WYKŁAD 9, 26.04.2006

Większość paproci należy do Polypodiopsida.

rząd: Polypodiales

W Polsce:

- paprotka zwyczajna - ochrona częściowa

- podrzeń żebrowiec - częsty w górach, chroniony

- orlica pospolita - największa paproć w Europie, do 2 m, rekordziści ok. 4 m

- dymorfizm liści:

U większości nie występuje (liście asymilacyjne i jednocześnie zarodnionośne, np. orlica). Jest część, u których dymorfizm jest słaby np. podrzeń żebrowiec posiada gęste liście trofofilowe i luźne sporofilowi. Oba typy liści pełnią funkcje asymilacyjne.

- u orlicy zawijka brzeżna - brzeg liści zawija się pod spód, okrywa zarodnie

- pióropusznik strusi - rzadki, ale jak już jest to w dużej liczbie na danym obszarze. Dymorfizm liściowy sporofilowi. wyraźny. Liście do 1,5 - 2 m. Liście sporofilowe w środku, otoczone liśćmi trofofilowymi. Sporofilowe trwają cały sezon, na początku są zielone, z czasem brązowieją, na koniec sezonu wysypują zarodniki i giną.

- Asplenium (Phillitis) scolopendrium- języcznik zwyczajny. Liście całobrzegie, wapniolubny. Rodzaj Asplenium często rośnie na skałach, murach itp. (np. zanokcice, u nas skalna i murowa)

Paprocie wodne

- podklasy Marsileidae i Salviniidae

- generalnie rzadkie i szczątkowe w sensie ewolucyjnym (dużo jest znanych wymarłych, mało współczesnych), zwłaszcza Salviniidae

Spośród Marsileidae w Polsce 2 gatunki:

• Marsilea quadrifolia - uznawana za wymarłą na stanowiskach naturalnych, występuje rzadko głównie w miejscach gdzie wprowadził ją człowiek

• Pilularia globulifera - gałuszka kulecznica - przypomina trawę, u nas 4-5 stanowisk

- u paproci wodnych zawijka ulega przekształceniom, rozrasta się - tworzy kulistą osłonę zarodni - sporokarpium

- różnozarodnikowe

- przedrośla rozwijają się endogenicznie - w obrębie spor (mikro i makrospory), dojrzałość płciowa szybko (48h), ściana pęka.

- u Marsilea quadrifolia liście potrafią się składać i rozkładać w zależności od słońca - jak za dużo światła - składają się by się ochronić. Tylko u nich tak jest z paproci.

Salviniidae

- 1 gatunek w Polsce, na świecie 16 w rodzajach Salvinia i Azolia

- 3 liście w kółku: 2 pływające niepodzielone, 1 podwodny, podzielony, korzeniopodobny

- sporokarpium żeńskie i męskie

- lubią wody stojące, starorzecza

- Salvinia natans - namnaża się wegetatywnie, nie rozłącza się i tworzy system jak glony

- Azolla carolliniana - gat. amerykański, przypominają plechowate wątrobowce lub widliczki. Wytwarzają dwudzielne liście, zarastają jeziora. Z rodzajem Azolla występują zawsze symbiotyczne sinice Anabaena.

ROŚLINY KWIATOWE

Teraz uważa się, że paprocie i rośliny kwiatowe mają wspólnego przodka u Ryniofitów.

Są hipotezy: szyszkokwiatowa i kwiatostanowa.

- teoria, że telomy się przekształcały - zalążek otaczany telomami, zbliżanie się ich, zrastanie, skracanie, zanikanie niektórych zarodni etc., ostatecznie dominująca zarodnia otaczana spłaszczonymi liśćmi

(o hipotezach mamy doczytać z książki, są o to pytania na egzaminie)

- budowa kwiatu (nie omawiane, mamy umieć z ćwiczeń)

gromada: Tracheophyta (rośliny naczyniowe)

subgromada: Spermatophytina

podgromada: Gymnospermae (nagonasienne)

† klasa: Aneurophytopsida (aneurofitony)

† klasa: Archaeopteridopsida (prapaprocie)

† klasa: Lyginopteridopsida (paprocie nasienne)

klasa: Cycadopsida (sagowce)

† klasa: Bennettitopsida (benetyty)

klasa: Gingkopsida (miłorzębowe)

† klasa: Cordaitopsida (kordaity)

klasa: Coniferopsida (szpilkowe)

klasa: Gnetopsida (gniotowe)

podgromada: Angiospermae (okrytonasienne)

klasa: Magnoliopsida = Dicotyledones (dwuliścienne)

podklasa: Magnoliidae magnoliowe

podklasa: Ranunculiidae jaskrowe

podklasa: Caryophyllidae goździkowe

podklasa: Dilleniidae ukęślowe

podklasa: Rosidae różowe

podklasa: Lamiidae jasnotowe

podklasa: Asteridae astrowe

podklasa: Hamamelididae oczarowe

klasa: Liliopsida = Monocotyledones (jednoliścienne)

podklasa: Alismatidae żabieńcowe

podklasa: Liliidae liliowe

podklasa: Arecidae arekowe

Główne różnice między nagonasiennymi (nagozalążkowymi)

a okrytonasiennymi (okrytozalążkowymi):

GYMNOSPERMAE nagonasienne < 700 gatunków	ANGIOSPERMAE okrytonasienne ok. 300000 gatunków
zalążki nie osłonięte	zalążki osłonięte
nasiona nie osłonięte	występują owoce
występują strobile (szyszki)	w pełni wykształcone kwiaty
brak słupka	występuje słupek
drewno zbudowane z cewek	drewno zbudowane z naczyń
większość ma liście o zredukowanych blaszkach	bardzo duża różnorodność liści
głównie drzewa	w większości rośliny niezdrewniałe

NAGONASIENNE, NAGOZALĄŻKOWE

PRAZALĄŻKOWE:

† klasa: Aneurophytopsida (aneurofitony)

Najstarsze. Cladoxylon - nierówna dychotomia, blisko spokrewniony z ryniofitami,. Zarodnie bocznie, nie szczytowo. Protostela. Słabo wykształcone liście lub wcale. 400-375 mln lat temu.

† klasa: Archaeopteridopsida (prapaprocie)

Archaeopteris. Były to wysokie drzewa o grubych pniach. Drewno z cewek, wiązka przewodząca typu syfonostela, liście: trofofile i sporofile z wyraźnym dymorfizmem.

† klasa: Lyginopteridopsida (paprocie nasienne)

Glossopteridium. Łącznik między prazalążkowymi a nagozalążkowymi. Występowały już nagie zalążki. Liście o wyraźnych blaszkach. Siatkowata nerwacja.

Nagonasienne właściwe:

klasa: Cycadopsida (sagowce)

W mezozoiku było ich bardzo dużo, trochę też w paleozoiku. Teraz dobrze się mają, ale jest ich dużo mniej. Są najbardziej prymitywnymi nagonasiennymi. Pień - bulwiasty, najczęściej krótki (rzadko do 10m). Głównie w strefie międzyzwrotnikowej. Zalążki na przekształconych sporofilach, zebranych w strobile. Kłosy często osiągają duże rozmiary, są ciężkie (nawet kilkadziesiąt kg). Młode listki są pastorałowato zwinięte! Obecnie głównie na półkuli południowej.

Encephalartos, Zamia - duże, tropikalne rodzaje, potrafią tworzyć własne zbiorowiska.

† klasa: Bennettitopsida (benetyty)

Zbliżone bardzo do sagowców. Różnią się od nich:

- występowaniem obupłciowych strobili

- ścisłym przyleganiem łusek nasiennych do zalążków

- kwiatostanami wierzchołkowymi

- nasienie podobne do okrytonasiennych

klasa: Gingkopsida (miłorzębowe)

- 1 gatunek żyjący: Gingko biloba - miłorząb dwuklapowy (mylnie nazywany japońskim)

- wymarłe miały zupełnie inne liście od współczesnych

- naturalnie występują w rezerwacie w Chinach Południowych nad rzeką Jangcy koło Szanghaju.

- gatunek wyginąłby prawdopodobnie całkowicie gdyby nie ich oryginalność - stały się świętym drzewem buddystów - chronione od tysięcy lat. Najstarszy ma średnicę pnia 10m, ma ok. 2000 lat

- mają 2 rodzaje pędów- długopędy i krótkopędy, liście na krótkopędach

- zalążki po 2 na kwiecie żeńskim, dojrzewa najczęściej jeden

- kotkowate kwiatostany męskie

- nasienie otoczone mięsistą tkanką (dla zwierząt)

- liście mogą nieco różnić się u różnych osobników, ale to wciąż 1 gatunek

- drewno z cewek

† klasa: Cordaitopsida (kordaity)

- jedne z pierwszych nagolążkowych, żyły licznie w paleozoiku, prawdopodobnie nie dotrwały do mezozoiku

- wysokie drzewa

- strobile do ponad 0,5m, ciężkie

- liście nawet do 1m, blaszkowate, równoległa nerwacja

- były prawdopodobnie wyjściowe dla szpilkowych.

klasa: Coniferopsida (szpilkowe

- współcześnie żyje około 600gat

- duża rola dla człowieka

- wyłącznie zdrewniałe, w większości duże drzewa

- sekwoja najwyższa, do 100m (sekwoja wiecznie zielona)

- liście często mocno zredukowane, igły lub nawet łuski przylegające do pędów

- w większości zimozielone (wymiana igieł jest stopniowa, każda żyje średnio 6 lat)

- ocenienie ile lat mają igły np. sosny, świerków - to wskaźnik zanieczyszczenia, im czystsze powietrze, tym igły żyją dłużej, są dłuższe.

- strobil żeński i męski

- w strobilach żeńskich łuski nasienne i wspierające (wspierające najczęściej redukowane, ale czasem są też dłuższe od nasiennych)

Rodzina: Podocarpacaeae - Podocarpus sp. Liście mocno zredukowane, kwiatostany męskie - szyszki kotkowate, nasienie obrośnięte najczęściej takanką; najbardziej prymitywna rodzina

Rodzina: Taxaceae - cisowate

- Taxus baccata - cis pospolity, ma pokrój drzewa; pierwsza roślina chroniona w Polsce, dawniej masowo ścinana była np. na łuki ze względu na cenne drewno

- nasienie z osnówką

- kwiatostany męskie: jest ich wiele, wyraźne, żeńskie małe i niepozorne

- ma alkaloid toksynę - więc jest cały trujący, prócz osnówki

- osnówka niebieska, a dojrzała - czerwona

- Ornitochoria, nasiona przez ptaki nie są nawet nadtrawiane (nasienie też ma toksynę)

- Cephalotaxus - głowocis, krewniak naszego cisa

Rodzina: Araucariaceae

- Araucaria sp. - pokrój drzewa, głównie Ameryka Południowa

- Agathis robusta

Rodzina: Pinaceae - sosnowate

- jest ich dużo, głównie na półkuli północnej, strefa umiarkowana, borealna

- sosny, modrzewie, świerki, jodły

- wiele gat odporne na trudne warunki np. góry - kosodrzewina - Pinus mugo

- u nas świerk pospolity Picea abies ma 2 zasięgi naturalne północno-wschodnia i południowa

- świerk bardzo wrażliwe na zanieczyszczenie

- Abies alba - w południowej Polsce

Rodzina: Cupressaceae

- Thujopsis - żywotnikowiec, Thuja - żywotnik: rośliny ozdobne

- Juniperus sp. - jałowiec

- Taxodium distichum - cypryśnik błotny, posiada pneumatofory

- sekwoja olbrzymia: bardzo chroniona, pień do kilkunastu metrów

klasa: Gnetopsida (gniotowe)

• w drewnie występują naczynia;

• przedrośla żeńskie nie mają rodni, a zapłodnieniu ulega zwykle kilka jąder;

• gametofit męski jest ograniczony do 2 komórek;

• zalążki zwykle są obrośnięte mięsistymi osłonkami;

• przyrost wtórny na grubość jest bardzo mały;

• występuje owadopylność;

• liście często są duże, płaskie i mają siatkowatą nerwację, jak u roślin okrytozalążkowych.

• Około 40 gat żyjących np. Gnetum gnemon. - gniot. Głównie pnącza

Ephedra - przęśl

- wytwarza efedrynę (substancja pobudzająca, dawniej stosowana do dopingu)

Welwitschia mirabilis - welwiczja przedziwna:

* jedynie na pustyni Namib

* liście rozchodzące się na boki od krótkiego pnia

* merystem interkalarny u nasady liści, mogą dorosnąć do 3 metrów, na końcach strzępią się

* miodniki zwabiają owady

* megachroniona

Ewolucja:

W sylurze, może trochę wcześniej - ryniofity

W dewonie - prawdopodobnie pierwsze nagonasienne, paprocie skrzypy…

Karbon - sagowce

Na początku mezozoiku - miłorzębowe, iglaste, benetyty

Późny mezozoik - gniotowe

1

Botanika - Wykład 9

---