ELEMENTY PRAWA

CYWILNEGO

Przedmiotem regulacji prawa
cywilnego są stosunki prawne
mające w ogromnej większości
charakter

stosunków

majątkowych, aczkolwiek prawo
to reguluje także pewną grupę
stosunków

o

charakterze

niemajątkowym, które dotyczą
np. ochrony tzw. dóbr osobistych.

Podmiotami stosunków prawnych

regulowanych przez prawo cywilne

(stosunków cywilnoprawnych) są

osoby fizyczne, czyli ludzie, osoby

prawne oraz jednostki organizacyjne

nieposiadające osobowości prawnej

lecz wyposażone przez prawo w

przymiot tzw. zdolności prawnej,

zwane

niekiedy

ułomnymi

lub

niepełnymi osobami prawnymi.

Metodę regulacji przyjętą przez
prawo

cywilne

charakteryzuje

równorzędne

traktowanie

podmiotów.

Prawo cywilne reguluje stosunki
majątkowe

i

pewną

grupę

stosunków

niemajątkowych,

zachodzących

równorzędnymi

podmiotami tych stosunków.

1. część ogólna,
2. prawo rzeczowe,
3. prawo zobowiązań,
4. prawo rodzinne,
5. prawo spadkowe,
6. prawo

na

dobrach

niematerialnych.

Działy prawa cywilnego:

Prawo podmiotowe i

jego realizacja

Prawem

podmiotowym

jest

znajdująca oparcie w normach
prawa przedmiotowego możność
określonego postępowania.
W

prawach

podmiotowych,

których

treść

jest

bardziej

rozbudowana, można wyróżnić
pewne części składowe, tzw.
uprawnienia.

Jeżeli

uprawnienie

zostaje

skonkretyzowane

wobec

oznaczonej

osoby,

mówimy

wówczas o roszczeniu.

Od roszczeń należy odróżnić tzw.

uprawnienia

kształtujące,

którym nie odpowiadają obowiązki

innych osób. Uprawniony może

więc sam, bez udziału innego

podmiotu,

doprowadzić

swym

działaniem do powstania, zmiany

lub ustania stosunku prawnego.

Artykuł 5 stanowi, że nikt nie może
ze swego prawa czynić użytku,
który

by

był

sprzeczny

ze

społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem tego prawa albo z
zasadami współżycia społecznego.

Ciężar

udowodnienia

faktu

spoczywa na tej osobie, która z
faktu tego wywodzi skutki prawne.

Domniemania

prawne faktyczne

Domniemania: pozwalają wnioskować o
pewnych faktach (objętych obowiązkiem
udowodnienia) na podstawie innych faktów
(łatwiejszych do udowodnienia), z którymi te
pierwsze fakty pozostają w normalnym
następstwie zdarzeń.

„Jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne
od dobrej lub złej wiary, domniemywa
się istnienie dobrej wiary”

Przedmioty stosunków

cywilnoprawnych

1. rzeczy,
2. pieniądz,
3. papiery wartościowe,
4. energia,
5. dobra intelektualne,
6. dobra osobiste,
7. zorganizowane kompleksy

majątkowe (np. przedsiębiorstwo).

Przedmiotami stosunków
cywilnoprawnych są w
szczególności:

Rzeczami są jedynie przedmioty
materialne pod warunkiem, że
mogą

być

w

stosunkach

społeczno-gospodarczych
traktowane jako dobra samoistne.

Pieniądz jest w prawie cywilnym
traktowany jako szczególna odmiana
rzeczy.

Szczególny

charakter

pieniądza polega na tym, że w
obrocie cywilnoprawnym decydującą
rolę

odgrywa

suma

znaków

pieniężnych a nie ich rodzaj.

Papiery

wartościowe

są

dokumentami

związanymi

z

istnieniem pewnego prawa, z
reguły

majątkowego

(np.

wierzytelności) w taki sposób, że
ich posiadanie stanowi niezbędną
przesłankę wykonania prawa.

Energia

nie

może

być

kwalifikowana jako rzecz, gdyż nie
ma

charakteru

„przedmiotu

materialnego”.

Ponieważ

jest

jednak

dobrem

mierzalnym

(liczniki energii) może być –
podobnie

jak

rzeczy

–

przedmiotem

obrotu

cywilnoprawnego.

Dobra intelektualne są wytworami
umysłu ludzkiego. Należą do nich
m.in. utwory rozumieniu ustawy o
prawie

autorskim

i

prawach

pokrewnych, a także wynalazki,
wzory

użytkowe,

wzory

przemysłowe,

know-how,

znaki

towarowe, oznaczenia geograficzne i
topografie układów scalonych.

Dobra osobiste są dobrami
niemajątkowymi

o

niematerialnym

charakterze.

Mogą one przysługiwać zarówno
osobom fizycznym jak i innym
podmiotom

prawa,

w

szczególności

zaś

osobom

prawnym.

Zorganizowane

kompleksy

majątkowe

takie

jak

przedsiębiorstwo lub gospodarstwo
rolne mogą stanowić samodzielny,
swoisty przedmiot prawa z uwagi
na szczególną więź funkcjonalną
łączącą w pewną całość określone
elementy, z których każdy stanowić
by mógł odrębny przedmiot prawa.

MAJĄTEK

ogół praw i obowiązków

ogół praw

(mienie)

Podmioty stosunków

cywilnoprawnych

„Każdy

człowiek

od

chwili

urodzenia ma zdolność prawną”
(art.. 8 k.c.).

Jest

to

równoznaczne

z

uzyskaniem kwalifikacji podmiotu
prawa cywilnego.

ŚMIERĆ (?)

akt zgonu

stwierdzenie zgonu

uznanie za

zmarłego
(USC)

(SĄD)

(SĄD)

akt zgonu

akt

zgonu

(USC)

(USC)

Zdolność

do

czynności

prawnych jest to zdolność do
aktywnego

i

świadomego

kreowania

stosunków

cywilnoprawnych, czyli zdolność do
tego, by przez czynności prawne
swym

własnym,

samodzielnym

działaniem

nabywać

prawa

i

zaciągać zobowiązania.

Zdolność do czynności prawnych:

BRAK

1. osoby, które nie ukończyły

13r. życia

2. osoby ubezwłasnowolnione

całkowicie

OGRANICZON

A

1. małoletni, który ukończył

13r. życia

2. osoby ubezwłasnowolnione

częściowo

PEŁNA

1. osoby, które ukończyły 18r.

życia

2. Kobiety, które ukończyły 16r.

życia i wstąpiły w związek
małżeński

Z uznaniem człowieka przez
prawo za podmiot wiąże się w
naturalny

sposób

ochrona

swoistych

wartości,

nierozerwalnie związanych z
osobowością konkretnej osoby
fizycznej,

zwanych

dobrami

osobistymi.

„Dobra osobiste człowieka, jak w
szczególności zdrowie, wolność, cześć,
swoboda

sumienia,

nazwisko

lub

pseudonim,

wizerunek,

tajemnica

korespondencji,

nietykalność

mieszkania,

twórczość

naukowa,

artystyczna,

wynalazcza

i

racjonalizatorska, pozostają pod ochroną
prawa cywilnego, niezależnie od ochrony
przewidzianej w innych przepisach”.

• zaniechania naruszeń,
• usunięcia skutków naruszenia,
• naprawiania szkody za

zasadach ogólnych.

Ten czyje dobro osobiste zostało
naruszone może żądać:

„Osobami prawnymi są Skarb
Państwa i jednostki organizacyjne,
którym

przepisy

szczególne

przyznają osobowość prawną”.

Osobowość prawna jest wyłącznie
cechą normatywną.

Osoby prawne

Osoba

prawna

jest

pewną

zorganizowaną

wewnętrznie

jednością,

powstałą

w

celu

realizacji określonych zamierzeń,
będąca

podmiotem

prawa

wyposażonym w zdolność prawną
i zdolność do czynności prawnych.

Wewnętrzna

struktura

osoby

prawnej opiera się zarówno na
przepisach prawa, jak i na
własnym statucie lub w umowie.

Jako twór organizacyjny, a nie
biologiczny, osoba prawna działa
poprzez swoje organy, czyli osoby
fizyczne upoważnione prawnie do
działania

ze

skutkiem

analogicznym, jakby działała
sama osoba prawna i będąca
jednocześnie

elementem

struktury osoby prawnej.

Osoba prawna może posiadać
własny majątek, występować w
obrocie, zawierać umowy, pozywać
przed sąd i być pozywana. Za
zaciągnięte

zobowiązania

osoba

prawna

odpowiada

własnym

majątkiem.

Osoba prawna funkcjonuje zawsze z
udziałem osób fizycznych, aczkolwiek
rola

substratu

osobowego

w

poszczególnych

rodzajach

osób

prawnych jest zróżnicowana.

Osoba prawna posiada własne
dobra osobiste (w szczególności
nazwę,

firmę,

dobrą

sławę,

tajemnicę,

nienaruszalność

lokalu).

Osoba

prawna

wykonuje

swą

zdolność do czynności prawnych
poprzez swoje organy, którymi mogą
być

zarówno

pojedyncze

osoby

(dyrektor

przedsiębiorstwa

państwowego,

rektor

wyższej

uczelni), jak również grupy osób
fizycznych wstępujących kolegialnie
(np. zarząd spółdzielni, zarząd spółki
kapitałowej).

Osoba prawna ponosi nie tylko
konsekwencje prawne dokonanych
przez jej organ czynności prawnych,
ale odpowiada także za szkody
wyrządzone czynem niedozwolonym
swego organu (art. 416 K.c.), w tym
także za naruszenie przez organ dóbr
osobistych innego podmiotu prawa.

„Jeżeli ktoś, występując jako organ
osoby prawnej, zawarł umowę w jej
imieniu, nie będąc jej organem lub
przekraczając

zakres

umocowania

takiego organu, obowiązany jest do
zwrotu tego, co otrzymał od drugiej
strony w wykonaniu umowy, oraz do
naprawienia szkody, którą druga strona
poniosła prze to, że zawarła umowę nie
wiedząc o braku umocowania”.

• s. aktów organów państwa,
• s. koncesyjny,
• s. normatywny.

Systemy powoływania do życia
osób prawnych:

1. Skarb Państwa,
2. przedsiębiorstwa państwowe,
3. spółdzielnie,
4. spółki kapitałowe,
5. banki,
6. stowarzyszenia,
7. fundacje,
8. partie polityczne,
9. osoby prawne Kościoła Katolickiego.

Wybrane osoby prawne:

Cechą

charakterystyczną

ułomnych osób prawnych jest
także tzw. odpowiedzialność
subsydiarna.

Jednostki organizacyjne nie będące

osobami prawnymi lecz posiadające

podmiotowość prawną

Przedstawicielstwo charakteryzuje się

więc następującymi cechami:

• przedstawiciel działa w imieniu

reprezentowanego,

• przedstawiciel składa swoje własne

oświadczenie woli,

• skutki prawne oświadczenia woli

przedstawiciela spadają na

reprezentowanego.

Reprezentacja podmiotów:

Cztery rodzaje

przedstawicielstwa:

• przedstawicielstwo ustawowe,
• pełnomocnictwo,
• prokura,
• przedstawicielstwo ukryte.

Rodzaje pełnomocnictwa:

• ogólne

-

szczególne,

• samodzielne -

łączne,

• wyraźne

-

domniemane.

Zdarzenia

cywilnoprawne

Zdarzeniami cywilnoprawnymi
są takie zdarzenia rzeczywiste,
które wywołują skutki w postaci
powstania, zmiany lub zgaśnięcia
stosunku cywilnoprawnego.

• czynności prawne,
• konstytutywne orzeczenia sądowe i

konstytutywne

akty

administracyjne,

• czyny dozwolone,
• czyny niedozwolone,
• zdarzenie w ścisłym tego słowa

znaczeniu,

• inne typy zdarzeń prawnych.

Można wyróżnić następujące rodzaje

zdarzeń cywilnoprawnych :

• akt woli spowodowania skutków

prawnych,

• przejaw takiego aktu woli, czyli

tzw. oświadczenie woli,

• równorzędny pod względem

prawnym status stron.

Elementami charakteryzującymi każdą

czynność prawną są:

Kodeks

cywilny

stanowi,

że

oświadczenie woli, które ma być
złożone

drugiej

stronie

jest

złożone z chwilą, gdy doszło ono
do niej w taki sposób, że mogła
zapoznać się (co wcale nie jest
równoznaczne z tym, że się
faktycznie zapoznała) z jego
treścią.

• jednostronne, dwustronne i
uchwały,
• konsensualne i realne,
• rozporządzające i zobowiązujące,
• odpłatne i nieodpłatne,
• kauzalne i abstrakcyjne.

Czynności prawne możemy podzielić

następująco:

Kodeks

cywilny

stanowi,

że

czynność prawna wywołuje nie tylko
skutki w niej wyrażone, lecz również
te, które wynikają z ustawy, zasad
współżycia

społecznego

i

z

ustalonych zwyczajów.

Treść czynności prawnej

1. postanowienia przedmiotowo

istotne,

2. postanowienia podmiotowo

istotne,

3. postanowienia uboczne.

Trzy rodzaje postanowień zawartych w

treści czynności prawnej:

Przez warunek prawo cywilne
rozumie

zdarzenie

przyszłe

i

niepewne, od którego strony
uzależniają skuteczność czynności
prawnej.

WARUNEK

zawieszający

rozwiązujący

Termin jest rozumiany w prawie
cywilnym w dwu znaczeniach:

• jako chwila,
• jako okres.

Z zastrzeżeniem wyjątków w
ustawie przewidzianych - wola
osoby

dokonującej

czynności

prawnej może być wyrażona
przez każde zachowanie się tej
osoby, które ujawnia jej wolę w
sposób dostateczny.

Forma oświadczeń woli

1. zwykła,

2. szczególna:

a) pisemna,
b) pisemna z podpisem urzędowo

poświadczonym,
c) pisemna z urzędowym

poświadczeniem daty,
d) notarialna.

----------------------------------------------------------

forma elektroniczna

Forma oświadczenia woli:

ZASTRZEŻENIE FORMY

pod rygorem nieważności

pod rygorem

dowodowym

Wadą oświadczenia woli jest
nieprawidłowość dotycząca albo
podjęcia samego aktu woli (woli
wewnętrznej)

albo

na

niezgodności między aktem woli a
jej zewnętrznym przejawem, czyli
oświadczeniem woli.

Wady oświadczenia woli

Wady oświadczenia woli mogą powodować nieważność:

bezwzględną

względną

1) brak świadomości lub swobody, 1) błąd,
2) pozorność.

2) podstęp,

3) groźba.

Brak świadomości lub swobody
ma miejsce wówczas, gdy doszło do
złożenia oświadczenia woli przez
osobę, która z jakichkolwiek powodów
znajdowała się w stanie wyłączającym
świadome albo swobodne powzięcie
decyzji i wyrażenie woli.

Pozorność oświadczenia woli jest to
uzgodniona przez strony czynności
prawnej niezgodność oświadczenia
woli z ich wolą rzeczywistą, celem
wprowadzenia w błąd osób trzecich.

Błąd jest to albo mylne wyobrażenie

o rzeczywistym stanie rzeczy albo

też mylne wyobrażenie o treści

złożonego oświadczenia woli.

Błąd, jako wada oświadczenia woli,

musi:
• dotyczyć treści czynności prawnej,
• być istotny.

Szczególną, kwalifikowaną postacią

błędu jest tzw. podstęp. Ma on

miejsce wówczas, gdy błąd wywoła

druga strona umyślnie, w celu

skłonienia danej osoby do złożenia

oświadczenia woli określonej treści.

Groźba,

zwana

niekiedy

przymusem

psychicznym, zachodzi wówczas, gdy jakaś

osoba w celu zmuszenia innej osoby do złożenia

oświadczenie woli określonej treści zapowiada

spowodowanie

niekorzystnych

następstw

(osobistych lub majątkowych) dla tej osoby lub

też osoby trzeciej, jeżeli oświadczenie woli o

żądanej treści nie zostanie złożone.

Groźba jako wada oświadczenia woli musi być:
• groźbą bezprawną (sprzeczną z

obowiązującym prawem) oraz
• groźbą poważną.

Umowa

jest

szczególnym

rodzajem

czynności

prawnej.

Stanowią

ją

dwa

zgodne

i

wzajemnie sobie co do treści
odpowiadające oświadczenia woli
dwu stron, mające na celu
wywołanie skutków prawnych.

Umowa, jej zawarcie i treść

Najczęstszymi sposobami

prowadzącymi do zawarcia

umowy są:

- złożenie oferty,
- rokowania umowne,
- aukcja,
- przetarg.

Oferta
jest

to

propozycja

zawarcia

umowy określająca co najmniej jej
istotne postanowienia (elementy
treści).

Oferta musi być stanowczą
propozycją zawarcia umowy.

Negocjacje
polegają na stopniowym uzgadnianiu
przez strony treści umowy przez
wzajemne wymienianie między sobą
niewiążących na razie propozycji.
Umowę zawieraną w tym trybie
uważa się za ostatecznie zawartą
dopiero wówczas, gdy strony dojdą
do porozumienia co do wszystkich
postanowień,

które

były

przedmiotem negocjacji.

Tryb ofertowy jest wykorzystywany
przy zawieraniu umów w drodze
aukcji i przetargu, a więc
swoistego publicznego konkursu
ofert, który ogłasza ten, kto jest
zainteresowany w zebraniu kilku
ofert w tym samym przedmiocie
celem ich porównania i wyboru
najbardziej odpowiedniej.

Zawarcie

umowy

może

być

poprzedzone zawarciem tzw. umowy
przedwstępnej.

Umowa przedwstępna jest to umowa,
która określa istotne postanowienia
mającej być w przyszłości zawartą
umowy. Umowa przedwstępna powinna
zostać wykonana. Wykonanie umowy
przedwstępnej polega oczywiście na
zawarciu umowy przyrzeczonej.

Zasada swobody umów

„Strony zawierające umowę mogą
ułożyć stosunek prawny według
swego uznania, byleby jego treść
lub

cel nie

sprzeciwiały się

właściwości (naturze) stosunku,
ustawie ani zasadom współżycia
społecznego".

Umowy nazwane
to te, które - pod określonymi
nazwami - są regulowane przez
obowiązujące ustawy (np. umowa
sprzedaży, najmu, zlecenia i in.).

Umowy nienazwane
zawierane są rzadziej, na tyle
jednak często, że może się w
praktyce wytworzyć pewien model
ich treści, a nawet może się przyjąć
określona ich nazwa (np. umowa
know-how, czyli umowa o odpłatne
udostępnienie tajemnic produkcji)

Umowy mieszane
zawierają w sobie elementy z dwu
lub więcej rodzajów umów z dwu
pierwszych grup (np. umowa o
wycieczkę, umowa hotelowa).

Przedawnienie roszczeń i

terminy zawite

Istotę przedawnienia stanowi to, że
po upływie określonego przez prawo
terminu dłużnik może uchylić się od
spełnienia świadczenia.

Z

zastrzeżeniem

wyjątków

przewidzianych

w

ustawie

przedawnieniu ulegają jedynie
roszczenia majątkowe, a więc
takie, których wartość można
określić w pieniądzu.

Osoba przeciwko której roszczenie
przysługuje, może postawić zarzut
przedawnienia i w ten sposób
zobowiązać sąd do ustalenia, czy
przedawnienie istotnie nastąpiło.

Zobowiązanie, w którym roszczenie
uległo przedawnieniu nie wygasa, lecz
przekształca się w tzw. zobowiązanie
niezupełne (naturalne).

Zasadniczy termin przedawnienia
wynosi dziesięć lat.

Bieg przedawnienia rozpoczyna
się zasadniczo od dnia, w którym
roszczenie stało się wymagalne.

Od przedawnienia należy odróżnić

tzw. terminy zawite, zwane także

prekluzyjnymi.

Ich istota polega na tym, że na

skutek bezczynności uprawnionego,

trwającej

przez

czas

ściśle

określony przez ustawę, następuje

wygaśnięcie przysługującego mu

prawa.

Przykłady terminów zawitych:

• wygaśnięcie prawa podmiotowego art. 293 § 1
k.c.,
• wygaśnięcie roszczenia art.. 344 § 2 k.c.
• wygaśnięcie tzw. prawa kształtującego art. 568 § 1
k.c., art. 388 §2 k.c..

Dziękuję.