenie znoszące współwłasność)

• akty administracyjne.

Akt administracyjny - jednostronne oświadczenie organu administracji publicznej, określające władczo na podstawie ustawy lub przepisów wydanych z jej upoważnienia sytuację prawną konkretnego adresata w konkretnej sprawie (podwójna konkretność).

Do zdarzeń cywilno-prawnych zalicza się akty administracyjne, które powodują samodzielnie lub stanowią przesłankę powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilno-prawnego np.: *decyzja o wywłaszczeniu, z mocy której przenosi się prawo własności na Skarb Państwa lub JST - jest to przykład aktu wywołującego bezpośrednie skutki aktu administracyjnego.

*decyzja o wydaniu pozwolenia na broń - wywołuje skutki pośrednie, bo stanowi przesłankę nawiązania stosunku cywilno-prawnego; uprawnia do nabycia (zawarcia umowy prawa cywilnego) określonego rodzaju broni i amunicji.

Inne czyny:

Czynami określa się te działania, z którymi norma prawna łączy określony skutek prawny niezależnie od tego czy wola osoby działającej, była skierowana na wywołanie tego skutku.

Czyny dzieli się na:

• czyny bezprawne - są nimi wszelkie działania np.: naruszenie cudzego dobra osobistego, pozbawienie władztwa nad rzeczą, wyrządzenie szkody, podjęte wbrew zakazowi, wynikającemu z normy prawnej oraz zaniechanie wykonania obowiązku działania, z którymi ustawa wiąże niekorzystne dla działającego skutki prawne (np. obowiązek naprawienia szkody).

• Czyny zgodne z prawem - czynami zgodnymi z prawem są działania, które ani nie podpadają pod pojęcie czynności zmierzającej do wywołania skutków prawnych, ani nie są czynami bezprawnymi, a wywołują skutki w sferze prawa cywilnego ( np.: zawiadomienie o wadach fizycznych rzeczy lub o przelewie wierzytelności, wywołują określone w przepisach konsekwencje prawne, bez względu na to, czy działający podmiot zdawał sobie z nich sprawę; stworzenie dzieła literackiego, dokonanie wynalazku czy znalezienie rzeczy )

PRAWO PODMIOTOWE

Prawem podmiotowym (def. prosta ) nazywa się zwykle zespół uprawnień służących podmiotowi prawa.

Prawo podmiotowe według różnych koncepcji:

• Wg koncepcji prawa natury - prawo podmiotowe a charakter przyrodzony i jest niezbywalne; wg tej koncepcji nie jest ona przedmiotem stanowienia, tj. akt normatywny prawa pozytywnego nie tworzy prawa podmiotowego, lecz jedynie potwierdza je, tzn. ma charakter deklaratoryjny.

• Wg nurtu pozytywistycznego - uznaje ono prawo podmiotowe jako pochodne systemu norm stanowionych przez kompetentne organy państwowe.

• Wg koncepcji umiarkowanego pozytywizmu ( która dominuje w teorii i praktyce stosowania polskiego prawa cywilnego ) - zmodyfikowana forma nurtu pozytywistycznego; uznaje ona priorytet norm prawa stanowionego przez kompetentne i demokratycznie powołane organy państwa względem praw podmiotowych. Koncepcja ta przyjmuje, że prawa podmiotowe są wyznaczane przez obowiązujący system prawny. Nie jest to jednak system norm stanowionych dowolnie, respektuje on pewne, powszechnie akceptowane wartości.

Wnioski z wyżej wymienionych koncepcji umiarkowanego pozytywizmu:

1. źródłem praw podmiotowych jest porządek prawny, tzn. prawo w znaczeniu przedmiotowym;

2. determinantą porządku prawnego jest zespół wartości, na które powołuje się konstytucja;

3. wartości te wpływają na treść decyzji prawodawczych kształtujących prawa podmiotowe przysługujące podmiotom stosunków cywilno-prawnych stanowiące treść tych stosunków.

Cywilistyczna kategoria prawa podmiotowego a konstytucyjna kategoria praw człowieka i obywatela oraz wolności:

Cywilistyczna kategoria prawa podmiotowego nie należy utożsamiać z konstytucyjną kategorią praw człowieka i obywatela oraz wolności.

• Konstytucyjna kategoria stanowi określenie sytuacji człowieka w państwie w relacji przede wszystkim do państwa i jego struktur.

• Cywilistyczna kategoria określa sytuację podmiotów w stosunkach cywilno-prawnych w relacji do innych podmiotów tych stosunków w powiązaniu z obowiązkami tych podmiotów nałożonym na nie przez ustawę.

WYKŁAD - 29.03.2006

Prawo podmiotowe ( def. wypracowana przez doktrynę prawa cywilnego):

Prawem podmiotowym jest wynikająca ze stosunku prawnego sfera możności postępowania w określony sposób, przyznana przez normę prawną w celu ochrony interesów podmiotu uprawnionego i przez normę prawną zabezpieczona.

Cechy konstrukcji prawa podmiotowego (analiza def.):

1. prawo podmiotowe polega na możności postępowania w określony sposób; istnieje to prawo chociażby żadne działania będące realizacją jego treści nie zostały podjęte.

W granicach wynikających z treści prawa podmiotowego uprawniony może podejmować wszelkie działania; np.: właściciel rzeczy może z niej korzystać lub nie, użyczyć, może ją zbyć;

2. prawo podmiotowe wynika ze stosunku prawnego, tzn. że każdemu prawu podmiotowemu odpowiadają obowiązki innej osoby lub osób skorelowane z nim. Są to obowiązki nienaruszania sfery możności postępowania podmiotu uprawnionego.

Treść prawa podmiotowego jest określona:

• przez to, co wolno czynić uprawnionemu;

• przez treść obowiązków innych osób.

• sfera możności postępowania w określony sposób jest przyznana przez prawo w znaczeniu przedmiotowy, tzn. że norma prawna jest źródłem prawa podmiotowego, określa zdarzenia prawne, w których następstwie poszczególne prawa powstają, ich treść i granice.

• prawo podmiotowe jest nie tylko przyznane przez normę prawną, ale i przez nią zabezpieczone, tzn. że w razie naruszenia tego prawa podmiotowego państwo umożliwia podmiotowi uprawnionemu skorzystanie z pomocy aparatu państwowego, dając tym samym sankcję prawu podmiotowemu.

• prawa podmiotowego nie można identyfikować z interesem podmiotu uprawnionego, dlatego, że korzystne dla kogoś stany rzeczy powstają nie tylko wtedy, gdy normy prawne wyznaczają prawo podmiotowe w ramach stosunku prawnego, ale wówczas, gdy nakładają powszechne obowiązki na wszystkich, np.: nałożenie obowiązku powszechnych szczepień ochronnych zabezpiecza interes całego społeczeństwa oraz poszczególnych jego członków, przy czym ni znaczy to, aby poszczególny obywatel miał prawo podmiotowe, wobec innego obywatela polegające na żądaniu, by poddał się szczepieniom.

Prawo podmiotowe służy do zabezpieczenia interesu podmiotu uprawnionego i ten interes majątkowy lub niemajątkowy, jest jego celem. Z tezy tej wynika, że nie ma prawa podmiotowego ten, komu przysługują kompetencje do działania wyłącznie w cudzym interesie, np.: pełnomocnik, wykonawca testamentu.

6. Prawo podmiotowe a element woli:

Wola w sensie psychologicznym jest potrzebna do urzeczywistnienia w sensie prawnym treści prawa podmiotowego. Jednak nie muszą to być akty woli samego podmiotu uprawnionego. Jeżeli nie jest on zdolny do powzięcia świadomych aktów woli, reprezentuje go przedstawiciel ustawowy.

Skoro prawa przedmiotowe mogą przysługiwać osobom niezdolnym do powzięcia liczących się prawnie aktów woli i może być urzeczywistniana ich treść, to tym samym nie można, w woli uprawnionego upatrywać istoty prawa podmiotowego. Stąd, nie należy włączać elementu woli do konstytutywnych cech prawa podmiotowego.

Rodzaje praw podmiotowych:

1. rozróżnia się prawa podmiotowe bezwzględne i względne; kryterium tego rozróżnienia stanowi stopień ochrony prawa, tzn. skuteczność wobec wszystkich lub tylko oznaczonego podmiotu.

• Prawem bezwzględnym nazywa się te prawa podmiotowe, które są skuteczne przeciwko każdej osobie. Ich korelatem są obowiązki nieograniczonej liczby osób do biernego zachowania się, tj. do zaniechania działania naruszających prawo podmiotowe (np.: prawo własności, prawa osobiste)

• Prawa względne są skuteczne przeciwko oznaczonej osobie lub oznaczonym osobom. Ich korelatem jest obowiązek tych osób określonego zachowania się, które może polegać na działaniu lub zaniechaniu (np.: wierzytelność tj. prawo wierzyciela do żądania od dłużnika świadczenia).

• rozróżnia się prawa podmiotowe majątkowe i niemajątkowe; ten podział jest zależny od tego, czy są bezpośrednio uwarunkowane interesem ekonomicznym czy nie podmiotu uprawnionego

W grupie praw niemajątkowych rozróżnia się:

• prawa osobiste, tj. prawa, które przysługują podmiotowi prawa cywilnego jego dóbr osobistych (zdrowie, wolność, nazwisko);

• prawa rodzinne, tj. prawa wynikające ze stosunków rodzinnych, z małżeństwa lub pokrewieństwa.

Do praw majątkowych zalicza się:

• prawa rzeczowe, tj. prawa o charakterze bezwzględnym, których przedmiotem jest rzecz w technicznym tego słowa znaczeniu (prawo rzeczowe ograniczone np.: hipoteka, zastaw

• wierzytelności

• prawa rodzinne o charakterze majątkowym (np.: prawo do świadczeń alimentacyjnych)

• istotną część praw kwalifikowanych jako tzn. własność intelektualna, czyli prawa autorskie, wynalazcze;

• prawo do spadku, tj. wynikające z dziedziczenia prawo do całości lub części spadku.

Dla uznania konkretnego prawa podmiotowego za prawa typu majątkowego, nie ma znaczenia, czy ma jakąś wartość rynkową, tzn. prawo własności zawsze będzie traktowane jako prawo majątkowe, choćby jego przedmiotem była rzecz bezwartościowa. Za prawa majątkowe uważa się roszczenia pieniężne, chociażby służyły do ochrony dóbr niemajątkowych.

3. rozróżnia się prawa podmiotowe proste i złożone.

• Proste - odpowiadają pojedynczym uprawnieniom;

• Złożone - są zwykle zespołem uprawnień różnego rodzaju (np.: prawo własności, na podstawie którego właścicielowi przysługują różne konkretne uprawnienia m.in. prawo do niezakłóconego posiadania rzeczy, prawo jej używania, prawo rozporządzania (np.: sprzedaży), prawo do pobierania pożytków.

OSOBY FIZYCZNE:

Osobą fizyczną jest każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci.

Człowiek nabywa zdolność prawną z chwilą urodzenia, tj. z chwilą odłączenia od ciała matki. Konieczną przesłanką nabycia zdolności prawnej jest aby dziecko w chwili urodzenia żyło. Jeżeli noworodek wykazuje jakiekolwiek przejawy życia, to tym samym stwierdzamy, że dziecko urodziło się żywe; w przeciwnym razie dochodzi do tzw. martwego urodzenia; bez znaczenia jest czy dziecko jest zdolne do życia.

W razie urodzenia się dziecka, domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe. To domniemanie jest domniemaniem wzruszalnym, tzn. dopuszczającym przeciwdowód (np.: obalenie tego domniemania nastąpi, gdy na podstawie sekcji zwłok ustali się, że dziecko nigdy nie oddychało).

NASCITURUS - dziecko nienarodzone, dziecko mające się urodzić.

W prawie polskim obowiązuje szereg przepisów szczegółowych, które w określonych w nich przypadkach chronią prawa człowieka ze względu na zdarzenia, jakie miały miejsce w okresie jego życia prenatalnego, np.: art. 827 paragraf 2 KC oraz art. 972 KC, według których, dziecko jest poczęte, w chwili otwarcia spadku, tzn. w chwili śmierci spadkodawcy, może być spadkobiercą lub zapisobiercą, jeżeli urodzi się żywe. Jeżeli ten warunek spełni się, uważa się, że żyło już w chwili otwarcia spadku.

II przykład: art. 75 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, który dopuszcza uznanie dziecka jeszcze nieurodzonego.

III przykład: art. 182 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego - dla dziecka poczętego lecz jeszcze nienarodzonego ustanawia się kuratora, jeżeli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka.

Koncepcja warunkowej zdolności prawnej - zdolność prawna przysługuje nasciturusowi pod warunkiem zawieszającym, że nasciturus urodzi się żywy. W odróżnieniu od bezwarunkowej zdolności prawnej, przy zdolności warunkowej, prawa podmiotowe nie mogą być wykonywane, jedynie są zabezpieczone, w oczekiwaniu, czy dziecko urodzi się żywe i w następstwie tego, nabędzie się definitywnie. Status warunkowej zdolności prawnej nie jest wyjątkiem od statusu zdolności prawnej, lecz inną jej postacią.

W polskim prawie cywilnym obowiązuje reguła ogólna, wyrażona w prawie rzymskim, że dziecko nienarodzone potraktować należy jako już urodzone ilekroć chodzi o jego korzyść.

ĆWICZENIA - 12.04.2006

Zdolność prawna - każda osoba fizyczna ma zdolność prawną (nabywa ją z chwilą urodzenia), tj. możność uczestnictwa jako podmiot w stosunkach prawnych. Zdolność prawna to właściwość polegająca na zdolności do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego. Jest to stan potencjalny, niezależny od wieku, sprawności psychicznej i innych okoliczności. Mając tę zdolność, można być np.: właścicielem domu, nawet jeśli jest się niemowlęciem. Z tego, że ona komuś przysługuje nie wynika, że może on nabywać prawa i obowiązki własnym działaniem. Ma więc on charakter pasywny.

Zdolność do czynności prawnych - możność nabywania własnym działaniem w drodze czynności prawnych praw i obowiązków, tj. zdolność do składania oświadczeń woli ze skutkiem prawnym w postaci nawiązania, zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego.

Zdolność prawna, a zdolność do czynności pranych:

W przeciwieństwie do zdolności prawnej, czynności prawne nie jest nieodzownym atrybutem osoby fizycznej. Jeżeli, osoba fizyczna nie ma zdolności do czynności prawnych, czynności tych dokonuje w jej imieniu przedstawiciel ustawowy, np. 5-letnie dziecko ma zdolność prawną, nie przysługuje mu natomiast zdolność do czynności prawnych. W wykonywaniu czynności prawnych musi je zastępować przedstawiciel ustawowy.

Zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej:

Wg polskiego prawa cywilnego, osoba fizyczna może:

1. nie mieć zdolności do czynności prawnych;

2. mieć ograniczoną zdolność do czynności prawnych;

3. mieć pełną zdolność do czynności prawnych.

Okoliczności, które mają wpływ na zakres zdolności do czynności prawnych osoby fizycznej:

1. wiek;

2. ubezwłasnowolnienie;

3. ustanowienie w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie, na czas jego trwania, doradcy tymczasowego dla osoby, która ma być ubezwłasnowolniona;

4. zawarcie przez kobietę małoletnią małżeństwa w wypadkach przewidzianych przepisami prawa rodzinnego.

Ubezwłasnowolnienie.

Prawo polskie rozróżnia dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia:

• całkowite - ubezwłasnowolnienie całkowite może być orzeczone wyłącznie względem osoby, która ukończyła lat 13, dlatego że, ten kto tej granicy nie przekroczył i tak nie ma zdolności do czynności prawnych.

Przesłankami ubezwłasnowolnienia całkowitego są: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy albo innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo lub narkomania, występujące w takim stopniu, że uniemożliwiają danej osobie kierowanie swoim postępowaniem.

Skutki ubezwłasnowolnienia całkowitego:

1. ubezwłasnowolniony traci zdolność do czynności prawnych

2. ustanawia się dla niego opiekę

3. zakaz zawarcia małżeństwa

• częściowe - ubezwłasnowolnienie częściowe może być orzeczone tylko wobec osoby pełnoletniej, z tych samych powodów, które są podstawą ubezwłasnowolnienia całkowitego, wtedy potrzebna jest pomoc w prowadzeniu spraw ubezwłasnowolnionego.

Skutki ubezwłasnowolnienia częściowego:

1. ubezwłasnowolniony ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych

2. ustanawia się dla niego kuratora

Nie mają zdolności do czynności prawnych:

1. osoby, które nie ukończyły lat 13

2. osoby ubezwłasnowolnione całkowicie

Zasadą jest, że czynność prawna dokonana, przez osobę niezdolną do niej, jest nieważna. W imieniu takiej osoby czynność prawna może być dokonana przez jej przedstawiciela ustawowego, np.: rodziców, opiekuna lub kuratora, o ile dany rodzaj czynności może być dokonany przez przedstawiciela; np. nie jest dopuszczalna reprezentacja przez przedstawiciela ustawowego przy sporządzaniu lub odwołaniu testamentu.

Wyjątek od tej zasady: dotyczy umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Umowa zawarta przez osobę niezdolną do czynności prawnych, jeżeli należy do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie tej osoby.

Przykładem umów dotyczących drobnych, bieżących spraw życia codziennego są: kupno zeszytu, kupno biletu na przejazd autobusem.

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają:

1. osoby, które ukończyły lat 13, jeżeli nie uzyskały pełnoletności przez zawarcie małżeństwa;

2. osoby ubezwłasnowolnione częściowo;

3. osoby, dla których sąd ustanowił doradcę tymczasowego.

Zasada jest, że osoba z ograniczoną zdolnością dokonuje czynności prawnych sama, ale do jej ważności potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego.

Zależnie od rodzaju czynności prawnych, ograniczony zdolny jest do czynności:

1. może sam dokonywać czynności prawnej, ale do ich ważności potrzebna jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego

2. traktowany jest jako osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych

3. traktowany jest jak osoba niezdolna do czynności prawnych

WYKŁAD - 12.04.2006

Ad. 2

• Osoba ograniczona w zdolnościach do czynności prawnych może, bez przedstawiciela ustawowego, zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.

• Taka osoba może rozporządzać bez zgody przedstawiciela ustawowego swoim, chyba że sąd opiekuńczy, z ważnych powodów, inaczej postanowi. Na mocy przepisów Kodeksu Pracy, osoba ograniczona w zdolnościach do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego nawiązać stosunek pracy, jednakże, gdy stosunek pracy sprzeciwia się dobru tej osoby, przedstawiciel ustawowy za zezwoleniem sądu opiekuńczego, może go rozwiązać.

• Ograniczony w zdolności do czynności prawnych może samodzielnie (bez zgody swego przedstawiciela ustawowego) dokonywać czynności prawnych, które po jego stronie nie są ani rozporządzeniem, ani zobowiązaniem, np.: może sam przyjąć darowiznę, z którą nie są związane żadne zobowiązania.

• Ograniczony w zdolności do czynności prawnych uzyskuje pełną zdolność do czynności prawnych, w zakresie czynności prawnych, które dotyczą przedmiotów materialnych oddanych mu do swobodnego użytku przez jego przedstawiciela ustawowego, np. 16-letnie dziecko będzie mogło swobodnie dysponować tzw. kieszonkowym wypłacanym mu przez rodziców, lecz już nie ubraniem, które rodzice mu kupili dla określonego, a nie swobodnego użytku.

Ad. 3

Niektóre czynności prawne nie mogą być w ogóle dokonywane przez ograniczonego w zdolności do czynności prawnych, np.: sporządzić ani odwołać testamentu nie może taka osoba dokonać, może to zrobić tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Pełna zdolność do czynności prawnych - przysługuje osobom pełnoletnim (w skutek osiągnięcia 18. roku życia lub zawarcia małżeństwa), jeśli nie zostały ubezwłasnowolnione i nie ustanowiono dla nich doradcy tymczasowego.

Indywidualizacja osób fizycznych:

Następuje poprzez cechy osobiste, takie jak:

• Imię (zmiana w trybie administracyjno-prawnym)

• Nazwisko (zmiana w trybie administracyjno-prawnym)

• Pseudonim (oznaczenie przesłaniające)

• Kształt linii papilarnych, odciśniętych na dokumencie (osoba niepisząca, ale słysząca)

• Dodatkowe dane osobiste (data urodzenia, nazwisko matki, imię ojca, miejsce urodzenia - gdy osoby posiadają te same imiona i nazwiska)

• Stan rodzinny - usytuowanie człowieka w tzw. rodzinie małej. W zakresie tej cechy bierze się pod uwagę: pochodzenie człowieka od określonych rodziców (już nie od dziadków), związanie małżeństwem

• Płeć

• Wiek

• Miejsce zamieszkania NIEBĘDĄCE cechą osobistą(indywidualizuje osobę w przestrzeni).

Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu (adres). O miejscu zamieszkania osoby fizycznej decydują dwa czynniki:

• zewnętrzny

• wewnętrzny (występują łącznie - kumulacja- i trwają łącznie)

Zewnętrzny (obiektywny): faktyczne przebywanie w określonym miejscu - łac. corpus.

Wewnętrzny (subiektywny): zamiar stałego pobytu - łac. animus - oznacza dusza.

Do utraty dotychczasowego miejsca zamieszkania niezbędna jest zmiana obu czynników, tj. zerwanie faktycznej łączności z daną miejscowością z odpowiednim zamiarem.

Przerwa w faktycznym przebywaniu w miejscu zamieszkania, nawet długotrwała (np.: studia, służba wojskowa), nie pozbawia danej osoby miejsca zamieszkania (brak animus).

Osoba fizyczna może mieć tylko jedno miejsce zamieszkania tzn. zasada jedności domicylu. Jeżeli osoba fizyczna ma kilka miejsc pobytu (mieszkania w dwóch miastach), wtedy o określeniu miejsca zamieszkania decyduje okoliczność, gdzie w przeważającej mierze koncentruje się jej działalność życiowa.

Miejsce zamieszkania dzieci, podopiecznych:

Miejsce zamieszkania osób, których interesy w stosunkach cywilno-prawnych reprezentują rodzice lub opiekunowie, określa się wedle miejsca zamieszkania ich przedstawicieli ustawowych, tzw. pochodne (ustawowe) miejsce zamieszkania.

Łączenie następstw prawnych z miejscem zamieszkania osób fizycznych: powództwo z reguły wytycza się przed sądem pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania.

Dobra osobiste:

• są atrybutem każdej osoby fizycznej;

• pojęcie odnosi się do uznanych przez system prawny wartości obejmujących fizyczną i psychiczną integralność człowieka, jego indywidualność, godność, pozycję w społeczeństwie, co stanowi przesłankę samorealizacji osoby ludzkiej;

• są to dobra nieodłącznie związane z człowiekiem, bez względu na stan jego psychiki i stopień wrażliwości;

• należą do kategorii dóbr niemajątkowych, nie dają się wyrazić w pieniądzu, jednak pośrednio mogą wpływać na sytuację ekonomiczną człowieka, np.: na jego zatrudnienie;

• wykaz dóbr osobistych: art. 23 Kodeksu Cywilnego - zawiera niewystarczający i niewyczerpujący katalog.

Typologia dóbr osobistych:

1. zdrowie, życie, nietykalność cielesna - ich funkcjonalna więź;

2. wolność - jej naruszenie może nastąpić poprzez:

• ograniczenie swobody poruszania się w sensie przestrzennym, np.: porwanie, nieudostępnienie swobodnego dojścia do mieszkania;

• wywieranie presji psychicznej na działanie człowieka, np.: agresywne zachowanie się fotoreporterów.

• cześć człowieka - posiada dwa aspekty:

• zewnętrzny - dobra sława, dobre imię;

• wewnętrzny - godność osobista.

Naruszenie czci może nastąpić w każdy sposób, np.: ustnie, w liście, piśmie procesowym, książkach, radio, telewizji.

Ochrona tego dobra przysługuje także osobom pełniącym funkcje publiczne lub ubiegającym się o nie w kampanii wyborczej.

4. swoboda sumienia (art. 23)

5. nazwisko i pseudonim (art. 23)

ĆWICZENIA - 26.04.2006

6. wizerunek; występuje generalny zakaz rozpowszechniania wizerunku osób na nim przedstawionych bez zgody tych osób;

Wyjątki: zakazem tym nie są objęte:

• osoby powszechnie znane, ale w przypadku gdy wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nie funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;

• osoby stanowiące jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza;

• rozpowszechnianie dopuszczalne jest na mocy szczególnych przepisów (bez zgody osoby przedstawionej na wizerunku), np. w listach gończych.

• zezwolenie nie jest wymagane gdy osoba przedstawiona na wizerunku otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie, np. modelling.

Ochrona wizerunku człowieka obejmuje wszelkie postacie wyrażające ten wizerunek. Może tu chodzić np. o portret, fotografię powielane w czasopismach, książkach, na pocztówkach.

7. tajemnica korespondencji - naruszenie tego dobra polegają np. na otwarciu listu przez osobę, do której nie był on adresowany, na włamaniu się do przewodu służącego do przekazu informacji lub np. na przełamaniu elektronicznego albo innego sposobu zabezpieczenia;

8. nietykalność mieszkania (art. 23 KC)

9. twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza (art. 23 KC)

10. kult po zmarłej osobie bliskiej (dobro osobiste ukształtowane przez orzecznictwo, nie wymienione w art. 23 KC). Prawo bliskich zmarłego, odnoszące się do tego dobra osobistego, obejmuje:

• uprawnienia do pochowania zwłok, ich przeniesienia, ekshumacji, odbywania ceremonii religijnych, wybudowanie nagrobku, a także obejmuje pielęgnację grobu;

11. integralność seksualna - to dobro osobiste ma chronić przed różnymi postaciami tego molestowania seksualnego, na jakie w szczególności narażone są kobiety w miejscu pracy.

12. sfera prywatności - to dobro osobiste obejmuje zdarzenia związane z życiem rodzinnym, życiem seksualnym, stanem zdrowia, stanem sytuacji majątkowej, w tym także uzyskiwanych dochodów.

Prawa podmiotowe osobiste (konstrukcja prawna praw podmiotowych osobistych):

Pojęciu dóbr osobistych odpowiada kategoria zwana prawami do tych dóbr, tzn. że poszczególne dobra osobiste, to podmioty odpowiednich praw, np. prawo do wolności, prawo do zdrowia, prawo do kultu zmarłych.

• Prawa podmiotowe osobiste są prawami bezwzględnymi, a więc skutecznymi wobec wszystkich; tzn. nikt nie może naruszać lub zagrażać dobrom osobistym podmiotu uprawnionego.

• Prawa podmiotowe osobiste są prawami niemajątkowymi, niezbywalnymi, niepodlegającymi dziedziczeniu.

Ochrona dóbr osobistych; może ona mieć charakter:

1. niemajątkowy, tzn. że jest ona realizowana w drodze roszczeń chroniących samo zagrożone lub naruszone dobro;

2. majątkowy, tzn. gdy roszczenia zmierzają do naprawienia szkody wynikłej z naruszenia dobra osobistego, np. uszkodzenie zdrowia spowodowało zmniejszenie zarobków;

3. pośredni - realizowana jest w drodze roszczenia o tzw. zadośćuczynienie pieniężne albo w drodze roszczenia o zapłatę odpowiedniej kwoty na cel społeczny.

Ad. 1)

Ochrona o charakterze niemajątkowym:

Kodeks cywilny chroni przed bezprawny naruszeniem lub zagrożeniem dóbr osobistych - nie wymaga, aby naruszenie lub zagrożenie było zawinione.

Okoliczności wyłączające bezprawność zachowania się sprawcy zagrożenia lub naruszenia dobra osobistego:

• zgoda uprawnionego; np. zgoda pacjenta na zabiegi lekarskie;

• na rozpowszechnianie wizerunku lub informacji o życiu prywatnym;

• zgoda na udział w grach sportowych, w których narażona jest integralność fizyczna uczestników (np. boks)

Jednakże, kiedy zgoda nie może być skutecznie udzielona?

Gdy jest to sprzeczne z bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi, np. niedopuszczalność eutanazji.

Zgoda może odnosić się tylko do naruszeń własnego prawa osobistego. Nie jest prawnie skuteczna, gdy działania czyjeś nieodłącznie naruszają dobra osobiste innej osoby, np. osoba A zezwala na opublikowanie, że utrzymywała intymne stosunki z osobą B, której zgody nie uzyskano.

• zgoda ma charakter odwołalny.

• Działania na podstawie przepisów lub wykonaniu prawa podmiotowego - nie ma ono charakteru bezprawnego naruszenia dóbr osobistych, chociażby osoba działaniem takim dotknięta lub zagrożona, nie wyraziła na to zgody, np. ogłoszenie listów gończych z fotografią osoby poszukiwanej, prawem przewidziane przypadki ograniczenia wolności człowieka w zakładach karnych lub w zakładach dla psychicznie chorych; prawo podmiotowe wynajmującego do kontrolowania stanu wyjętego lokalu.

Środki ochrony:

1. żądanie zaniechania działań zagrażających dobrom osobistym (zaniechanie)

Roszczenie (żądanie) to jest dopuszczalne, gdy istnieje uzasadniona obawa dalszych naruszeń, np. zaniechanie druku publikacji, która godzi w cześć człowieka albo narusza sferę jego prywatności; zaniechanie zanieczyszczania środowiska zagrażającemu zdrowiu człowieka; zaniechanie wytwarzania hałasu naruszającego spokój mieszkańców.

WYKŁAD - 26.04.2006

2. usunięcie skutków naruszenia (żądanie usunięcia skutków naruszenia)

To żądanie jest dopuszczalne, gdy nastąpiło już naruszenie dobra osobistego. Kodeks cywilny wskazuje, że wykonanie (=dopełnienie) czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia może polegać na złożeniu oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Wśród tych czynności, zmierzających do usunięcia skutków naruszenia, rozróżnia się:

• takie, które mają stać się wyłącznie źródłem satysfakcji pokrzywdzonego, np. list adresowany do niego z wyrazem ubolewania lub przeprosinami;

• takie, które nadto mają dotrzeć do osób trzecich, np. przeprosiny ogłoszone w prasie, radiu lub telewizji, odwołanie w podobny sposób informacji nieprawdziwych.

Roszczenie polega na możności domagania się (żądania) określonego zachowania od ............... osoby korzystnego dla uprawnionego.

• zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na cel społeczny.

Ten, czyje dobro osobiste zostało naruszone, może żądać na zasadach przewidzianych w KC zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Przez „zadośćuczynienie pieniężne” należy rozumieć odpowiednią sumę pieniężną, przyznawaną przez sąd z tytułu doznanej krzywdy temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone. Wszystkie dobra osobiste chronione są instytucją zadośćuczynienia pieniężnego.

„Zapłata na cel społeczny”- pokrzywdzony może żądać od sprawcy naruszenia zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez siebie cel społeczny, tzn. na rzecz instytucji, która go realizuje. To roszczenie ma pełnić funkcję kompensacyjną, zmierzającą do udzielenia pokrzywdzonemu satysfakcji moralnej płynącej z sądowego uznania krzywdy, której doznał oraz z faktu, że naruszenie jego prawa osobistego spotkało się z należytą reakcją i ochroną prawa. W przypadku tej ochrony badana jest kwestia winy sprawcy (ochrona pośrednia).

Osoby prawne:

Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Osoba prawna jest tworem organizacyjnym, powstałym na podstawie i zgodnie z postanowieniami KC lub innych przepisów szczególnych.

Każda osoba prawna wyposażona jest w zdolność prawną, zdolność do czynności prawnych, może mieć własne prawa i obowiązki, nabywa je i zbywa we własnym imieniu. Ma odrębny od innych osób prawnych albo fizycznych majątek. Podobnie jak osoby fizyczne, osoby prawne odpowiadają swoim majątkiem za niewykonywanie zobowiązań. Obok osób fizycznych i jednostek organizacyjnych są podmiotami prawa cywilnego.

Zdolność prawna osób prawnych:

Jest ona nieco inaczej ukształtowana niż zdolność prawna osób fizycznych. Ma wyższy zakres przedmiotowy, np. osoba prawna nie może być z natury rzeczy podmiotem stosunków wynikających z prawa rodzinnego. Nie może być podmiotem praw, które z mocy wyraźnego przepisu zostały zastrzeżone do osób fizycznych, np. osoba prawna nie może być podmiotem służebności osobistej.

Funkcje instytucji osoby prawnej:

1. jest ona dogodna dla obrotu gospodarczego formą koncentracji kapitału;

2. prowadzi to do ograniczenia odpowiedzialności, a zatem i ryzyka uczestników (udziałowców) organizacji obdarzonej osobowością prawną.

Kodeks Cywilny reguluje określone elementy instytucji osób prawnych:

• powstanie i rejestry

• nazwa

• siedziba

• wykonywanie zdolności do czynności prawnych.

Powstanie osoby prawnej: zależnie od tego w jakim zakresie państwo zastrzega, sobie wpływ na powstanie osoby prawnej, wyróżnia się trzy systemy powstania osób prawnych:

1. system aktów organów państwa, gdzie akt władzy państwowej, np. ustawa, kreuje osobę prawną

2. system koncesyjny, w którym dopuszcza się powstanie osoby prawnej z inicjatywy jej założycieli, lecz z zastrzeżeniem zezwolenia organu państwowego.

3. system normatywny, polegający na ogólnym określeniu przesłanek wymagających do powstania osoby prawnej, bez konieczności uzyskania specjalnego, indywidualnego zezwolenia władzy publicznej.

W Polsce dominuje system normatywny (osoba prawna prawa prywatnego), obowiązuje przy powstawaniu S.A., ZO.O.. W systemie normatywnym, zwykle państwo zastrzega sobie kontrolę nad tym, czy zachowane zostały wszystkie prawem przewidziane wymagania i należnie nabycie osobowości prawnej od wpisania danej organizacji do odpowiedniego rejestru.

Rejestr: nie obowiązuje generalny nakaz prowadzenia rejestrów dla wszystkich osób prawnych, jednak tylko w odniesieniu do nielicznych nie został ustanowiony, np. do gmin.

Rejestracja pozwala kontrolować czy nowa osoba prawna powstała zgodnie z obowiązującymi przepisami (szczególne znaczenie przy systemie normatywnym), tzn. że muszą być spełnione wszelkie przesłanki powstania osoby prawnej, co kontroluje organ rejestracyjny.

Wpis do właściwego rejestru ma charakter konstytutywny, tzn. że osoba prawna powstaje dopiero z chwilą jej zarejestrowania.

Nazwa: osobę prawną indywidualizuje w obrocie cywilno-prawnym jej nazwa, która pełni analogiczną funkcję do imienia i nazwiska osoby fizycznej. Nazwę ustala np. ustawa, umowa, statut.

Siedziba: jest odpowiednikiem miejsca zamieszkania osoby fizycznej. Siedzibą osoby prawnej jest to miejscowość, w której ma swą siedzibę jej organ zarządzający (jeżeli ustawa lub oparty na niej statut nie stanowi inaczej). Przez siedzibę, podobnie jak i przez miejsce zamieszkania, należy rozumieć jedynie miejscowość, a nie adres lokalu.

Wykonywanie zdolności do czynności prawnych:

Osoba fizyczna może nie mieć zdolności do czynności prawnych, może mieć ją ograniczoną lub pełną. Osoba prawna posiada ją automatycznie (pełną)

Teoria organów:

Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i opartym na niej statucie. Polski ustawodawca przyjął teorię organów, zgodnie z którą:

1. do tworzenia i urzeczywistniania woli osoby prawnej powołane są jednostki - osoby fizyczne wchodzące w skład organu. Oznacza to, że organ składa się z osób fizycznych, które zgodnie z przepisami określającymi ustrój osoby prawnej, tworzą i urzeczywistniają jej wolę.

2. z punktu widzenia psychologicznego wola organu jest wolą konkretnych osób fizycznych, z punktu widzenia prawa jest ona wolą osoby prawnej.

3. charakter organu jednostek lub zespołu ludzi określają przepisy określające ustrój danej osoby prawnej.

4. osoba fizyczna może skutecznie występować w roli organów, jeżeli:

• struktura organizacyjna danej osoby prawnej przewiduje określony rodzaj organu z wyznaczeniem związanych z nim kompetencji lub sfery działania uznanych za działania osoby prawnej, np. zarząd S.A., rektor uniwersytetu.

• nastąpi ze stroną organizacyjną osoby prawnej powołanie na to stanowisko, np. wybór rektora przez ciało elekcyjne uczelni, wybór członków zarządu przez wspólników spółki ZO.O.

• osoba powołana do sprawowania funkcji rzeczywiście działa w tym charakterze dla osoby prawnej np. rektor podejmuje decyzje dotyczące spraw uczelni.

Te wszystkie warunki muszą być spełnione łącznie.

WYKŁAD - 24.05.2006

Bezpodstawne występowanie w roli organu osoby prawnej. Może ono polegać na:

1. przypisywaniu sobie tego stanowiska przez kogoś, kto w ogóle nie został na nie powołany;

2. na przekroczeniu zakresu kompetencji, jaki struktura organizacyjna osoby prawnej wyznacza danemu organowi.

Dobra osobiste osób prawnych:

Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych.

Dobra osobiste osób prawnych mają niemajątkowy i niezbywalny charakter. Ze względu na odmienną naturę osób prawnych do kręgu osób dóbr osobistych osób prawnych nie należą te dobra, które są ściśle związane z osobą ludzką (np. zdrowie, życie, wolność osobista, swoboda sumienia, kult po osobie zmarłej)

Typy dóbr osobistych przysługującym osobom prawnym:

• dobra sława, która stanowi odpowiednik dla osób fizycznych

• nazwa indywidualizująca osobę prawną (odpowiada nazwisku lub pseudonimowi osoby fizycznej)

• nietykalność pomieszczeń, w których znajdują się biura osoby prawnej

• tajemnica korespondencji

Skarb Państwa (=fiskus)

Jest swoistą osobą prawną. Swoją osobowość prawną uzyskał on wprost z mocy przepisów KC. Skarbem Państwa jest samo państwo występujące w charakterze podmiotu cywilno-prawnego.

Termin „państwo” a „skarb państwa”

• terminem „państwo” posługujemy się gdy w rachubę wchodzi wykonywanie czynności władczych (tzn. sfera imperium)

• termin „skarb państwa” posługujemy się gdy mamy na myśli wykonywanie przez państwo uprawnień właścicielskich (sfera dominium)

Przykłady:

• Skarb Państwa nie występuje np. 1) gdy urząd skarbowy pobiera podatki; 2. właściwy organ administracyjny udziela koncesji na wykonywanie działalności gospodarczej; 3. gdy sąd wymierza karę grzywny, ponieważ są to działania władcze państwa.

Korporacyjne oraz fundacyjne (=zakładowe) osoby prawne:

KORPORACYJNE OSOBY PRAWNE:

Osoby prawne typu korporacyjnego charakteryzują się tym, że w ich strukturze organizacyjnej funkcjonują członkowie, którzy poprzez wniesione udziały lub płacone składki tworzą majątek osoby prawnej, a poprzez swoje uprawnienia organizacyjne decydują o jej działalności.

Przykłady: spółdzielnie, kapitałowe spółki handlowe (S.A. i spółki ZO.O.)

FUNDACYJNE (ZAKŁADOWE) OSOBY PRAWNE:

W strukturze osób prawnych typu fundacyjnego nie ma instytucji członków. Występuje tu instytucja założyciela (fundatora), który wyposaża osobę w jej pierwotny majątek, określa jej strukturę organizacyjną i cele działania.

Przykłady: fundacje.

Czynności prawne:

Def.: Czynność prawna to takie zdarzenie prawne, które polega na świadomym zachowaniu się podmiotu prawa cywilnego, w którym przejawia się dążenie do osiągnięcia określonych skutków cywilno-prawnych (np. przeniesienie własności, rozwiązanie najmu)

Oświadczeniem woli w rozumieniu KC jest takie zachowanie się podmiotu prawa cywilnego, które wyraża w sposób dostateczny zamiar, wolę wywołania skutku prawnego, tj. ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilno-prawnego.

Określone zachowanie się ludzi może być uznane za oświadczenie woli, jeżeli:

1. jest na tyle zrozumiałe, aby przynajmniej w drodze wykładni można było ustalić jego sens;

2. wynikająca z niego decyzja dotyczy spraw normowanych przez prawo cywilne, a nie prawnie obojętnych;

3. nie jest spowodowane przymusem fizycznym;

4. złożone jest na serio (nie składa oświadczenia woli aktor na scenie)

Wyróżniamy czynności prawne:

1. jednostronne i dwustronne

2. między żyjącymi i na wypadek śmierci

3. rozporządzające i zobowiązujące

4. przysparzające

5. odpłatne oraz nieodpłatne

Ad a)

• czynności prawne jednostronne charakteryzują się tym, że dochodzą do skutku przez złożenie oświadczenia woli jednej strony. Czynnościami prawnymi jednostronnymi są np. testament, porzucenie rzeczy czy wypowiedzenie stosunku prawnego.

• Czynności prawne dwustronne - do dokonania czynności prawnej dwustronnej (tj. umowy), konieczne jest zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron, np. umowa sprzedaży, najmu, darowizny.

Ad b)

• czynność prawna na wypadek śmierci - charakteryzuje się tym, że skuteczność ich jest zależna od śmierci osoby, która czynności dokonała; korzyść zaś z niej może odnieść tylko osoba, która w chwili tej śmierci istnieje, np. testament

• czynności prawne między żyjącymi - to wszystkie czynności, które wywołują jakieś konsekwencje prawne, już z chwilą ich dokonania.

Ad c)

• czynności prawne rozrządzające - czynność prawna rozrządzająca jest to taka czynność prawna, której celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, obciążenie albo zniesienie prawa majątkowego. Przykłady:

1. zbycie prawa majątkowego (przeniesienie własności rzeczy, przelew wierzytelności)

2. obciążenie prawa majątkowego, np. ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego (np. hipoteka)

3. zniesienie prawa majątkowego (np. zwolnienie z długu)

• czynności prawne zobowiązujące - czynność prawna zobowiązująca jest taka, która powiększa pasywa osoby ją dokonującą. Polega ona na tym, że osoba zobowiązuje się względem innej osoby do świadczenia np. umowa najmu jest czynnością prawną zobowiązującą po stronie najemcy, który zobowiązuje się do zapłaty czynszu.

Ad d)

• czynnością prawną przysparzającą jest czynność, której skutkiem i to zamierzonym przez składającego oświadczenie woli jest przysporzenie korzyści majątkowej innej osobie. Korzyść ta może polegać:

1. na zwiększeniu aktywów tej osoby, np. przez nabycie prawa własności lub innego prawa

2. na zmniejszeniu jej pasywów, np. zwolnienie z długu

Ad e)

• czynność prawna jest odpłatna, jeżeli strona, która dokonała przysporzenia otrzymuje lub ma otrzymać w zamian za nie korzyść majątkową, stanowiącą ekwiwalent tego przysporzenia.

• czynność prawna jest nieodpłatna jeżeli takiego ekwiwalentu brak.

W prawie cywilnym określone typy czynności są:

1. zawsze odpłatne (np. sprzedaż, najem)

2. zawsze są nieodpłatne (np. darowizna)

3. zależnie od woli stron - odpłatne lub nieodpłatne (np. pożyczka oprocentowana lub nieoprocentowana)

Treść czynności prawnych:

W treści czynności prawnej wyodrębnia się trzy rodzaje składników:

1. elementy przedmiotowo istotne, bez których czynność prawna danego typu nie mogłaby dojść do skutku i które je indywidualizują pod względem prawnym; (np. przy umowie sprzedaży, należy do nich określenie przedmiotu sprzedaży i ceny)

2. elementy nieistotne - ich nieobjęcie treścią czynności prawnej nie ma wpływu na dojście tej czynności do skutku (np. przy sprzedaży - czas i świadczenie obu stron)

3. elementy podmiotowo istotne (=dodatkowe)- są to elementy, których ustawa nie zalicza do standardowej treści poszczególnych, uregulowanych w niej typów czynności prawnych, które jednak z woli stron podniesione zostają do rangi elementów istotnych (np. warunek, termin, kara umowna, zadatek)

Warunek:

Przez warunek rozumie się zastrzeżenie, mocą którego strona dokonująca czynności prawnej uzależnia powstanie lub ustanie skutku prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego.

Nie są warunkami w ścisłym tego słowa znaczeniu:

1. warunki prawne, tj. przesłanki, od których nie strona, lecz ustawa uzależnia powstanie skutku prawnego

2. warunki dotyczące zdarzeń, które już nastąpiły np. jeżeli A umarł, albo które następują równocześnie np. jeżeli A przebywa za granicą, chociażby nie były stronie znane.

WYKŁAD - 24.05.2006

Nie w każdej czynności prawnej (jej typach) może być zastrzeżony warunek. Jako taki może wynikać:

1. z wyraźnego przepisu ustawy (np. nie można ustanowić w testamencie spadkobiercy z zastrzeżeniem warunku); własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem;

2. z właściwości danego rodzaju czynności prawnej (np. uznanie dziecka)

Warunki dzieli się na:

1. zawieszające i rozwiązujące - zależnie od tego, czy w razie ziszczenia się warunku skutek prawny ma powstać (np. jeżeli wyjdziesz za mąż, dostaniesz mieszkanie), czy ustać (np. A wynajmuje pokój osobie B z zastrzeżeniem, że najem ulegnie zakończeniu, jeżeli B się ożeni)

2. dodatnie (ujemnie) - zależnie od tego, czy oznaczone zdarzenie ma nastąpić np. jeżeli A się ożeni, czy nie nastąpić np. jeżeli A nie będzie pił alkoholu

3. zależnie od woli strony (np. jeżeli A zamieszkał w miejscowości X), zależnie od przypadku (np. jeżeli w danym dniu będzie pogoda) lub mieszane ( np. jeżeli A ożeni się z osobą B)

Warunek niemożliwy (np. jeżeli studia ukończysz studia w ciągu 1 roku), przeciwny ustawie (jeżeli dokonasz zabójstwa) lub przeciwny zasadom współżycia społecznego (jeżeli A nie uzna swojego dziecka) pociąga za sobą nieważność czynności prawnej, jeżeli jest zawieszający i uważa się za niezastrzeżony, jeżeli jest rozwiązujący.

Termin:

Terminem nazywa się takie zastrzeżenie dodatkowe w czynności prawnej, przez które jej skutek zostaje ograniczony w czasie.

Termin a warunek:

Różnica między terminem a warunkiem polega na tym, że przy terminie brak jest elementu niepewności.

Rozróżnia się terminy początkowe i końcowe.

Przy terminie początkowym skutek prawny powstaje z chwilą nadejścia terminu; przy terminie końcowym - skutek prawny z tą chwilą ustaje.

Wyraz termin ma dwa znaczenia:

1. oznacza ściśle oznaczony moment , np. 24.05.2006

2. oznacza pewien okres, np. w ciągu roku.

Ustawa łączy z upływem czasu różnego rodzaju skutki prawne, np. przedawnienie lub uzyskanie pełnoletności.

Sposób obliczania terminów:

Wg KC, terminy ustanowione przez ustawę, orzeczenie sądu, decyzję innego organu państwowego lub przez czynność prawną, oblicza się w sposób w ich wskazany. W braku takiego wskazania stosuje się przepisy C części ogólnej:

• Termin obliczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia (nie wlicza się tego dnia, w którym nastąpiło zdarzenie będące początkiem terminu np. dnia 5.05 o godz. 13.00 A zobowiązał się zwrócić dług - termin kończy się 10 maja o 24.00 - w ciągu 5 dni.

• Termin określony w tygodniach, miesiącach lub latach, kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniu terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było, w ostatnim dniu tego miesiąca;

• Jeżeli koniec terminu do wykonania czynności prawnej, przypada na dzień uznany za dzień wolny od pracy, termin upływa dnia następnego;

• Jeżeli termin oznaczono na początek, środek lub koniec miesiąca, należy przez to rozumieć 1., 15., lub ostatni dzień miesiąca. Termin półmiesięczny odpowiada 15-stu dniom, także w miesiącu lutym.

22

---