24. Szamanizm w paleolicie
Termin pochodzi z języka ewenkijskiego (śaman~samana „ten, który jest podekscytowany, podniesiony”; sanskryckie śram oznacza „nagrzewać się” lub „praktykować ascezę”, stąd śraman= asceta).
Rozwój poglądów na szamanizm:
Romantyzm/ Oświecenie: sługa Szatana; oszust, szarlatan (wraz z rozwojem racjonalizmu- teoria impostury)
Teoria ewolucjonistyczna Lubbock'a: szamanizm jako pierwotny etap dziejów ludzkości (po fetyszyzmie i totemizmie, nadrzędne wobec nich ze względu na występowanie bóstwa nadziemskiego, które nie wtrąca się w bieg wydarzeń)
Marksistowska teoria (Tokariew): pojawił się wraz z powstaniem elit kapłańskich i władzy, czyli po rozpadzie struktury rodowej (neolit->ep.brązu 3,5tys pne)
Dyfuzjonizm: przewodni system religijny kręgów północnych (Syberia jako grunt, na którym powstał szamanizm, a ewentualne wpływy na terenach Wielkiego Stepu to wynik dyfuzji) /!teza podważona- szamanizm to integralna część syberyjskiej kultury łowców-zbieraczy, bez żadnych dyfuzji/
Szamanizm jako choroba psychiczna wykorzystana przez społeczność
Wykorzystanie ciemnoty innych, by się wzbogacić i zyskać prestiż, bo jest biedny i sfrustrowany /!ale szaman nie pobiera opłat za to, co robi, jest normalnym członkiem społeczności, a szamani jak musi (tzn. kamła), poza tym - budzi mieszane uczucia, więc lekko nie jest
Komparatystyczno- fenomenologiczna koncepcja (Michajłowski, Eliade, Campbell, Halifax) uznaje szamanizm za zjawisko społeczne i kulturowe: dominujące lub marginalne, ale zawsze współistniejące z innymi formami magii lub religii, np. totemizmem.
Najstarszy (chociaż nie pierwotny) jest szamanizm syberyjski (XI-XIIw.), który przejął od społeczności rolniczo-miejskich elementy: ekstazę, lot, duchy opiekuńcze. To produkt uniwersalnego doświadczenia religijnego (nie ma ideologii, mitologii, rytuału- wszystko w nim jest stare , czyli szamanizm NIE JEST RELIGIĄ ludów Arktyki czy Wielkiego Stepu, ale FORMĄ WIERZEŃ). Uważa się, że szamanizm pochodzi z górnego paleolitu (25 tys.lat). Sz. syberyjski powstał w późnym paleolicie (4tys.-1800pne). Dowód: rysunki z Tassili n'Adżer (ludzie grzyby i człowiek-pszczoła, s.290-291). Wg innej koncepcji (Halifax) szamanizm jest jeszcze starszy, pochodzi z kultury mustierskiej(80-30 tys.) i wywodzi się z kultur zbieraczo- łowieckich i ich stosunku do świata zwierzęcego- stąd szaman mógł władać zwierzyną łowną, składał ofiary ze zwierząt, wiele jest ptasiej symboliki (dusza-ptak, trans-lot), kostium jest ze skóry zwierzęcej (niedźwiedź, renifer +rogi), sam jest Panem Zwierzyny lub „zranionym uzdrowicielem” (przedstawiany jako mężczyzna o zwierzęcych cechach np. z oszczepem przeszywającym pierś). Bâtons de commandement („buławy wodzowskie”), mogą być uznane m.in. za łapacze dusz, którymi posługuje się szaman lub też miały pomagać w rozmnożeniu zwierzyny (ze względu na rzeźbienia, łączące symbolikę męską- koń, jeleń i żeńską- otwory + żubr)
/potem mówimy o inicjacji, halucynogenach, życiu… ale to inne pytania