Polityka ochrony środowiska

1. Geneza i uwarunkowania

• W Traktacie Rzymskich brak odniesień

• Inicjowane w latach 60. Przez KE pierwsze rozwiązania prawne w zakresie ochrony środowiska miały służyć ujednolicaniu zróżnicowanych w tamtym czasie środowiskowych standardów, obowiązujących w poszczególnych państwach członkowskich

• Raport Sekretarza Generalnego ONZ U’Thanta w 1969r.

Ochrona środowiska pozostaje kwestią horyzontalną i tylko międzynarodowa współpraca może przyczynić się do poprawy stanu środowiska naturalnego.

• Raport Klubu Rzymskiego z 1972 r. „Granice wzrostu”

Autorzy raportu przedstawili perspektywę zgodnie z którą, nieograniczone korzystanie z zasobów doprowadzi do ich szybkiego wyczerpywania i katastrofy dla ludzkości.

• Po kolejnej Konferencji ONZ dotyczącej Środowiska Człowieka w Sztokholmie w 1972r. niektóre państwa rozpoczęły wdrażanie pierwszych krajowych i regionalnych programów ochrony środowiska.

• W 1972r. państwa członkowskie wzięły udział w Europejskim Szczycie w Paryżu, podczas którego zadeklarowały podjęcie specjalnych działań w celu zapobiegania degradacji środowiska naturalnego.

• Od 1973 r. WE zainicjowała realizację Wieloletnich Programów Działania na Rzecz Środowiska.

Pierwszy z nich był wdrażany do końca 1975r.

1. Wieloletni programy Środowiskowe zostały zainicjowane w 1973r. są najważniejszym instrumentem polityki ochrony środowiska (w sensie prawnym i operacyjnym). Określają obszary działalności, zasady działalności. Mają charakter horyzontalny (cele muszą być uwzględniane we wszystkich innych politykach).

I Wieloletni Program Działania na Rzecz Środowiska 1973-75

Najważniejsze osiągnięcie polityki było określone naczelnej zasady polityki środowiska: zanieczyszczający płaci.

Zdefiniowano wspólne standardy w zakresie ochrony powietrza i jakości wody.

II Wieloletni Program Działania na Rzecz Środowiska 1976-1981

Cele:

• Reedukacja zanieczyszczeń

• Bardziej racjonalne korzystanie z zasobów

• Poprawa jakości środowiska

• Rozwój edukacji ekologicznej jako narzędzia kształtującego odpowiedzialne zachowania społeczne

Potwierdzanie zasad z poprzedniego programu. Niekorzystny czas na zmiany (m.in. kryzys naftowy).

III Wieloletni Program Działania na rzecz Środowiska 1981-1987

Cele:

• Zapobieganie potencjalnym zagrożeniom dla środowiska

• Potrzeba wdrażania ekonomicznych instrumentów w polityce

W latach 80. WE podejmowała szereg inicjatyw prośrodowiskowych, jednak nadal były one głównym obszarem jej zainteresowania i aktywności. Priorytet stanowiły wszelkie działania zmierzające do budowania jednolitego rynku europejskiego.

Jednolity Akt Europejski

1986r. wprowadzono nowy rozdział zatytułowany „Środowisko naturalne:

Cele: zachowanie, ochrona i poprawa stanu środowiska, ochrona zdrowia oraz racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych

IV program Działania na rzecz Środowiska 1988-1992

• Skuteczniejszy we wdrażaniu, ze względu na fakt prawnego umocowania ochrony środowiska w prawie wspólnotowym

• Konieczność zagwarantowania społeczeństwu dostępu do informacji o środowisku oraz powołania organu na poziomie WE, który byłby odpowiedzialny za wdrażanie obowiązującego prawa

• Przeciwdziałania zagrożeniom przemysłowym zostało de facto przeniesione ponad poziom narodowy

Szczyt Ziemi

• W 1992r. w Rio de Janeiro odbyła się konferencja ONZ:

• Przyjęto ideę zrównoważonego rozwoju jako obowiązująca ścieżkę dalszego rozwoju ludzkości

Traktat z Maastricht

• Zasada harmonijnego i zrównoważonego wzrostu uzyskała status jednej z głównych zasad funkcjonowania UE

• Dotychczasowe podejście sektorowe do ochrony środowiska zostało zastąpione podejściem horyzontalnym, zgodnie z którym wszelkie działania gospodarcze powinny uwzględniać wpływ, jaki wywierają na środowisko naturalne

Piąty Program „W stronę zrównoważonego rozwoju”

• UE zobowiązała się do przejęcia roli lidera w dziedzinie ochrony środowiska na arenie międzynarodowej

• Koncentracja na problemach zmian klimatycznych oraz naruszenia równowagi biologicznej

• Aktywność UE skoncentrowała się na kilku newralgicznych gałęziach gospodarki, które jednocześnie stanowiły podstawę dla wzrostu gospodarczego i źródło poważnych zagrożeń dla środowiska

Sektor: przemysłu, transportu, energetyki, rolnictwa i turystyki zostały objęte następującymi działaniami:

• Ograniczenie emisji zanieczyszczeń i zapobieganie powstawaniu odpadów

• Reedukacja zużycia energii

• Zrównoważona gospodarka zasobami naturalnymi, takimi jak: gleba, zasoby wodne, krajobraz i wybrzeża

• Poprawa stanu środowiska na obszarach zurbanizowanych

• Podniesienie poziomu zdrowotności i bezpieczeństwa w odniesieniu do zarządzania zagrożeniami przemysłowymi, bezpieczeństwem nuklearnym i ochrona przed promieniowaniem

Traktat Amsterdamski

• Nowe regulacje dotyczące polityki środowiskowej

• Pojęcie zrównoważonego wzrostu zostało zastąpione terminem zrównoważonego rozwoju

• Ustanowiony został nowy art. 3 c zakładający konieczność integracji polityki i działać UE z wymogami ochrony środowiska

Traktat z Nicei

• Zmienił postanowienia dotyczące ochrony środowiska w zakresie procedury decyzyjnej, wprowadzając obowiązek zasięgania opinii Komitetu Regionów podczas procedury legislacyjnej

VI Program Działań na Rzecz Środowiska „Środowisko 2010: Nasza Przyszłość, Nasz Wybór” 2001-2012

• Wskazano zagrożenia dla środowiska związane z rozwojem ekonomicznym zostały w programie uznane:

• Wzrost ilości odpadów

• Smog w miastach

• Przenikanie niebezpiecznych substancji chemicznych do środowiska

• Antropogeniczne zmiany klimatyczne

• Utrata bioróżnorodności

• Główne obszary działań:

• Powstrzymanie zmian klimatu, głównie poprzez redukcję emisji gazów cieplarnianych

• Ochrona przyrody i różnorodności biologicznej

• Środowisko i zdrowie

• Zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i gospodarka odpadami

Traktat Lizboński

• Obecne traktatowe zapisy dotyczące polityki ochrony środowiska zawarte zostały w TFUE, m.in. w art. 4, ust.2, lit. E, który stwierdza, że środowisko jest przedmiotem kompetencji dzielonych pomiędzy UE, a państwami członkowskimi.

• Specjalny status ochrony środowiska został podkreślony w art. 11, który przewiduje, że przy ustalaniu i realizacji wszystkich polityk i działań UE, w szczególności w celu wspierania zrównoważonego rozwoju, muszą być brane pod uwagę wymogi ochrony środowiska

• Tytuł XX „Środowisko”

• Art. 191 precyzuje cele oraz zasady polityki ochrony środowiska

• Cele:

• Zachowanie, ochrona i poprawa jakości środowiska

• Ochrona zdrowia ludzkiego

• Ostrożne i racjonalne wykorzystywanie zasobów naturalnych

• Promowania na płaszczyźnie międzynarodowej środków zmierzających do rozwiązywania regionalnych lub światowych problemów w dziedzinie środowiska, w szczególności zwalczania zmian klimatu

1. Zasady polityki ochrony środowiska zawarte w TL

1. Zasada przezorności

Nakłada na podmiot podejmujący określone działanie zobowiązanie udowodnienia, ze działalność nie spowoduje zagrożenia dla środowiska. Jej realizacja ma na celu przewidywanie skutków określonych aktywności w początkowym stadium podejmowania decyzji, z uznaniem priorytetów środowiskowych nad ekonomicznymi.

1. Zasada naprawienie szkody u źródła

Wskazuje, że powstała w środowisku szkoda powinna być naprawiona w miejscu jej powstania lub blisko tego miejsca i to w najkrótszym, możliwym czasie od wystąpienia szkody.

1. Zasada zanieczyszczający płaci (zasada odpowiedzialności sprawcy) jest interpretowana w dwojaki sposób:

• Po pierwsze, koszty wyrządzonej dla środowiska szkody powinien ponosić jej sprawca.

• Drugi sposób rozumienia odnosi się do państwa, które poprzez stosowaną alokację zasobów i obciążanie kosztami nie powinno wspierać podmiotów szkodliwych dla środowiska. Realizacja ww. zasady ma spowodować stan, w którym konieczność ponoszenia wysokich kosztów przez sprawcę szkody, wpływa hamująco na szkodliwe zachowania względem środowiska naturalnego.

1. Zasada zrównoważonego rozwoju

Ma charakter horyzontalny i obejmuje wszystkie obszary działania polityk unijnych. Odnosi się do takiej realizacji modelu rozwoju gospodarczego, który jest zgodny z potrzebami społecznymi i dbałością o stan środowiska naturalnego. Opiera się na założeniu, że bogactwa naturalne, takie jak: woda, powietrze, lasy, surowce powinny być wykorzystywane w sposób racjonalny, tak aby zapewnić ich dostępność dla przyszłych pokoleń.

VII Program działań w zakresie środowiska naturalnego 2013-2020

Priorytety

• Ochrona, zachowanie i poprawa kapitału naturalnego UE

• Przekształcenie Unii w zasobooszczędną, zieloną i konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną

• Ochrona obywateli Unii przed związanymi ze środowiskiem problemami i zagrożeniami dla ich zdrowia i dobrostanu (np. żywność, dom; coś co pozwala zaspokajać potrzeby egzystencjalne)

• Maksymalizacja korzyści płynących z prawodawstwa Unii w zakresie środowiska poprzez lepsze wdrażanie tego prawodawstwa

• Doskonalenie wiedzy i bazy dowodowej unijnej polityki w zakresie środowiska

• Zabezpieczenie inwestycji na rzecz polityki w zakresie środowiska i klimatu oraz uwzględnienie kosztów ekologicznych wszelkich rodzajów działalności społecznej

• Lepsze uwzględnianie problematyki środowiska i większa spójność polityki

• Wspieranie zrównoważonego charakteru miast w UE

• Zwiększenie efektywności Unii w podejmowaniu międzynarodowych wyzwań związanych ze środowiskiem i klimatem

1. Instytucje UE a polityka środowiskowa

PE i Rada UE w zwykłej procedurze prawodawczej, po konsultacji z EKES i Komitetem Regionów przyjmują regulacje prawne.

1. KE

Komisarzem, dopowiedzianym za sprawy środowiska jest Janez Potocnik

Dyrekcja Generalna ds. Środowiska KE jest naczelnym organem wykonawczym UE. W jej kompetencjach leży przygotowywanie propozycji aktów prawnych. Działania podejmuje Dyrekcja Generalna ds. Środowiska KE.

1. Komisja Ochrony Środowiska, Zdrowia i Praw Konsumentów w PE

• Jest jedną z największych i najbardziej aktywnych komisji PE

• Ma duży wpływ na kształtowanie polityki ochrony środowiska UE

• Komisja Ochrony Środowiska PE ściśle współpracuje z KE, odpowiedzialną za przygotowanie i proponowanie polityki unijnej

1. Rada UE ds. Środowiska

• Składa się z ministrów środowiska PCZ

• Spotyka się około 4 razy w roku

• Pełni rolę decyzyjną i koordynacyjną

• Wspólne z PE uchwala akty prawne w zwykłej procedurze prawodawczej oraz uchwala budżet UE

1. Obok instytucji UE istotną rolę w systemie instytucjonalnym ochrony środowiska na poziomie europejskim odgrywa Europejska Agencja Środowiska

• Powstała w strukturach KE w 1994r., a swoją siedzibę ma w Kopenhadze. EEA gromadzi dane dotyczące środowiska i przekazuje je innym instytucjom UE i wszelkim podmiotom zaangażowanym w opracowywanie, przyjmowanie, wdrażanie i ewaluacje polityki w dziedzinie ochrony środowiska

• Agencja uczestniczy również w przygotowywaniu raportów oceniających stan środowiska UE co trzy lata

• Do zadań Agencji należy koordynowanie prac Europejskiej Sieci Informacji i Obserwacji Środowiska EIONET

• EEA zrzesza ocenie 32 państwa europejskie, w tym 28 PCZ, Islandię, Norwegię, Lichtenstein, Szwajcarię i Turcję

1. Instrumenty polityki ochrony środowiska UE

Instrumenty realizacji polityki ochrony środowiska można pogrupować w 4 kategorie:

• Oparte o zasady rynkowe, do których zalicza się m.in. bodźce ekonomiczne i fiskalne, opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska, kary ekologiczne

• Instrumenty finansowe – fundusze i mechanizmy finansowe skierowane na poprawę stanu środowiska

• Instrumenty wspomagające, np. badania naukowe czy nowe technologie

• Instrumenty prawne: obejmują prawo pierwotne i wtórne UE