60. Ewolucja postaci i roli Wielkiej Bogini Matki.
- jej poprzedniczką była tzw. Potnia Theron tzw. macierze poszczególnych gatunków - może z magdaleńskiego Laussel
- w paleolicie: Wenus paleolityczna, Madonna mamutów
- mezolit: kultura kapsyjska (10-6,8tys. p.n.e.) - Afr. pn. - prawd. koczownicza o dużej roli kobiet, dała początek przemianom megalitycznym, migracja jej przedstawicieli do Egiptu i przez Przesmyk Sueski do Palestyny
Biała Dama/Rogata Bogini z Inaouanrhat - malowidło biegnącej/tańczącej kobiety o zwisających piersiach i sterczącym brzuchu; głowa przystrojona rogami bawołu; zdobiona białe pkt skaryfikacji, naramienniki i nakolenniki; otoczona małymi figurkami, mniej znaczących ludzi
- charakterystyczna dla społeczeństw rolniczych neolitu
ok. 7,5tys. p.n.e. przejście na rolnictwo
udomowienie bydła - Wielka Bogini przybiera postać krowy wszechkarmicielki np. predynastyczny Egipt (kultura Amrat) - jako kobieta z krowią głową; egipska Hathor i libijska Neith - dawczynie deszczu - mleka płynącego z jej wymion; ofiara z bydła sprowadza deszcz, choć jego mięso jest tabu; jej cie lotką - Słońce, jej ciało - niebo, nogi - słupy podpierające świat; aspekt chtoniczny rodzicielki słońca - daje i odbiera życie
- kultura natufijska (od 8tys. p.n.e.): góry Zagros, Palestyna, Jordania, Afr. pn.-wsch., pd. Anatolia - dominacja kultu Wielkiej Bogini Matki, figurki kobiece z kamienia; stałe osiedla
rolnictwo w formie kopieniactwa - symbolika kij-kopaczki orającego ziemię - jak fallus zagłębiający się w łono; kopaczka - w mitach wynalazek kobiety
garncarstwo, ogrodnictwo, tkactwo, budownictwo, ciesielstwo - wzrost roli kobiety i Bogini Matki; symbole: łono, pochwa, trójkąt łonowy, jajo i całość ciała kobiety
Jerycho (9550 do 5350 p.n.e., w 6935p.n.e. - potężny mur, apogeum miasta) - obok gł. sanktuarium w domach ołtarzyki z polerowanymi kamieniami jako wizerunkami boskiej mocy; figurki Bogini Matki z gliny, w każdym domu wyobrażenia bóstwa żeńskiego choćby w postacie kamienia z wyrzeźbionymi piersiami; 2 figurki kobiety w powłóczystej szacie z ramionami skrzyżowanymi na piersi, pozbawione głów
- w I fazie neolitu zespołowi Bogini towarzyszy podporządkowane jej bóstwo męskie - tzw. Młody Bóg (istnieją setki figurek Bogini, a brak jest figurek bóstwa, jako przedstawienia męskie tylko wyobrażenia falliczne i byki/bukraniony np. Catal Hüyük oraz postacie męskie tulone w objęciach Bogini jako jej syn/kochanek)
-do Bogini - stworzenie świata, rodzenie, rozmnażanie, wieczność, nieskończoność, Słońce, Księżyc, zwierzęta, rośliny
- Bogini telluryczna (Terra Mater/Tellus Mater), utożsamiana z ziemią, związana ze strukturą kosmosu: kamienie - jej kości, ziemia - ciało, rośliny włosy (np. kopalnia krzemienia w Grimes Graves - ołtarz ofiarny, misa kredowa, posążek z symbolami fallicznymi poświęcone Bogini - wnętrze kopalni jako domena sił kobiecych, z łona Bogini todzą się kamienienie; Krzemionki Opatowskie - rys. postaci ludzkiej)
- jako uniwersalna matka jest opiekunką wszystkiego co żyje
- mężczyzna - zmienność życia, przechodzenie z 1 do 2 fazy w cyklu kosmicznym, co rok umierał i rodził się na nowo, Bogini rodziła go/wyprowadzała ze świat podziemnego (ofiary z byka, królobójstwo)
- Słońce i niektóre zwierzęta wspólne
- rozwój hodowli i orki sprzężajnej - wzrost roli mężczyzny: podział atrybutów
- Bogini dominuje; atrybutem Księżyc (kalendarz księżycowy od paleolitu)
- mężczyzna - Słońce i niekt. zwierzęta, w obrębie kultu Bogini zespół podległego Boga Wegetacji
- epoka brązu (umowny początek 2500p.n.e., różnie w różnych częściach świata):
- męski bóg wegetacyjny ze Słońcem jako atrybutem staje się bogiem naczelnym, Bogini z symboliką lunarną zepchnięta dalej - małżonka lub 1 z aspektów boga (ale kalendarz lunarny dalej ważny)
- pojawiają się bogowie meteo - niebo, powietrze, burza, grom
- z czasem przesunięcie: Bogini Matka traci charakter kosmiczny (już nie jest Matką-Ziemią, małżonką Boga-Ojca), zyskuje charakter chtoniczny (płodna gleba) np. w Gr. Demeter zastępuje Gaję; coraz ważniejszy aspekt roślinności i urodzajów; staje się bardziej określona i dynamiczna - mity o dramacie wegetacji : narodziny, urodzaj, śmierć (na zawsze jednak pozostanie związek ziemia- macierzyństwo/moc tworzenia, gleba jako płodne łono, z którego wyłaniają się żywe istoty i rośliny)
- Ziemia jako uniwersalna matka - mit wyłonienia; związanie rozrodczości kobiecej z ziemią (rodzące kobiety kładzione na ziemi, bezpłodność groźna dla rolnictwa, kobieta ciężarna siejąc da większy plon; kobieta jako ziemia orna, narzędzie rolnicze - fallus, zasiew - zapłodnienie; z ziemią łączy się atmosferyczny bóg zapładniający)
POSTACIE I SYMBOLIKA:
- figurki o obfitych kształtach: np. Catal Hüyük; ogólnie 4 warianty:
matka z dzieckiem/ciężarna/rodząca
z dłońmi na piersiach, eksponująca je, często w zw. z ptakiem/ptasio głowa
naga z głową przystrojoną sierpem księżyca
potwór z głową w kształcie czaszki, zaznaczoną śmiercią, pół piękna kobieta-pół trup (rzadziej ale np. Catal Hüyük)
- Święta Góra -kult na szczytach wzgórz, labirynty, jaskinie, ognisko domowe, spichlerze; Bogini była Św. Górą - centrum kosmicznym (wzgórek łonowy) np. Maccu Picchu
- tron - Bogini zasiada na tronie albo tron jest jej znakiem (np. egip. Izyda znaczy tron) np. figurki siedzące na tronie z Catal Hüyük; zasiadanie króla na tronie to hierogamia, tak zyskuje on sakralną moc np. Złoty Tron ludu Aszanti
- Księżyc - np. Bogini Matka u Aszanti - Asase - księżyc jej zew. przedstawieniem
- zwierzęta - nawiązanie do Potnia Theron: kotowate np. w Catal Hüyük bogini o cechach lamparcich
zasiada na tronie ; często Bogini stoi na kotowatym (lwie/lampracie) jako Pani Mocy i bogini wojny np. eg. Sachmet; kreteń. Matka Górska w towarzystwie 2 lwów flankujących górę
też inne: kozły, byki, ptaki (żurawie, sowy)
- ateńska amfora z 680p.n.e. - Władczyni zwierzyny - Bogini ustawiona frontalnie, rozpościera ramiona w kształcie skrzydeł, po boku 2 lwy, bukranion, 1 żurawie, swastyki jako symbole solarne, ryba zanurzona w sukni (władza na wodami)
- acis mundi - Bogini często stoi w centrum jako ośrodek wszechrzeczy; Brama Lwów w Mykenach - lwy flankują nie figurę a kolumnę świata
wąż - też symbol acis mundi (znak śmierci, ziemskości, doczesności, symbol odrodzenia) - jako Bogini Śmierci w Życiu Bogini pojawia się w ukł symetrycznym z Drzewem Życia i Smierci i 2 wężami (kaduceusze); też Eurynome w mitologii gr. (ciemna bogini, magii, jej mężem wąż; nocne rytuały, ofiary ze świń i ludzi, zw. z kobiecymi rytuałami); Meduza - jej krew ze strony lewej zabija z prawej leczy; wąż ma symbolikę falliczną, a gdy gryzie swój ogon - cykliczność, kosmiczne wody otaczające ziemski krąg; mądrość
- ogień - symbolika seksualna
- światło - ciemność kobieca zapładniana światłem i ogniem; Bogini rodzi Słońce lub młodego boga solarnego (swastyka symbolem kobiecym); potem bogini utraci słońce na rzecz męskiego boga
- reinkarnacje - zwyczaje grzebalne - Bogini nie tylko narodzin ale i śmierci; Ziemia mieszkaniem przodków; rysowano np. na egips. sarkofagach nagą, ukazującą piersi Nut; idea Bramy Łona - pochówek chłopca w Palestynie w urnie w pozycji embrionalnej; groby w Nitrze na Słowacji - kształt jaja; zmarli składani do ziemi jak ziarna by znów zakiełkować; na N. Gwinei figura Bogini-Przodka zdobi wejścia Domów Mężczyzn - trzeba przejść między nogami (i raz- inicjacja); w Zach, N. Gwinei podczas inicjacji adepci czołgają się między nogami wszystkich członków plemienia;
- oczy -na Bliskim Wsch, malowane czarną farbą; świątynia Isztar/Asztarte w Tell Brak (Syria - 3tys. p.n.e.) - wizerunki bogini z głową zredukowaną do oczu; Kreta minojska, Troja; gr. Gorgona- złe oko
- labirynt - od jaskiń wszystkie kręte drogi jak powrót do łona; potem symbol spiralnego/meandrycznego labiryntu; istotą labiryntu - tajemnica; labirynt - ciało, łono Bogini, podstawowym miejscem inicjacyjnej śmierci; należy to też pajęczyna z pająkiem w środku
- labrys - podwójny ofiarny topór (labirynt to dom labrusa) - I raz w Catal Hüyük - sybol ofiary z byka bądź św. króla, zwycięstwa nad Naturą (karczunek), błyskawicy, odpowiada mu gwiazdozbiór W. Niedźwiedzicy) - ważny w kulturze minojskiej; malowany na Bramach Łona w grobowcach megalitycznych
- inicjacja - kreacyjna moc wnikająca w ciało by je narodzić na nowo zawsze jest kobieca (choćby przynależała bóstwu męskiemu) - moc kreacyjna/inicjacyjna/magiczna często jako kobieta,