Szkolne formy opiekuńczo- wychowawcze

Szkoła - instytucja oświatowo-wychowawcza zajmująca się kształceniem i wychowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych, stosownie do przyjętych w
danym społeczeństwie celów i zadań oraz koncepcji oświatowo-
wychowawczych i programów; osiąganiu tych celów służy odpowiednio
wykształcona kadra pedagogiczna, nadzór oświatowy, baza lokalowa,
wyposażenie oraz zabezpieczenie budżetowe ze skarbu państwa,
samorządów lokalnych lub innych źródeł.

Ważne jest, aby w szeroko pojmowanym określeniu funkcji szkoły, obok funkcji kształcącej, która jeszcze nie tak dawno była jedyną funkcją szkoły, rangi nabrała funkcja opiekuńczo-wychowawcza tejże placówki.

Do tej pory problematyka ta nie zajmowała należnego jej miejsca w teorii pedagogicznej. Powodem tego faktu był:

1. dydaktyczny profil teorii pedagogicznej

2. tradycjonalizm w samej teorii opieki nad dzieckiem

Kult dydaktyki ukształtował swoistą postawę badawczą wobec szkoły, na którą patrzono jako na placówkę nauczania, głównym przedmiotem zainteresowania czyniąc lekcję i nauczyciela pomijając natomiast inne poczynania wychowawcze szkoły a w szczególności kierunek działalności opiekuńczej.
Tradycjonalizm w teorii opieki nad dzieckiem sprowadzał się tylko do form opieki całkowitej z wyraźnym akcentem na funkcje pielęgnacyjne.

Takie stanowisko hamowało działalność opiekuńczo-wychowawczą szkoły.

Szkoła odgrywa ogromną rolę w organizowaniu opieki wychowawczej nad dziećmi. Przemawiają za tym następujące fakty:

1. Zasób wiedzy i umiejętności nabytych przez ucznia w procesie nauczania nie przesądza o dobrym przygotowaniu go do życia i pracy zawodowej w warunkach współczesnej cywilizacji. Ogromne znaczenie ma ukształtowanie odpowiednich postaw społeczno-moralnych i zapewnienie warunków do ciągłego samo rozwoju. Ważne jest inspirowanie sytuacji wspomagających rozwój społeczny dziecka oraz przeciwdziałanie wszelkim jego zaburzeniom.

2. Szkoła jako najbardziej kwalifikowana i upowszechniona instytucja pedagogiczna ma największe możliwości kształtowania i przekształcania wszelkich czynników środowiskowych oraz wyrównywanie ich braków

3. Podstawową zasadą polityki opiekuńczej jest zapewnienie dziecku najpomyślniejszych warunków życia i rozwoju w jego najbliższym środowisku tj. w rodzinie, szkole, środowisku zamieszkania.
   Wśród tych wymienionych środowisk najbliższym naturalnym środowiskiem, w którym przebiega życie dziecka jest szkoła, dlatego też głównie jej przypada organizowanie pomocy dziecku, rodzinie i środowisku zamieszkania w realizacji zadań opiekuńczo- wychowawczych.

4. W polityce opiekuńczej kładzie się akcent na powszechny, wczesny i profilaktyczny charakter form pomocy dziecku i rodzinie.
   Realizacja tych zadań jest możliwa przy szerokim udziale szkoły, która posiada bogate tradycje w dziedzinie organizowania otwartych form opieki wychowawczej i zajęć wspomagających rozwój dzieci i młodzieży.

5. W świetle najnowszej teorii pedagogicznej kształcenie, wychowanie i
opieka stanowią integralną całość; działanie profilaktyczne i
kompensacyjne jest niezbędnym warunkiem prawidłowego przebiegu
procesu wychowawczego.

Szkoła więc, jako placówka realizująca zadania w dziedzinie kształcenia i wychowania musi równolegle rozwijać działalność opiekuńczą.

Jeżeli przyjmiemy za punkt wyjścia pojęcie opieki jako działalności zmierzającej do zapewnienia dzieciom i młodzieży sprzyjających warunków życia, rozwoju i wychowania funkcja opiekuńczo-wychowawcza szkoły powinna przejawiać się w następujących kierunkach:

1.W odniesieniu do dziecka

• zapewnienie bezpieczeństwa osobistego w szkole i w drodze do szkoły

• ochrona zdrowia dziecka

• niesienie pierwszej pomocy

• zapewnienie realizacji obowiązku szkolnego(wyrównywanie opóźnień w nauce)

• zaspakajanie podstawowych potrzeb biologicznych

• roztaczanie opieki nad dzieckiem w czasie pracy zawodowej rodziców

• organizowanie dzieciom czasu wolnego(zapewnienie właściwych styczności z wartościami kulturowymi, ograniczanie styczności ze zjawiskami patologicznymi.

2. W odniesieniu do rodziny dziecka

• udzielanie materialnej pomocy rodzinie w miarę możliwości finansowych szkoły.

• udzielanie pomocy w rozwiązywaniu trudności wychowawczych w rodzinie (złe warunki rodzinne dziecka, sytuacja materialna, układ stosunków rodzinnych, stopień odpowiedzialności rodziców)

• podnoszenie kultury pedagogicznej rodziców

• organizowanie życia społeczno-kulturalnego rodziców.

3. W odniesieniu do środowiska zamieszkania.

• inspirowanie urządzeń rekreacyjnych i kulturalno-oświatowych w rejonie szkoły

• podnoszenie poziomu kultury pedagogicznej społeczności lokalnej

• organizowanie wolnego czasu lokalnej społeczności

• zwalczanie negatywnych zjawisk, aspołecznych zachowań oraz wszelkiej patologii

Kierunki działalności opiekuńczej szkoły można rozpatrywać w trzech układach odniesienia, ze względu na fakt, iż wszelkie zagrożenia dla życia rozwoju biologicznego i wychowania dziecka mogą tkwić:

• W samym dziecku - do szkoły przychodzą różne dzieci, z defektami zarówno fizycznymi jak i psychicznymi. Zadaniem szkoły jest tworzenie integralnych grup oraz pielęgnowanie zdrowia psychicznego i fizycznego dziecka, rozpoznanie jakichkolwiek nieprawidłowości w rozwoju. W tym celu w szkołach tworzy się gabinety pedagoga, psychologa, higienistki oraz lekarskie.

• W rodzinie - dziecko wyrasta w rodzinie, która jest dla niego ostoją i wzorem. Jeżeli jednak jest to rodzina o pewnych zaburzeniach funkcjonalnych i strukturalnych, wtedy prawidłowy rozwój dziecka jest zagrożony. W tym przypadku rola szkoły polega na rozpoznaniu problemu rodziny, w jakiej żyje dziecko oraz niesienie pomocy w jego rozwiązaniu.

• W środowisku. - oprócz rodziny i szkoły środowisko jest bardzo ważne w rozwoju i kształtowaniu osobowości dziecka. Grupy rówieśnicze, podwórko, plac zabaw to miejsca, w których dziecko przebywa. Szkoła powinna pomóc dziecku w dokonywaniu wyborów określonych wartości tzn. w doborze przyjaciół, miejsca i formy zabawy oraz zapobiegać w miarę możliwości wszelkim patologiom.

Ważnym problemem w aspekcie działalności opiekuńczej szkoły są również niepowodzenia szkolne i ich wyrównywanie przez szkołę.
Można je częściowo złagodzić przez dobrą współpracę nauczycieli z rodzicami oraz przez podniesienie atrakcyjności szkoły.

Zagadnienie opieki szkolnej nad dzieckiem w czasie pracy zawodowej rodziców zależy od charakteru i rozmiaru braków w dziedzinie sprawowania opieki nad dzieckiem przez rodzinę, ich uwarunkowań, kierunków i form pracy opiekuńczo-wychowawczej.

Do tego celu służą świetlice szkolne i półinternaty.

Odpowiednio dobrane formy zajęć świetlicowych powinny wspomagać i rozwijać integrację grupy, usprawniać zdolności manualne dzieci, rozwijać mowę i język dziecka, a ćwiczenia w zakresie samoobsługi powinny przygotowywać je do samodzielnego życia. Najcenniejsze jest gdy mamy możliwość stosowania zróżnicowanych form pracy świetlicowej. Według klasycznego podziału wyróżniamy formy pracy indywidualnej, zespołowej i zbiorowej. Swobodne rozwijanie własnej aktywności i indywidualnej pomysłowości w grupie zależy w poważnym stopniu od jej liczebności.

W grupie 20-25 osobowej niezbędne jest bezpośrednie kierowanie dziećmi. Ta forma zajęć służy najczęściej wprowadzaniu nowych treści, uczeniu nowych technik, organizowaniu zbiorowej zabawy lub pracy. W trybie takiego działania uczestnicy nabywają umiejętności podporządkowywania się ustalonym regułom, koncentracji uwagi, opanowują nowe umiejętności. Ograniczona jest równocześnie wówczas możliwość poczucia swobody i ujawniania inicjatywy przez poszczególne dzieci.

Obok zajęć prowadzonych z całą grupą, konieczne jest stosowanie w możliwie jak najszerszym zakresie podziału na mniejsze, swobodnie dobierające się zespoły. Działają one pod pośrednim kierownictwem wychowawcy. Pełni on wówczas rolę doradcy i pomocnika. Można wówczas wprowadzić zajęcia indywidualne, dając dzieciom w określonym czasie, możność dokonywania wyboru i zajmowania się czym chcą - indywidualnie lub z bliskimi kolegami/koleżankami. W tym przypadku rola wychowawcy sprowadza się do zapewnienia odpowiednich warunków oraz towarzyszenia dzieciom w charakterze opiekuna i zainteresowanego obserwatora.

Formy pracy z dziećmi w świetlicy szkolnej:

• zabawy integracyjne ze szczególnym wykorzystaniem metod pedagogiki zabawy,

• zajęcia plastyczne,

• kiermasze, wystawy, wernisaże,

• zajęcia muzyczne i taneczne,

• zabawy tematyczne z podziałem na role w kącikach tematycznych ,

• zabawy relaksacyjne i rozluźniające,

• zajęcia z elementami socjoterapii,

• gry i zabawy stolikowe, planszowe, edukacyjne,

• zajęcia techniczno - konstrukcyjne,

• gry i zabawy ruchowe, zręcznościowe,

• zabawy fabularyzowane (pedagogika zabawy),

• inscenizacje i zabawy parateatralne,

• gry zespołowe i drużynowe,

• zabawy i ćwiczenia w terenie,

• spacery, wycieczki,

• zajęcia o charakterze sportowym,

• pogadanki, rozmowy kierowane,

• spotkania z ciekawymi ludźmi,

• proste doświadczenia, eksperymenty,

• zajęcia grupowe,
  - działalność imprezowa,
  - uwzględnienie problematyki regionalnej w programach opiekuńczo-wychowawczych,
  - stosowanie metod słownych, obserwacyjnych i praktycznych ,
  - kultywowanie własnej obrzędowości,
  - szeroko pojęta współpraca z różnego rodzaju kręgami społecznymi środowiska oraz placówkami,
  - doskonalenie się

- uroczystości świetlicowe obchodzone zgodnie z kalendarzem imprez

-Działalność szkoły w środowisku ma również charakter opiekuńczy, albowiem swoją działalnością wyrównuje braki strukturalne i funkcjonalne rodziny, przeciwdziała negatywnym zjawiskom, występującym w miejscu zamieszkania(podwórko, osiedle), które mogą niweczyć wysiłki szkoły w pracy wychowawczej z dzieckiem.

-Do działalności opiekuńczej szkoły można zaliczyć również poradnictwo wychowawczo-zawodowe.

Sytuacja ekonomiczna i gospodarcza stawia młodzież przed ogromnym dylematem, jakim jest, właściwy wybór zawodu, który zaważy na dalszym jego życiu. To właśnie szkoła powinna w pewnym stopniu mieć również wpływ na dokonywanie właściwych wyborów przez młodych ludzi.

-Szkoła jako podstawowa instytucja oświatowo wychowawcza jest swoistym wytworem życia społeczeństwa. Funkcjonuje też wszędzie tam, gdzie rozwija się zorganizowane społeczeństwo.

-Relacje dziecka z domem rodzinnym, ze szkołą i ze środowiskiem tworzą strukturę decydującą o obrazie szkoły. Tak jak zmieniały się one w różnych okresach historycznych, tak zmieniała się szkoła.

Mimo obserwowanych ostatnio w Polsce przeobrażeń w mentalności pedagogów, trzeba jednak stwierdzić, że szkoła jest i pozostanie przez długie lata główną instytucją wychowującą, a nauczyciele zaszczepiający w młodym pokoleniu nowe wartości, jednym z najważniejszych twórców kultury narodowej.

-W ramach działalności opiekuńczej szkoły udzielana jest określona pomoc materialna dziecku oraz rodzinie a także organizowane jest dożywianie dla dzieci i młodzieży. Z punktu widzenia zaspakajania podstawowych potrzeb biologicznych dziecka jest to ważny kierunek działalności opiekuńczej szkoły.

FORMY DZIAŁALNOŚCI OPIEKUŃCZEJ SZKOŁY:

1. Zajęcia socjoterapeutyczne (dzieci i rodzice)

2. Reedukacja

3. Działalność półinternatu

4. Terapia dla dzieci z rodzin alkoholowych

5. Zajęcia wyrównawcze

6. Gimnastyka korekcyjna

7. Diagnozowanie zjawisk niepokojących wychowawczo i społecznie (ankiety, wywiady)

FORMY REALIZACJI SZKOLNEGO PROGRAMU WYCHOWAWCZEGO:

1. Lekcje otwarte dla rodziców.

2. Wycieczki przedmiotowe i krajoznawcze.

3. Próby zorganizowania „zielonych szkół".

4. Pedagogizacja rodziców - pogadanki tematyczne, spotkania indywidualne.

5. Spotkania i pogadanki z przedstawicielami służby zdrowia.

6. Propagowanie zdrowego trybu życia - zdrowe odżywianie (urozmaicanie posiłków, kulturalne spożywanie posiłków).

7. Profilaktyka uzależnień i zachowań przestępczych ( np. program „7 kroków").

8. Szkolne Koło Sportowe.

9. Szkolne Koło Krajoznawcze - Turystyczne.

10.Koła zainteresowań - plastyczne, matematyczne, muzyczne.

11.Udział rodziców w życiu szkoły - uczestniczenie w zajęciach otwartych o charakterze sportowo - rekreacyjnym.

12. Stały dyżur grona pedagogicznego, pedagoga, dyrekcji szkoły dla rodziców

13. Zbiórka materiału przyrodniczego (żołędzie, kasztany) i surowców wtórnych (puszki aluminiowe, makulatura).

Bibliografia:

- .„Pedagogika opiekuńcza” - Materiały z krajowej konferencji Komitetu
Nauk Pedagogicznych

- Mikołaj Winiarski „Opiekuńcza rola szkoły”.

- „Wszystko o wychowaniu” Wincenty Okoń.

- „Edukacja dla rozwoju” J. Wołczyk.

- „Pedagogika społeczna” R. Wroczyński.

- „Nowy Słownik Pedagogiczny” Wincenty Okoń.

^- J. Wołczyk „Edukacja dla rozwoju” Wrocław 1973

- R. Wroczyński „Pedagogika społeczna”

- Jan Konopnicki: Powodzenia i niepowodzenia szkolne
- Janina Maciaszkowa: Problemy i propozycje dotyczące modelu
wychowawcy. Problemy opiekuńczo - wychowawcze, 1975, nr8
- Irena Jundził: Zarys pedagogiki opiekuńczej

1

---