Pytanie 4. Kultura i religia a tryb życia
Podczas wędrówki z Afryki na tereny Azji i Europy człowiek potrafił się przystosować do zmiennych warunków środowiska, dzięki posiadaniu kultury i systemu pośredniczenia. Potrafił zamieszkać również na terenach klimatu arktycznego dzięki umiejętności posługiwania się symbolami, modyfikowaną na potrzeby zamieszkanego terenu kulturą, wytwórczością (dieta, krzesanie ognia, ubrania). (czyli kod genetyczny nie determinuje człowieka w tej sytuacji). Zmiana terenu zamieszkania z Afryki na stepy wymusiła ukształtowanie się trybu zbieracko - łowieckiego (z możliwością padlinożerstwa). Podział społeczności - mężczyźni polują (wykształca się między nimi więź), kobiety zostają z dziećmi, zajmują się zbieractwem wraz ze starcami i dziećmi (konsolidowanie rodziny, która staje się naczelną wartością). Zbieractwo - 80 % dziennego pokarmu, ale obdarzone niskim prestiżem. Podział pokarmów przy ognisku, opowieści mężczyzn o polowaniu (edukacja młodzieży). Polowania - kilkudniowe wyprawy. Sporo wolnego czasu - zabawy, interakcje społeczne, obrzędy. Człowiek stał się elementem ekosystemu - musiał zadbać, by polowania nie wyczerpały zasobów zwierzyny oraz by nie rozrosła się niebezpiecznie populacja (normowały to systemy ideologiczne, szamanizm). Przykład rytuałów: Aborygeni - cykl przedstawień totemicznych, tańców, barwne stroje - po to by zapewnić kosmiczną równowagę między zwierzętami i ludźmi + obrzędy inicjacyjne. Społ. zbieraczo - łowieckie i myśliwskie zostały z czasem wyparte przez rolników i pasterzy na skrajne i trudne do zamieszkania obszary (np. Eskimosi - Arktyka i Syberia, Aborygeni - Australia, Pigmeje w dżungli równikowej, Buszmeni na pustyni). Stałe osadnictwo rolników i pasterzy.
Kultura - z połączenia możliwości biologicznych człowieka z naciskiem środowiska. Sposób adaptacji do środowiska, sprzężona z nim. Religia jako element kultury. Charakterystyka ludzkich potrzeb - potrzeba piękna, kontaktu ze społeczeństwem, sensu i celu życia, poznania i zrozumienia świata. Wytworzenie poglądu na świat - wpisanie go w daną kulturę/religię, może prowadzić do zachowań niezgodnych z biologicznymi popędami. Określa normy, sądy wartościujące, motywacje. Światopogląd umacniany jest przez władzę, rodzinę, edukację, stowarzyszenia rel. Wzmacnia więzi w społ., jest wspierany przez obrzędy, sztukę. Wpływ na tworzenie i utrwalanie światopoglądu mogą mieć jednostki obdarzone dużym wpływem/ doświadczone stanami zmienionej świadomości (szaman) (interpretuje doświadczenia, tworzy światopogląd, organizuje rytuał, bezpośrednio doświadcza mocy - „cykl znaczeniowy” - Charles Laughlin). Światopogląd jest wyrażany SYMBOLICZNIE - poprzez MITOPOEIĘ, a zwłaszcza rytuał (dzięki któremu światopogląd jest ożywiany). Dzięki kulturze i religii świat jest dla człowieka znany, wie czego może się spodziewać, zna przyszłość, nie czuje grozy. (w takim rozumieniu religia jest wyposażeniem gatunkowym).
Inna teoria - o istnieniu ateizmu pierwotnego - światopogląd powstaje dużo później, jest wynikiem rozwarstwienia klasowego, wspólnota pierwotna nie potrzebowała regulacji za pomocą religii. ALE: etnologia wskazuje, że wszystkie plemiona miały religię.