Ekonomika miast i regionów
Literatura: Bury, Markowski, Regulski – Podstawy ekonomiki miasta; R. Broll – Ekonomika i zarządzanie miastem; Markowski- Zarzadzanie rozwojem miasta; Broszkiewicz- Podstawy gospodarki miejskiej
Ewolucyjna koncepcja powstawania miast
( to co się dzieje w miastach, mimo że nosi znamiona procesów administracyjnych nie powinno przeważać nad dobrem mieszkańców)
Miasto:
„miasto jest większą jednostką osadniczą grupującą przede wszystkim ludność zatrudnioną przede wszystkim w zawodach poza rolniczych" J. Regulski
większą jednostką osadniczą - pod względem liczby ludności, nie powierzchni
w zawodach poza rolniczych - różni ludzie w różnej sytuacji, o różnych zawodach
"Miastem nazywamy aglomerację w formie punktowej lokalizacji o charakterze nierolniczym" A. Losch
"Miasto jest gminą miejską, która musi spełnić następujące warunki: odznacza się dużą częścią zajęć przemysłowo-handlowych, ma fortyfikację, rynek, sądownictwo, prawo lokalne" M. Weber
Kontrast definicji Webera z rzeczywistością (aktualnie):
Musi= powinna
Zajęć przemysłowo-handlowych= aktualnie: usługowych, handlowych, przemysłowych
Ma fortyfikację= aktualnie: nie ma fortyfikacji
Sądownictwo= aktualnie: sądy nie są powiązane z miastem, ale z powiatem (sądy grodzkie)
Prawo lokalne= kiedyś miasto miało prawo do tworzenia prawa i sąd to nadzorował, teraz nawet gminy wiejskie mają prawo do tworzenia prawa lokalnego
Rynek= miasta musiały mieć rynek do końca XVIII w.; Wiek XIX -w miastach przemysłowych nie potrzebny był rynek, najważniejszy punkt wymiany stanowiły dworce kolejowe; w miastach socjalistycznych nie istniał rynek ze względu na chęć uniknięcia przez władzę zgromadzeń; Aktualnie rynek przestał pełnić funkcje ekonomiczne, zaczął pełnić przede wszystkim funkcje społeczne i symboliczne, jest "salonem miasta"
„Miasto to przestrzenne uporządkowanie indywidualnych elementów zabudowania środowiska oraz społeczne grupy, działalnośd gospodarcza i inwestycje publiczne" (L. Bourne)
Definicja socjologiczna, wykracza poza kompetencje geografów
Cechy miasta:
Zwarte skupisko ludzkie (mieszkańcy i miejsce zamieszkania, także ludzie pracujący w danym mieście, ulica jest wynalazkiem miejskim)
Znaczny obszar zabudowy(intensyfikacja zabudowy, powierzchnia miasta nie jest zbyt duża)
Zróżnicowanie zawodowe(społeczna heterogeniczność w mieście, im miasto jest większe, tym bardziej wyspecjalizowane/ we wsi występuje monotoniczność zawodowa, np. Wszyscy mieszkańcy są rolnikami)
Zróżnicowanie zabudowy(spowodowane heterogenicznością zawodową, budynki muszą pełnić różne funkcje)
Przewaga grup wtórnych nad pierwotnymi(wtórna -taka, do której człowiek się zapisuje, grupa pierwotna - np.. Rodzina)
Przewaga kontaktów rzeczowych nad kontaktami osobistymi(w mieście łączą nas sprawy, problemy, z powodu czegoś
Odmienne w stosunku do wsi zarysy demograficzne miejskich społeczności(niższy przyrost naturalny w miastach, w miastach dłużej się żyje niż na wsi -dostęp do medycyny, wyższy wskaźnik feminizacji, społeczeństwo miejskie jest starsze)
Miejski styl życia ludności (weekend, w mieście praca jest w ciągu roku taka sama, na wsi zależy od warunków przyrodniczych, regularność dochodów w mieście, społeczeństwo miejskie jest otwarte na nowości)
Najmniej zaludnione województwo w Polsce -Warmińsko Mazurskie (obszary rolnicze, pola, jeziora)
Zasady delimitacji miasta:
System prawny państwa, który nadaje jednostce osadniczej prawa miejskie, gdy spełnia kryteria zgodne z obowiązującym ustawodawstwem
Cechy mieszkańców miasta, potwierdzone stylem życia i rodzajem działalności stanowiącej ich utrzymanie,
Typologia obszarów miejskich
wielkość miasta (potencjał ludnościowy; nie idzie on w parze z powierzchnią)
kryterium funkcjonalne (inne funkcje miast były kiedyś, inne są obecnie)
| Kryterium | Rodzaje miasta |
|---|---|
| Wielkość miasta wg liczby mieszkańców | Bardzo małe – do 5000 Małe – do 20000 Średnie – do 100000 Wielkie – do 500000 Największe – powyżej 500000 |
| Wielkość miasta wg powierzchni | Wielkie, średnie, małe |
| Funkcje miejskie – dominujące działalności | Przemysłowe, handlowe, usługowe, rekreacyjne, siedziby władz, ośrodki kultu religijnego, centra życia artystycznego, naukowego, porty |
| Dynamika rozwoju poziom aktywności funkcji miastotwórczych | W fazie tworzenia nowych funkcji, rozwijające się, w fazie stagnacji, w fazie schyłkowej, w fazie odbudowy funkcji |
| Miejsce w podziale administracyjnym państwa | Stolica, miasto wojewódzkie, miasta na prawach powiatu, miasta siedziby władz powiatu, gminy miejskie |
Podział ze względu na wielkość miasta jest istotny z punktu widzenia administracji i ustalania liczby radnych.
Miejsce założenia miasta kiedyś uwzględniało dogodne warunki klimatyczne i możliwości komunikacyjne.
Najstarsze miasta powstawały zawsze w pobliżu wody i o odpowiednim klimacie (koszt ogrzewania, życia).
W USA największe miasta powstały na wybrzeżach (Kalifornia, San Diego; NY, Boston Seattle), na ich powstanie miało wpływ sąsiedztwo wody.
W średniowieczu podczas zakładania miast istotne były warunki utworzenia murów obronnych.
Wiele miast rozwijało się wzdłuż węzłów komunikacyjnych, np. wzdłuż szlaków jedwabnych, w pobliżu portów.
Czynniki ekonomiczne – spora ilość przedsiębiorców.
Miasta administracyjne zostały założone tylko z myślą o pełnieniu przez nie funkcji administracyjnych np. Brasilia, Canberra, Waszyngton.
Niektóre państwa, np. Birma, zdecydowały o stworzeniu miasta – stolicy zupełnie od podstaw, co nie ma uzasadnienia ani ekonomicznego ani przestrzennego.
Gminy wiejsko – miejskie, np. Siewierz, mimo że jest to miasto, niektóre z jego obszarów mają charakter wiejski.
Katowice realizują zadania gminy miejskiej, ale również powiatu, np. ewidencja działek.
Gmina miejska i powiat są w 100% samorządowe. W województwie jest dwuwładza, organem samorządowym jest urząd marszałkowski ( marszałek województwa śląskiego Matusiewicz), drugim organem jest urząd wojewódzki (wojewodą śląska jest Łukaszczyk). W Polsce w województwie lubuskim i kujawsko – pomorskim urząd wojewódzki i marszałkowski są w dwóch różnych miastach.
Wszystkie wielkie miasta podlegają procesowi depopulacji (widoczne jest to w Bytomiu, Sosnowcu, Zabrzu). Miasta wokół aglomeracji (Orzesze, Mikołów) zyskują więcej mieszkańców lub przynajmniej mają ten sam poziom populacji.
W aglomeracji śląskiej miasta zmieniają swój profil funkcjonalny – odchodzą od swojej przemysłowej funkcji. W zasadzie określenie GOP nie powinno już być używane.
W Jastrzębiu Zdrój zaistniały niekorzystne zjawiska demograficzne, z powodu rozwoju górnictwa to miasto miało przewagę liczby mężczyzn nad liczbą kobiet, budownictwo było nastawione na mieszkania jednoosobowe, co do dziś ma swoje konsekwencje.
Dla miasta ważniejsze są funkcje egzogeniczne. W Katowicach funkcje miasta są zdyfersyfikowane, dominującą jest kulturowa i edukacyjna.
CZYNNIKI MIASTOTWÓRCZE (???)książka:P
Katowice rozwinęły się z osady Bogucice, gdzie znajdowały się kuźnie. Istniała jeszcze kuźnia załęska, szopieńska. Katowice to była mała wieś, która obsługiwała te kuźnie. Później rozwinął się przemysł wydobywczy, powstawały kopalnie, rozwinęły się osady wokół kopalń. Franz Winkler stał się właścicielem dóbr mysłowickich, a tym samym Katowic. Dzięki niemu została wybudowana linia przemysłowa Katowice – Mysłowice, powstał dworzec, za ich czasów Katowice otrzymały prawa miejskie (determinacja konkretnych osób doprowadziła do powstania miasta Katowice).
Janusz Słodczyk przestrzeń i cos tam o funkcji. Miast.
Jednostka osadnicza – jednostka zamieszkała przez ludzi, której przestrzeń geograficznej nadaje się do życia. Wyróżnia się dwie formy osadnictwa: rozproszone i zwarte (o charakterze miejskim i wiejskim).
Warstwy miasta:
Warstwa ekonomiczna:
jednostki gospodarki i ich przestrzenne rozmieszczenie (podmioty biznesowe i gospodarcze, jak one się zachowują, jakie działania podejmuje administracja, żeby wspierać te podmioty i ich działalność)
podmioty wsparcia gospodarki
zachowania gospodarcze i styl gospodarowania
Warstwa publiczno - polityczna:
przestrzenie publiczne
usytuowanie i specyfika obiektów administracji publicznej (gdzie są urzędy)
preferowane style architektoniczne
Warstwa aksjologiczna:
dominujące symbole w przestrzeni miasta (np. spodek, dworzec)
wartości społeczności lokalnej decydujące o sposobach zabudowy (znajomość z sąsiadami)
obyczajowość mieszkańców
Tradycyjnym terminem funkcji miasta określa się rolę jaką dany ośrodek pełni w życiu gospodarczym i społecznym większego obszaru (powiat, region, kraj).
Główne dziedziny działalności mieszkańców, od których zależy system osadniczy oraz jego rozwój, to podstawowa formuła identyfikacji funkcji miasta.
W ujęciu ekonomicznym miasto oferuje pewien zestaw funkcji wtedy, gdy tworzy warunki wywołujące efekty popytowe na określoną działalność, popyt tym samym jest czynnikiem pierwotnym względem podaży funkcji.
Klasyfikacja funkcji miasta:
Miasto – miejsce zamieszkania i pracy
Miasto – jednostka handlu, usług, komunikacji, edukacji, administracji
Miasto – funkcje wewnętrzne (endogeniczne) i zewnętrzne (egzogeniczne)
Podstawy teoretyczne koncepcji bazy ekonomicznej:
Miasta są jednostkami powiązanymi z innymi jednostkami osadniczymi, co oznacza, że dostarczają one towary, usługi na rzecz otoczenia oraz oczekiwań mieszkańców. Oferta adresowana do mieszkańców a także działalność dostarczana do miast w otoczeniu tworzą łącznie bazę ekonomiczną, w której można wyróżnić grupę egzogeniczną, tj. grupę pracowników zaangażowanych przede wszystkim na rzecz świadczenia adresowanego poza granice miasta.
Sektor bazowy=grupa egzogeniczna
Działalność tworząca bazę ekonomiczną
Sektor niebazowy=grupa endogeniczna
Działalności podstawowe (realizują funkcjonowanie miasta)
Funkcje egzogeniczne to takie działalności, które wykorzystywane są w mieście, służą zaspokojeniu potrzeb miasta i głównie obszarów poza nimi (przykłady: kształcenie poziomu wyższego, duże zakłady produkcyjne, duże centra handlowe)
Funkcje endogeniczne to takie działalności, które służą głównie ludności miejscowej (oświata poziomu poziomu podstawowego, podstawowa komunikacja miejska, lokalna piekarnie itd.)
Funkcje egzogeniczne mogą mieć znaczenie miastotwórcze, ponieważ eksport towarów i usług umożliwia uzyskanie przychodów, , które zasilają budżety miast poprzez redystrybucję środków finansowych.
Ze względu na identyfikację przynależności do grup egzo- i endogenicznych możliwe jest przy założeniu pewnego błędu określenia profilu działalności miasta (profilu funkcjonalnego)
Klasyfikowanie przynależności do poszczególnych grup, w praktyce przysparza wielu trudności ze względu na jednoczesne świadczenie usług danej grupy dla swoich mieszkańców i otoczenia.
$$W1 = \frac{Z_{\text{egz}}}{Z_{\text{end}}}\text{\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ }W_{z} = \frac{\frac{Z_{\text{im}}}{Z_{\text{om}}}}{\frac{Z_{\text{ik}}}{Z_{\text{ok}}}}$$
W1<1 sektor niebazowy
W1> sektor bazowy
Zim – zatrudnienie w i-tej działalności
Zom – zatrudnienie ogółem w mieście
Wz >1 (1,5)
Użytkownik miasta jest to podmiot korzystający z urządzeń istniejących w mieście
Kategoria użytkownicy miasta jest pojęciem ekonomicznym.
Użytkownikiem miasta może być osoba przejeżdżająca autostradą, np. A4 przez Katowice.
O przynależności do grona użytkowników danego miasta decydują przede wszystkim:
Funkcje realizowane przez miasto i w mieście (jestem użytkownikiem miasta, jeżeli tworzę funkcje miejskie lub jestem odbiorcą ich rezultatu, np. funkcja edukacyjna -uniwersytet), funkcje to wybieranie władz miejskich przez podmioty stanowiące miasto, realizacja przez miasto kanalizacji, wodociągów itp. Funkcje realizowane przez miasto to są funkcje obsługowe dla mieszkańców (mieszkańcy wybrali władzę, która ma zadanie zapewnić zaspokojenie podstawowych potrzeb mieszkańców). Przedsiębiorstwa nie są podmiotami miasta – są niezależne, np. Fiat w Tychach – fabryka jest prywatna na obszarze miasta generująca dochody mieszkańców, ale miasto nie ma wpływu na decyzje o zwalnianiu pracowników. Uczelnia też jest funkcją realizowaną w mieście, ale nie przez miasto.
Funkcje realizowane przez miasto są bardziej podatne na wpływ władz miejskich, natomiast nie mogą wpłynąć na działalność gospodarczą na terenie miasta.
Istniejące zagospodarowanie – zagospodarowanie daje podstawy do realizacji funkcji miejskich, np. Katowicki Spodek, gdzie odbywają się imprezy (jest to największa hala na śląsku), warunki zagospodarowania stwarzają pewne możliwości (budowa CNITI jest zagospodarowaniem)
Ogłoszone zamierzenia rozwojowe – miejscowe plany zagospodarowania nie są obowiązkowe, ale podejmowane są różne uchwały (np. teren odłożony na budowę obwodnicy, czeka tylko na środki finansowe potrzebne do realizacji; jeżeli ktoś chce tam budować musi się liczyć z możliwością późniejszego wywłaszczania), problemem jest nieogłaszanie pewnych decyzji, co prowadzi do późniejszych konfliktów związanych z budową na przedmieściach, w Gliwicach zaplanowano skrzyżowanie autostrad, przedsiębiorcy wykupywali działki kilka lat wcześniej, następnie sprzedali je pod budowę tego skrzyżowania po wyższych cenach.
Urządzenia – to co zostało w mieście stworzone (nie ma kawałka zwykłej ziemi, brak rzeczy naturalnych, które występują we wsi), np. park miejski, kosze na śmieci przy ulicach
Rodzaje użytkowników miasta
Mieszkańcy – najważniejsza grupa w mieście, należy ich analizować jako uczestników procesów gospodarczych, można dzielić wg wieku przedprodukcyjnego, produkcyjnego i poprodukcyjnego – najbardziej przydatny ekonomicznie podział. Najważniejszą kwestią są potrzeby i funkcje realizowane przez te grupy, ludzie w wieku przedprodukcyjnym są odbiorcami, dlatego należy w nich inwestować (trzeba budować szkoły dla nich, infrastrukturę edukacyjną; szkoły są drogie, za zamknięcie szkół została odwołana władza lokalna w Bytomiu), urządzeniami potrzebnymi dla realizacji tego celu są np. piaskownice, przedszkola. Inne są potrzeby w wieku poprodukcyjnym – drogi, parkingi, miejsce pracy. Ludzie w wieku poprodukcyjnym wydają więcej pieniędzy na lekarzy, lekarstwa w aptece.
W związku ze starzeniem się społeczeństwa w szpitalach zamyka się oddziały pediatryczne a tworzy geriatryczne, komunikacja miejska jest dostosowywana do osób starszych.
Użytkownicy bierni dostosowywują się do istniejących realiów, użytkownicy czynni zmieniają realia.
Władze lokalne – stanowią grupę czynną, ponieważ posiadają fundusze, muszą jednak podejmować decyzje, gdzie te fundusze ulokować
Jednostki gospodarcze –
przedsiębiorstwa państwowe (są podmiotami znacznymi, na śląsku wszystkie kopalnie są państwowe – wszyscy pracujący w górnictwie i dla górnictwa na tym zarabiają - są dosyć stabilne, jeżeli dobrze funkcjonują to tworzą miejsca pracy, niestety ukrywają bezrobocie w postaci niskiej wydajności pracy
przedsiębiorstwa prywatne – tworzą ponad 70% dochodu narodowego, są głównymi podmiotami tworzącymi miejsca pracy
spółdzielnie – polega to na tym, że możliwość wpływania na decyzje rozkładają się po równo na spółdzielców, np. spółdzielnie mieszkaniowe – są to ważne elementy
jednostki komunalne – są powoływane przez miasta, jednostki te są dofinansowywane z budżetu miasta, np. kanalizacja –są to dobra publiczne, indywidualni przedsiębiorcy nie są zainteresowani tą działalnością ze względu na niedochodowość
organy administracji, przedstawicielstwa władz ponadlokalnych – daje miastu pieniądze, prestiż
instytucje – związki zawodowe, stowarzyszenia, kluby, partie polityczne – w konkretnych miastach mają duże znaczenie dla danego miasta, instytucje te są ważne dla miasta, albo nobilitują miasta, albo generują dochody
organizacje społeczne o charakterze lokalnym – stowarzyszenia mieszkańców, związki o charakterze kulturalnym, prasa lokalna – są grupami nacisku w mieście, należy z nimi konsultować wszelkie decyzje
ludność spoza miasta – pracujący, uczący się w mieście, korzystający z usług miejskich – tworzą sedno działalności gospodarczej, kiedyś ściągano ludność, obecnie ludzie dojeżdżają do pracy
filie miejskie jednostek gospodarczych z siedzibami poza miastem – np. Fiat w Tychach – fabryka znajduje się w Tychach a ośrodek decyzyjny jest we Włoszech, decyzje takiego podmiotu są podejmowane bez uwzględnienia realiów miejskich
Efekty wewnętrzne – na które podmiot ma wpływ (zatrudnienie, wielkość produkcji)
Efekty zewnętrzne – oddziaływanie z zewnątrz ( firma nie ma wpływu na to, co dzieje wie wokół – rezultat działalności innych podmiotów, których skutki dotykają mnie), decyzje prawne, polityczne
Efekty zewnętrzne – są to materialne i niematerialne produkty, jakie otrzymuje wyróżniony podmiot (odbiorca) ze swego otoczenia, bez rekompensowania z jego strony kosztów wytwarza, przy założeniu, że odbiorca nie jest w stanie kontrolować i oddziaływać na rozmiary działalności jednostek tworzących otoczenie (nadawca)
np. sadza jest produktem materialnym, natomiast hałas jest produktem niematerialnym
produkt otrzymujemy od podmiotu, który stanowi otoczenie w rozumieniu kompetencyjnym
efekty zewnętrzne są zarówno korzystne jak i niekorzystne
efekty zewnętrzne otrzymuje się za darmo, odbiorca za nie nie płaci, ale nie ma też na nie wpływu (koszt odbiorcy)
Cechy efektów zewnętrznych:
odbiorca otrzymuje je bezpłatnie
są ubocznym produktem działalności nadawcy (np. tramwaj nie jeździ po to, żeby wywoływać hałas)
zmieniają warunki funkcjonowania podmiotów, choć nie są wynikiem ich woli ani decyzji
wymuszają zmiany działalności (jej cech w celu przystosowania się i uwzględnienia zmian warunków), dana lokacja zyskuje albo traci w wyniku działalności nadawcy (mogłem coś robić czego teraz nie mogę lub nie mogłem czegoś robić a teraz mogę)
koszty ich wytworzenia ponosi podmiot nabywający produkt nadawcy (np. do każdego biletu tramwajowego dolicza się cenę wytworzenia hałasu), rezultat tego jest taki, że nadawca chce mieć klientów, więc dąży do obniżenia ceny produktu-dąży do zmniejszenia efektów zewnętrznych wchodzących w cenę produktu, bywa również tak, że zapobieganie wytworzeniu efektów zewnętrznych powoduje wzrost kosztów wytworzenia produktu nadawcy
Mogą być rezultatem:
celowego działania władz i instytucji publicznych w przypadku dostarczania dóbr publicznych
świadomego zastępowania mechanizmu rynkowego metodami administracyjnymi by stworzyć określone sprzyjające warunki działania (np. lokowanie firm w specjalnych strefach obniża koszty działalności tych firm, które tym samym nie działają na zasadach mechanizmu rynkowego)
Efekty zewnętrzne dają konkretny bilans w danym miejscu, ujemny bądź dodatni.
Najlepszym przykładem oddziaływania tych efektów jest rynek nieruchomości – zawiera on informacje o efektach zewnętrznych i uwzględnia je (np. im droższe mieszkanie tym większe korzyści), ale nie kieruje się tylko nimi, nie można mówić o mapie efektów zewnętrznych w odniesieniu do wszystkich kategorii, każda kategoria ma różny bilans efektów zewnętrznych.
Teoria efektów zewnętrznych: każda działalność powoduje efekty zewnętrzne, wpływające na warunki, w jakich działają inne jednostki (podmioty), np. uniwersytet generuje efekty zewnętrzne w postaci punktów ksera, które to punkty nie dzielą swoich zysków z uniwersytetem.
Działalność podatkowa na rynku nieruchomości w oparciu o katastry (nie funkcjonuje w Polsce) – podatek jest płacony nie od wielkości mieszkania, ale od jego wartości (ci, którzy mieszkają w atrakcyjniejszych pod względem wartości mieszkaniach muszą płacić więcej)
Na działalność miasta wpływają obydwa rodzaje efektów. Możliwości i kompetencje miasta są regulowane przez cztery ustawy – miasto ma wpływ na kategorię dochodów własnych, jest ona jednak związana z ustawodawstwem krajowym (określony przez sejm % podatków), miasto może natomiast decydować, jak rozdysponować fundusze w celu realizacji zadań własnych (np. budowa szkół).
Dobra publiczne (posiadają cechy efektów zewnętrznych)
Nieodpłatne lub częściowo odpłatne (np. park, przejazd tramwajem)
Rozmiary podaży stanowią argument funkcji użyteczności każdego obywatela ( są stanowione wg potrzeb użytkowników miasta, np. autobusów powinno być tyle ile potrzeba, a nie tyle ile nas stać
Ich spożycie przez jednostkowego konsumenta nie ogranicza ilości tych dóbr dostępnej dla pozostałych osób (ilość wytwarzanego dobra do pewnego stopnia nie ogranicza odbioru)
Są przedmiotem potencjalnego zainteresowania każdego obywatela nawet jeśli nie korzysta z nich osobiście (obywatel chce to mieć, ale niekoniecznie musi z tego korzystać
Żaden konsument nie może być wykluczony z korzystania z niego (dobra w pełni publiczne – nie można go tego dobra pozbawić)
Koszt wytworzenia danego dobra nie daje się przypisać do odbiorcy w długim okresie
Istnieją tylko dla określonego przedziału czasu, aż wzrost liczby użytkowników nie wywoła wykluczalności i konkurencyjności (kiedy nie daje rady obsłużyć wszystkich zainteresowanych)
Dobra publiczne w mieście
Niemobilne – są w mieście przez władzę wytwarzane i tu zostają
Niepodzielne i geograficznie zlokalizowane – jeżeli efekty zewnętrzne mają pewne oddziaływanie w danym miejscu to są geograficznie zlokalizowane (dobra publiczne zasadniczo są korzystne)
Wynikają z kombinacji elementów systemu miasta i koncentracji przestrzennej majątku produkcyjnego, usług, struktur administracyjnych i instytucjonalnych. Mamy do czynienia pewnych dóbr, co prowadzi do ich koncentracji – lokalizacja powinna być odpowiednia dla potrzeb mieszkańców (chociaż miasto może mieć wolny lokal i tylko z tego powodu zlokalizować tam np. przedszkole – tańsze świadczenie dobra).
Mieszkańcy płaca podatki, korzystają z działalności firm, ich podatki trafiają do budżetu miasta i w konsekwencji decyzji politycznej zostaje rozdysponowany przez władze miasta. Ustawa nie zmusza gmin do zrobienia jakiejś rzeczy, chyba że mieszkańcy wywrzą presję, by to zrobiła. Burmistrz może nie mieć środków na np. naprawę dróg. Miasto może się zadłużać, jeżeli istnieje argumentacja polityczna, ponieważ trzeba zaspokoić potrzeby mieszkańców (w 2012 Polska spłaciła dopiero po 40 latach długi Gierka).
Miasto ma nieruchomości, jeżeli ma problem z płynnością finansową, zaczyna je sprzedawać (nie jest to dobra decyzja). Jednym z głównych dochodów gminy są podatki od faktu posiadania nieruchomości w danej gminie, które to dochody są przeznaczane na dobro publiczne – dzięki niemu może rozwinąć się działalność gospodarcza (najpierw droga, potem ruch, budowa nieruchomości, potem mieszkańcy). Najpierw powstaje dobro publiczne, które jest wydatkiem, ale zachęca inwestorów do inwestowania, następnie te firmy płacą podatki generując dochody gminy.
W przypadku stagnacji miasta impuls do zmian powinien wyjść od władz miasta poprzez tworzenie dóbr publicznych ze środków publicznych ( na co warto wydać publiczne pieniądze, by pozwoliło to zaistnieć nowej działalności, a w konsekwencji generowało dochód mieszkańców i ich wydatki).
Korzyści aglomeracji – pożytki płynące ze skupiania na niewielkiej przestrzeni miejskiej znacznej grupy ludzi, jednostek gospodarczych i instytucji (mają charakter efektów zewnętrznych).
Bezpośrednią przyczyną ich wystąpienia jest bliskość działania wielu podmiotów, przyczyniające się do zmiany warunków funkcjonowania każdego z nich (skupienie występuje naturalnie w przyrodzie).
Ludzie tworzą skupiska, co zasadniczo się opłaca, bo zmniejsza koszty jednostkowe, prowadzą interesy lepiej, skuteczniej i taniej (są atrakcyjne dla danej działalności, np. Dolina Krzemowa, która nie ma statusu miejscowości).
Jest bezpośrednia zależność pomiędzy świadczonymi usługami a potrzebami mieszkańców. Relacja pomiędzy mieszkańcami a jednostkami gospodarczymi powinna być zrównoważona. Efekty zewnętrzne generowały zmiany, planowanie przestrzenne generuje efekty zewnętrzne – skupienie podmiotów generuje warunki, które pozwalają na ich istnienie. Na śląsku mamy do czynienia z aglomeracją, która zapewnia warunki zatrudnienia dla mieszkańców mniejszych miast, przyciąga ludzi poprzez swoją specyfikę.
Dzielą się na 3 grupy:
Korzyści skali – znaczna ilość podmiotów w mieście daje szanse na obniżenie przeciętnych kosztów produkcji dóbr lub świadczenia usług spowodowanych wzrostem ilości wytwarzanych jednostek.
Im więcej produkujesz, przy założeniu, że na produkty składają się elementy stałe i zmienne, tym mniejszy koszt wytwarzania. Rezultat wytwarzania dóbr publicznych jest większy, jeżeli jest więcej podmiotów (np. nagromadzenie dzieci w szkole, korzyści skali w osiedlach).
Korzyści lokalizacji – wynikają z działalności w sąsiedztwie innych podmiotów prowadzących tę samą lub podobna działalność co zmniejsza je koszty ( wspólna infrastruktura, wyspecjalizowani kooperanci, placówki edukacyjne), np. lokalizacja kopalń na śląsku, w związku z tym szkoły górnicze
Korzyści urbanizacji – wynikają z lokalizacji działalności w pobliżu podmiotów, których istnienie i funkcjonowanie umożliwia działalność bądź zmniejsza je koszty (szczególni odbiorcy, firmy handlowe, usługowe, powiązania transportowe, różnorodny rynek pracy, przedsiębiorstwa komunalne), w miastach następuje wymiana wielu produktów, których w innym miejscu nie dałoby się sprzedać, np. SILESIA, skupianie możliwości zmiany środków transportu.
Rozwój lokalny
Rozwój egzogeniczny – oparty na funkcjach zewnętrznych (rozwój oparty na działalności dla odbiorców pozamiejskich)
Rozwój bazowych działalności/sektorów/gospodarczych,
Baza ekonomiczna „eksportowa” miast i regionów (odbywa się dzięki zmianom na lepsze bazowej działalności), podstawą wymiany z obszarami wiejskimi są artykuły żywnościowe, przykładem regionalnym może być śląsk dzięki posiadaniu węgla, który trafia poza region
Rozwój samopodtrzymujący się – zostawić zasoby przyszłym pokoleniom, odpowiedź na rzeczywiste zgłaszane potrzeby, nie powinno za sobą zostawiać problemów (rachunek powinien wyjść na zero, co jest nie do zrealizowania), powinno się produkować globalnie tak, żeby było najtaniej (nie jest realizowany z powodu sprzeczności z interesami ośrodków lokalnych)
Bezpieczeństwo ekologiczne
Odpowiedzialność między pokoleniowa
Międzynarodowa konkurencyjność
Równość szans społecznych
Rozwój spolaryzowany – są ośrodki, w których koncentrują się ludzie i zasoby.
Bieguny wzrostu, rozwoju i integracja
Bieguny naukowe i technologiczne, specjalne strefy ekonomiczne (tworzone sztucznie).
Rozwój endogeniczny
Rozwój „od dołu” oparty o wewnętrzne potencjały i zdolność samoorganizacji społeczności lokalnej (miasto zawsze musi mieć zewnętrznego klienta), co miasto ma (zasoby ludzkie, technologie) i jak to może wykorzystać, trzeba poszukiwać inspiracji – wspierać przedsiębiorców lokalnych, a nie przyciągać pozamiastowych inwestorów, są tacy przedsiębiorcy, których mieszkańcy nie chcą. Rozwój endogeniczny jest mniej rewolucyjny, bardziej pożądany przez mieszkańców, ma swoje granice związane z posiadanie zasobów na miejscu.
Istnieje obrona przed globalizacją-globalne koszty transportu są nie opłacalne, powodują duże zanieczyszczenie, co zmusza do oszczędności paliwa na innych płaszczyznach.
Rozwój zintegrowany
Rozwój społeczny, gospodarczy, przestrzenny, ekonomiczny – elementy te są ze sobą kompleksowo powiązane (powinien być jeden dokument na rozwój miasta – a istnieje kilka, np. miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego i strategia rozwoju miasta, plan rewitalizacji miasta), chodzi o to, żeby przyszłość planować wieloaspektowo.
Mierniki rozwoju miasta:
Ilość mieszkańców (bariera wydolności systemu miejskiego – za mało miejsca), miasto powinno być tak duże, żeby zaspokoić potrzeby
Cechy (zawody, wykształcenie, zamożność)
Warunki życia mieszkańców (infrastruktura społeczna)
Użytkowanie terenów (wzrost zagospodarowania miejskiego – osiedle daje więcej dochodów niż las)
Ilość obiektów i majątku trwałego zlokalizowanego w mieście (budynek jest majątkiem zainwestowanym, przyczynia się do rozwoju, urządzenia infrastruktury technicznej)
Wartość majątku trwałego zlokalizowanego w mieście (ile jest warte to miasto)
Ilość obiektów użyteczności publicznej (obiekty, które są a nie muszą być, np. biblioteka, placówki kultury)
Ilość jednostek gospodarczych, szczególnie usługowych (coraz więcej przedsiębiorstw)
Produkt globalny wytworzony w mieście (suma produktu wytworzonego we wszystkich firmach)
Dochody władz miejskich (jeżeli dochody wzrastają w efekcie podwyższania podatków, to nie stanowi to rozwoju, trzeba brać pod uwagę dochody własne przy tej samej wielkości podatku)
Dochody przypadające na gospodarstwo domowe (podstawowa jednostka konsumpcyjna)
Liczba zatrudnionych i wydajność na 1 zatrudnionego
Ranga rynku (czynnik nie ilościowy, atrakcyjność inwestycyjna, turystyczna)
Produktywność terenu miasta
Dyskusyjne w określeniu ekonomicznych realiów zarządzania rozwojem miasta:
Poszanowanie tradycji
Wzrost integracji wewnętrznej społeczności miasta
Wzrost powiązań i relacji, komplikowanie się miasta
Współczesne koncepcje rozwoju miast:
Rozlewanie miast (urban sprowl)
Inteligentne miasta (smart cities) i inteligentny wzrost miasta (smart growth)
Nowy urbanizm (neo-urbanism)
Rozwój zorientowany na transport (transit-oriented development), odległość piesza, żeby nikt w mieście nie jeździł, zrobić nowe przystanki
Prężność miejska (urban resilience)
Miasta na obrzeżach (edge city), rodzaj peryferyjnych dzielnic (miasteczko przy mieście samowystarczalne)
Miasta kompaktowe (compact city), zagęszczać przestrzeń w mieście
Miasta ekologiczne (eco-towns)
Miasta 24-godzinne (24-hours city)
Miasta kreatywne (creative city)
Miasta spowolnione (slow city), mało się dzieje i wszystko robi się powoli, dużo zieleni i terenów rekreacyjnych, miasta rezydencjalne, nie ma wielkiego przemysłu
Miasto innowacyjne (innovative city)