Co to jest świadomość ekologiczna? „Świadomość ekologiczna” to pojęcie wielowymiarowe. [Włodzimierz Mirkowski] świadomość ekologiczna to oparty na określonej wiedzy i przekonaniach zespół ocen, opinii, poglądów i postaw dotyczących stosunku człowieka do przyrody, właściwy różnym kategoriom osób i różnym grupom społecznym. Komentarz: Takie definiowanie świadomości ekologicznej odsyła do trzech wymiarów świadomości ekologicznej: Kognitywnego (poznawczego) Afektywnego (emocjonalnego) Ko natywnego (behawioralnego) Zakwalifikowanie ocen czy postaw respondentów do kategorii skonstruowanych jako sprzyjające lub niesprzyjające ochronie przyrody nie jest jeszcze rozstrzygające dla rzeczywistego kształtu ich praktyk czy codziennych wyborów. [Ronald Inglehart] Przedstawił inny sposób widzenia świadomości ekologicznej, a mianowicie była to koncepcja zmiany kulturowej. Według Ronalda panujący po II wojnie światowej dobrobyt i bezpieczeństwo uwolniły członków tamtejszych społeczeństw od nieustannych starań o spełnienie podstawowych potrzeb bytowych. Zgodnie z prawem malejącej użyteczności krańcowej spowodowało to przeorganizowanie powszechnie wyznawanych systemów wartości. rosnące zaspokojenie potrzeb egzystencjalnych powodowało , że dalsze inwestowanie w tą sferę dawało coraz skromniejszy przyrost uzyskiwanych korzyści. Bardziej opłacalne stawało się przeznaczenie środków na zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu. W konsekwencji z pokolenia na pokolenie słabo przywiązanie do wartości materialistycznych, czyli między innymi do bezpieczeństwa ekonomicznego, tradycyjnego ładu moralnego czy porządku i praworządności. Proces ten oznaczał równoczesne zastępowanie ich wartościami postmaterialistycznymi, kładącymi nacisk na rolę swobód politycznych, wolności obyczajowych, samorealizację, wysoką jakość życia, a także ochronę przyrody. Wpływ na świadomość ekologiczną ma także stan środowiska naturalnego, w jakim społeczeństwo bytuje. Założenie to pozwoliło uzasadnić choćby względnie wysoką akceptację dla płacenia wyższych podatków w celu przeciwdziałania zanieczyszczeniu środowiska, jaką obserwowano w krajach rozwijających się, z reguły doświadczających degradacji przyrody dużo większej niż kraje rozwinięte. [Steven Brechin, Willett Kempton] Analizując badania sondażowe w krajach zróżnicowanych pod względem poziomu rozwoju, nie dostrzegali dowodów na występowanie istotnego, przebiegającego wzdłuż linii zamożności społeczeństw zróżnicowania w podejściu do ekologii. Zaprezentowali przy tym pięć alternatywnych wyjaśnień rozpowszechnienia postaw proekologicznych w krajach rozwijających się, wykazując na: Wpływ konfliktów na zasoby i towarzyszących im protestów społecznych, Dokonująca się za pośrednictwem mediów dyfuzję wartości proekologicznych,Wpływ bezpośredniej obserwacji degradacji przyrody, Rozprzestrzenienie się wartości proekologicznych między instytucjami i w skali globalnej oraz przyjmowanie ich w dalszej kolejności przez społeczeństwa, Zmieniającą się naturę samych wartości proekologicznych, które stają się coraz bardziej materialistyczne [Axel Franzen, Reto Meyer] Wykazują, że dla wyjaśnienia różnic w świadomości ekologicznej w obrębie poszczególnych populacji bardzo ważnym czynnikiem jest dochód. Im jest on wyższy od średniego dla danej populacji, tym wyższy jest także przewidywany poziom świadomości ekologicznej. Różnice w kształcie tej ostatniej zależą także od wykształcenia typu wyznawanych wartości. wartości postmaterialistyczne są pozytywnie skorelowane z postawą proekologiczną. W skali międzypopulacyjnej rola tak zdefiniowanych typów aksjologicznych jest dużo mniejsza. Zdecydowanie ustępują one wskaźnikowi produktu krajowego brutto mającego podstawowe znaczenie dla wyjaśnienia różnic między państwami. Uogólnianie przywołanych rezultatów nie jest jednak uprawnione, dotyczą one głównie krajów wysoko rozwiniętych, nie mamy tu więc do czynienia z próbą reprezentatywną dla całego globu. Podsumowanie Polacy na tle pozostałych społeczeństw europejskich charakteryzują się relatywnie niskim poziomem świadomości ekologicznej. Niecałe 45 % Polaków i Polek jest gotowe na przekazanie części swojego dochodu na walkę z zanieczyszczeniami. Również w skali NEP polskie społeczeństwo lokuje się nisko, zajmując miejsce 12 spośród sklasyfikowanych 14 państw. Charakterystyka zmian, jakim podlegał pierwszy z powyższych parametrów na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat, każe odrzucić przypuszczenie, iż w miarę bogacenia się społeczeństwa poziom świadomości ekologicznej będzie się samoistnie podnosił. Wiele spośród łatwych do zaobserwowania objawów silnej degradacji środowiska, wywołujących obawy o zdrowie, ustąpiło, dając trwałe wrażenie, że sytuacja w Polsce zmieniła się na lepsze. Równocześnie lata dziewięćdziesiąte, zamiast być okresem rozkwitu ruchu ekologicznego, stały się czasem jego postępującej marginalizacji. Mógł on więc w niewielkim stopniu wspierać rozwój świadomości ekologicznej, choć u progu transformacji wydawało się, że dzięki swojej rozpoznawalności i autorytetowi odegrała w tym istotną rolę. Rozwojowi nowych form świadomości ekologicznej nie sprzyjała trudna sytuacja ekonomiczna, która w pierwszych latach transformacji sprawiała, że uwaga społeczeństwa skoncentrowała się na sprawach bytowych.