Instrumenty realizacji polityki ochrony środowiska w Polsce
Rodzaje instrumentów realizacji polityki ochrony środowiska
Instrumenty prawno-administracyjne
Instrumenty ekonomiczne
Instrumenty społecznego oddziaływania
Instrumenty prawno-administracyjne
Są to ustanowione przez prawodawcę (mocą aktów prawnych) ograniczenia działania lub sposoby postępowania.
Celem jest regulacja korzystania ze środowiska i zapewnienie jego ochrony, mająca bezpośredni wpływ na zachowanie podmiotów gospodarczych
Działanie tych instrumentów jest poparte odpowiednimi sankcjami prawnymi
Instrumenty prawno-administracyjne
Zakazy i nakazy
Standardy (normy)
Pozwolenia: inwestycyjne, zasobowe, emisyjne, na handel lub tranzyt
Procedury: lokalizacji inwestycji, pozwolenia na budowę, oceny oddziaływania na środowisko, testowania i oznakowania produktów
Zakazy i nakazy
Najbardziej rygorystyczny instrument
Są zwykle stosowane łącznie z innymi instrumentami (standardami, pozwoleniami)
Całkowite zakazy dotyczą głównie:
emisji związków zanieczyszczeń niebezpiecznych dla środowiska i zdrowia człowieka
stosowania technologii niebezpiecznych dla środowiska
uruchomienia zakładu bez odpowiednich urządzeń ochronnych
wolnego wstępu na teren ścisłego rezerwatu przyrody
Nakazy dotyczą:
Ograniczenia produkcji ze względu na nadmierną emisję zanieczyszczeń
Zamknięcia zakładu ze względu na jego uciążliwość dla ludzi i środowiska
Zastosowania urządzeń ochronnych
Sporządzenia oceny oddziaływania na środowisko
Standardy (normy) dotyczą
jakości środowiska
wielkości emisji
proekologicznych parametrów produktów
techniki i technologii
sposobu postępowania
Standardy jakości środowiska (normy imisji)
Są to wymagania, które muszą być spełnione w określonym czasie przez środowisko lub jego główne elementy na określonym obszarze
Określają one maksymalne, dopuszczalne stężenia substancji zanieczyszczających w glebie, powietrzu, wodzie, a także dopuszczalne poziomy hałasu lub promieniowania
Standardy (normy) emisyjne
Określają ile i jakie zanieczyszczenia można wprowadzić do środowiska z danego źródła
Celem norm emisyjnych jest ograniczenie ilości wydalanych zanieczyszczeń według ich rodzaju do poziomu umożliwiającego naturalną asymilację przez ekosystemy
Podział standardów emisyjnych
Normy określane indywidualnie dla danego źródła (instalacji, zakładu); często są zawarte w pozwoleniu na emisję
Standardy powszechnie obowiązujące, określane aktem prawnym dla poszczególnych typów instalacji lub zakładów
Normy emisyjne są wymagane w przypadku:
Wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza
Wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi
Wytwarzania odpadów
Normy techniczno-technologiczne
Określają rodzaj i maksymalną ilość zanieczyszczeń, które mogą powstać w danym procesie produkcyjnym lub podczas użytkowania danego urządzenia
Normy produktowe
Określają proekologiczne cechy lub parametry produktu, którego zużycie lub użycie może być uciążliwe dla człowieka lub środowiska
Są ściśle związane z jakością produktu
Normy właściwego postępowania
Ustanawia się je w stosunku do tych czynności, które są stosunkowo powszechne, a jednocześnie trudne do monitorowania i ciągłej kontroli
Np.: przewóz substancji niebezpiecznych, przechowywanie i likwidacja przeterminowanych środków ochrony roślin, oszczędność energii, zachowanie turystow na obszarach prawnie chronionych
Pozwolenia administracyjne
Emisyjne
Eksploatacyjno-reglamentacyjne
Pozwolenia emisyjne
Wprowadzanie ścieków do wód lub powierzchni ziemi
Wytwarzania odpadów
Emitowania hałasu
Emitowania pól elektromagnetycznych
Zintegrowanego oddziaływania na środowisko
Pozwolenia emisyjne
Wydaje się na wniosek prowadzącego tę instalację
Pozwolenie wydaje się na czas oznaczony nie dłuższy niż 10 lat
Pozwolenie zintegrowane
Szczególny rodzaj pozwoleń emisyjnych
Wymagane przy eksploatacji tych instalacji, których funkcjonowanie, ze względu na rodzaj i skale prowadzonej w niej działalności może powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych lub środowiska w całości
Rodzaje działalności i instalacji zostały określone prawem (Ustawa Prawo ochrony środowiska – 2001)
Pozwolenie ekspolatacyjno-reglamentacyjne
Koncesje na poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż
Koncesje na wydobywanie kopalin ze złóż
Koncesje na bezzbiornikowe magazynowanie substancji oraz składowanie odpadów w górotworze
Pozwolenie wodnoprawne w zakresie: wykonywania urządzeń wodnych, poboru wód podziemnych, rolniczego wykorzystania ścieków,
Pozwolenia na wycinanie drzew i krzewów
Decyzje ustalające warunki regulacji cieków wodnych, robót melioracyjnych , itp.
Decyzje o zmianie lasu na użytek rolny
Decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu
Proekologiczne procedury administracyjne
Jest to określony sposób postępowania, który wymusza rozpoznanie i uwzględnienie problemów użytkowania i ochrony środowiska przy podejmowaniu działań wymagających decyzji administracyjnych
Procedura w sprawie oceny oddziaływania na środowisko (OOS)
Instrumenty ekonomiczne
Za ich pośrednictwem odbywa się oddziaływanie na decyzje podejmowane przez podmioty gospodarcze
Instrumenty ekonomiczne
Podatki i opłaty
Zbywalne prawa do emisji zanieczyszczeń
Kary pieniężne (kary ekologiczne)
Subwencje (dotacje, subsydia)
Zastawy ekologiczne
Ubezpieczenia ekologiczne
Opłaty
Za gospodarcze użytkowanie środowiska (za pobór wody na cele gospodarcze, za wycinanie drzew i krzewów, za gospodarowanie zasobami mineralnymi, za wyłączenie gruntów z produkcji rolnej lub leśnej, podatek gruntowy i leśny)
Za wydalanie zanieczyszczeń (za emisję do powietrza, za odprowadzanie ścieków, za umieszczenie odpadów na składowisku, za emisję hałasu, za promieniowanie elektromagnetyczne)
Opłaty produktowe (za odpady opakowaniowe) i depozytowe (np. za akumulatory)
Opłaty usługowe – odnoszą się do urządzeń służących ochronie środowiska (dostawa wody, odbiór i oczyszczanie ścieków, odbiór i unieszkodliwianie odpadów)
Kary ekologiczne
Są to sankcje za korzystanie ze środowiska bez pozwolenia lub niezgodnie z obowiązującymi przepisami w sposób szkodliwy dla człowieka lub przyrody
Subwencje
Zewnętrzna pomoc finansowa udzielana przez państwo skierowana do podmiotów gospodarczych
Dotacje bezpośrednie: z budżetu państwa lub samorządów lokalnych, funduszy ekologicznych, pomocy zagranicznej
Dotacje pośrednie: zróżnicowanie podatkowe oraz zróżnicowanie celne
Zastawy ekologiczne
Płatność podmiotu gospodarczego na rzecz instytucji odpowiedzialnej za utrzymanie pożądanego stanu środowiska, uiszczana przed podjęciem przez ten podmiot przedsięwzięcia, którego realizacja może powodować negatywne skutki ekologiczne. Zwrot zastawu następuje, gdy podmiot spełnia określone prawem wymogi ekologiczne.
Ubezpieczenia ekologiczne
Najczęściej stosowane w odniesieniu do przedsiębiorstw przemysłu chemicznego, farmaceutycznego, których działalność charakteryzuje się wysokim ryzykiem ekologicznym
Oznacza przeniesienie, w zamian za odpowiednią opłatę, na instytucję ubezpieczeniową odpowiedzialności cywilnej ze ekologicznie niekorzystne skutki oddziaływań podmiotów je powodujących
Instrumenty społecznego oddziaływania
Związane są z kształtowaniem świadomości ekologicznej społeczeństwa
Edukacja ekologiczna formalna
Dostęp do informacji o środowisku
Lobbing w organach prawodawczych
Edukacja ekologiczna nieformalna
Niekonwencjonalne działania informacyjne
Nacisk społeczny
Instrument finansowy ochrony środowiska LIFE+
Instrument finansowy LIFE - Główny cel
wspieranie działań służących wdrażaniu prawa wspólnotowego oraz wzmocnieniu polityki w zakresie ochrony środowiska, jak również wskazywanie nowych rozwiązań problemów związanych z wdrażaniem i realizacją polityki ochrony środowiska
Instrument finansowy LIFE
Etap I (1992-1995) - 400 mln Euro
Etap II (1996-1999) - 450 mln Euro
Etap III (2000-2004) - 640 mln Euro
Etap IV (2005-2006) - 317 mln Euro
Podstawy prawne LIFE
Rozporządzenie (EWG) Rady Nr 1973/92
Rozporządzenie (WE) Nr 1404/96 (LIFE II)
Rozporządzenie (WE) 1655/2000 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 lipca 2000 roku (LIFE III)
Rozporządzenie (WE) 1682/2004 z dnia 15 września 2004 zmieniające rozporządzenie (WE) 1655/2000 dotyczące instrumentu finansowego na rzecz środowiska (LIFE)
Komponenty LIFE
Przyroda
Środowisko
Kraje Trzecie
LIFE Przyroda
Środki przeznaczone były na finansowanie działań w zakresie ochrony przyrody tzn. działań wymaganych dla zachowania lub odtworzenia naturalnych siedlisk i populacji gatunków dzikiej fauny i flory w stanie sprzyjającym ich ochronie.
Wdrażanie Dyrektywy Ptasiej
Wdrażanie Dyrektywy Siedliskowej
Tworzenie obszarów ochrony NATURA 2000
LIFE Środowisko
Celem było opracowywanie innowacyjnych i zintegrowanych technik oraz metod w zakresie ochrony środowiska
Środki nie były przeznaczone na badania bądź inwestycje w istniejące technologie lub infrastrukturę
Celem było uzupełnienie luki pomiędzy wynikami prac badawczych i rozwojowych a szerokim wdrożeniem danych rozwiązań.
LIFE Środowisko
Projekty demonstracyjne
Projekty przygotowawcze (wspieranie tworzenia nowej polityki w zakresie środowiska lub jej aktualizacja)
Cele projektów demonstracyjnych
włączenie zagadnień środowiskowych w rozwój oraz planowanie przestrzenne
promowanie zrównoważonego zarządzania zasobami wód podziemnych i powierzchniowych
zminimalizowanie wpływu działalności gospodarczej na środowisko
zapobieganie, recykling i racjonalna gospodarka odpadami
zmniejszenie środowiskowego wpływu produktów
Projekty LIFE w Polsce
Menadżer środowiska (internetowe narzędzie zarządzania środowiskiem)
Ochrona wysokich torfowisk bałtyckich na Pomorzu
Ochrona wodniczki
Ochrona żubra w Puszczy Białowieskiej
Problemy wdrażania LIFE w Polsce
brak procedur i środków publicznych dla zapewnienia tzw.wkładu krajowego
trudności z uzyskaniem gwarancji finansowych
niedostateczny poziom prac nad wdrożeniem i zarządzaniem systemem obszarów chronionych Natura 2000
niedostateczny dostęp do informacji
źle przygotowane wnioski
brak pomysłów na projekty
Instrument finansowy LIFE+
Kontynuacja LIFE na lata 2007-2013
Cele i założenia LIFE+ bez zmian
Zmiany w zasadach składania i oceny
wniosków, wyboru i monitorowaniu projektów
Różnica: środki finansowe będą przyznane dla każdego państwa członkowskiego, a projekty mają być składane i oceniane na poziomie krajowym
Priorytety LIFE+
Ochrona przyrody i bioróżnorodności
Przeciwdziałanie zmianom klimatu
Minimalizacja negatywnych skutków wpływu zanieczyszczeń środowiska na zdrowie ludzi
Zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i racjonalna gospodarka odpadami
Komponenty LIFE+
Przyroda i różnorodność biologiczna
Polityka i zarządzanie w zakresie ochrony środowiska
Informacja i komunikacja
Przyroda
ochrona gatunków lub siedlisk priorytetowych z załączników dyrektywy siedliskowej oraz gatunków ptaków z załącznika dyrektywy ptasiej na obszarach sieci Natura 2000
projekty o charakterze długotrwałym (możliwy wykup gruntów)
stosowanie tzw. najlepszych praktyk
dofinansowanie max. 75%
Różnorodność biologiczna
wszystkie projekty przyczyniające się do powstrzymania procesu spadku różnorodności biologicznej
projekty o charakterze demonstracyjnym, krótkotrwałe (możliwa dzierżawa gruntów)
dofinansowanie max. 50%
Ochrona przyrody i bioróżnorodności - cele
bierna i czynna ochrona systemów przyrodniczych, siedlisk przyrodniczych, siedlisk i populacji dzikiej flory i fauny
wdrażanie polityki i prawodawstwa wspólnotowego dotyczących przyrody i różnorodności biologicznej
tworzenie i wdrażanie polityki w zakresie ochrony różnorodności biologicznej
rozwój wiedzy na temat wpływu GMO
Ochrona przyrody i bioróżnorodności - przykładowe projekty
dobre praktyki lub projekty pilotażowe dotyczące wdrożenia Dyrektywy Ptasiej lub Dyrektywy Siedliskowej
dobre praktyki lub projekty pilotażowe dotyczące ochrony obszarów lub gatunków (poprawa ekologicznej spójności sieci Natura 2000)
opracowanie planów ochrony obszarów Natura 2000
badania i inwentaryzacje w zakresie potrzeb ochrony morskich gatunków i siedlisk przyrodniczych oraz wybrania obszarów morskich do włączenia ich do sieci Natura 2000
badania i inwentaryzacje konieczne do określenia bieżących i potencjalnych oddziaływań ze strony obcych gatunków na różnorodność biologiczną
Ochrona przyrody i bioróżnorodności
- przykładowe projekty – cd.
dobre praktyki oraz projekty pilotażowe mające na celu niedopuszczenie do wprowadzenia, kontrolę lub usuwanie inwazyjnych obcych gatunków, które zagrażają ekosystemom, siedliskom i gatunkom
dobre praktyki oraz projekty pilotażowe w celu zachowania i poprawy różnorodności biologicznej na wszystkich terenach niezurbanizowanych
monitorowanie stanu ochrony chronionych gatunków i siedlisk przyrodniczych
zbieranie informacji (poprzez badania i sondaże) na temat potencjalnego wpływu GMO na ekosystemy
Polityka i zarządzanie środowiskowe - cele
stabilizacja stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze
polepszanie jakości powietrza i jakości wody
ochrona przed hałasem
ochrona i zapewnienie racjonalnego użytkowania gleb
poprawa jakości środowiska na obszarach miejskich
ochrona przed zagrożeniami stwarzanymi przez substancje chemiczne
ochrona przed występowaniem pożarów na obszarach leśnych
rozwój systemu monitorowania lasów
wdrażanie polityk zapewniających zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i odpadów
promocja skutecznego wdrażania prawodawstwa środowiskowego UE
podnoszenie poziomu świadomości ekologicznej