Polska 1989 - 2004
Polska transformacja polityczna, gospodarcza, a nawet cywilizacyjna
Przeobrażenia rewolucyjne dotykały całe społeczeństwo, poszczególne grupy i pojedyncze osoby
Przyporządkowywanie polskich przeobrażeń ustrojowych do wielkich teorii zmiany i rozwoju społecznego (t. modernizacji, t. rozwoju zależnego, koncepcje rozwoju alternatywnego, koncepcja społecznego chaosu)
Rekonstrukcja ujęć teoretycznych w wypowiedziach, dokumentacji, studiach
Systematyczny i syntetyczny a nie tylko faktogenny opis przemian
Całościowy i wielowariantowy ogląd procesów transformacyjnych oraz konstruowanie perspektywistycznych wizji rozwoju
Opis niepożądanych skutków złego rozwoju
Ocena siły sprawczej projektów i wizji, krytyczne analizowanie idei
Prezentacja ujęć teoretycznych to odtwarzanie charakterystycznych dla ważnych przedstawicieli politycznych sposobu myślenia o polskich przemianach
Polska okresu transformacji odnotowuje wiele sukcesów jak i porażek
Teorie modernizacji
Intuicyjny lub świadomy układ odniesienia
Partie centrowe i centroprawicowe
Lata 50., rozwinięte wersja funkcjonalnej teorii zmiany społecznej
Modernizacja - ciąg zmian zachodzących w systemach zacofanych (peryferyjnych bądź półperyferyjnych), warunkowanych kontaktem z cywilizacją poprzemysłową, późno kapitalistyczną, z właściwą jej techniką i technologią, organizacją gospodarczą, polityczną i społeczną
Rozwój - względnie ewolucyjny (prowadzący w drodze stopniowych zmian do stadium informatycznego), jednoliniowy (uniwersalny) i konwergentny (upodabniajacy) proces zmian społecznych. Przebiegający podobnie we wszystkich społeczeństwach i prowadzący do zbliżonych rezultatów
Niektóre kraje etapy rozwoju pokonują wolniej inne szybciej, czasami takim przemianom towarzyszą konflikty lub nie, finał zawsze ten sam - społeczeństwo nowoczesne, czasami tworzą się regionalne różnice
Stadia/etapy rozwojowe
Opozycja lub continuum
Lata 80. Odrzucanie przekonania, że modernizacja winna być organizowana w makroskali (naród, państwo, system światowy). Mikroskala (społeczności lokalne) skuteczniejsza.
Rewolucja informatyczna lub nowa rewolucja naukowo - techniczna (intensywna w najlepiej rozwiniętych państwach globu) - stopniowe wprowadzanie w stosunkowo krótkich odstępach czasu kolejnych urządzeń i maszyn opartych na technice mikroprocesowej (komputery, nowe media, przekaz satelitarny). Doprowadziła do przeobrażeń w obiegu idei i informacji, funkcjonowania nowoczesnych miast i metropolii.
Do końca lat 70. Grosso modo (4 etapy)
Społ. Tradycyjne (przedprzemysłowe)
Społ. Połowicznie zmodernizowane (na poły tradycyjne, na poły przemysłowe)
Społ. Nowoczesne (przemysłowe)
Społ. Postnowoczesne (poprzemysłowe)
Lata 80.
Społ. Preindustrialne (tradycyjne)
Społ. Na poły uprzemysłowione (na poły tradycyjne, na poły nowoczesne)
Społ. Przemysłowe (nowoczesne
Społ. (poprzemysłowe (postnowoczesne)
Społ. Informacyjne (postpostnowoczesne)
Społeczeństwo informacyjne = postpostnowoczesne = późnego kapitalizmu = postmodernizmu
Bunt przeciwko porządkowi, chaos i pluralizm
Brak autorytetów
Szum i bałagan informacyjny
Idea powszechnej wolności i społ. Obywatelskiego
Renesans lokalizmu i triumf indywidualizmu
Zagrożenia globalne i ogólno cywilizacyjne
Rewolta przedmieść
Glokalizacja - globalizacja procesów rozwojowych i restytucja lokalizmów i regionalizmów, oba zjawiska stanowią wobec siebie dopełnienie
Nurt optymistyczny - zacofanie stanowi pierwotne, naturalne stadium rozwojowe - efekt niskiej podatności jednostek i instytucji na zmianę, państwa nowoczesne - niezliczone, zdolne i wybitne jednostki, pobudzanie ruchliwości sprzyja mechanizmom wzrostu i rozwoju
Polskie zacofanie może okazać się trudną do przezwyciężenia schedą historyczną, utrudniającą ziszczenie aspiracji unijno europejskich
Szkoła zależności, dependyści
Powstała u schyłku lat 40. XX wieku
Analizowana przez radykalnych działaczy solidarnościowych oraz partie lewicowe
Główne tezy: ostrzeżenie przed niekontrolowanym procesem modernizacji i importem modeli i strategii rozwojowych zachodnich
Współczesny świat do pewnego stopnia zintegrowany jest systemem naczyń połączonych i obejmuje rdzeń (centrum), peryferie i półperyferie
Centrum to USA, stare państwa UE, Japonia, basen Pacyfiku. Aspirują Rosja, Chiny i Indie. Tworzą nowe technologie, eksportowane do pozostałych państw
Półperyferie - średnio rozwinięte kraje gospodarki rynkowej i europejskie państwa postkomunistyczne. Są peryferiami centrum, i centrum dla peryferii. Dostarczają do centrum wyroby relatywnie nisko przetworzone, importując kapitały, technologie i wzory. Z peryferii kupują surowce najmniej przetworzone, eksportując w stopniu ograniczonym kapitały, technologie i towary
Peryferie - kraje Trzeciego, Czwartego i Piątego Świata. Dostarczają surowców i towarów najniżej przetworzonych. Zacofanie techniczno - technologiczne, brak wysoko wykwalifikowanej siły roboczej, silnych organizmów politycznych i dużych rynków wewnętrznych
Główna cecha: osiowy podział pracy ujawniający napięcia i konflikty między centrum a peryferiami
Współzależność przynosi tragiczne skutki najsłabszym, wywołuje negatywne skutki w krajach bogatych (objawy niedorozwoju)
Rozwój powszechny wszędzie lub nawet rozwinięte kraje ulegną procesowi cofania
Symbioza - beneficjenci zacofane kraje Europy i świata
Modernizacja zależności czy zależność zmodernizowana?
Modernizacja jest szczególnym aspektem rozwoju zależnego i odwrotnie
Oba nurty usiłują tłumaczyć dwa aspekty tego samego zjawiska (oddziaływania zewnętrzne, płynące z państw centrum i przełamujące się w wewnętrznych procesach rozwoju peryferii i półperyferii)
Moderniści uważają takie działanie za pożądane i promujące rozwój, dependyści upatrują w nich przyczyny zacofania i niedorozwoju
Konsekwencje importowanej modernizacji
Rodzi i utrwala nierówności w dynamice poszczególnych regionów prowadząc do powstania państw peryferyjnych (enklawy nowoczesności)
Ogranicza suwerenność decyzji politycznych i gospodarczych
Sprzyja degradacji ekologicznej
Enklawy nowoczesności funkcjonalnie powiązane z państwami centrum nad relacjami z zacofanymi regionami własnego kraju
Kraje peryferyjne i półperyferyjne mają ograniczone możliwości rozwoju, który eliminowałby lub zminimalizowałby te niekorzystne zjawiska
Państwa centrum unowocześniają formy zależności i dostosowują je do wymogów własnych i w pewnym stopniu peryferii i półperyferii
Awans modernizacyjny Polski
Modernizacja oparta na importowanych technologiach, kapitałach i wzorach organizacyjnych prowadzi do asymetrycznej współzależności (pociąga wiele negatywnych następstw)
Podział osiowy uniemożliwia ewolucję pojedynczych państw z pozycji peryferyjnych do centrum
Większość krajów reprodukuje raczej własne pozycje w systemie światowym niż je zmienia na lepsze
Obecny kształt systemu i globalnej gospodarki kapitalistycznej jest wynikiem procesu długiego trwania
Polska w tym procesie raczej zajmowała pozycję peryferyjną i marginalną
Transformacja to nieodzowny proces modernizacji powiązany z ugruntowaniem różnorakich form zależności
Centroprawicowi politycy PO oraz reprezentanci Partii Demokratycznej eksponują ten proces, a dopiero później jego negatywne skutki, element tego procesu - akces do UE i uwikłanie w nurt globalizacji
Reprezentanci głównego skrzydła SLD, PSL oraz przedstawiciele radykalnych partii mówią o zależności modernizowanej i zmodernizowanej eksponując negatywy tego procesu, a dopiero później dostrzegając jej korzystne zjawiska
Zasada społecznego organicyzmu i ponoszenie ofiar przez wszystkie segmenty społeczeństwa (modernizacja)
Eksponowanie konfliktów społecznych (zależność)
Pierwsze lata polskiej transformacji przyniosły szybki wzrost gospodarczy, mierzony produkcją dóbr i usług (obfitość towarów) - wg partii prorynkowych
Partie lewicowe oraz prawicowi euromalkonteci - gwałtowne różnicowanie majątkowe, kulturowe i cywilizacyjne. Bieguny zamożności i biedy
Podział na osoby zyskujące (wygrani) oraz tracące (transformacyjni przegrani)
Alternatywne teorie rozwoju (PSL)
Podkreślanie wątpliwości wyrosłej na gruncie tradycji i historii lub miejsce i rola Kościoła
Nosicielami wspólnotowości mogą być małe społeczności lokalne, rozwój lokalny alternatywą na negatywne skutki
Teoria chaosu i katastrof
Rzadko w Polsce
Modernizacja z organicyzmem społecznym i zależność z nieodłącznym konfliktem
Procesy żywiołowe
Rozwój nie wyeliminuje tych procesów
Stanowią efekt perwersyjny funkcjonowania praw i reguł
Charakter negatywny - łamanie reguł kompozycji ładu przestrzennego, dewastacja krajobrazu (place targowe)
Charakter pozytywny - element w niedostatecznie rozwiniętej infrastrukturze usługowej
Funkcja neutralna - infekcje psychiczne, nieznaczny wpływ na losy zbiorowości społ.
Odzwierciedlenie makrospołeczne, stopień kreatywności, skutki mogą być znikome
Zjawiska i procesy spontaniczne
Skala lokalna i mikrolokalna (rodzina, sąsiedzi)
Skutki mogą być znaczące (siła sprawcza jednego człowieka)
Efekt perwersyjny - ekspansja ubóstwa i powstawanie społecznej podklasy
Rozwój alternatywny i dylematy syndykalistów
Działacze związkowi, podmiotem procesów zmiany i rozwoju powinny być społeczności lokalne i najbardziej kreatywne jednostki wchodzące w jej skład
Rozwój alternatywny (trwały i zrównoważony) oznacza mozolny (ewolucyjny), wieloliniowy i niestadialny oraz różnicujący proces zmian społecznych oparty w pierwszej kolejności na lokalnych siłach społecznych oraz zasobach materialnych i nienaruszający równowagi w środowisku przyrodniczym (ekorozwój)
Ewolucyjny - bazujący na długoletnich cyklach
Wieloloniowy i niestadialny - przebiegający odmiennie w poszczególnych krajach i społeczeństwach
Różnicujący - prowadzący do niejednakowych rezultatów rozwojowych w rozmaitych państwach, ale oparty na ekorozwoju
Założenie najszerszej pojętej samorządności i podmiotowości społeczności lokalnych
Wykorzystanie wewnętrznego potencjału społeczeństw
Warunek niezbędny takiego rozwoju to partycypacja jednostek i wspólnot
Partycypacja
Mobilizacja społeczna - przygotowanie i gotowość społeczeństwa lub pewnych jego odłamów do zmiany ustalonego porządku społecznego czy ekonomicznego i zastąpienie go innym, lepszym bądź efektowniejszym
Mobilizacja polityczna - istnienie i działalność grup ludzi, rządów, elit władzy, zmierzających do uzyskania poparcia społecznego dla formułowanych programów, doktryn i idei
Decentralizacja władzy i zarządzania - cesja uprawnień przypisanych instytucjom i organizacjom centralnym na rzecz instytucji i organizacji niższego szczebla, lokalnego i regionalnego
Proces włączania do działań społecznych ludzi dotychczas wykluczonych, pozbawionych władzy i wpływów
Idea gospodarki rynkowej - daleki i spóźniony refleks lansowanej od połowy 1981r. koncepcji przedsiębiorstwa społecznego
Przedsiębiorstwo społeczne - podstawowa jednostka organizacyjna gospodarki narodowościowej, prowadząca samodzielnie działalność na zasadach rachunku ekonomicznego, wyposażona w osobowość prawną, obejmuje zorganizowaną załogę, dysponuje powierzoną mu częścią mienia ogólno narodowościowego
Po 1989 idea gospodarki rynkowej. Negatywne efekty łagodzić miała skuteczna ingerencja i interwencja państwa.
Idea niezadawania gwałtu i walki bez przemocy - odmowa współpracy, obywatelskie nieposłuszeństwo; odrzucenie przemocy jest sensem historii
Wymogi kategoryczne
Zmierzanie do uspołecznienia państwa i instytucji
Utrwalenie podmiotowości i godności zbiorowości pracowniczych
Zagwarantowanie nienaruszalności rodzinnej ziemi
Zmarginalizować ubóstwo, wyzysk, strach, kłamstwo
Zagwarantowanie sprawiedliwych płac i ochrony społecznej ze strony państwa
Ochrona polskiej tożsamości kulturowej
Zachowanie harmonii między zachowawczymi zmianami a środowiskiem przyrodniczym
Ekorozwój - rozwój społeczny, który jest ściśle skoordynowany z warunkami środowiskowymi, nie prowadzi di degradacji przyrody
Prawa pierwszej generacji - wywalczone przez rewolucje mieszczańskie, polityczno - wolnościowe
Prawa drugiej generacji - zrodzone przez rewolucje socjalistyczne, społecznościowe
Prawa najnowszej generacji (prawa narodu) - do rozwoju, zdrowia, kultury, opieki, czyste środowisko
Integralne uwarunkowania zmian i rozwoju
Rzeczywisty proces polskich zmian oraz rozwoju stanowi wynik czterech sytuacyjnie nierównoważnych czynników: modernizacji, rozwoju zależnego, alternatywnego oraz chaosu i społecznych żywiołowości (ograniczona całość)
Każdy z tych czynników jest jednostronny
Ta koncepcja przełamuje jednostronność, dowartościowuje trzy paradygmaty
Racjonalny eklektyzm - przekonanie o konieczności integralnej interpretacji świata społecznego. Realizacja możliwa pod warunkiem wykorzystania najistotniejszych wartości z istniejących teorii, eliminacja negatywów
Poszukiwanie punktów łączących
Zachowanie tożsamości narodowej, ochrona tradycyjnych wartości i instytucji, utrzymanie parytetów w transmisji kulturowej
Lewicowa i prawicowa proweniencja
Polska transformacyjna - 5 grzechów głównych
Nienależyte wypełnianie obowiązków przez państwo, brak poczucia bezpieczeństwa obywateli, stosowana i szybko wymierzana kara, brak wzmacnia przekonanie o słabości państwa
Rozziew między zbrodnią i karą, niechęć do rozliczania przestępstw o historycznym charakterze, niewydolność państwa. Próżnia socjologiczna - silna identyfikacja z rodziną, brak związku z państwem.
Korupcja, uciążliwa norma, grupy zawodowe społecznego zaufania, rozbudowany i wzmocniony system reglamentacji pozwoleń i koncesji + społeczne przyzwolenie i powszechność korupcji (paradoks), CBA
Polityzacja stanowisk i powstanie nowej nomenklatury - obsada wielu stanowisk związana z partyjnym przypisaniem i politycznymi układami, polityczne koneksje
Amoralny familiaryzm - niemoralna rodzinność, nepotyzm - wspieranie osób z bliskiej opcji politycznej lub tkwiących w układach rodzinnych i towarzyskich. Sieci powiązań państwa z prywatnym biznesem lub podziemiem przestępczym
5 dróg naprawy
Decentralizacja finansów państwa, odchodzenie od rozbudowanego systemu koncesji i reglamentacji, małe fundusze stanowią problem
Idea zerowej tolerancji - bezwzględne karanie zachowań społecznie i prawnie nagannych, szybkie i ostre karanie zbrodni, dotkliwe mandaty, kwadraty bezpieczeństwa, skutek uboczny - zburzenie ładu społecznego w wielu rodzinach (historyczne karanie)
Wprowadzenie i ugruntowanie czytelnej rekrutacji na stanowiska państwowe lub samorządowe, kompetencje jednostkowe potwierdzone certyfikatami, marginalizacja normy bylejakości oraz zasady przeciętności
Przejrzyste relacje między państwem, jego funkcjonariuszami, biznesem oraz sektorem organizacji pozarządowych, ograniczony wpływ na decyzje polityczne (Jan Kulczyk), lobbyści nie powinni występować w wielorakich sprzecznych rolach
Przemyślenie zapisów ordynacji wyborczej i odstąpienie od reguł proporcjonalności, wprowadzenie jednomandatowych okręgów wyborczych (konkretni ludzie, a nie partie). Ryzyko - nadmierne rozdrabnianie i niepewna oraz niestabilna scena polityczna.