Wpływ ciepła na organizm zależy od następujących czynników:
natężenia bodźca, tzn. różnicy między temp bodźca a temp organizmu,
okoliczności fizycznych towarzyszących oddziaływania ciepła,
możliwości termoregulacji organizmu,
czasu działania bodźca,
zmiany natężenia bodźca w czasie,
powierzchni ciała na które działa bodziec cieplny,
właściwości fizycznych środowiska wchodzącego w bezpośredni kontakt ze skórą:
przewodnictwa cieplnego,
ciepła właściwego,
pojemności ciepła.
Odczyn na ciepło może być miejscowy lub ogólny. Podstawowym odczynem jest odczyn ze strony naczyń krwionośnych, który określa prawo Dastremorata.
Bodźce termiczne - ciepło lub zimno działając na duże powierzchnie skóry powodują przeciwne do naczyń skóry zachowanie się dużych naczyń klatki piersiowej i jamy brzusznej.
Naczynia nerek, śledziony i mózgu wykazują odczyn taki sam jak naczynia skóry.
Odczyn miejscowy polega na rozszerzeniu naczyń krwionośnych i limfatycznych w miejscu działania energii cieplnej. Powstaje on dzięki podniesieniu temp tkanek, co powoduje zwiększony przepływ krwi, ma to znaczenie w leczeniu stanów zapalnych. Ciepło działa także uśmierzająco na ból, powoduje zmniejszenie napięcia mięśniowego.
Odczyn ogólny - jeśli do organizmu dostarczymy dużą ilość ciepła w warunkach utrudniających jego oddawanie to odczyn wyrazi się znacznym podniesieniem temp ciała, czyli jego przegrzaniem. Podniesienie temp o 1˚ powoduje przyspieszenie akcji serca o 20 uderzeń na minutę. Zawartość tlenu we krwi tętniczej (odprowadza) maleje, a w żylnej (doprowadza) wzrasta. Oddech ulega niewielkiemu przyspieszeniu (16oddechów/1min), występuje zmniejszenie napięcia mięśni.
Zabiegi ciepłolecznicze:
Sauna - jest kąpielą w gorącym powietrzu o nieznacznej wilgotności, w czasie tej kąpieli stosujemy zimne powietrze lub zimną kąpiel. Grzałki elektryczne nagrzewają się do temp ~200˚, kamienie polewa się okresowo wodą od 250 do 750 ml, co powoduje okresowe zwiększenie zwilżenie powietrza do 70%, trwa to ~do3min i nie należy tego robić na początku. Najwyższa temp występuje przy suficie, najniższa przy podłodze, odwrotnie jest z wilgotnością. Temp pod sufitem to ~100˚, a wilgotność ~2-6%, nad podłogą temp 40˚ a wilgotność od 20-60%. W metodyce sauny wyróżniamy dwie fazy: ogrzewania i ochładzania, każda z nich może trwać od 5-12 minut.
Działanie na organizm: polega gwałtownie na obciążeniu mechanizmów termoregulacyjnych nastroju. Faza nagrzewania występuje temp przyspieszonej przemiany materii o ~11%, zwiększa się wydzielanie potu - rozpoczyna się po okresie 3min, a swoje max osiąga po 10min. Utrata wody wraz z potem wynosi od 400-800ml, max 2litry. Temp wewnątrz organizmu może osiągnąć 39˚, a nawet 40˚, temp skóry 42˚. Występuje przyspieszone oddychanie od 24-36 na min, zwiększa się pojemność życiowa płuc i minutowa pojemność oddechowa.
W saunie zwiększa się wydzielanie hormonu kory nadnerczy (hormon odpowiedzialny za przemianę materii), zwiększa się wydzielanie hormonu adrenokortykotropowoego (ACTH) przez przysadkę.
Wskazania:
- brak czystych wskazań medycznych,
- jest uważany za bardzo dobry zabieg pielęgnacji w odnowie biologicznej.
Pośrednie wskazania:
- przewlekłe schorzenia gośćców (choroby reumatyczne),
- choroby zwyrodnieniowe stawów,
- nadciśnienie tętnicze okresu I i II według WHO,
- stany pourazowe narządów ruchu,
- choroby skóry takie jak trądzik,
- przewlekłe stany zapalne narządów rodnych.
Przeciwwskazania:
- ostre i przewlekłe choroby zakaźne,
- ostre choroby gorączkowe,
- skłonność do krwawień,
- schorzenia przewlekłe (nowotwory, choroby wątroby, nerek, gruźlica),
- ciąża powikłana,
- zaburzenia wydzielania wewnętrznego,
- nadczynność tarczycy,
- niedomoga komory nadnerczy,
- padaczka i stany psychotyczne,
- choroby układu krążenia, w tym stabilna i nie stabilna choroba wieńcowa, stany po przebytym zawale mięśnia sercowego,
- uogólniona miażdżyca,
- zarostowe schorzenia naczyń krwionośnych,
- zakrzepowe zapalenie żył.
Inne zabiegi to używanie parafiny stałej, która jest węglowodorem nienasyconym o wzorze C19H40 to C35H72, czysta chemiczna parafina jest ciałem stałym jej temp topnienia od 42-54˚, a temp wrzenia 250˚. Dzięki dużej przemianie cieplnej i materii przewodnictwa jest stosowana w zabiegach cieplnoleczniczych.
Metodyka zabiegu:
Parafinę przygotowuje się w kuchni parafinowej, która ma możliwość utrzymania stałej temp ~60˚. Aby zachować plastyczność do 20kg stałej parafiny dodaje się 1 litr ciekłej parafiny.
Okład parafinowy:
Parafina o temp 60˚ pokrywa się za pomocą płaskiego pędza miejsca poddane zabiegowi, tak długo aż warstwa parafiny osiągnie od 1-2cm. Następnie owija się miejsce to papierem woskowym lub folią i ciepłym kocem. Czas 30-60min.
Lecznicze działanie parafiny:
Dzięki dużej pojemności cieplnej i ograniczonemu przewodnictwu utrzymuje ona długo ciepło i wolno oddaje otoczeni oraz w trakcie stygnięcia zmniejsza swą objętość od 10-20%. Temp skóry pod okładem waha się od 39-41˚ i jest optymalna dla wzmożenia procesu przemiany tkankowej. Po zdjęciu okładu skóra jest spocona, blada i gorąca, po czym bardzo szybko ulega zaczerwienieniu.
Przy jej użyciu poprawia się:
- krążenie w naczyniach włosowatych,
- wzmagają procesy utleniania tkankowego,
- ułatwia się resorpcja i wydalanie z tkanek toksycznych produktów procesu zapalnego.
Wskazania:
- stany zapalne stawów i tkanek miękkich okołostawowych,
- ogólne wskazania do ciepła.
Zimnolecznictwo - polega ono na obniżeniu temp tkanek w zależności od obranej metody oziębiania. Zachodzi ono metodą przewodzenia lub przenoszenia. Dzielimy je na miejscowe lub ogólne. Celem zabiegów miejscowych jest obniżenie temp skóry i tkanek głębiej położonych. A w zabiegu ogólnym oziębienie całego organizmu.
Wpływ zimna na organizm:
Reakcje organizmu możemy podzielić na miejscowe ogólnoustrojowe. Nasilenie odczynów i innych charakterystycznych zależności od różnic między temp ciała, a temp stosowanego bodźca. Obniżenie temp otoczenia do wartości niżej objętości punktu cieplnego skóra uruchamia adaptacyjne mechanizmy regulacji cieplnej (termoregulacji). Skurcz naczyń krwionośnych skóry występuje pod wpływem zimna zmniejsza przepływ krwi i ogranicza odkładanie ciepła jest to reakcja odruchowa. Reakcje naczynioworuchowe są najsilniejsze w obrębie kończyn górnych i kończyn dolnych, a nie występują w skórze głowy.
Fale Lewisa - jest to zjawisko przystosowawcze polegające na okresowym zwężaniu i rozszerzaniu naczyń powierzchownych. Jest to mechanizm ochraniający kończyny przed odmrożeniem. Drżenie z zimna jest następującym mechanizmem adaptacyjnym. Polega on na występowaniu drobnych mimowolnych skurczy mięśni, które są dla organizmu źródłem energii cieplnej. Istotnym także czynnikiem jest przyspieszenie przemiany materii w celu zniwelowania utraty ciepła.
Zimne zabiegi powodują zwolnienie i pogłębienie oddechu, wzmożeniu aktywności wydzielania nerek, zahamowania wydzielania potu. Krótkotrwałe zabiegi z zimna powodują zwiększenie pobudliwości nerwów i zwiększenia napięcia mięśni. Długotrwałe zabiegi zimna powodują podwyższenie progu bólu, zmniejszenie pobudliwości nerwów i napięcia mięśniowego. Główny cel tych zabiegów to przeciwbólowy i przeciwzapalny.
Zimne zabiegi miejscowe:
Działanie tych zabiegów jest uzależnione od takich czynników jak:
zastosowana temp,
wielkość powierzchni ciała poddana zabiegowi,
czas trwania,
metodyka.
Obniżenie temp tkanek powoduje:
zmniejszenie lub uśmierzenie bólu (przy krótkim czasie zabiegu),
zahamowanie stanu zapalnego (przy długim czasie zabiegu),
zwolnienie procesów przemiany materii,
zmniejszenie lub ustąpienie obrzęków,
zmniejszenie odruchów i zimnej pobudliwości włókien nerwowych,
zwężenie naczyń krwionośnych oraz ich okresowe rozszerzenia (przekrwienie czynne),
zwiększenie napięcia mięśniowego przy krótkim czasie zabiegu oraz obniżenie napięcia przy dłuższych zabiegach.
Wskazania do kriochirurgii:
choroby nowotworowe,
choroby oczu,
choroby nosa (polipy, naczyniaki),
choroby kobiece (nadżerka szyjki macicy),
choroby układu moczowego (nowotwory pęcherza).
Zabiegi kriochirurgii praktycznie nie obarczają chorego, mogą być stosowane w każdym wieki i przy każdym stanie chorobowym. Ich celem jest celowe niszczenie struktury tkanek w skutek ich zamrożenia.
Zabiegi zimnolecznictwa:
krioterapia z zastosowaniem zimnej wody, polega na polewaniu części ciała wodą o temp 15-20˚, w trakcie polewanie zaleca się wykonywanie ruchów czynnych chorą kończyną. Czas zabiegu 3-5min. Wykonuje się przede wszystkim przy ostrych stanach zapalnych.
Krioterapia przy użyciu peloidów, do okładów stosuje się ziemie lecznicze i borowinę, oziębienie do temp 3˚.borowina z powodu złego przewodnictwa cieplnego i plastyczności papki, umożliwia to jej dowolne modelowanie do okolic ciała, w których ma być zastosowana. Rezultatem tego zabiegu jest równomierne i powolne obniżenie temp skóry. Jest to dobrze tolerowane przez pacjentów. Najbardziej zalecane jest użycie go w ciągu 48-72h od urazu torebkowo-węzadłowego w kontuzjach mięśni i stłuczeń.
Okłady z wykorzystaniem plastikowych worków wypełnionych kostkami lodu, są w stanie utrzymać temp 0˚ przez około 1h, czas trwania zabiegu ~20-30min,
Okłady z użyciem roztworów o temp poniżej 0˚:
Ręcznik zamoczony w wodnym roztworze soli kuchennej, 1 łyżka soli/1 litr wody, należy lekko wykręcić, złożyć do potrzebnych rozmiarów, zamknąć szczelnie w worku foliowym, zamrozić do temp ~-12˚. Czas zabiegu ~30min.
Woreczki wypełnione żelem sylikonowym zamraża się w temp od -12-15˚, czas zabiegu ~30min.
Masaż lodem - przeprowadza się kostką lodu masaż ruchami okrężnymi chorego miejsca. Zabieg trwa ~2-3min. Stosuje w celu przyspieszeniu leczenia w urazach mięśni ścięgien i więzadeł.
Krioterapia kompresyjna - czas 10-15min, zabieg ten łączy w sobie czynnik oziębiający o temp ~5˚ i urządzenia wytwarzającego ucisk na mięśnie.
Kriostymulacja w sytuacjach nagłych:
Spray oziębiający, nie powinien przekraczać 30sek, i nie bliżej niż 15-30min,
Okład z woreczkiem zawierającym substancje endotermiczną, która po połamaniu schładza. Czas schładzania do 30min.
Leczenie zimnym powietrzem, jest to popularny zabieg wykorzystujący specjalny preparat z ciekłym azotem oraz wentylem nastawczym z możliwością regulacji ciśnienia wydobywającego się gazu. W punkcie wylotu dyszy gaz ma temp w granicach od -110 do -180˚. Zabieg trwa od 1-3min. W trakcie zabiegu należy unikać punktowego działania gazu. Po zakończeniu należy wykonać intensywne ćwiczenia ruchowe. Skóra przed zabiegiem musi być umyta i bardzo dokładnie osuszona.
Przeciwwskazania do stosowania zimna w zabiegach miejscowych:
Stany zapalne w przewlekłym okresie choroby,
Stany gorączkowe,
Nadwrażliwość na zimno,
Zespół Reindałda,
Zapalenie pęcherza moczowego i miedniczek nerkowych,
Zapalenie naczyń,
Ciężkie schorzenia serca i naczyń,
W stanik wyniszczenia i ogólnego osłabienia,
Odmrożenia,
Zespół Sudecka.
Zabiegi ogólne przy użyciu zimna:
Stosowanie w 2 postaciach: kriosuny i kriokomory.
Kriosauna to pomieszczenie wyłożone drewnem, przystosowane dla jednej osoby. Czas zabiegu 2min, temp od -100 do -160˚.
Kriokomora składa się z 2. pomieszczeń. 1. przedsionek adaptacyjny, gdzie panuje temp -60˚ = 40sek, oraz komory właściwej gdzie pacjent przebywa 2-3min, gdzie panuje temp -160˚.
Stosuje się je w seriach po 10, a efekty leczenia utrzymują się przez 2-3h.
Wpływ krioterapii ogólnoustrojowej na organizm:
działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne, prowadzi do ustąpienia bólu, jest wywołane zwiększoną produkcją betaendorfiny oraz wyłączenia przez zimno receptorów czuciowych,
wzrost szybkości przemiany materii, przyspiesza usuwanie produktów tej przemiany,
rozluźnienie napięcia mięśniowego jest wywołane zmniejszanym dopływem informacji do rdzenia kręgowego z gamamotoneuronów,
wpływ antydepresyjny objawia się ustąpienia zmęczenia i poprawę nastroju,
wzrasta ACTH, kortyzon, adrenalina i noradrenalina,
wzrost poziomu hemoglobiny, leukocytów i płytek krwi (trombocytów).
Elektrolecznictwo, jest działem fizjoterapii, w którym do celów leczniczych stosuje się prąd stały i prądy impulsowe o małej i średniej częstotliwości.
Prąd stały jest to taki prąd elektryczny, który w czasie przepływu nie zmienia kierunku ani wartości natężenia, inna nazwa to prąd galwaniczny.
Wpływ prądu na organizm:
Tkanki żywe są zespołem przewodników i półprzewodników jonowych oraz izolatorów połączonych ze sobą szeregowo i równolegle,
Tkanki i płyny ustrojowe wykazują znaczne różnice w przewodnictwu elektrycznym, a są one zależne od uwodzenia i stężenia jonów,
Największe przewodnictwo cieplne wykazuje:
- płyn mózgowo-rdzeniowy, największe
- krew,
- osocze,
- mięśnie, mniejsze
- wątroba,
- tkanka łączna,
- tkanka kostna, najmniejsze
Istotnym czynnikiem w zabiegu elektroleczniczym jest opór skóry, a ściśle mówiąc warstwy rogowej naskórka. Głębsze warstwy tkanek nie stwarzają problemów dla przepływu prądu ze względu na ich uwodzenie.
W trakcie przepływu prądu występuje polaryzacja jonowa, polegająca na miejscowym grupowaniu się jonów o znaku przeciwnym do przyłożonego napięcia.
Przepływowi prądu towarzyszy także:
- zjawiska elektrochemiczne,
- zjawiska elektrokinetyczne,
- zjawiska elektrotermiczne,
- reakcja nerwów i mięśni na prąd stały,
- odczyn od strony naczyń krwionośnych.
Zjawiska elektrochemiczne - związane są z elektrolizą, występują w czasie przepływu prądu przez elektrolity tkankowe.
Jeśli wyobrazimy sobie organizm ludzki jako worek wypełniony roztworem chlorka sodowego (sól), to występują tam jony Na+ sodu i chloru Cl. Jeżeli wprowadzimy do tego roztworu elektrody połączone ze źródłem prądu to przy sodzie będą dążyć ku katodzie, a jony chlorku przy anodzie.
Zjawiska elektrokinetyczne - polegają na przesunięciu względem siebie kwas rozproszonej i rozpraszającej koloidów tkankowych pod wpływem pola elektrycznego.
Zjawiska elektro termiczne - istota ich polega na powstaniu w tkankach ciepła pod opływem prądu elektrycznego. Ciepło powstaje w wyniku tarć pomiędzy jonami, a środowiskiem.
Reakcja nerwów i mięśni:
Zgodnie z prawem Du Bais Raymonda(Doubisrejmonda), przyczyną powstania bodźca elektrycznego nie jest sam prąd, lecz dostatecznie szybka zmiana jego natężenia w czasie. Z tego względu prąd stały w trakcie przepływu nie wywołuje skurczów mięśni. Przepływ prądu przez tkankę nerwową i mięśniową powoduje zmianę ich pobudliwości (określa się to jako elektrotomus), powstaje on w wyniku przemieszczenia jonów i zmian polaryzacji błon komórkowych.
Odczyn ze strony naczyń krwionośnych - prąd stały powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych wyrażający się zaczerwienieniem skóry i mocniejsze pod katodą, a słabsze pod anodą.
Galwanizacja:
Metodyka zabiegu:
Do zabiegu stosujemy elektrody płaskie lub o specjalnym kształcie.
Elektrody płaskie są wykonane z folii cynazowej o grubości zapewniającej ich plastyczność. Występują w różnych rozmiarach i kształtach.
Elektrody o specjalnym kształcie, które wykorzystuje się do zabiegu na okolice twarzy, gałki ocznej, uszu (elektrody Berganiego) - przykładowo stosowany u nerwu trójdzielnego.
Największy opór dla prądu stałego stanowi naskórek. Umiejscowienie pomiędzy elektrodą, a skórą podkładu zwilżonego wodą lub roztworem chlorku sodowego zmniejsza opór skóry i ułatwia przejście prądu elektrycznego. Grubość podkładu wynosi od 1-2 cm, najlepiej gaza lub bawełna. Przepływ prądu między elektrodami jest uzależniony od rozmiaru elektrod, ich wzajemnego położenia, przewodnictwa tkanek, odległości między elektrodami. W przypadku, kiedy obie elektrody są różnych rozmiarów gęstość prądu na obwód jest taka sama, gdy jedna z elektrod jest mniejsza, to na niej występuje większa gęstość prądu. Wzajemne ułożenie w stosunku do siebie elektrod także wpływa na przepływ prądu i przy ułożeniu poprzecznym, gdy prąd jest w kationie większy niż przy ułożeniu podłużnym.
W zależności od położenia elektrod, wyróżniamy galwanizacje podłużną i poprzeczną, gdy obie elektrody są umieszczone na stałe jest to galwanizacja stabilna. Gdy jedna z elektrod zmienia swoje miejsce położenia jest to galwanizacja labilna.
Dawkę natężenia prądu stałego ustala się w zależności od:
powierzchni elektrody czynnej,
czasu trwania zabiegu,
rodzaju i umiejscowienia schorzenia,
wrażliwości na prąd elektryczny.
Wyróżnia się następujące dawki prądu:
dawka słaba - od 0,01 do 0,1 mA/cm2 elektrody,
dawka średnia - do 0,3 mA/cm2 elektrody,
dawka mocna - do 0,5 mA/cm2 elektrody.
Przy elektrodach od 10-20cm2 stosuje się dawki słabe, a przy dużych elektrodach nie powinno się przekraczać dawki 25-30mA. Jako granice tolerancji przyjmuje się 50 mA (wartość, która parzy), czas zabiegu waha się od 10-30min, zwykle 15-20min. Pod ostrym stadium schorzenia stosuje się dawki słabe, a przewlekłym silniejsze i mocniejsze.
Zabiegi wykonujemy codziennie lub, co drugi dzień. Pełen cykl to od 10-20 zabiegów.
Wskazania:
- leczenie nerwobóli,
- przewlekłe zapalenia nerwów, splotów i korzeni nerwowych,
- zespoły bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa,
- porażenie wiotkie,
- zaburzenia krążenia obwodowego,
- utrudniony wzrost kostny.
Przeciwwskazania:
- ropne stany zapalne skóry i tkanek miękkich,
- wypryski skórne,
- gorączka,
- porażenie spastyczne,
- uczulenie na prąd galwaniczny.
Dyskopatia - gdy dyski się odsuwają od skóry.
Porażenie wiotkie - uszkodzenie przewodnictwa nerwowego, gdy nie mają napięcia.
Zaburzenia krążenia obwodowego - są wynikiem miażdżycy, jest słabszy przepływ krwi, np. zimne stopy.
Porażenie spastyczne - zaburzenie napięcia mięśniowego (zgięciowe kończyny górnej).
Zasady wykonywania galwanizacji:
przestrzeganie wskazań lekarskich,
sprawdzić czy u chorego nie występują zaburzenia czucia,
skórę przed zabiegiem należy dokładnie umyć lub osuszyć eterem lub alkoholem (żeby usunąć tłuszcz),
gdy występuje uszkodzenie naskórka, należy przykryć kawałkiem folii plastikowej,
do każdego zabiegu stosujemy nowe podkłady, ale wygotowane, wyjałowione.
W przypadku wystąpienia u pacjenta niepożądanych objawów należy natychmiast przerwać zabieg.