ROZWÓJ PSYCHOMOTORYCZNY

• proces dynamiczny, postępuje etapami, w ustalonej kolejności rozwoju nerwowego i wzrastania fizycznego (możliwa zmienność osobnicza)

• rozwój postępuje od części głowowej ciała w kierunku części ogonowej i od odcinków proksymalnych do dystalnych

• proces wielokierunkowy (rozwój motoryczny ⇔ poznawczy ⇔ emocjonalny ⇔ społeczny), podlega współdziałaniu wielu czynników

1. czynniki wewnętrzne np. genetyczne

2. czynniki zewnętrzne: żywienie, przebyte choroby, stymulacja środowiska →wychowanie, kontakty społeczne

ETAPY ROZWOJU

• okres noworodkowy 1-30 dni

• okres niemowlęcy 1-12 miesięcy

• okres poniemowlęcy 1-3 lat

• okres przedszkolny 3-7 lat

• okres szkolny 7-12 lat

• okres dorastania 12-18 lat

OCENA ROZWOJU PSYCHOMOTORYCZNEGO

• motoryka duża - postawa ciała i lokomocja

• motoryka mała - koordynacja wzrokowo-ruchowa

• mowa

• kontakty społeczne

NOWORODEK

1. Narządy zmysłów

• wzrok - krótka fiksacja

• słuch - w 1-szym tygodniu nie słyszy

• smak - dobrze rozwinięty

• węch - dobrze rozwinięty

• dotyk, ucisk, temperatura, ból - dobrze rozwinięte

2. Rozwój psycho-motoryczny

• motoryka:

• asymetria, przewaga zginaczy nad prostownikami

• koordynacja w-r:

• dopiero od 2-do tygodnia słyszy słabe dźwięki;

• reakcja na duże, poruszające się przedmioty;

• wrażliwość węchowa i smakowa

• mowa:

• krzyk

• kontakty społeczne

• przesypia ok.20 godzin/dobę

ODRUCHY

Automatyzmy ruchowe z grupy odruchów tzw. pokarmowych

.Odruch szukania- Integrowany na poziomie rdzenia przedłużonego.

Zwrot twarzy dziecka na bok w kierunku działania bodźca dotykowego (dotyk policzka).

Jest silniej wyrażony podczas głodu aniżeli w stanach sytości.

Od urodzenia do końca 3mż

Odruch ssania-najwcześniej pojawiających się w rozwoju ontogenetycznym

Nie zawsze jest połączony z dobrze działającym aktem ssania.

Pojawia się przy jedzeniu i podczas drażnienia okolicy ust. Pod jego wpływem usta składają się w ryjek.

Wyraźnie zaznaczony w stanie głodu niż sytości.

Utrzymuje się przez cały pierwszy rok życia.

Brak odruchu jest objawem świadczącym o głębokim zaburzeniu funkcji OUN.

Odruchy chwytne

Odruchy chwytne rąk- odruch toniczny tz takich, utrzymuje się przez cały czas trwania bodźca. Zintegrowany na poziomie rdzenia kręgowego. Słabsze bezpośrednio po urodzeniu, w 2 dobie życia są tak silne, że umożliwiają uniesienie noworodka z podłoża i utrzymanie go przez kilka sek.

Najsilniejsze między 12-36 dniem. Zanikają 3-4 mż

Odruchy chwytne stóp- Obecne są u wszystkich zdrowych noworodków i wcześniaków. Po dotknięciu podstawy palców dochodzi do ich zgięcia podeszwowego.

Zanikają około 1rż

Odruch Moro- Występuje on u wszystkich donoszonych noworodków. Jest to reakcja błędnikowa integrowana na poziomie rdzenia przedłużonego.

Symetryczne rozsunięcie kończyn górnych, z następczym ich zbliżeniem w odpowiedzi na bodziec dźwiękowy lub wstrząśniecie podłoża, na którym leży dziecko.

Utrzymuje się do 5-6mż. u wcześniaków i dzieci z uszkodzonym OUN może trwać dłużej

Nie należy go mylić z reakcją obronną polegającą na przygięciu głowy i przywiedzeniu rąk w odpowiedzi na niespodziewany bodziec akustyczny czyli tzw. reakcją przestrachu. Reakcja ta trwa całe życie. Dopóki u dziecka występuje odruch Moro, maskuje on jej ujawnienie.

Odruch Peipera- silny strumień światła skierowany na oczy noworodka powoduje zaciśnięcie powiek i odrzucenie głowy do tyłu. Reakcja normalizuje się około 2 tyg. życia

Objaw Lalki- przy skręcie głowy w bok występuje ruch gałek w przeciwną stronę.

Zanika koło 10 dnia życia

ODRUCHY POSTAWY

umożliwiają zachowanie prawidłowej postawy ciała, gdy z jakiejś przyczyny zostaje ona zaburzona. Mają charakter odruchów tonicznych,

Odruch skrzyżowanego wyprostu- Działanie bodźca uciskowego na jedną z kończyn wywołuje odruchowe prostowanie i przywiedzenie kończyny strony przeciwnej.

Zanika pod koniec 2mż.

Odruch skrócenia tułowia (GALANTA)- Jest to boczne zgięcie tułowia pod wpływem drażnienia bocznej jego części. Zgięcie skierowane jest wklęsłością w stronę działającego bodźca.

Zanika około 6mż. Najbardziej zaznaczony w 1mż

Odruch podparcia-Jest to skurcz mięśni, dzięki któremu stawy zostają ustalone w pozycji czyniącej z kończyny podporę dla tułowia, powstały pod wpływem drażnienia receptorów skóry.

Zanika między 4-5mż

Chód automatyczny/ pełzanie

Odruch toniczno szyjny asymetryczny- fechmistrza- Skręt głowy niemowlęcia w jedną stronę wywołuje wyprost kończyn, w kierunku w którym zwrócona jest twarz.

Zanika pod koniec 6mż.

Ważna rola w rozwoju koordynacji wzrokowo-ruchowej- umożliwia dziecku dotykanie pod kontrolą wzroku.

Odruch toniczno szyjny symetryczny- Zginanie głowy w kierunku przednio-tylnym doprowadza do wyzwolenia tonicznych napięć w mięśniach kończyn górnych i dolnych. Zgięcie grzbietowe głowy powoduje wyprost kończyn górnych oraz zgięcie i odwiedzenie dolnych

Pojawia się ok. 2-4mż zanika po 6mż.

Odgrywa rolę w rozwoju statyki, ułatwiając dziecku unoszenie się na kończynach górnych, gdy leżąc na brzuchu dźwiga głowę z podłoża.

ODRUCHY PROSTOWANIA

W ich powstawaniu dużą rolę dogrywa błędnik oraz wzrok. Są to odruchy złożone.

Stanowią one podstawę czynności ruchowej zwierząt np. u kota umożliwiają spadanie bez narażenia na uraz.

U ludzi rozwijają się od 5-6mż

Pojawienie się ich a następnie doskonalenie jest podstawą stopniowej pionizacji.

Odruch Landaua- Jest to reakcja prostowania ujawniająca się, gdy dziecko trzymane jest w przestrzeni w ustawieniu poziomym, twarzą ku dołowi.

Pojawia się około 6mż.

Noworodki i młode niemowlęta ustawiają ciało łukowato, wklęsłością skierowane ku dołowi i głową poniżej jego osi.

Od 2mż tułów prostuje się, a głowa ustawia się w jego przedłużeniu. Około 4mż pojawia się uniesienie głowy powyżej linii tułowia.

Około 6mż dołączają się inne składowe- wygięcie tułowia i wyprost bioder.

Reakcja spadochronowa- Rodzaj reakcji obronnej. Dziecko jest trzymane w pozycji horyzontalnej twarzą w dół. Zbliżanie ciała do podłoża powoduje, że dziecko ustawia się jak skoczek spadochronowy w końcowym etapie skoku, głowa jest uniesiona, kończyny w ustawieniu podporowym.

Pojawia się między 8-9mż.

1 miesiąc życia

• motoryka:

• położone na brzuchu na krótko unosi głowę

• koordynacja w-r:

• dłonie zaciśnięte w pięść

• przy dotknięciu zamyka dłoń- zabawkę natychmiast upuszcza

• koncentruje wzrok na zabawce-czerwonej

• śledzi twarz

• mowa:

• płacze

• odgłosy gardłowe

• kontakty społeczne

• reaguje na dźwięk

• uspokaja się poprzez wzięcie na ręce

• ustala się rytm snu i czuwania

2 miesiąc życia

• motoryka:

• położone na brzuchu unosi głowę, ramiona pod kątem 45^o

• w pozycji siedzącej utrzymuje głowę- na krótko, kiwa się

• przewraca się z boku na plecy

• koordynacja w-r:

• po włożeniu do ręki utrzymuje krótko grzechotkę

• dłonie zaciśnięte w pięść- przez połowę czasu

• śledzi w poziomie poza linią środkową

• śledzi w pionie

• mowa:

• wydaje dźwięki samogłoskowe

• płacze

• kontakty społeczne

• patrzy na mówiącego

• uśmiech społeczny- na widok twarzy lub przedmiotu

3 miesiąc życia

• motoryka:

• położone na brzuchu unosi głowę

• położone na brzuchu nieznacznie unosi się na przedramionach

• siedząc utrzymuje przez dłuższą chwilę głowę w pionie

• koordynacja w-r:

• dłonie nie zaciśnięte w pięść

• macha rękami na przedmioty

• utrzymuje podane mu przedmioty

• koliście wodzi wzrokiem

• mowa:

• zróżnicowany płacz ( głód, ból)

• grucha

• kontakty społeczne

• reaguje na mówiącego

• chichocze

4 miesiąc życia

• motoryka:

• „pływa”

• obraca się z pleców na bok

• podciągane za ręce utrzymuje głowę w linii tułowia

• w pozycji pionowej utrzymuje głowę w linii

• bawi się rączkami

• koordynacja w-r:

• trzyma grzechotkę, potrząsa nią

• w pozycji na plecach łapie za ręce

• chwyta przedmioty, wkłada do ust

• patrzy na manipulowane przedmioty

• mowa:

• grucha gdy mówiący przerywa

• kontakty społeczne

• wybucha śmiechem

• „aa-guu”

• cichnie i słucha mówiącego

5 miesiąc życia

• motoryka:

• obraca się z pleców na brzuch

• siedzi podparte

• leżąc na brzuchu unosi tułów na wyprostowanych ramionach

• koordynacja w-r:

• przenosi przedmioty usta- dłoń- usta

• chwyta całą powierzchnią dłoni- nakrywkowy (dłoniowy)

• mowa:

• prycha

• śmieje się i gaworzy do lusterka

• odgłosy naśladujące mowę

• kontakty społeczne

• dosięga dzwoniącego kółka

• zwraca uwagę na małe przedmioty

• rozróżnia obcych i znajomych

6 miesiąc życia

• motoryka:

• siedzi podpierając się dłońmi

• na brzuchu unosi się na dłoniach i kolanach

• siada przy pomocy

• koordynacja w-r:

• przenosi przedmioty z ręki do ręki

• próbuje wziąć małe przedmioty do ręki

• mowa:

• „gagaga”, „bababa”

• wypowiada spółgłoski bez znaczenia lub zamiaru porozumienia się

• kontakty społeczne

• po zrzuceniu zabawki patrzy za nią

• sięga po schowane przedmioty

• rozróżnia obcych

• zdejmuje z twarzy chusteczkę

7 miesiąc życia

• motoryka:

• siedzi bez podparcia, krótko

• przy staniu podpiera się i kiwa

• pełza- do tyłu

• wkłada stopy do ust

• zasłania się obronnie

• koordynacja w-r:

• chwyt nakrywkowy

• niedojrzały chwyt nożycowy małych przedmiotów

• mowa:

• paplanie o sensie wzmacnianym przez dorosłych

• kontakty społeczne

• uderza, potrząsa zabawkami

• próbuje wziąć do ręki drugi klocek- pierwszy upuszcza

• maca odbicie w lustrze

8 miesiąc życia

• motoryka:

• siada, siedzi samo

• stoi pewnie trzymając się

• klęcząc z podparciem wyciąga rękę

• koordynacja w-r:

• wykształcony chwyt nożycowy

• ciągnie za sznurek aby złapać kółko

• szuka wzrokiem przedmioty, które cicho upadły

• mowa:

• „tata” nieświadomie

• naśladuje dźwięki opanowane nieświadomie

• kontakty społeczne

• zabawy z gestami- „a- kuku”

• labilność emocjonalna

9 miesiąc życia

• motoryka:

• podciąga się do stania

• raczkuje na rękach i nogach

• koordynacja w-r:

• chwyt pensetkowy (szczypcowy)

• uderza przedmiotami w stół

• odkrywa zakryte przedmioty

• dzwoni dzwonkiem

• mowa:

• sylaby powtarzane nieświadomie

• kontakty społeczne

• kojarzy słowa ze znaczeniami

• macha „pa, pa”

10 miesiąc życia

• motoryka:

• krąży wokół mebli

• chodzi trzymane za dwie ręce

• koordynacja w-r:

• odwodzi palec wskazujący i nim dotyka

• dobrze rozwinięty chwyt pensetkowy

• nieporadnie wkłada klocek

• mowa:

• tata/mama świadomie

• kontakty społeczne

• patrzy na obrazki w książce

• bada odwiedzionym palcem wskazującym

• rozumie „nie”

• reaguje na swoje imię

11 miesiąc życia

• motoryka:

• stoi samodzielnie

• chodzi trzymane za jedną rękę

• koordynacja w-r:

• odkrywa przedmiot schowany pod wiaderkiem

• mowa:

• pierwsze słowo

• naśladuje proste dźwięki (kokoko, brumbrum)

• kontakty społeczne

• po nazwaniu rozgląda się za rodzicem

• wołane przychodzi

12 miesiąc życia/ 1 rok

• motoryka:

• samodzielnie stawia kroki

• koordynacja w-r:

• przygląda się desce z dziurami szukając okrągłego otworu

• ustawia wieżę z dwóch klocków

• robi znak kredką

• mowa:

• niedojrzały język własny

• kontakty społeczne

• wykonuje polecenie podkreślone gestem- daj mi

• zapytane o przedmiot patrzy się w pożądanym kierunku

• Praksje- wykorzystywanie przedmiotów zgodnie z ich przeznaczeniem

18 miesiąc życia/ 1,5 roku

• motoryka:

• pcha, ciągnie duże przedmioty- wózek dla lalek

• rzuca piłkę stojąc

• siada samodzielnie na krzesełku

• chodzi do tyłu

• wspina się po meblach

• biega

• schyla się i prostuje

• koordynacja w-r:

• precyzyjnie wkłada małe przedmioty do małych otworów

• wieża z czterech klocków

• bazgrze spontanicznie

• mowa:

• 15-20 słów

• kontakty społeczne

• wskazuje na siebie

• wskazuje kilka części ciała

• bawi się symbolicznie

2 lata

• motoryka:

• podskakuje w miejscu

• kopie piłę

• schodzi i wchodzi po schodach

• koordynacja w-r:

• naśladuje pionową kreskę

• mowa:

• 50 słów , mówi o sobie

• kontakty społeczne

• wykonuje polecenia dwustopniowe

• dobiera przedmioty do rysunku

• uzupełnia układankę

• próbuje się ubierać, zdejmuje ubranie

„KROKI MILOWE”

W ROZWOJU MOTORYCZNYM

UNOSZENIE GŁOWY:

• 1m.ż. - na kilka sekund

• 3 m.ż. - unosi głowę podparte na przedramionach

• 5-6 m.ż. - unosi głowę podparte na prostych rękach

SIADANIE:

• 5 m.ż. - posadzone i podparte siedzi

• 7 m.ż. - siedzi samo krótko

• 9 m.ż. - samo siada

STANIE:

• 8 m.ż. stoi trzymając się

• 11 m.ż. - pewnie stoi, także bez podparcia

RACZKOWANIE:

• 9 m.ż.

CHÓD:

• ok. 12 m.ż.

SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

W ROZWOJU MOTORYCZNYM

• 2 m.ż. - przetaczanie się wokół osi przed 3 m.ż. wskazuje na hipertonię

• 5 m.ż. - słabe panowanie nad głową

• 7 m.ż. - siedzenie w pozycji i podskakiwanie „jak królik” może wskazywać na spastyczność

• 9 m.ż. - utrzymywanie się niemowlęcych automatyzmów ruchowych może wskazywać na zaburzenia neuromotoryczne

• 12 m.ż. - brak pojawiania się reakcji obronnych może wskazywać na zaburzenia neuromotoryczne

SYGNAŁY OSTRZEGAWCZE

W ROZWOJU UMYSŁOWYM

• 1 m.ż. - brak reakcji na bodźce może wskazywać na niedobory umysłowe

• 5 m.ż. - niezdolność sięgania może wskazywać na niedobory motoryczne, wzrokowe lub umysłowe

• 6 m. ż. - brak gaworzenia może wskazywać na osłabienie słuchu

• 10 m.ż. - niezdolność lokalizacji głosu może wskazywać na jednostronną utratę słuchu

• 12 m.ż. - nadal wkłada przedmioty do ust co może być brakiem ciekawości intelektualnej

1

1

---