46. Zwierzę w totemizmie
Totemizm jest przykładem relacji człowieka ze środowiskiem. Teorie na temat owej relacji mogą być:
- afektywistyczno- mistyczne, czyli totemizm jako szczególna forma relacji, powstała z akcentowania wybranych jej elementów i pominięcia innych (Australia, Ameryka Północna)
- strukturalne (dominuje tu levi-straussowska opozycja natura-kultura), gdzie totemizm jest jedną z części struktury idei sacrum.
W teorii strukturalnej van der Leeuva, zwierzę jest zbiornikiem mocy plemienia, z którym stanowi istotową jedność. Z jednej strony dostarcza pożywienia i znajduje się nieustannie w pobliżu człowieka. Z drugiej natomiast budzi szacunek i strach, jako zwinniejsze, mające lepiej rozwinięte zmysły. Oswajanie go to swoisty akt zjednoczenia z sacrum, pogrążania w mocy zwierzęcia.
Totemizm od zoolatrii różni stosunek do zwierzęcia: w przypadku pierwszego, jest ono traktowane jako ojciec, z którym łączą więzy gatunkowe i mistyczne. Każdy członek plemienia jest tym zwierzęciem- stąd morderstwa uważa się za osłabianie mocy społeczności, a zjedzenie totemu traktowane jest jako akt kanibalizmu. Poza tym w rytuałach członkowie plemienia upodabniają się do zwierząt (czyli przodków), urzeczywistniając tę więź.
W przypadku zoolatrii zwierzę jest bogiem- tylko ono posiada moc (dlatego np. śmierć bawoła czczonego w plemieniu ludu Bantu może być równoznaczna z kresem społeczności).
Z kolei nagualizm to wiara w indywidualnego ducha opiekuńczego, obecna zwłaszcza w szamanizmie. Jego objawienie oznacza dobrobyt, pomyślność, bogactwo (u Indian).
Natomiast przedmioty totemiczne (czuringi, maski, słupy) reprezentują cały gatunek- nie są zbiorem jednostek, a koncentrują go w sobie.
Wyjątek w totemizmie: wyspa Tikopia, ma której jednostkowe zwierzęta są czczone ze względu na to, że wcielił się w nie bóg, zachowujący więź z mitycznym przodkiem klanu.