Literatura Oświecenia:

18. Oświecenie postanisławowskie. Odrzucenie terminu „pseudoklasycyzm”, nadanego przez młodych romantyków. Rehabilitacja „późnego oświecenia”

OŚWIECENIE POSTANISŁAWOWSKIE (późne) - 1795 - 1822

Ważniejsze daty:

-III rozbiór Polski (1795). Ostatecznie Polska znika z mapy Europy. Polacy nie przestają jednak walczyć o swoją wolność.

- 1797 - Legiony Polskie powstałe we Włoszech
- Do Warszawy wkraczają wojska napoleońskie (1806), a w roku 1807 utworzone zostaje Księstwo Warszawskie (pozostające w sojuszu z Francją).
- 1815 - utworzenie Królestwa Polskiego, połączonego unią personalną z Rosją, z carem jak królem.jesze daty:

III rozbiór Polski (1795). Ostatecznie Polska znika z mapy Europy. Polacy nie przestają jednak walczyć o swoją wolność.
- Do Warszawy wkraczą wojska napoleońskie (1806), a w roku 1807 utworzone zostaje Księstwo Warszawskie (pozostające w sojuszu z Francją).
- 1815 - utworzenie Królestwa Polskiego, połączonego unią personalną z Rosją, z carem jak królem.

Ostatni rozbiór zastał Rzeczpospolitą w trakcie wprowadzania w życie reform, rozproszenie środowiska literackiego i osobiste tragedie wielu twórców wstrząsnęły krajem, ale w miarę upływu lat niewoli lit. powoli odradzały się siły kultotwórcze.
W pierwszych latach niewoli kulturę kształtował jeszcze nurt stanisławowski. Aktualna stała się idea poety-żołnierza, prezentowanego przez Jasińskiego poezja walki poparta czynem zbrojnym. Kontynuatorami byli legioniści Henryka Dąbrowskiego: ich poezja była prosta, to im zawdzięczmy hymn narodowy, którego twórcą był Józef Wybicki. W 1807 r. legiony polskie wraz z Bonapartym wkraczają do zaboru pruskiego i tam jest tworzone Księstwo Warszawskie.Jan Paweł Woronicz zapoczątkował inny nurt poezji związany z utratą wolności, pisał poematy o dziejach narodu i poezji patriotyczno-religijne (Świątynia Sybilli) - idea mesjanizmu, która jednak rozwija się w pełni dopiero w romantyźmie.
1800 - Towarzystwo Przyjaciół Nauk, by podtrzymywać polskość i krzewić naukę; najbardziej znany prezes to Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj.
Powstaje Słownik Języka Polskiego Samuela Bogumiła Lindego, Historia literatury polskiej Bentkowskiego, Dykcjonariusz poetów polskich Juszyńskiego.
Na terenie Królestwa Warszawskiego a później Księstwa Kongresowego (1815-1830) panowały lepsze warunki do rozwoju lit. Staraniem Izby Edukacyjnej stworzono gęstą sieć szkół. W 1817 powstaje w warszawie Uniwersytet. Na scenie działał Boguszewski wspierany przez młodych poetów, aktorzy pochodzili ze Szkoły Dramatycznej, powstało Konwersatorium Muzyczne.
Czasopisma: Zabawy przyjemne i pożyteczne, Pamiętnik Warszawski, Astrea, Tygodnik Polski.
W zaborze rosyjskim głównym ośrodkiem było Wilno, działał tam Uniw. Wileński, opiekował się nim Adam Jerzy Czartoryski. Było również Liceum Krzemienieckie założone przez Czackiego.
W zaborze austriackim rozwój był trochę wolniejszy ,ale działał tu Józef Maksymilian Ossoliński, którego zakład, stał się biblioteką narodową po wywiezieniu zbiorów biblioteki Załuskich.
Rozwijały się 2 główne nurty: pierwszy był kontynuacją oświecenia stanisławowskiego, drugi stał w opozycji do niego. Obóz klasyków mieścił się w Warszawie, chcieli oni rozwijać lit. polską wbrew wszelkim przeciwnościom. Uważali oni, że klasycyzm nie osiągnął jeszcze swej szczytowej formy, szczególnie w 2 gatunkach: epopei i tragedii. Droga do sukcesu to dalsze doskonalenie form, a także dbanie o czystość języka i stylu. Tematy zaczerpnięte z historii narodu, kult boh. historycznych. Najwybitniejszy spośród nich to Kajetan Koźmin, napisał poemat o życiu wiejskim i epos bohaterski o Czarneckim. Poprawnie napisane ale brak im polotu, twórca długo nad nimi siedział i ukazały się po epopei Mickiewicza. Jego pamiętniki stały się cennym źródłem inf. o epoce.
Inny poeta i tłumacz, Ludwik Osiński napisał odę na cześć Kopernika.
Najlepsze rezultaty osiągnęli klasycy w tragedii, najbardziej znany twórca Alojzy Feliński napisał tragedię Barbara Radziwiłłówna.
Satyra została się gatunkiem martwym, zastąpiła ją proza satyryczna - gł. twórca Stanisław Kostka Potocki, krytykował on ciemnotę i zacofanie, podobnie pisał Jerzy Śniadecki, choć z odcieniem cynizmu.
Niemcewicz pisał najwięcej w różnych gatunkach: powieść, komedie, bajki, poematy, wiersze okolicznościowe, uprawiał również krytykę, najsławniejszy utwór to Pieśni Historyczne. Nowe tendencje to ballady i dumy pisane również przez Niemcewicza, łączy elem. historyczne z fantastycznymi
Powieść staje się coraz bardziej popularna. Powstają takie dzieła jak Malwina, czyli domyślność serca, Jan Potocki Rękopis znaleziony w Saragossie.
Oznaka zmian w literaturze było zainteresowanie się folklorem, Tow. Przyjaciół Nauk zaczęło prowadzić badania nad nim. Następuje zachwyt wsią i kulturą jako ostoja prawd narodowych i moralnych. Sprawę narodowego charaktery literatury rozważył Brodziński w swej rozprawie O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu polskiej poezji rozpoczął w ten sposób spór pomiędzy klasykami a romantykami.

KLASYCYZM POSTANISŁAWOWSKI , KLASYCYZM WARSZAWSKI, PSEUDOKLASYCYZM:

-ogół zjawisk lit. na ziemiach pol. pierwszego 30-lecia XIX w., stanowiących kontynuację klasycystycznych tendencji doby stanisławowskiej, skupionych gł. w Warszawie, Wilnie i Krzemieńcu; klasycyzm ten w programie estetycznym odwoływał się do wzorów antycznych głosił ponadczasową zasadność poetyki klasycyzmu i wypowiadał się w gat. lit. wysoko w niej cenionych: tragedii (powstanie tragedii nar., wzorowanej na klasycyzmie franc.: Barbara Radziwiłłówna F. Felińskiego, Gliński F. Wężyka), nawiązującej do założeń horacjańskich odzie (K. Koźmian, L. Osiński, F. Wężyk), poemacie epickim (Ziemiaństwo polskie Koźmiana); uznaniem cieszyły się przekłady, zwł. z lit. staroż. (Iliada i pierwsze księgi Eneidy F.K. Dmochowskiego) i klasycystycznego dramatu franc. (Corneille, Racine, Wolter); istotny dorobek pozostawił klasycyzm postanisławowski w dziedzinie teorii i krytyki lit. (S.K. Potocki, E. Słowacki, J.F. Królikowski) oraz krytyki teatralnej (Towarzystwo Iksów); w pierwszych latach istnienia Królestwa Pol. w środowisku klasyków zarysowały się wewn. różnice, wyznaczone m.in. stosunkiem do tendencji preromantycznych: postawę ortodoksyjną reprezentowali gł. Koźmian, Osiński, Jan Śniadecki; bardziej otwartą - F. Morawski, J.U. Niemcewicz; polemika nabrała z czasem cech sporu ideologicznego (klasycy należeli do kół liberalno-zachowawczych, romantycy - do kręgów spiskującej młodzieży); ukształtowany później negatywny sąd o klasycyzmie postanisławowskim (zapoczątkowany 1829 przez Mickiewicza we wstępie do petersburskiego wydania poezji, Salonie warszawskim w Dziadach) pozostawił ślad w długo funkcjonującym terminie "pseudoklasycyzm", podkreślającym nieautentyczność i wtórność klasycyzmu postanisławowskiego wobec klasycyzmu antycznego i franc., a w Polsce - XVI-wiecznego i stanisławowskiego, który to termin został później odrzucony. [Nie mam pojęcia, jak odnieść się do rehabilitacji „późnego oświecenia”, chodzi chyba właśnie o odrzucenie tego terminu „pseudoklasycyzmu” nadanego przez romantyków - J.]

---