Funkcje opiekuńczo - wychowawcze szkoły (rola pedagoga)
Model współczesnej szkoły
W szkole, w każdym miejscu i czasie, trwa nieustająca "lekcja wychowania", porównywania rzeczywistości do ideałów, programów i celów edukacyjnych, a także życia szkolnego do życia realnego.8
Model współczesnej szkoły lansuje wzór nauczyciela otwartego i dobrego psychologa. Służy on swoją wiedzą i umiejętnościami uczniom, inspiruje do pracy twórczej, stymuluje rozwój, zabiega o budowanie atmosfery bezpiecznego funkcjonowania ucznia w klasie i w szkole. Nauczyciel musi umieć uczyć innowacyjnie, sprawować nie tylko funkcję kształcącą, lecz również opiekuńczą, która pozwoli mu szybko i racjonalnie reagować na wszystko, co warunkuje zaspokojenie potrzeb dzieci.9
Szkoła jest dla dziecka w młodszym wieku środowiskiem, w którym wchodzi ono w dwojakiego rodzaju interakcje społeczne, a mianowicie: uczeń - nauczyciel i uczeń - uczeń. Uczestnictwo w różnorodnych sytuacjach związanych z opiekuńczym i dydaktyczno - wychowawczym funkcjonowaniem tej instytucji stwarza uczniom okazje do wzajemnego poznania się, daje możliwość nawiązania kontaktów. Wchodząc we wzajemne interakcje, jednostka zdobywa doświadczenie społeczne, konfrontuje własne poglądy z wartościami i normami innych, uczy się nowych zachowań. Dziecko przez kontakt z drugim człowiekiem kształtuje swoją osobowość i w ten sposób dokonuje się jego prawdziwy rozwój.
Ogromna rola w organizowaniu warunków stymulujących prawdziwy rozwój uczniów klas nauczania początkowego przypada nauczycielom. To właśnie nauczyciel wychowawca w dużej mierze ponosi odpowiedzialność za jakość warunków panujących w klasie i w szkole, będąc kreatorem interakcji społeczno - emocjonalnych dziecka. Ważne jest, aby nauczyciel uświadomił sobie, że dziecko uczy się przez kontakt z drugim człowiekiem, a on jako osoba, która obdarzona została mandatem zaufania i niekwestionowanym autorytetem, odgrywa w kontaktach z dzieckiem ważną rolę. Pozytywne kontakty z uczniami stymuluje zachowanie nauczyciela, który systematycznie buduje atmosferę życzliwości, szacunku i ciepła, jest bacznym obserwatorem swoich podopiecznych wrażliwym na sukcesy i porażki.10
Czynnikami, które ułatwiają ukształtowanie dobrego systemu opieki jest wrażliwość na krzywdę dziecka, ofiarność społeczna, różnorodność realizowanych form opieki, wysoki poziom wykształcenia wychowawców.11
Z realizacją funkcji opiekuńczo - wychowawczych przez szkołę związane jest także zagadnienie zapewnienia bezpieczeństwa. Przemoc w szkole jest problemem starym. Najczęściej spotkanymi formami przemocy w szkole są: agresja słowna wobec uczniów i nauczycieli, znęcanie się fizyczne jednych uczniów nad innymi, demonstrowanie pogardy wobec młodszych i inne. Wskazując na ten problem, T. Pilch12 stwierdza, że "zjawisko agresji, narastającej przestępczości nieletnich stały się w ostatnich latach stałym elementem życia szkoły". W ramach swych funkcji szkoła może działać wprost na osobowość uczniów przez propagowanie działań pro społecznych, przestrzeganie prawa przez wszystkich pracowników szkoły oraz przez organizowanie czasu wolnego uczniom. Jeśli nauczyciel sumiennie wykonuje swoją pracę, posiada kompetencje zawodowe i osobowościowe, potrafi okazywać życzliwość i szacunek innej osobie, może pozytywnie oddziaływać na uczniów. To on jest dla ucznia zawsze wzorem.13
Polski uczeń oczekuje od szkoły możliwości zabawy. Szkoła staje się głównym animatorem życia kulturalnego i sportowego. To właśnie w okresie pobytu w szkole powinno się uczniowi zapewnić możliwość poznania tego wszystkiego, co może mu przynieść radość. Organizując wyjazd klasy do dużego miasta uczestniczymy w spektaklu teatralnym. Wyjeżdżając na basen po drodze zwiedzamy muzeum. Lepiej będzie, jeśli uczniowie przetańczą kilka godzin pod opieką nauczycieli, niż by mieli z nudów zorganizować napad na kiosk. Tego oczekują uczniowie od swojej szkoły i swoich wychowawców.14
Świetlice szkolne
Trudna sytuacja opiekuńcza młodych polskich rodzin - zwłaszcza niepełnych, wielodzietnych, z rodzicami pracującymi - sprawia, że w systemie opieki nad uczniami bardzo istotną rolę odgrywają świetlice szkolne, jedyne obecnie powszechnie dostępne bezpłatne placówki, przyjmujące dzieci przede wszystkim z tych środowisk.15 Tam uczeń może kształcić i rozwijać swoje zainteresowania w atmosferze swobody, bez systemu klasowo - lekcyjnego i ocen. Świetlica jest miejscem sprzyjającym prawidłowemu i wszechstronnemu rozwojowi osobowości dzieci. Świetlica szkolna to wspólny neutralny, neutralny teren, nie przynależny żadnej klasie, żadnemu przedmiotowi, żadnej pracowni. Tutaj można spotkać się z kolegami przed lub po lekcjach, zagrać w szachy.
Podczas zajęć świetlicowych możemy dać szansę wykazania się uczniowi słabemu w nauce, często zniechęconemu brakiem osiągnięć, stworzyć mu możliwość uzyskiwania aprobaty i akceptacji. Uczeń osiągający słabe wyniki w nauce może być w świetlicy postrzegany jako dobry gracz np.: w szachy, świetny dekorator, muzyk, plastyk, organizator itp.16
W czasach nasilających się agresji, przemocy, patologii w rodzinie, zaburzeń w zachowaniu dzieci i młodzieży, dobrze działająca świetlica daje wiele możliwości zapobiegania tym zjawiskom przez właściwe zagospodarowanie czasu wolnego ucznia i swobodę w realizacji jego zainteresowań.
Pedagog w szkole
Pedagog zatrudniony w szkole udziela uczniom pomocy psychologicznej i pedagogicznej. Można wyróżnić kilka zadań dla pedagoga szkolnego:
wczesne diagnozowanie trudności wychowawczych i ich przyczyn;
diagnozowanie potrzeb ucznia i potrzeb wychowawczych szkoły;
współudział w opracowywaniu programu wychowawczego szkoły;
udział w pracach zespołu wychowawczego;
prowadzenie dla nauczycieli zajęć pokazowych upowszechniających np. aktywizujące metody pracy na lekcjach wychowawczych;
pomoc nauczycielom w poznawaniu (badaniu) zespołu klasowego i poszczególnych uczniów, organizowaniu systemu pomocy oraz doborze form i metod pracy;
budowanie systemu materialnej i specjalistycznej pomocy dzieciom;
współpraca z liderem Wojewódzkiego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w zakresie doskonalenia psychopedagogicznych kompetencji nauczycieli;
organizowanie zajęć integracyjnych dla uczniów klas pierwszych gimnazjum;
działalność profilaktyczna i terapeutyczna;
wspieranie rodziców w rozwiązywaniu problemów wychowawczych okresu dorastania;
organizowanie spotkań grup wsparcia dla młodzieży wymagającej takiej pomocy;
prowadzenie warsztatów doskonalących np. umiejętności komunikowania się;
rozwiązywanie konfliktów;
szerzenie wśród rodziców wiedzy pedagogicznej;
prowadzenie poradnictwa dla rodziców.
Rola i zadania pedagoga w konkretnej szkole powinny wynikać z diagnozy panującej w niej sytuacji wychowawczej i opiekuńczej, z potrzeb placówki. W każdej społeczności szkolnej powinien on pełnić funkcję integracyjną, być animatorem szkolnych programów przeciw działania przemocy i agresji, działań przygotowujących do zawodu lub kontynuowania nauki, rzecznikiem dzieci i młodzieży.
Poradnie psychologiczno - pedagogiczne
Każda współczesna szkoła współpracuje z poradnią psychologiczno - pedagogiczną. Poradnia pełni funkcję koordynatora działań opiekuńczo - wychowawczych. Jej główne zadania to:
wspieranie rodziców, wychowawców, nauczycieli, pedagogów szkolnych w ich trudnościach przez poradnictwo indywidualne, grupy wsparcia, warsztaty, treningi i inne formy;
uzupełnianie działalności innych podmiotów, wzbogacanie form i metod pracy, rozpoznawanie nowych potrzeb;
przejęcie opieki nad dziećmi szczególnie zaburzonymi, niedostosowanymi, nieszczęśliwymi oraz dziećmi przeżywającymi kryzys życiowy, psychiczny i decyzyjny;
działalność innowacyjna, wdrożeniowa, sprawdzanie w praktyce nowych rozwiązań i koncepcji teoretycznych;
działalność popularyzatorska w ramach prezentowanych specjalności: psychologii klinicznej, rozwojowej, psychodydaktyki, psychoterapii, logopedii, terapii pedagogicznej, orientacji i poradnictwa zawodowego, pedagogiki rewalidacyjnej, resocjalizacyjnej i innych;
działalność orzeczniczo - kwalifikacyjna oparta na zespołach wielospecjalistycznych (lekarz psycholog, pedagog, logopeda, reedukator) ;
. Dożywianie
Konieczność rozwijania różnych form opieki nad dziećmi i młodzieżą dla wspierania ich rozwoju wynika z potrzeb społecznych, przede wszystkim ze zróżnicowanych trudności w prawidłowym rozwoju psychofizycznym, przystosowania do wymagań szkoły i otoczenia społecznego, a także do warunków socjalno - bytowych uczniów. Wysoki odsetek uczniów korzystających z różnych form pomocy i opieki państwa był od dziesiątków lat potwierdzeniem znaczenia funkcji opiekuńczej szkoły i systemu edukacji. W ostatnich latach zapotrzebowanie na różne formy pomocy nie zmalało, a nawet w skutek zubożenia społeczeństwa narasta. Brak środków państwowych tylko w części jest rekompensowany środkami społecznymi. Pojawiło się bezrobocie jako nowy czynnik zewnętrzny warunkujący poziom życia. Zaczęła się rozszerzać sfera ubóstwa. Z dożywiania w szkole korzysta około 20% uczniów. Fundusze na ten cel pochodzą w większości ze środków specjalnych pozyskiwanych przez szkoły.19
Współpraca z domem rodzinnym
Współpraca z domem rodzinnym to kolejne zadanie jakie stoi przed współczesną szkołą. Cele domu i szkoły mogą być zbieżne wtedy, kiedy istnieje dobra współpraca między domem a szkołą, okazywanie wzajemnego szacunku domu i szkoły dla siebie. Szkoła jest miejscem, w którym podejmowany jest trud wychowania, w której obecny jest trud wzrastania nie tylko uczniów, a także rodziców i nauczycieli. To nauczyciele są świadkami zmienności okresów rozwojowych zachodzących w uczniach. Bez wychowania w domu, na którym bazuje szkoła, nie byłoby możliwości podjęcia procesu samowychowania, który jest procesem wtórnym.
W wychowaniu szkolnym rzeczą ważną jest wyraźne określenie praw i obowiązków ucznia. Wdrażanie do odpowiedzialności za swoje działanie, za organizację życia społecznego szkoły czy klasy jest wprowadzaniem w uspołecznienie młodego pokolenia. Wychowanie do podejmowania obowiązków jest zadaniem zarówno domu jak i szkoły.20
W placówkach działają aktywnie rady rodziców i rady szkół. Skupiają one tych rodziców, którym dobro szkoły kojarzy się z wysokim poziomem kształcenia, atrakcyjnym programem wychowawczym. Działalność tych uspołecznionych ciał wspomagających szkołę nabiera coraz większego znaczenia w procesie uspołeczniania szkół, w którym rodzic w roli petenta wciela się w rolę współodpowiedzialnego za proces wychowania swojego dziecka i proces przygotowania go do przyszłego dorosłego życia.21
Współpraca rodziców ze szkołą w ostatnich latach uległa znacznej poprawie. Wiele problemów występujących w obrębie pracy szkoły nie może być rozwiązywanych bez współpracy szkoły i rodziny. Dlatego też umiejętność inspirowania, inicjowania i realizowania konkretnych inicjatyw służących kształceniu poprawnych relacji między rodziną i szkołą powinna stać się ważnym składnikiem warsztatu metodycznego każdego nauczyciela.