EKONOMIKA MIAST I REGIONÓW WYKŁAD 17-06-2011
Koncepcje wzrostu i rozwoju.
Koncepcje wzrostu i rozwoju mają ścisły związek z naukami ekonomicznymi. Teorie wzrostu i rozwoju można podzielić na dwie grupy:
rozwój od góry ( określa się je jako teorie egzogeniczne)
modele neoklasyczne (ceny uzależnione od sytuacji na rynku , który stale dąży do równowagi, jeżeli te założenia przełożymy na grunt różnic regionalnych to doprowadza do sytuacji , że mamy doskonałą konkurencję rynkową, mobilność czynników produkcji –praca, kapitał, stałe zyski, w związku z tym mechanizm rynkowy czynników produkcji będzie dążył do takiej lokalizacji , gdzie osiągniemy najwyższą wydajność – użyteczność krańcową.)
neoklasyczny model podstawowy ( zakłada że jeżeli dany obszar urbanizuje się, a zatem wzrasta jego liczba mieszkańców to zmieniają się proporcje czynników produkcji. , większa wydajność, rośnie użyteczność krańcowa ziemi i taka sytuacja wyzwala dwa rodzaje procesów przygotowawczych:
praca jest mobilnym czynnikiem produkcji co prowadzi do wyrównywania się poziomu dochodów pomiędzy obszarami zurbanizowanymi i peryferyjnymi, ten model jest nazywany pasywną modernizacją terenów peryferyjnych
ziemia jest czynnikiem nie mobilnym w efekcie czego wyrównują się regionalne różnice użyteczności krańcowej kapitału – ten model nazywa się modernizacją aktywnym terenów peryferyjnych.
teoria korzyści komparatywnych (Ricardo)
zakłada uzależnienie jej wykorzystania od warunków naturalnych
dopuszcza tylko mobilność towarów a nie czynników produkcji
teoria proporcjonalności czynników produkcji (sformułowana na podstawie teorii Ricarda , według tej teorii tereny zasobne w siłę roboczą powinni specjalizować się w produkcji dóbr pracochłonnych zaś te regiony które są zasobne w kapitał powinny specjalizować się w produkcji kapitałochłonnej )
modele fazowe – proces zmian przebiega w sposób fazowy. Zawiera się w nich teoria Rostowa i Kondratieva. Model Kondratieva (1935 rok) . Najważniejszym założeniem wyjściowym było to że zauważył współzależność pomiędzy uprzemysłowieniem, a urbanizacją. Od początku rewolucji przemysłowej do połowy XX wieku uprzemysłowienie i urbanizacja były napędzającymi się wzajemnie siłami. Wyjaśnia że w rozwoju gospodarczym występuje zjawisko długich fal. Rozwój gospodarczy przypomina falowanie. Fale ekonomiczne są złożone z wielu faz. Prosperita , recesja , depresja i ożywienie. Żeby była fala wzbudzona musi być epokowa innowacja. Kondratiev wyróżnił trzy fale ekonomiczne. Pierwsza została wzbudzona postępami w uprawie i przetwarzaniu bawełny produkcji i przetwarzaniu żelaza oraz wynalezienie maszyny parowej. Druga fala , kolej żelazna, stal , przemysł maszynowy i węgiel. Trzecia fala elektryczność, ropa naftowa , przemysł chemiczny, elektrotechnika i samochody . Obecnie mamy do czynienia z czwartą falą – to co pojawiło się w XX wieku . Jej wyróżnikiem jest mikroelektronika, informatyka, telekomunikacja oraz usługi wyższego rzędu. Obserwacja pierwszych trzech fal ma podbudowę empiryczną.
strategie rozwoju zrównoważonego i niezrównoważonego. Naczelnym ich przesłaniem jest próba odpowiedzi na pytanie w jaki sposób podjąć różnego rodzaju strategie inwestycyjne w regionie. Żeby można było pokonać błędne koło rozwoju . Zwolennicy rozwoju niezrównoważonego twierdzą, że rozwój zrównoważony to stan niemożliwy do osiągnięcia. Twierdzą, że nie wiadomo skąd region, który jest niezdolny do inwestycji miałby taki stan osiągnąć. Według nich główną przeszkodą rozwoju regionu jest brak zdolności do podejmowania decyzji. Według strategii rozwoju niezrównoważonego trzeba w różnorodny sposób oddziaływać na inwestorów.
teorie polaryzacji – przedstawiciele tej teorii twierdzą, że istniejące stany nierównowagi napędzają cyklicznie skumulowany proces rozwoju. I to w konsekwencji może doprowadzić do powstawania jeszcze większych zróżnicowań czyli tzw. polaryzacji
model Keynesowski – różni się od modeli neoklasycznych opiera się na twierdzeniu że pomimo stanu gospodarczej równowagi może występować niepełne wykorzystanie czynników produkcji w szczególności w pracy. W swoim modelu Keys poszukiwał skutków dodatkowych inwestycji ze względu na popyt całkowity na zdolność produkcji i wielkość kapitału inwestycyjnego . Był zwolennikiem angażowania się państwa, zwalczania bezrobocia poprzez pobudzanie inwestycji publicznych w regulację rynku pracy co w efekcie miało pobudzić rozwój regionalny.
rozwoju od dołu (określa się je jako teorie endogeniczne)
strategia potrzeb podstawowych - w różnym stopniu akceptowała rozwój gospodarczy i społeczny , można upatrywać podobieństwo do strategii zrównoważonego rozwoju .
rozwój auto centryczny i selektywna separacja - – zakłada, że regiony peryferyjne powinny się na pewien czas odseparować od systemu światowego , powinny przeprowadzić wewnętrzną restrukturyzację , dopiero po dokonaniu zmian wrócić na arenę międzynarodową, teoria zakłada że rozwój regionu powinien być oparty na rynkach wewnętrznych i na zasobach, które te rynki posiadają. Rozwój tej teorii doprowadził do powstania teorii niezależnego rozwoju regionalnego.
koncepcje niezależnego rozwoju regionalnego - powstała na wskutek rozwoju teorii rozwoju auto centrycznego i selektywnej separacji, dotyczyła krajów alpejskich i peryferyjnych regionów krajów rozwijających się. Zakładała taki rozwój regionalny który aktywizuje powiązania wewnątrzregionalne i zasoby wewnętrzne ale jednocześnie uwzględnia aspekt ekonomiczny , ekologiczny i socjo -kulturowy .Niwelowanie różnic między regionami.
teoria rozwoju i wykorzystania potencjału endogenicznego , potencjał endogeniczny jest tu rozumiany jako możliwe do ujawnienia dodatkowego możliwości rozwojowe regionu. Występuje w czynnikach produkcji , w potencjale inwestycyjnym , obiegu wewnątrz regionalnym i innowacyjności środowiska regionalnego.
Najbardziej współczesne teorie rozwoju regionalnego akcentują nowe zjawiska które pojawiają się w gospodarce i rozwoju społecznym. Bierze się pod uwagę aspekty takie jak wiedza, innowacje, technologia, informacje, decentralizację i kulturę. Najistotniejsze dla współczesnej polityki regionalnej są teorie takie jak teoria polityk strukturalnych uczącego się regionu, elastycznej produkcji i specjalizacji oraz dystryktu przemysłowego.
Teoria polityk strukturalnych – dotyczy ingerencji rządów w politykę przemysłową , wskazuje na potrzeby wycofywania starych gałęzi przemysłu i wprowadzania nowych. W ramach tej teorii:
teoria nieadekwatności rynków która zakłada, że model trwałej równowagi nie znajduje potwierdzenia w rzeczywistości. W związku z czym potrzebne są na rynku interwencje rządu.
teoria cyklów wzrostu – powinna wystąpić interwencja rządu w innych przypadkach, i powinna mieć miejsce w trudnym momencie. Mówi jakimi instrumentami powinien posługiwać się rząd aby wspomóc taki sektor w ramach restrukturyzacji np. wspieranie inwestycji i innowacji.
Teoria „uczącego” się regionu - polega na wzajemnym oddziaływaniu i współpracy tych podmiotów poprzez stwarzanie warunków sprzyjających rozwojowi wiedzy i innowacji. Polityka regionalna władz publicznych ma w tym pomagać , stymulować czynniki, które kształtują innowacyjność (powinna się rozwijać nauka i badania) . Region uczących się to taki region , dla którego głównym motorem rozwoju jest nieustanna innowacja i umiejętność adaptacji do zmieniających się uwarunkowań rynkowych. Z tym wiąże się pojęcie dystryktu przemysłowego . Jest to koncepcja koordynacji działalności i powstawania społecznego podziału pracy poprzez mechanizmy rynkowe i wzajemne powiązania wynikające z bliskości geograficznej.
Zarządzanie polityką regionalną powinno przypaść liderowi zmian czyli pojedyncze przedsiębiorstwo, stowarzyszenie zawodowe władza centralna i regionalna.
Sukces tzw. trzeciej Italii . Teorie które wywodzą się z teorii dystryktu i które są wzorowane na sukcesie Italii dotyczą małych przedsiębiorstw (elastyczna produkcja). Łatwo zmieniają produkcję i dostosowują się do oczekiwań klientów i nowinek technologicznych. Rozwój regionalny w oparciu małe i średnie przedsiębiorstwa,
Koncepcja lokalnych systemów produkcji i innowacji –dalsza ewolucja teorii dystryktów przemysłowych. Lokalne systemy produkcji i innowacji (LSP) , konfiguracja zgrupowanych w bliskiej przestrzeni przedsiębiorstw, które utrzymują relacje między sobą i między środowiskiem w którym działają. LSP to taki wspólny sposób życia , myślenia i produkcja właściwy danej społeczności .
Zbliżona do tej teorii jest teoria klastrów – grona. Klaster to geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm , wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji. Inaczej są to specyficzne formy przestrzennej organizacji sektorów przemysłu i usług. Najbardziej dojrzała forma organizacji produkcji i jednostki, które mają zdolność do generowania i utrzymywania przewagi konkurencyjnej. Klastry powstają we wszystkich sektorach gospodarki , a że są ważnymi świadczy fakt że w 380 klastrach w USA wytwarzało się całość produkcji. Klastry wysokiej technologii – dolina krzemowa. Klastry nisko technologiczne – oprawki do okularów we Włoszech.
Budowa klastra Łódzkiego miała opierać się na branżach klastrowych:
logistyka
produkcja sprzętu gospodarstwa domowego
firmy otoczenia biznesu
Oraz na filarach:
poszukiwanie dużych inwestorów w ramach branż klastrowych.
rozwój przedsiębiorczości
poprawa atrakcyjności miasta
Zarządzanie rozwojem regionalnym
Jeżeli mówimy o zarządzaniu mamy na myśli regiony ekonomiczne, występują w krajach o różnych rejonach ekonomicznych i gospodarczych. Tam gdzie panuje gospodarka rynkowa panują systemy społeczno gospodarcze charakteryzują się tym, że:
zorganizowane celowo – są przygotowane do realizacji określonych celów społeczno gospodarczych
ustrukturalizowane ze względu na między regionalny i wewnątrz regionalny podział pracy, podział funkcji, hierarchia kompetencji , sposób podejmowania decyzji dotyczących działania układu regionalnego
wyodrębnione z otoczenia ale jednocześnie otwarte w stosunku do sąsiednich środowisk społecznych, ekonomicznych i przyrodniczych
dysponują określonymi zasobami endogenicznymi
są zdolne do samodzielnego określania i wyboru oraz modyfikacji celów.
Region staje się podmiotem gry konkurencyjnej . Mechanizm rynkowy wymusza ciągłe podnoszenie konkurencyjności we wszystkich przekrojach w tym również w przekroju przestrzennym. Konkurencyjność regionów kształtuje się pod wpływem wzajemnych relacji między podmiotami gospodarki regionalnej. Proces rozwoju regionu jest uwarunkowany prawidłowościami uniwersalnymi i specyficznymi . Do tych specyficznych należy zaliczyć miejsce i rolę regionu jako podsystemu w systemie wyższego rzędu czyli w gospodarce krajowej. Nie można porównywać regionu do pojedynczego przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo dąży do maksymalizacji zysku , nie może sobie na to pozwolić gospodarka regionu. Rozwój regionalny nie zalicza się ani do mikro ani do makro ekonomii ale można ją utożsamiać z mezoekonomią. Biorąc pod uwagę poziom i tempo rozwoju dzielimy regiony na regiony zacofane i słabo rozwinięte, oraz na regiony średnio i wysoko rozwinięte. Miernikiem pozwalającym na ich rozróżnienie mógłby być dochód brutto w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Poprzez prześledzenie czasu zmian gospodarczych wyróżnia się regiony o niskim tempie rozwoju (regiony problemowe) oraz regiony o średnim i szybkim tempie rozwoju , które określa się jako bieguny wzrostu albo lokomotywy. Miernikiem który w tym przypadku pozwala na wydzielenie grup jest tempo wzrostu produktu regionalnego brutto.
Zarządzanie rozwojem regionalnym
Zarządzanie tradycyjnie się kojarzy z sektorem prywatnym . Zarządzanie, rządzenie , administrowanie są wyrazami bliskoznacznymi ale nie są to synonimy. Zarządzanie publiczne – rzadko w Polsce posługujemy się tym pojęciem. Najczęściej uważa się że sektor publiczny obejmuje wszystkie jednostki państwowe i samorządu terytorialnego. Do tych jednostek państwowych należą: organy i urzędy administracji rządowej , jednostki obrony narodowej, policja i służby bezpieczeństwa. Organizacje i instytucje rządowe świadczące usługi publiczne , przedsiębiorstwa państwowe.
Do jednostek samorządowych należą:
administracja samorządowa lokalna i regionalna
różne podmioty świadczące usługi publiczne o znaczeniu lokalnym i regionalnym
przedsiębiorstwa komunalne
zakłady budżetowe
Zarządzanie publiczne w regionie jest realizowane na trzech poziomach:
poziom lokalny - podmiotem jest samorząd gminny i powiatowy
poziom regionalny (wojewódzki) – podmiotem zarządzania jest samorząd wojewódzki
poziom ogólnopaństwowy – podmiotem zarządzania jest rząd
Konstytucja , która zakłada decentralizację doprowadza do tego, że zarządzanie regionalne spada na urzędy gminne i wojewódzkie.
Samorządy posiadają osobowość zarówno publiczno prawną jak i cywilno prawną. Są właścicielami mienia samorządowego , którym samodzielnie zarządzają (a nie tylko administrują). Samorząd terytorialny jest bardzo ważnym podmiotem zarządzania , ale nie jedynym. Jego instytucja jest jednym z najważniejszych elementów ustroju politycznego państwa. Ustrój polityczny państwa decyduje o podziale władzy publicznej pomiędzy różne szczeble podziału terytorialno administracyjnego.
W Unii Europejskiej pogląd, że władze lokalne i regionalne mogą realizować zadania należące do władzy centralnej. Występuje zjawisko decentralizacji władzy państwowej i decentralizacji zarządzania i rozwojem jednostek terytorialnych.
Wyróżnia się cztery podstawowe typy państw:
klasyczne państwa unitarne – samorząd terytorialny działa tylko na poziomie lokalnym, administracja regionalna nie istnieje, regionami zarządza władza centralna (przykładem jest większość państw UE w tym Dania, Irlandia, Szwecja, Wielka Brytania)
ewoluujące państwa unitarne – obok samorządów lokalnych, samorządy regionalne, które decydują o rozwoju regionów, mają ograniczoność , niezależność od rządu, posiadają własne organy i realizują zadania określone ustawowo ( Francja, Holandia, Portugalia, Polska)
zregionalizowane państwa unikalne albo państwa unikalne – łączy niektóre cechy państwa unikalnego i federalnego , samorząd terytorialny posiada autonomię i kompetencje legislacyjne , rozwojem regionu zarządza rząd regionalny wybrany przez parlament regionalny, każdy region ma odrębny statut ekonomiczny (Włochy)
federalne – samodzielność regionów jest bardzo duża, mają odrębne konstytucje regionalne i szerokie kompetencje ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze (Austria, Belgia, Niemcy)