Miasto

• jednostka osadnicza, która

posiada prawa miejskie nadane

jej przez odpowiednie władze,

• jednostka osadnicza, która

charakteryzuje się

wielokondygnacyjną zabudową,

o charakterze nierolniczym oraz

jest wyposażona w komunalne

urządzenia techniczne,

• każda jednostka osadnicza,

która przekracza pewna liczbę

mieszkańców.

Prawa miejskie

• Aby uzyskać lub odzyskać prawa miejskie, aktualna

miejscowość musi spełnić kilka warunków:

• posiadać odpowiednią

infrastrukturę

(cała

miejscowość musi być zgazyfikowana,

zwodociągowana i skanalizowana, posiadać m.in.

oczyszczalnię i selektywną zbiórkę odpadów)

• mieć miejski charakter (herb, zwarta zabudowa

typu miejskiego, chodniki, oświetlenie ulic)

• uchwalony

plan zagospodarowania przestrzennego

przewidujący rozbudowę miasta

• mieć odpowiednią liczbę ludności (wg przepisów

minimum 2.000 mieszkańców

Miasto jest jednostką osadniczą,

którą cechuje:

• odpowiednia liczba

ludności,

• zróżnicowana struktura

funkcji, o przewadze

funkcji pozarolniczych,

• koncentryczna i zwarta

zabudowa,

• rozwinięta infrastruktura

techniczna i społeczna,

• „miejski styl życia”

mieszkańców.

Funkcje miasta

•

są główne rodzaje działalności

wykonywanej przez jego

mieszkańców lub przez inne

organizacje, pogrupowane w

pewne kategorie o zbliżonych

cechach.

Funkcje endogeniczne

– wewnętrzne,

związane z obsługą ludności oraz rynku

lokalnego.

Funkcje egzogeniczne

– zewnętrzne,

związane z obsługą ludności poza

miastem, produkcją materialną na rynek o

zasięgu ponadlokalnym, przetwarzaniem i

dystrybucją informacji o większym

zasięgu.

Funkcje usługowe

• dziedziny życia miasta,

które składają się na
zaspokojenie licznych
potrzeb ludności w zakresie
życia kulturalnego,
oświaty, ochrony zdrowia,
rozrywek, itd..

• rozwijają się szczególnie

intensywnie w dużych
miastach.

Funkcje produkcyjne

• miasta górnicze,

których rozwój
związany jest z
eksploatacją surowców
mineralnych;

• miasta – ośrodki

przemysłu
przetwórczego.

Funkcje handlowe

• charakteryzuje się znaczna

dynamiką i możliwościami
szybkich zmian;

• handel najszybciej

adaptuje się do zmian;

• jest najczęściej jedna z

podstawowych funkcji
każdego miasta, jednak
rzadko dominującą.

Funkcje komunikacyjne

• czynnikiem

decydującym o
ich rozwoju jest
lokalizacja w
stosunku do sieci
komunikacyjnej;

Funkcje kulturalno -

oświatowe

• o ich znaczeniu dla miasta

decyduje ranga instytucji
kulturalnych oraz
oświatowych
zlokalizowanych w mieście
oraz poziom i zasięg
imprez kulturalnych
organizowanych w danym
ośrodku.

Funkcje turystyczne

•

za miejscowość
turystyczną uznaje się
jednostkę osadniczą, która
ze względu na walory
turystyczne, infrastrukturę
turystyczną i dostępność
komunikacyjną stanowi
punkt docelowy lub
etapowy migracji
turystycznych.

Urbanizacja

„Zjawisko społeczne,

wyrażające się w

przekształceniu wielkich

zbiorowości lub ich części ze

społeczności tradycyjnie

wiejskich w bardziej

zróżnicowaną społeczność

miejską. Przekształcenie to

polega na zmianie

warunków i sposobu życia,

w tym – choć niekoniecznie

– miejsca zamieszkania i

pracy. Przebiega

nierównomiernie w czasie i

przestrzeni”.

Urbanizacja

• ciągły proces wzrostu ilości i

wielkości miast,

• proces koncentracji ludności w

miastach,

• zjawisko społeczne, wyrażające się

w przekształcaniu wielkich
zbiorowości lub ich części, ze
społeczności tradycyjnie wiejskich
w bardziej zróżnicowaną
społeczność miejską.

Urbanizacja

• Urbanizacja - rozwój i rozbudowa

miast. Zespół przemian
ekonomicznych, społecznych,
kulturowych i przestrzennych,
prowadzących do rozwoju

miast

i

obszarów miejskich, oraz wzrostu
liczby ludności miejskiej i jej udziału
w liczbie ludności

państwa

bądź

regionu

.

Aspekt demograficzny

•

ujmuje urbanizację jako

określony proces, kiedy to

większa część ludności

zamieszkuje relatywnie

duże i gęsto zaludnione

obszary,

•

jej przejawem jest wzrost

liczby ludności miejskiej i

jej udziału w ogólnej liczbie

ludności danego obszaru.

Aspekt ekonomiczny

• urbanizacja jest określana

również jako zawodowa lub

funkcjonalna,

• przejawia się w stałym na

danym obszarze wzroście

udziału ludności utrzymującej się

ze źródeł pozarolniczych,

• masowym zjawiskiem są dojazdy

ludności wiejskiej do pracy.

Aspekt przestrzenny

• urbanizacja określana również jako

krajobrazowa, fizjonomiczna, osadnicza,

przestrzenno – osadnicza,

• wyraża się w zwiększaniu obszaru

zainwestowanego w sposób miejski,

• obszar ten charakteryzuje się dużą

gęstością zabudowy, koncentrycznym

układem zabudowy, wyrazem

architektonicznym,

• miarą tak rozumianej urbanizacji jest

wskaźnik gęstości zaludnienia, wskaźnik

udziału obszaru zainwestowania

miejskiego w obszarze kraju.

Aspekt socjologiczny

• prezentuje społeczne podejście,

• ujmuje proces urbanizacji jako

przekształcenie tradycyjnego,

wiejskiego stylu życia w inny –

jakościowo różny styl miejski,

• miasto wymuszając inny sposób

zachowania jednostek oraz całych

miejskich społeczności, sprzyja

zanikowi instytucji sąsiedztwa,

osłabianiu więzi rodzinnych,

przekształcaniu się typu rodziny z

patriarchalnego w partnerski,

upowszechnianiu tolerancji społecznej.

Cechy urbanizacji

• wzrost udziału osób zatrudnionych w usługach,
• wyraźne różnicowanie się rynku pracy zarówno w

miastach, jak i na wsiach,

• zróżnicowanie kierunków migracji,
• kształtowanie się nowego typu struktur

osiedleńczych, przybierających formę stref

podmiejskich, konurbacji, obszarów

metropolitalnych itd.,

• powstawanie lokalnych zespołów osadniczych,

takich jak osiedla wiejskie, czy małe miasta

funkcjonalnie zintegrowane w zespoły osadnicze.

Konurbacja

• Konurbacja, zespół leżących blisko

siebie

miast

lub osiedli, powiązanych

ze sobą gospodarczo i
komunikacyjnie. Konurbacja składa
się z kilku równorzędnych ośrodków,
stymulujących rozwój innych,
mniejszych miast. Przykładem
konurbacji w Polsce jest

Górnośląski Okręg Przemysłowy

.

Aglomeracja

• Aglomeracja (z łaciny agglomero –

gromadzę), skupienie na określonym obszarze

dużej liczby osób i budynków (aglomeracja

miejska) lub zakładów produkcyjnych

(aglomeracja przemysłowa). Aglomeracja

odnosi się do

urbanistyki

(tj. planowania

przestrzennego np. miast) i uprzemysłowienia.

Największe aglomeracje miejskie w świecie:

Nowy Jork

,

Tokio

,

Rio de Janeiro

. W Polsce

aglomeracją przemysłową jest np.

Górny Śląsk

.

Płaszczyzny urbanizacji

• demograficzna - wzrost liczby ludności miejskiej, jej udziału w

ogólnej liczbie ludności, migracje ludności ze

wsi

do miast,

• ekonomiczna - wzrost odsetek ludności zatrudnionej poza

rolnictwem

, początkowo w

przemyśle

, a potem usługach,

• społeczna - upowszechnianie się tzw. miejskiego stylu życia,
• Przestrzenna - wzrost obszarów miejskich i tworzenie nowych miast.
• Proces urbanizacji wyraża się w odsetkach ludności miejskiej w

stosunku do całego społeczeństwa, określanych

wskaźnikiem urbanizacji

. Państwa świata można podzielić na trzy

grupy:

• niskim (wskaźnik urbanizacji mniejszy od 40%)
• średnim (40-60%)
• wysokim (większym niż 60%) stopniu zurbanizowania.

Fazy rozwoju miast

Urbanizacja

• faza charakteryzująca się wzrostem

liczby ludności w całej aglomeracji, przy
czym w centrum aglomeracji wzrost
liczby ludności jest szybszy niż na
obszarach zewnętrznych.

Suburbanizacja

• faza charakteryzująca się wzrostem liczby

ludności w całej aglomeracji, przy czym na

obszarach zewnętrznych aglomeracji liczba

ludności wzrasta szybciej niż w centrum.

Dezurbanizacja

• faza charakteryzująca się zmniejszaniem się

liczby ludności w całej aglomeracji, jednak z
obszarów centralnych ubywa ludności szybciej,
niż z obszarów zewnętrznych aglomeracji.

Reurbanizacja

• faza, w której udział ludności obszaru

centralnego aglomeracji rośnie,
początkowo na skutek zahamowania
tempa ubytku, a następnie na skutek
wzrostu liczby ludności tego obszaru.

Rozwój struktury przestrzennej

miast – Grecja (X-VI p.n.e.)

• miasta nie rozwijały się wg. określonego

geometrycznego układu,

• ośrodki miejskie powstawały w wyniku skupiania

się ludności pod ochroną świątyni lub twierdzy,

• teren przylegający otaczany był murem,

• centrum życia społecznego stanowiła agora –

funkcje polityczne.

• agora (gr. agorá) w miastach-państwach

antycznej Grecji gł. plac miasta, ośrodek życia

społecznego, administracyjnego, politycznego,

handlowego oraz miejsce obrad zgromadzenia

obywateli.

Rozwój struktury przestrzennej

miast – miasto średniowieczne

• wiele miast zostało zniszczonych po

upadku Cesarstwa Rzymskiego,

• miasta zaczęły ograniczać swoją

przestrzeń do dawnego centrum,

• niektóre z dawnych miast rzymskich

zostały przebudowane, stając się

rezydencjami książąt plemion germańskich

(Rawenna – siedziba Teodoryka),

• często samodzielne ośrodki miejskie

powstawały przy klasztorach.

Rozwój struktury przestrzennej

miast – miasto średniowieczne

• ograniczona wielkość ze

względu na konieczność

otaczania miasta murami

obronnymi,

• rozbudowa dokonywała się

poprzez dobudowanie

nowego pierścienia murów,

• często łączono kilka osiedli

leżących w sąsiedztwie i

otaczano je wspólnym

murem,

• podwójny układ miasta

średniowiecznego –

budowa obok nowego

ośrodka

.

Urbanizacja na świecie

• Najbardziej zurbanizowanym

kontynentem jest

Europa

. Np. w

Belgii

ludność zamieszkująca w miastach
wynosi 97%, w

Wielkiej Brytanii

92% (w

Polsce

62% w 1999 roku). Wysokie

wskaźniki urbanizacji mają także małe
państwa miasta:

Singapur

,

Hongkong

• Najmniej zurbanizowane kraje znajdują

się w

Afryce

i

Azji

Najwyższe i najniższe

wskaźniki urbanizacji na

świecie

1.

Syria

100% 1.

 

Rwanda

6,3%

2.

Kajmany

100% 2.

 

Bhutan

7,4%

3.

Hongkong

100% 3.

 

Burundi

9,3%

4.

Singapur

100% 4.

 

Burundi

9,3%

5.

Gwadelupa

99,6% 5.

 

Nepal

12,2%

6.

Makau

98,9% 6.

 

Uganda

14,5%

7.

Belgia

97,4% 7.

 

Etiopia

15,1%

8.

Kuwejt

96,1% 8.

 

Malawi

15,9%

9.

Martynika

95,2% 9.

 

Kambodża

16,9%

10.

Katar

92,9% 10.

 

Burkina Faso

17,5%

11.

Izrael

92% 11.

 

Papua-Nowa Gwinea

17,6%

Skutki urbanizacji

• Skutki pozytywne:
• łatwiejszy dostęp do pracy
• możliwość wyboru pracy
• istnienie instytucji

oświatowych, kulturowych,

opieki zdrowotnej,

finansowych,

ubezpieczeniowych

• szybkie komunikowanie i

przemieszczanie się ludzi

Skutki urbanizacji

• Skutki negatywne:
• przeludnienie
• przestępczość
•

bezrobocie

, bezdomność

• deficyt

wody pitnej

•

degradacja środowiska

• głód i obniżenie jakości życia
•

choroby

Pozytywne skutki urbanizacji

na wsi:

• dogodny transport
• telefony
•

wodociągi

•

gazociągi

• dostęp do

internetu

Negatywne skutki urbanizacji

na wsi:

• zanik folkloru
• wyniszczenie środowiska naturalnego

Współczynnik urbanizacji

• Współczynnik urbanizacji – procentowy udział

mieszkańców

miast

w ogólnej liczbie ludności.

• Współczynnik ten jest wskaźnikiem

rozwoju społecznego

społeczeństw. W przypadku

modernizacji bardzo szybko zwiększa się liczba osób

zamieszkujących miasta.

•

Argentyna

86,9

Litwa

67,8

Australia

85,7

Meksyk

71,3

Austria

64,6

Niemcy

85,3

Bangladesz

24,4

Nigeria

36,8

Belgia

96,5

Norwegia

73,9

Białoruś

68,9

Nowa Zelandia

84,9

Brazylia

75,6

Pakistan

32,0

Bułgaria

67,8

Polska

71,9

Chiny

29,0

Portugalia

48,2

Chorwacja

54,3

Republika Południowej Afryk
i

56,6

Czechy

74,6

*

Rosja

72,9

Dania

85,1

Rumunia

54,9

Egipt

44,0

Słowacja

57,3

Finlandia

64,6

Stany Zjednoczone

75,2

Francja

74,0

Szwajcaria

68,0

Grecja

63,5

Szwecja

83,4

Hiszpania 64,1 Turcja 63,3
Holandia 60,5 Ukraina 67,7
Indie 26,3 Węgry 62,7
Indonezja 35,0 Wietnam 20,8
Japonia 78,1

Wielka Brytania 89,3
Jugosławia 52,0 Włochy 66,8
Kanada 76,6

Progi rozwoju

Progi rozwoju mogą mieć różnorodny charakter:
• Progi terenowe, ograniczające od zewnątrz możliwości przestrzennego

rozwoju miasta.

• Progi strukturalne, polegające na tym, że rozwój miasta powoduje

konieczność zmian struktury istniejącego zagospodarowania i użytkowania
terenów. Przykładem może być konieczność rozbudowy centrum,
wymagająca przebudowy terenów otaczających śródmieście. Innym
przykładem jest np konieczność przebudowy układu komunikacyjnego,
który nie wystarczyłby do obsłużenia większego miasta.

• Progi ilościowe, ograniczające nie zabudowę poszczególnych terenów, lecz

wielkość miasta jako całości. Mogą one wynikać z:
-wydolności ujęć wodnych, oczyszczalni ścieków itp. urządzeń (wzrost
miasta wymaga ich rozbudowy)
-przepustowości dróg i kolei łączących miasto z regionem (ograniczenie
dowozu ludzi i towarów, konieczność rozbudowy linii);
-zasobów wodnych lub chłonności rzeki jako odbiornika ścieków (dalszy
wzrost miasta wymaga np. sprowadzenia wody z dalszych odległości).

Progi rozwoju miasta mogą wynikać z:

• przeszkód terenowych (np. strome stoki wzgórz lub

rzeki);

• cech gruntu (tereny podmokłe lub zalewowe, niska

wytrzymałość gruntu, osuwiska itp.):
-istniejącego zagospodarowania i użytkowania (lasy,
intensywne uprawy, wartościowa zabudowa)

każde przekroczenie progu wymaga poniesienia
określonych nakładów na ten cel. Można więc

rozpatrywać proces kolejnego pokonywania progów w
kategoriach ekonomicznych.

Przykłady

• 1. Miasto może wzrastać tak długo, jak długo ludzie będą

chcieli się w nim osiedlać. Wyczerpanie się nadwyżek ludności

w otaczającym regionie może stanowić próg ludnościowy

rozwoju miasta.

2. Rozwój funkcji jest możliwy tylko wówczas, gdy istnieją

odpowiednio wykwalifikowane kadry. Brak ich może stanowić

również próg.

3. Rozwój poszczególnych rodzajów funkcji jest często

uzależniony od stopnia rozwoju innych dziedzin. Warunkiem

rozwoju pewnych branż przemysłu może być istnienie zakładów

produkujących półfabrykaty lub zakładów remontowych czy

transportowych. Musi istnieć równowaga między rozwojem

przemysłu a usługami dla ludności, między miejscami pracy dla

kobiet i mężczyzn itd. Zbyt wolny rozwój jednych rodzajów

funkcji może stanowić próg dla rozwoju innych.

Przykłady

• 4. Struktury instytucjonalne władzy miejskiej muszą

odpowiadać wymaganiom wynikającym z charakteru
przemian Społecznych i gospodarczych. Ich
niedostosowanie może stanowić utrudnienie rozwoju
miasta. Anachroniczne struktury społeczne i gospodarcze
mogą również stanowić poważny próg jego rozwoju.
5. Zjawiska progowe występują w dziedzinach związanych z
zaopatrzeniem w podstawowe czynniki umożliwiające
produkcję czy inne formy działalności gospodarczej Analiza
tych i innych przykładów pozwala uogólnić zjawisko progów
i wyodrębniać trzy ich podstawowe kategorie
charakterystyczne nie tylko dla zagospodarowania, lecz
również dla innych podsystemów miasta związków między
nimi: progi terenowe, ilościowe i funkcjonalne.