IWAN TURGIENIEW
OJCOWIE I DZIECI
przeł. Joanna Guże, Warszawa 1987
TURGIENIEW Iwan S. (1818-83) czołowy przedstawiciel nurtu realizmu krytycznego ros. i eur.; pochodził z rodziny ziemiańskiej, znaczną część życia spędził za granicą; twórczość młodzieńcza (poezje i opowiadania) powstała pod wpływem romantyzmu (Parasza, Andriej, Trzy portrety); rozgłos przyniósł mu cykl opowiadań Zapiski myśliwego, zawierający ostrą krytykę stosunków społecznych, zwłaszcza losu pańszczyźnianego chłopa; ważniejsze utwory późniejsze: Asia, Wiosenne wody, Pierwsza miłość, Rudin, Szlacheckie gniazdo, W przededniu; W 1862 ukazało się główne dzieło Turgieniewa - Ojcowie i dzieci obrazujące konflikt między pokoleniem starej szlachty i młodą radykalną inteligencją rosyjską; ponadto: Dym, Nowizna, Miesiąc na wsi, Widma, Klara Milicz, Opowieści tajemnicze; u schyłku życia skłaniał się ku mistycyzmowi; szereg tytułów ekranizowano.
OJCOWIE I DZIECI
to powieść o przeciwstawieniu dwu generacji: "zbędnych ludzi" lat 40. i "nowych ludzi" lat 60. XIX w. Przedstawicielem "dzieci" jest tu główny bohater Bazarów, potencjalny rewolucjonista, twórca programu zwanego nihilizmem. Nie uznaje żadnych autorytetów i dogmatów przyjmowanych na wiarę. Ufa jedynie potędze nauk ścisłych, posuwa się aż do odrzucenia uczuć ludzkich. Jednak miłość do Odincowej stawia pod znakiem zapytania jego nihilistyczny program. W pojedynkach z pokoleniem "ojców" wypowiada się w imieniu zbiorowości, ale działa samotnie, podkreśla swą więź z ludem, chociaż dzieli go od niego wielki dystans. Wypowiada się przeciw uczuciom, lecz kocha jak romantyk. Bohater łączy w sobie cechy hamletyczne i donkiszoteryjne. Wszystko burzy, nie umie niczego zbudować. Uważa się za trzeźwego realistę, a jest tragiczną postacią romantyczną. Powieść Turgieniewa, uznana za dzieło epokowe, wywołała od początku wielkie spory i polemiki: Czy jest pamfletem, czy apologią i kogo wyśmiewa, a kogo wychwala? Sam pisarz był rozczarowany reakcjami krytyków i czytelników powieści, wypaczającymi jego intencje, zmierzające w stronę pełnej i obiektywnej charakterystyki sił społecznych działających w ówczesnej Rosji. Nie należał ani do obozu rewolucyjnych demokratów ani obozu konserwatywnego. Był wielkim realistą w widzeniu rzeczywistości oraz duchowych, psychologicznych i ideowych rozterek swoich bohaterów. I podobnie jak w późniejszych utworach, stworzył tutaj wnikliwe portrety ludzkie, galerię postaci symbolizujących aktualne, jak i ogólniejszej natury dylematy człowieczej doli. Turgieniew był pierwszym rosyjskim pisarzem, który uzyskał międzynarodowy rozgłos: od niego rozpoczął się wielki marsz literatury rosyjskiej do czytelników na całym świecie.
TREŚĆ:
czas akcji powieści: 20 maja 1859.
Mikołaj Pietrowa Kirsanow wypatruje swojego syna - Arkadiusza.
Życie Mikołaja (zarządza ziemią):
Jego ojcem był waleczny generał z 1812 roku. Mikołaj urodził się na południu Rosji, podobnie jak jego starszy brat - Paweł. Jego matka - Agafokleja Kuźminiczna Kirsanow. Gdy Mikołaj skończył 18lat, ojciec odwiózł go do Petersburga i zapisał na uniwersytet. Jego brat został oficerem pułku gwardii. W roku 1835 Mikołaj ukończył uniwersytet jako kandydat. Jego ojciec zmarł na apopleksję, wkrótce zmarła i matka. Gdy minęła żałoba, Mikołaj ożenił się z córka pułkownika Prepokowieńskiego - Maszą. Małżonkowie żyli szczęśliwie, urodził im się syn - Arkadiusz. W 1847 roku żona Kirsanowa umarła. W 1855 Mikołaj zawiózł swojego syna na uniwersytet. Spędził z nim trzy zimy w Petersburgu. Ostatniej zimy nie mógł jednak przyjechać. Wówczas rozpoczyna się akcja powieści - Mikołaj czeka w 1959 roku na swojego syna.
Arkadiusz przybywa do domu ze swym przyjacielem - Bazarowem. Arkadiusz dowiaduje się, ze jego ojciec z Fieniczką mają dziecko. Bardzo się z tego powodu cieszy. Wszyscy wyjeżdżają do domu. W drodze Arkadiusz widzi chłopów na wynędzniałych kobyłach, obok nich wychudłe krowy.
Gdy przybywają na miejsce witają tam się z bratem Mikołaja - Pawłem Pietrowiczem. Arkadiusz rozmawia z ojcem o Bazarowie. Arkadiusz mówi, że jego przyjaciel jest nihilista. Arkadiusz opowiada Bazarowi historię swojego stryja - Pawła:
-Wychowywał się najpierw w domu, potem w Korpusie Paziów. Odznaczał się niezwykłą urodą , był przy tym bardzo pewny siebie, zabawnie zgryźliwy i trochę zadziorny. Paweł słynny był ze swej odwagi i zręczności.
Bazarow zapoznaje się z Fieniczką. Paweł znienawidził Bazarowa, uważał go za pyszałka i cynika. Mikołaj natomiast bal się Bazarowa, zastanawiając się czy nie ma ten złego wpływu na Arkadiusza.
Dochodzi do starcia między Pawłem a Bazarowem. Paweł bronił arystokracji, uważając, że przyniosła ona wolność Anglii. Uważa tez, że najważniejsza jest jednostka. Bazarow mówi o nihilistach, do których należy. Nihiliści doszli do wniosku, ze rozprawianie o bolączkach prowadzi do ogólników i doktrynerstwa. Zobaczyli, ze „nasi mędrcy”, tzw. „przodujący ludzie” sami nie są wiele warci.
Nazajutrz Bazarow i Arkadiusz wyjeżdżają do miasta ***, do krewnego Matwieja Ilicza - wielkiego dworaka, bardzo zręcznego i sprytnego człowieka, który , nie znając się zupełnie na sprawach publicznych, doskonale dbał o swoje interesy.
Bazarow twierdził, ze nie należy uznawać żadnych autorytetów. Sitnikow - jego uczeń.
Anna Odincowa. Córka Sergiusza Mikołajewicza Łoktiewa. Miała siostrę - Katarzynę. Bardzo ciężkie stało się położenie Anny po śmierci ojca. Matki nie miała. Wyborna edukacja nie przygotowała jej do gospodarstwa, domowych kłopotów, życia na wsi. Zgodziła się wyjść za mężczyznę o wiele starszego od siebie.
Anna dyskutuje z Bazarowem. Dziwi się, ze Bazarow może żyć bez artystycznego wyczucia. Jest to według niej potrzebne choćby do poznawania ludzi. Bazarow twierdzi, ze poznanie poszczególnej jednostki nie jest warte zachodu, wszyscy ludzie są do siebie podobni.
Arkadiusz zachwycił się gra na fortepianie Katii (córki Odincowej).
Arkadiusz i Bazarow spędzili 15 dni u Odincowej. Arkadiuszowi dobrze było z Katią, Bazarowi z Anną. Katia ubóstwiała przyrodę, Arkadiusz także. Odincowa, podobnie jak Bazarow, miała do przyrody obojętny stosunek.
Bazarow w rozmowach z Anna jeszcze bardziej niż poprzednio podkreślał swoją obojętną pogardę do wszystkiego, co romantyczne. Jednak gdy zostawał sam, z oburzeniem odkrywał w sobie romantyczna naturę. Anna później stwierdza: „Teraz rozumiem, dlaczego zbliżyliśmy się z panem; przecież pan jest taki sam, jak ja”. Bazarow odpowiedział: „Więc niech pani wie, ze kocham panią głupio, jak wariat”. Nie czuła się obrażona, raczej winna.
Bazarow przybywa do rodzinnego domu, odwiedza razem z Arkadiuszem swojego ojca i matkę. Arkadiusz nudził się, postanowił wyjechać. Bazarow również wyjeżdża, pogrążając swoich rodziców w smutku.
Razem dojechali do Fiedota. Następnie pojechali do miasta rodzinnego Arkadiusza.
Bazarow podobał się Fieniczce. Z wzajemnością.
Paweł postanawia pojedynkować się z Bazarowem. Paweł Piotrowicz ranny.
Arkadiusz zawdzięczał swoja przemianę Katii. Pragnie być potrzebny, pożyteczny, poświęcić swoje siły prawdzie. Oświadcza się Katii, do której uczucie otworzyło mu oczy. Katia przyjmuje go.
Bazarow umiera.
Arkadiusz bierze ślub z Katią, Mikołaj Pietrowicz z Fieniczką. Mikołaj wydaje pożegnalny obiad na cześć swojego brata, który wyjeżdża do Moskwy. Anna Siergiejewna wyszła za mąż za jednego z przyszłych rosyjskich działaczy (prawnika). Zrobila to z rozsądku, nie z miłości. Rodzice ubolewają nad śmiercia Bazarowa.
Zbędny człowiek (rosyjskie lisznij czełowiek) - typ bohatera ukształtowany w literaturze rosyjskiej w XIX w., będący swoistym ujęciem romantycznego bohatera bajronowskiego. Nazwa upowszechniła się dzięki noweli Turgieniewa Dziennik zbędnego człowieka (1850).
Istnieje bogata galeria zbędnych ludzi: tytułowy bohater poematu dygresyjnego A. Puszkina Eugeniusz Oniegin (1823-1831/1833); Pieczorin z powieści Bohater naszych czasów (1837-1840) M.J. Lermontowa; Beltow z powieści Kto winien? (1841-1847) A. Hercena; Agarin z poematu Sasza (1855-1856) N. Niekrasowa.
Cechy zbędnego człowieka można odnaleźć także w liryce, m.in. u M. Lermontowa, N. Ogariowa. Zbędny człowiek to wieczny tułacz, poszukiwacz przygody, cechuje go duże poczucie niezależności, intelektualizm, dążenie do prawdy; występuje przeciwko starym normom moralnym. Szczytne cele i słaba wola powodują, że jest rozdarty wewnętrznie, przegrywa swoje życie.
Rosyjski zbędny człowiek to “krewny” bohaterów literatury europejskiej (m.in. bohaterów Cierpień młodego Wertera, Czerwonego i czarnego, Spowiedzi dziecięcej wieku, Bez dogmatu).
1