EKONOMIKA MIAST I REGIONÓW WYKŁAD 1-06-2011
22.06.2011 – kolokwium z ekonomiki miast i regionów - 9.30
W zależności od podejścia badacza do miasta tak jest ono definiowane . Analiza systemowa mieści się w nurcie badań ekonomicznych która inaczej traktuje miasto. W tej teorii zwraca się uwagę na systemy, mamy do czynienia z systemem otwartym zamkniętym i domkniętym, miasto jest systemem otwartym które jest połączone ze swoim otoczeniem wieloma kanałami. Przez te kanały odbywa się wymiana wzajemnych oddziaływań. Istnieją oddziaływania z miasta i do miasta. Co może być przykładem „wejść” do miasta – ruch imigracyjny (również dojazdy do pracy do szkół, dowóz surowców dla zakładów produkcyjnych ). Przykłady „wyjść” – emigracja ludności , wyjazdy do pracy, wywóz wyrobów, wywóz odpadów produkcyjnych, odpływ ścieków. W tych „wejściach „ i „wyjściach” możemy mieć do czynienia z przepływami o charakterze materialnym , ale i niematerialnym np. informacje.
Użytkownikiem miasta są przede wszystkim :
grupa mieszkańców miasta
osoby pracujące w mieście
turyści
uczący i studiujący
osoby przejeżdżające przez miasto ( ich potrzeby w mieście związane są z infrastrukturą drogową)
Aby miasta mogły się rozwijać potrzebna jest przestrzeń oraz ludzie. Bariery wzrostu dotyczą najczęściej ograniczonej przestrzeni.
Teoria progowa została opracowana w latach 60 –tych w Polsce przez B. Malisza , propagowana przez urbanistę Kozłowskiego, wyjaśnia proces rozwoju miast gdzie występują bariery.
Podstawowe założenia tej teorii:
wzrost zaludnienia miasta wymaga wzrostu powierzchni terenów zainwestowanych na cele mieszkaniowe i na potrzeby innych funkcji.
wzrost zapotrzebowania na tereny zmusza do przekraczania progów (barier) terenowych np. tereny wypukłe, rzeka, stosunki hydrologiczne.
pokonanie każdego z progów wymusza ponoszenie dodatkowych kosztów, nieproporcjonalnie wysokich w stosunku do normalnych kosztów budowy obiektów , niezbędnych do zasiedlenia danej liczby mieszkańców.
w wyniku pokonania progu zostaje otwarty nowy teren dla celów użytkowania miejskiego
Występują różnego rodzaje progi:
stopniowy (jest wynikiem konieczności wkroczenia np. na teren podmokły, na którym koszty jednostkowe stają się wyższe)
stokowy (jest wynikiem konieczności przekroczenia pewnej bariery, koszty jednostkowe po pokonaniu bariery są nadal normalne)
złożony (jeżeli mamy do czynienia z kombinacją progu stopniowego i stokowego)
Bariery (progi) rozwoju możemy podzielić na trzy grupy :
terenowe ( mogą wynikać z przeszkód terenowych np. rzeka, góry; z cech gruntu i z istniejącego już zagospodarowania i użytkowania)
strukturalne (polegają na tym , że rozwój miasta powoduje konieczność zmian struktury już istniejącej np. skostniała infrastruktura komunalna)
ilościowe (wynikają z tego, że ograniczają nie zabudowę poszczególnych terenów, ale wielkość miasta jako całości; mogą być związane z wydajnością ujęć wody, innym przykładem może być przepustowość dróg )
Druga teoria – teoria renty gruntowej – została wprowadzona w XIX wieku przez Ricardo. Na pierwszym miejscu zwrócił uwagę na tereny rolnicze, potem zajął się miastem. Podejście tej teorii do sposobu użytkowania terenów:
mamy w pewien sposób ograniczone tereny uprawne ( z powodu ograniczoności terenów cena artykułów rolnych jest określana przez najwyższe koszty produkcji)
każdy rolnik który znajduje nabywcę na swoje produkty uzyskuje tzw. rentę absolutną.
koszty produkcji rolnej na różnych terenach są niejednakowe , różnice te są wynikiem np. żyzności gruntu, różnych kosztów transportu, odległości od rynku zbytu itd.
Na terenach gdzie koszty są niższe rolnicy , który wytwarzają produkty osiągają większy zysk, ta różnica pomiędzy zyskiem nosi nazwę renty różniczkowej pierwszej.
każdy rolnik , który dąży do maksymalizacji swojego dochodu , poszukuje najatrakcyjniejszych terenów.
W związku z rozwojem techniki wprowadzone zostało jeszcze jedno pojęcie – renta różniczkowa druga, która powstaje w wyniku dodatkowych wkładów kapitału np. nawożenie.
Ta koncepcja Ricardo jest ściśle związana z teorią Thünena
Na początku XX wieku pojawiła się publikacja Hurda dotycząca wartości terenów miejskich, ale te założenia które zamieścił są powiązane z wartościami terenów wiejskich. Założył że :
cena terenu jest zależna od odległości od śródmieścia ( w związku z tym rozdzielił tereny miejskie na dwie klasy : tereny stanowiące centrum miasta – I klasa i tereny zewnętrzne w stosunku do centrum miasta – II klasa
cena gruntu w obu klasach jest wynikiem popytu na nie.
W miarę rozwoju gospodarczego miasta i wzrostu jego wielkości tereny położone coraz dalej od centrum nabierają wartości . Ponieważ wartość zależy od renty ekonomicznej , renta zależy od lokalizacji , lokalizacja od użyteczności , a użyteczność od bliskości uzasadnione będzie opuszczenie etapów pośrednich i stwierdzenie, że wartość zależy od bliskości.
Twierdzenie jest o tyle ważne że stanowi podstawę rozumowania następnych pokoleń ekonomistów zajmujących się problemami rozwoju miast, koncepcja renty budowlanej która uzasadnia zróżnicowanie cen terenów miejskich opiera się na teorii renty gruntowej. Mechanizm jej kształtowania jest nieco inny .
Korzyści lokalizacyjne jakie użytkownik danego terenu może uzyskać wynikają z dwóch kategorii cech terenu : cech fizycznych oraz cech położenia. W przypadku renty rolnej istotne są cechy fizyczne, zaś w przypadku renty budowlanej cechami charakterystycznymi będą cechy warunkujące intensywność zabudowy i sposób użytkowania w terenie. W pierwszym przypadku renty rolnej istotne cechy położenia dotyczą odległości rynku zbytu. W przypadku renty budowlanej jest to dostęp do różnego typu zasobów oraz walory popytu. Różnicą jest nie tylko zestaw różnych cech ale również znaczenie tych cech. Z tego jasno wynika, że cechy położenia mają znacznie większy wpływ na ceny gruntów miejskich niż rolnych. Trzeba podkreślić , że czynniki zewnętrzne takie jak rozwój ekonomiczny miasta również powoduje wzrost jego atrakcyjności, co powoduje że zwiększają się ceny poszczególnych terenów i możliwość osiągnięcia zysku z posiadanej tam ziemi.
Rozróżnienie renty budowlanej od rolnej wskazuje na istnienie dwóch względnie autonomicznych rynków. Rynku terenu miejskich i rynków terenów rolnych. Na obszarach miejskich ceny wynikają z popytu , który jest pochodną rozwoju ludnościowego i gospodarczego miasta. Fakt , że renta budowlana jest wyższa niż renta rolna, a tym samym cena gruntów miejskich przewyższa ceny terenów rolnych ma podstawowe znaczenie zarówno z punktu widzenia rozwoju teorii jak i zmian zachodzących w rzeczywistości.
Ten fakt zauważył już w 1926 roku Marshall. Marshall sformułował tezę że cena terenu budowlanego w mieście równa się cenie tego terenu jako rolnego zwiększonej o skapitalizowane korzyści lokalizacyjne. Stąd wynika wniosek , że w warunkach gospodarki rynkowej rolne użytkowanie terenów nie może obronić się przed rozwojem miasta i zabudową. Dlatego tak ważna jest interwencja państwa w celu ochrony użytków rolnych.
Karty ateńskie są opracowaniami wychodzącymi spod pióra europejskiej rady urbanistów. Po raz pierwszy raz spotkali się w 1931 roku, ale dokument z tego roku skupiony był tylko na zabytkach a nie na strukturze przestrzennej . Pierwsza karta ateńska zawierająca postulaty dotyczące projektowania urbanistycznego pochodzi z 1933 roku, w tej karcie można znaleźć zasady jak powinna zostać rozplanowana siatka miasta, zaplanowano że funkcja usługowa , przemysłowa i mieszkaniowa musza być rozdzielone. Najnowszy dokument to karta ateńska z 2003 roku , powstał w oparciu o dokument z 1998 roku , w skład rady z 1985 roku wchodzą również Polacy. Dokument z 2003 roku powstał w Lizbonie i nosił nazwę „Wizja miast XXI wieku”. Założenia tej karty ateńskiej dotyczą m.in. : zmierzania Europy w kierunku integracji (powiązanie w sieć miast) , zachowania bogactwa i zróżnicowania kulturowego w Europie, powiązania miast w sieć o wielorakim znaczeniu i funkcji, twórczości i konkurencyjności miast jednocześnie zdolnych do współpracy, przyczyniania się miast do komfortu życia ich mieszkańców, łączenie środowiska zurbanizowanego ze środowiskiem przyrodniczym.
Działania które dotyczą miast Europejskich:
spójne miasta ( zachowanie spójności miasta w zachowaniu spójności w czasie)
spójność społeczna
równowaga społeczna ( przezwyciężanie dysproporcji w warunkach życia mieszkańców)
zaangażowanie społeczne ( potrzeba powstawania nowych systemów , żeby można było wykorzystać łatwiejszy dostęp do informacji)
wielokulturowe bogactwo ( harmonijne powiązanie przybyszy z mieszkańcami miasta; zachowanie kulturowej tożsamości i dziedzictwa miasta )
związki międzypokoleniowe ( uwzględnienie potrzeby wszystkich mieszkańców bez względu na wiek )
tożsamość społeczna (umożliwienie kontaktu między różnymi grupami kulturowymi, stopniowe łączenie i asymilowanie się tych grup, rozwiązania które pozwoliłyby ograniczyć korzystanie z pojazdów prywatnych w miastach )
ruchliwość i środki transportu ( poprawa infrastruktury transportowej
usługi ( upowszechnienie dostępu do mieszkań o różnym standardzie i upowszechnienie dostępu do usług w dziedzinie edukacji, handlu , kultury i wypoczynku)
spójność ekonomiczna
globalizacja i regionalizacja
gospodarka oparta na wiedzy ( innowacyjne technologie zarówno w produkcji jak i w usługach
poszukiwanie równowagi pomiędzy egzogenicznymi (zewnętrznymi) i endogenicznymi (wewnętrznymi) czynnikami rozwoju miast
otworzenie się na rynki na wschodzie Europy poprzez rozwój nowych powiązań ekonomicznych, społecznych i kulturowych.
dokonanie strategicznych wyborów orientacji gospodarczej miast
przewaga konkurencyjna
wykorzystanie przymiotów środowiska kulturowego i naturalnego
zachowanie dziedzictwa historycznego i podkreślanie unikalności miasta )
powiązania sieciowe miast
zwiększenie konkurencyjności miast poprzez łączenie się w różne sieci funkcjonujące jako mniej lub bardziej zintegrowane systemy powiązane fizycznie i wirtualnie
różnorodność rozwoju gospodarczego( wzmocnienie specjalizację i różnorodność miast poprzez powiązania gospodarcze z innymi miastami)
spójność środowiska
bilans ekologiczny
roztropne korzystanie z zasobów, ochrona miast przed zanieczyszczeniami
zdrowe miasto
rozwój ma dotyczyć służy zdrowia i usług socjalnych
umiejętne zarządzanie środowiskiem
energetyka
usprawnienie systemu dystrybucji energii
radykalne zmniejszenie zużycia energii
synteza przestrzenna
powiązania przestrzenne
wzmocnienie sieci powiązań funkcjonalnych w miastach i w ich otoczeniu
zachowanie i rozwinięcie funkcji centrum
spójny charakter i ciągłość historyczna miasta oraz jakości życia
odrodzenie projektowania urbanistycznego , które chroni i wzbogaca ulice , ścieżki rowerowe, place, bulwary, trakty spacerowe jako podstawowe elementy zespalające miasto.
rehabilitacja tkanki miasta, która uległa degradacji.
działania ułatwiające osobiste kontakty mieszkańców oraz zwiększające możliwość ich rekreacji i rozrywki.
działania zapewniające poczucie bezpieczeństwa
tworzenie unikalnego obrazu miejskiego
troska o zachowanie piękna i wysokiego poziomu estetycznego ( w ramach tego mieści się ład przestrzenny)
ochrona znaczących elementów przyrody i dziedzictwa kulturowego