Wpływ temperatury

Wpływ temperatury

na zdrowie człowieka

na zdrowie człowieka

Podstawy higieny w

Podstawy higieny w

skrajnych warunkach

skrajnych warunkach

klimatycznych

klimatycznych

Termoregulacja

Termoregulacja

Główny ośrodek regulacji temperatury ciała

Główny ośrodek regulacji temperatury ciała

znajduje się w

znajduje się w

podwzgórzu

podwzgórzu

. Jego przednia

. Jego przednia

część zawiera

część zawiera

ośrodek termostatyczny

ośrodek termostatyczny

(termostat biologiczny)

(termostat biologiczny)

i związana jest z

i związana jest z

regulacją procesów utraty ciepła i zmniejszania

regulacją procesów utraty ciepła i zmniejszania

jego produkcji (pocenie, rozszerzanie naczyń

jego produkcji (pocenie, rozszerzanie naczyń

skóry), natomiast tylna część podwzgórza łączy

skóry), natomiast tylna część podwzgórza łączy

się z reakcjami odruchowymi na zimno, a więc

się z reakcjami odruchowymi na zimno, a więc

z zachowaniem ciepła i ze wzrostem jego

z zachowaniem ciepła i ze wzrostem jego

produkcji (drżenie mięśniowe i skurcz naczyń

produkcji (drżenie mięśniowe i skurcz naczyń

skórnych).

skórnych).

Pewną rolę w termoregulacji pełni

również rdzeń przedłużony.

Termoregulacja - bodźce

Termoregulacja - bodźce

Informacje o temperaturze

Informacje o temperaturze

docierają do podwzgórza z:

docierają do podwzgórza z:

• Termoreceptorów mózgu zwłaszcza

podwzgórza i ośrodków rdzeniowych
„rejestrujacych” temperaturę krwi tętniczej;

• Termoreceptorów skórnych reagujących na

zmiany temperatury otoczenia;

• Termoreceptorów aktywującego układu

siatkowatego (RAS);

• Termoreceptorów obecnych w mięśniach,

górnych drogach oddechowych, ścianach
naczyń żylnych i niektórych odcinkach
przewodu pokarmowego;

Termoregulacja –

Termoregulacja –

podstawowe mechanizmy

podstawowe mechanizmy

W przypadku organizmu człowieka podstawową

W przypadku organizmu człowieka podstawową

rolę w utrzymaniu stałej temperatury ciała pełni

rolę w utrzymaniu stałej temperatury ciała pełni

szereg aktywnych mechanizmów:

szereg aktywnych mechanizmów:

Ogrzewanie ciała

• Wątroba – stanowi jeden z

podstawowych

organów

ogrzewających krew;

• Termogeneza drżeniowa –

drżenie mięśni powoduje
wydzielanie ciepła

• Cykle

jałowe

–

mitochondria nie tworzą
ATP tylko ciepło;

Oziębianie ciała

• Rozszerzenie

naczyń

krwionośnych w skórze;

• Zwiększenie odbioru ciepła

poprzez

parowanie

-

pocenie i ziajanie

Reakcje organizmu na

Reakcje organizmu na

bodźce cieplne

bodźce cieplne

GORĄCO

GORĄCO

(podwyższenie temperatury

(podwyższenie temperatury

krwi)

krwi)

ZIMNO

ZIMNO

(obniżenie temperatury

(obniżenie temperatury

krwi)

krwi)



Rozszerzenie naczyń

Rozszerzenie naczyń

krwionośnych (zwiększenie

krwionośnych (zwiększenie

skórnego przepływu krwi);

skórnego przepływu krwi);



 

 

Wzmożone wydzielanie

Wzmożone wydzielanie

potu;

potu;



 

 

Przyśpieszenie akcji serca i

Przyśpieszenie akcji serca i

oddychania;

oddychania;



 

 

Pobudzenie ośrodka

Pobudzenie ośrodka

hamującego drżenie

hamującego drżenie

mięśniowe w śródmózgowiu;

mięśniowe w śródmózgowiu;



uruchomienie

uruchomienie

termogenezy

termogenezy

drżeniowej;

drżeniowej;



 

 

przyspieszenie metabolizmu;

przyspieszenie metabolizmu;



 

 

skurcz naczyń skórnych

skurcz naczyń skórnych

(zmniejszenie utraty ciepła

(zmniejszenie utraty ciepła

poprzez ograniczenie przepływu

poprzez ograniczenie przepływu

skórnego);

skórnego);



 

 

u noworodków – uruchomienie

u noworodków – uruchomienie

procesu

procesu

termogenezy

termogenezy

bezdrżeniowej

bezdrżeniowej

(uzyskiwanie

(uzyskiwanie

energii z brunatnej tkanki

energii z brunatnej tkanki

tłuszczowej

tłuszczowej

Hipotermia i hipertermia

Hipotermia i hipertermia

Zbyt duże straty ciepła prowadzą

Zbyt duże straty ciepła prowadzą

do

do

hipotermii

hipotermii

.

Osłabione

.

Osłabione

pozbywanie się nadmiaru ciepła

pozbywanie się nadmiaru ciepła

prowadzi do

prowadzi do

hipertermii

hipertermii

.

.

Drogi oddawania ciepła

Drogi oddawania ciepła

przez organizm

przez organizm

Organizm traci (oddaje) ciepło dwoma

Organizm traci (oddaje) ciepło dwoma

drogami:

drogami:

Układ
oddechowy

Skóra

Straty energii cieplnej

Straty energii cieplnej

Straty

energii

cieplnej

w

Straty

energii

cieplnej

w

organizmie człowieka polegają na

organizmie człowieka polegają na

następujących procesach fizycznych:

następujących procesach fizycznych:

Promieniowa

nie cieplne

Przewodnictw

o

Konwekcj

a

Parowanie

Tolerancja

Tolerancja

temperaturowa

temperaturowa

Można przyjąć, że znacząca większość

Można przyjąć, że znacząca większość

organizmów żywych może funkcjonować w

organizmów żywych może funkcjonować w

zakresie temperatur

zakresie temperatur

od 0 do 45 stopni

od 0 do 45 stopni

Cesjusza

Cesjusza

.

.

Istnieją oczywiście organizmy żyjące w

Istnieją oczywiście organizmy żyjące w

temperaturach znacznie odbiegających od

temperaturach znacznie odbiegających od

tego przedziału np. termofilne bakterie

tego przedziału np. termofilne bakterie

żyjące w gorących źródłach lub mchy i

żyjące w gorących źródłach lub mchy i

porosty żyjące w temperaturach do -70

porosty żyjące w temperaturach do -70

stopni Celsjusza.

stopni Celsjusza.

Klimat gorący

Klimat gorący



Intensywne promieniowanie słoneczne

Intensywne promieniowanie słoneczne

(energia cieplna, promieniowanie UV i

(energia cieplna, promieniowanie UV i

nadfioletowe);

nadfioletowe);



Duże amplitudy temperatur;

Duże amplitudy temperatur;



Duże nasycenie parą wodną;

Duże nasycenie parą wodną;



Zły stan sanitarny na terenach silnie

Zły stan sanitarny na terenach silnie

zamieszkanych;

zamieszkanych;



Charakterystyczne drobnoustroje oraz

Charakterystyczne drobnoustroje oraz

organizmy pasożytnicze;

organizmy pasożytnicze;



Charakterystyczne warunki kulturowe;

Charakterystyczne warunki kulturowe;

W klimacie gorącym występują

następujące czynniki niebezpieczne dla
zdrowia człowieka:

Wilgotność powietrza

Wilgotność powietrza

Na

terenach

tropikalnych

Na

terenach

tropikalnych

(zwłaszcza sąsiadujących z dużymi

(zwłaszcza sąsiadujących z dużymi

zbiornikami

zbiornikami

i ciekami wodnymi) szczególnie

i ciekami wodnymi) szczególnie

uciążliwym elementem jest wysokie

uciążliwym elementem jest wysokie

nasycenie powietrza parą wodną.

nasycenie powietrza parą wodną.

Opady deszczu (pora deszczowa)

Opady deszczu (pora deszczowa)

nasilają skalę tego zjawiska.

nasilają skalę tego zjawiska.

Hipertermia – mechanizmy

Hipertermia – mechanizmy

regulacji temperatury ciała

regulacji temperatury ciała

Wzrost temperatury wywołuje znaczące

Wzrost temperatury wywołuje znaczące

zakłócenia w pozbywaniu się nadmiaru

zakłócenia w pozbywaniu się nadmiaru

ciepłą przez organizm.

ciepłą przez organizm.

Podstawowymi mechanizmami oddawania

Podstawowymi mechanizmami oddawania

nadmiaru ciepła do otoczenia są:

nadmiaru ciepła do otoczenia są:

Intensywny dopływ krwi do skóry;
Silne pocenie się;

Podniesienie ogólnej temperatury

ciała;

Wzrost intensywności oddychania;

Mechanizmy regulacji

Mechanizmy regulacji

temperatury ciała c.d.

temperatury ciała c.d.

W sytuacji gdy temperatura ciała zaczyna

W sytuacji gdy temperatura ciała zaczyna

przekraczać 35 st. Celsjusza wydajność

przekraczać 35 st. Celsjusza wydajność

naczyniowego oddawania ciepła zaczyna

naczyniowego oddawania ciepła zaczyna

zawodzić a przy temperaturze 38 st.

zawodzić a przy temperaturze 38 st.

Celsjusza mechanizm biernej utraty ciepła

Celsjusza mechanizm biernej utraty ciepła

przestaje działać.

przestaje działać.

W tej sytuacji główną rolę zaczyna pełnić

W tej sytuacji główną rolę zaczyna pełnić

mechanizm aktywny tj. wydzielanie potu.

mechanizm aktywny tj. wydzielanie potu.

Zaczyna on zawodzić przy względnej

Zaczyna on zawodzić przy względnej

wilgotności powietrza powyżej 60-80%.

wilgotności powietrza powyżej 60-80%.

Dodatkowo sprawność tego mechanizmu

Dodatkowo sprawność tego mechanizmu

ogranicza fakt, że organizm może wydzielić

ogranicza fakt, że organizm może wydzielić

około 13 litrów potu/dobę (około 3 l/h).

około 13 litrów potu/dobę (około 3 l/h).

Hipertermia – negatywne

Hipertermia – negatywne

objawy

objawy



Niekontrolowanych skurczów mięśni;

Niekontrolowanych skurczów mięśni;



Uczucia zmęczenia;

Uczucia zmęczenia;



Bólu głowy;

Bólu głowy;



Przyśpieszenia pulsu (obciążenie serca);

Przyśpieszenia pulsu (obciążenie serca);



Obniżenia ciśnienia krwi;

Obniżenia ciśnienia krwi;

Na skutek wzrostu temperatury ciała

dochodzi do:

Nie wszystkie z tych objawów są powodowane

przez samą temperaturę. W czasie hipertermii mamy
do czynienia z wieloma jednoczesnymi zjawiskami
takimi jak utrata płynów lub ich duża retencja,
wypłukiwanie soli mineralnych itp.

Hipertermia – negatywne

Hipertermia – negatywne

objawy c.d.

objawy c.d.

Temperatura 41 stopni Celsjusza jest

Temperatura 41 stopni Celsjusza jest

wartością graniczna, przy której dochodzi

wartością graniczna, przy której dochodzi

do powstania

do powstania

szoku termicznego

szoku termicznego

. Jego

. Jego

podstawowe objawy to:

podstawowe objawy to:

• Suchość skóry;
• Zaburzenia w pracy centralnego układu

nerwowego;

• Utrata orientacji;
• Utrata przytomności;

Aklimatyzacja

Aklimatyzacja

Organizm

przystosowywuje

się

do

Organizm

przystosowywuje

się

do

klimatu gorącego przez okres kilkunastu

klimatu gorącego przez okres kilkunastu

dni. W tym okresie dochodzi do modyfikacji

dni. W tym okresie dochodzi do modyfikacji

funkcjonowania

czynności

narządów

funkcjonowania

czynności

narządów

biorących udział w termoregulacji tzn.

biorących udział w termoregulacji tzn.

• Układu krążenia;
• Układu oddechowego;

W

stanie

pełniej

aklimatyzacji

wyrównany bilans cieplny jest zachowywany
jedynie na drodze biernych mechanizmów
oddawania ciepła.

Zakaźne i inwazyjne

Zakaźne i inwazyjne

choroby tropikalne

choroby tropikalne

Nazwą tą są określane schorzenia,

Nazwą tą są określane schorzenia,

których zasięg geograficzny ogranicza

których zasięg geograficzny ogranicza

się jedynie do klimatu gorącego.

się jedynie do klimatu gorącego.

Oprócz

istnienia

sprzyjających

Oprócz

istnienia

sprzyjających

warunków

klimatycznych

i

warunków

klimatycznych

i

kulturowych, decydującą rolę ma tu

kulturowych, decydującą rolę ma tu

istnienie

charakterystycznych

istnienie

charakterystycznych

wektorów oraz rezerwuarów żakażenia.

wektorów oraz rezerwuarów żakażenia.

Choroby bakteryjne

Choroby bakteryjne



Cholera –

Cholera –

Vibrio cholerae, źródło

Vibrio cholerae, źródło

zakażenia woda i pożywienie

zakażenia woda i pożywienie

zakażone fekaliami;

zakażone fekaliami;



Dżuma – Yersinia pestis,

Dżuma – Yersinia pestis,

rezerwuarem są gryzonie, wektorem

rezerwuarem są gryzonie, wektorem

pchły;

pchły;

Choroby wirusowe

Choroby wirusowe



Żółta febra –

Żółta febra –

Flavowirusy; wektorem

Flavowirusy; wektorem

są komary przenoszące wirusy z

są komary przenoszące wirusy z

dzikich ssaków na człowieka lub z

dzikich ssaków na człowieka lub z

innych ludzi;

innych ludzi;

Choroby pasożytnicze

Choroby pasożytnicze



Czerwonka pełzakowata i ropnie

Czerwonka pełzakowata i ropnie

pełzakowate wątroby-

pełzakowate wątroby-

Entamoeba

Entamoeba

histolytica;

histolytica;

infekcje pokarmowe

infekcje pokarmowe

;

;



Malaria

Malaria

– Plasmodium;

– Plasmodium;

samice komara

samice komara

widliszka,

widliszka,



Leiszmanioza – wiciowce z rodzaju

Leiszmanioza – wiciowce z rodzaju

Leishmania,

Leishmania,

wektorem są moskity;

wektorem są moskity;



Śpiączka afrykańska – wiciowce z rodzaju

Śpiączka afrykańska – wiciowce z rodzaju

Trypanosoma;

Trypanosoma;

Wektorem jest mucha tse-

Wektorem jest mucha tse-

tse;

tse;

Choroby pasożytnicze

Choroby pasożytnicze

c.d.

c.d.



Przywra krwi -

Przywra krwi -

Shistosoma haematobium;

Shistosoma haematobium;

żywicielem pośrednim są ślimaki wodne a

żywicielem pośrednim są ślimaki wodne a

człowiek zaraża się poprzez wodę

człowiek zaraża się poprzez wodę

zawierającą urzęsione larwy;

zawierającą urzęsione larwy;



Przywra płucna –

Przywra płucna –

Paragonimus westermani;

Paragonimus westermani;

żywicielem pośrednim są kraby

żywicielem pośrednim są kraby



Filariozy – nicienie z

Filariozy – nicienie z

rodziny

rodziny

Filaridae

Filaridae

;

;

pasożytują w

pasożytują w

organizmie ludzkim

organizmie ludzkim

powodując m.in.

powodując m.in.

ślepotę, obrzęki,

ślepotę, obrzęki,

słoniowacizna

słoniowacizna

kończyn i

kończyn i

genitaliów;

genitaliów;

Zakaźne i inwazyjne

Zakaźne i inwazyjne

choroby tropikalne c.d.

choroby tropikalne c.d.

Głównymi drogami szerzenia się tych

Głównymi drogami szerzenia się tych

chorób są:

chorób są:



Przewód pokarmowy (pożywienie)

Przewód pokarmowy (pożywienie)



Skóra, błony śluzowe (sposób

Skóra, błony śluzowe (sposób

bierny-uszkodzona powłoka, sposób

bierny-uszkodzona powłoka, sposób

aktywny-owady, skaleczenia itp.)

aktywny-owady, skaleczenia itp.)

Klimat zimny - hipotermia

Klimat zimny - hipotermia

Możliwości obrony organizmu przed

Możliwości obrony organizmu przed

wyziębieniem

są

dosyć

ubogie.

wyziębieniem

są

dosyć

ubogie.

Podstawowe mechanizmy to wydzielanie

Podstawowe mechanizmy to wydzielanie

do krwi epinefryny, pojawienie się

do krwi epinefryny, pojawienie się

drgawek mięśni (termogeneza drżeniowa)

drgawek mięśni (termogeneza drżeniowa)

oraz tzw. gęsiej skórki.

oraz tzw. gęsiej skórki.

Wyjątkowo

niskie

temperatury

Wyjątkowo

niskie

temperatury

prowadzą do spowolnienia metabolizmu

prowadzą do spowolnienia metabolizmu

oraz zahamowania przewodnictwa w

oraz zahamowania przewodnictwa w

neuronach.

neuronach.

Hipotermia - fazy

Hipotermia - fazy

Faza I

Hipotermia

łagodna

Ma ona miejsce, gdy temperatura ciała

Ma ona miejsce, gdy temperatura ciała

oscyluje w granicach 32-35 st. Celsjusza.

oscyluje w granicach 32-35 st. Celsjusza.

Objawia się bezwładem mięśni, zaburzeniami

Objawia się bezwładem mięśni, zaburzeniami

mowy i chodu, opóźnieniami w reakcji oraz

mowy i chodu, opóźnieniami w reakcji oraz

niskim ciśnieniem krwi i słabym pulsem.

niskim ciśnieniem krwi i słabym pulsem.

Systemy termoregulacji wciąż działają ale

Systemy termoregulacji wciąż działają ale

nie są już w stanie uzupełnić ubytków ciepła.

nie są już w stanie uzupełnić ubytków ciepła.

Hipotermia – fazy c.d.

Hipotermia – fazy c.d.

Obejmuje zakres temperatur ciała od

Obejmuje zakres temperatur ciała od

28 do 32 st. Celsjusza. Objawia się utratą

28 do 32 st. Celsjusza. Objawia się utratą

orientacji problemami ze strony układu

orientacji problemami ze strony układu

krążenia (migotanie przedsionków).

krążenia (migotanie przedsionków).

System

regulacji

temperatury

System

regulacji

temperatury

organizmu

przestaje

całkowicie

organizmu

przestaje

całkowicie

funkcjonować

funkcjonować

Faza II

Hipotermia

umiarkowana

Hipotermia – fazy c.d.

Hipotermia – fazy c.d.

Stwierdzana jest, gdy temperatura ciała

Stwierdzana jest, gdy temperatura ciała

spadnie poniżej 28 st. Celsjusza.

spadnie poniżej 28 st. Celsjusza.

Dochodzi do utraty przytomności,

Dochodzi do utraty przytomności,

zakwaszenia organizmu, migotania komór

zakwaszenia organizmu, migotania komór

a następnie do ustania pracy serca.

a następnie do ustania pracy serca.

Faza II

Hipotermia ostra

Bierna ochrona

Bierna ochrona

organizmu przed utratą

organizmu przed utratą

ciepła

ciepła

Podstawowe znaczenie ma w tym

Podstawowe znaczenie ma w tym

przypadku podskórna tkanka tłuszczowa

przypadku podskórna tkanka tłuszczowa

oraz właściwie dobrane ubranie.

oraz właściwie dobrane ubranie.

Duże znaczenie, oprócz realnej

Duże znaczenie, oprócz realnej

temperatury mają również takie warunki

temperatury mają również takie warunki

meteorologiczne takie jak wilgotność

meteorologiczne takie jak wilgotność

powietrza lub siłą wiatru.

powietrza lub siłą wiatru.

Odczuwana temperatura a

Odczuwana temperatura a

siła wiatru

siła wiatru

(czynnik chłodzący wiatru)

(czynnik chłodzący wiatru)

Temperatura

Temperatura

rzeczywista

rzeczywista

[°C]

[°C]

0

0

-5

-5

-

-

10

10

-

-

15

15

-

-

20

20

-

-

25

25

-

-

30

30

-

-

35

35

Prędkość wiatru

Prędkość wiatru

Temperatura odczuwana

Temperatura odczuwana

m/s

m/s

km/

km/

h

h

2,5

2,5

9

9

-2

-2

-7

-7

-

-

12

12

-

-

18

18

-

-

23

23

-

-

28

28

-

-

33

33

-

-

37

37

6,5

6,5

24

24

-

-

11

11

-

-

18

18

-

-

25

25

-

-

32

32

-

-

38

38

-

-

45

45

-

-

52

52

-

-

58

58

12,5

12,5

45

45

-

-

17

17

-

-

24

24

-

-

32

32

-

-

39

39

-

-

47

47

-

-

54

54

-

-

61

61

-

-

68

68

19

19

68

68

-

-

19

19

-

-

27

27

-

-

35

35

-

-

43

43

-

-

51

51

-

-

59

59

-

-

66

66

-

-

75

75

26

26

94

94

-

-

21

21

-

-

29

29

-

-

37

37

-

-

45

45

-

-

53

53

-

-

61

61

-

-

70

70

-

-

80

80

Narażenie na hipotermię

Narażenie na hipotermię

Na negatywne skutki hipotermii najbardziej

Na negatywne skutki hipotermii najbardziej

narażone są najsłabsze jednostki tj. ludzie

narażone są najsłabsze jednostki tj. ludzie

starsi oraz dzieci, osoby chore (np. na choroby

starsi oraz dzieci, osoby chore (np. na choroby

układu

krążenia,

Choroba

Parkinsona,

układu

krążenia,

Choroba

Parkinsona,

niedoczynność tarczycy), zażywające leki

niedoczynność tarczycy), zażywające leki

(aspiryna,

leki

przeciwbólowe),

osoby

(aspiryna,

leki

przeciwbólowe),

osoby

niedożywione lub bardzo szczupłe.

niedożywione lub bardzo szczupłe.

Dodatkowo prowadzone analizy wykazały

Dodatkowo prowadzone analizy wykazały

że zgonom z powodu wychłodzenia organizmu

że zgonom z powodu wychłodzenia organizmu

towarzyszy zwykle:

towarzyszy zwykle:

• Upojenie alkoholowe;
• Upadek bez możliwości podniesienia

się;

• Utrata orientacji;

Hipotermia – granica

Hipotermia – granica

tolerancji

tolerancji

Nie jest do końca jasne do jakiej

Nie jest do końca jasne do jakiej

temperatury może być oziębione ciało

temperatury może być oziębione ciało

człowieka

a

następnie

ogrzane

człowieka

a

następnie

ogrzane

i

przywrócone

do

normalnego

i

przywrócone

do

normalnego

funkcjonowania bez istotnych ubytków w

funkcjonowania bez istotnych ubytków w

stanie zdrowia.

stanie zdrowia.

Znane są przypadki wychłodzenia ciała

Znane są przypadki wychłodzenia ciała

do około 25 st Celsjusza a w przypadku

do około 25 st Celsjusza a w przypadku

operacji serca nawet do 20 st. Celsjusza.

operacji serca nawet do 20 st. Celsjusza.

Dziękuję za uwagę…..

Dziękuję za uwagę…..