LEKI PRZECIWWIRUSOWE
* trudne leczenie - leki hamujące replikację wirusów wpływają na komórki gospodarza
* objawy pojawiają się po rozmnożeniu się wirusów
większość leków przeciwwirusowych - analogi nukleotydów
hamują syntezę wirusowego DNA lub RNA
DNA wirusy:
poxvirus (ospa krowianka)
herpesvirus (ospa wietrzna, półpasiec, opryszczka)
adenovirus (conjunctivitis, zakażenia gardła)
hepadnavirus (hepatitis B)
papillomavirus (kurzajki)
DNA wirusów -* mRNA -- polymeraza komórek gospodarza -* wirusowe białka
RNA wirusy:
rubella virus (różyczka)
rhabdovirus (wścieklizna)
picornavirus (poliomyelitis, meningitis, przeziębienia)
arenavirus (meningitis, goraczka Lassa)
arbovirus (żółta febra, encephalitis wywołane ukąszeniami stawonogów)
orthomyxovirus (grypa)
paramyxovirus (odra, świnka)
RNA wirusów * enzymy virionu * synteza mRNA
* wirusowy RNA służy jako mRNA * synteza enzymów dla dalszej syntezy mRNA
dla większości RNA wirusów - komórki gospodarza nie biorą udziału w replikacji wirusa
retrowirusy - RNA wirusy z odwrotną transkryptazą
kopia wirusowego RNA przeniesiona na DNA - wbudowana w genom gospodarza *prowirus * RNA genomu i mRNA (translacja do syntezy białek wirusowych)
amantadyna - zapobiega zrzucaniu kapsydu wirusa przez zmianę przepływu jonów wodorowych (alkalizacja)
wirus grypy A
działania niepożądane: związane z działaniem na OUN: bezsenność,
oszołomienie
ataksja
drgawki
rimantadyna wirus grypy A
pozbawiona działań niepożądanych, bo nie przechodzi do OUN
tromantadyna herpes simplex
INHIBITORY SYNTEZY KWASÓW NUKLEINOWYCH
ribawiryna hamuje syntezę nukleotydów guaninowych i polymerazę RNA
RNA I DNA wirusy: wirusy grypy A i B, wścieklizny,
ospy witrznej, świnki, opryszczki
gorączki Lassa, RSV
Drogi podania: p.o., i.v. i wziewne
Nie przechodzi do OUN
Działania niepożądane: anemia w gorączce Lassa
wzrost poziomu bilirubiny,
działanie teratogenne
acyklowir - pochodna guaniny - hamuje polymerazę DNA
- aby zadziałać -> fosforylacja do trójfosforanu możliwa tylko w komórkach gospodarza zakażonych wirusem (syntetyzują wirusową kinazę nukleotydową)
działają przeciwko: wirusowi ospy wietrznej (półpaśca) i opryszczki
(zwłaszcza w zapaleniu mózgu i
zewnętrznych narządów płciowych),
ospy kurzej
działania niepożądane: rzadkie i łagodne:
podrażnienie śluzówki przewodu pokarmowego
nefrotoksyczny
neurotoksyczny
gancyklowir - działa podobnie do acyklowiru
stosowany w zakażeniach CMV (a także w zakażenianich
herpeswirusami)
mielotoksyczny (neutropenia)
famcyklowir - prolek pencyklowiru
pencyklowir - żle się wchłania - dlatego podaje się famcyklowir
działają podobnie do acyklowiru - słabsze, ale lepiej stężane w
komórkach
zastosowanie: HSV,VZV, HBV
jododezoksyurydyna - analog tymidyny - działa po przekształceniu do trójfosforanu i wbudowuje się do DNA i RNA - ułatwia uszkodzenia kwasów
zastosowanie - miejscowo w herpes simplex keratitis
działania niepożądane: stan zapalny tkanek
sorywudyna - trójfosforan nie jest wbudowywany w DNA wirusa
- próby kliniczne w półpaścu u pacjentów z HIV
triflurydyna - w keratoconjunctivitis i keratitis herpetica
widarabina (arabinosyl adenine) - analog adenozyny - fosforylowany
do trtrójfosforanu hamuje polymerazę DNA
zastosowanie: varicella - zoster herpes
herpes simplex (keratitis i encephalitis) - zwłaszcza u pacjentów z
HIV (ale nie w postaci genitalnej), hepatitis B
rhabdovirus
krótko działa - i.v. przez 12 hrs w dużej objętości (łatwo się wytrąca)
przechodzi do OUN
działania niepożądane: zaburzenia z przewodu pokarmowego
depresja szpiku
zaburzenia ze strony OUN (drgawki, śpiączka)
foscarnet -
HIV, herpesvirus
CMV - zakażenie oka u pacjentów z HIV
nie wymaga fosforylacji
hamuje polimerazę DNA i odwrotną transkryptazę
działania niepożądane: nefrotoksyczny
hypocalcemia
drżenia, drgawki, halucynacje
INHIBITORY ODWROTNEJ TRANSCRIPTAZY
zydowudyna - analog pirymidyny
(AZT) działa po fosforylacji w komórkach gospodarza wytwarzających odwrotną transkryptazę po zakażeniu przez HIV
(incorporacja do wirusowego DNA)
p.o. - bardzo dobrze wchłaniana
działania niepożądane: depresja szpiku - anemia i leukopenia
bóle głowy i drgawki
toksyczność nasilana przez inne leki przekształcane do glukuronianów - uwaga na paracetamol, indomethacynę, probenecid, lorazepam, cymetydynę
zalcitabine (dideoxycytidine, ddC)- analog cytozyny
hamuje odwrotną transkryptazę i syntezę DNA w mitochondriach
stosowana w przypadku oporności na zydowudynę,
razem z zydowudyną w zaawansowanym zakażeniu HIV
bardzo dobrze wchłaniana po podaniu doustnym
działania niepożądane: obwodowa neuropatia
stomatitis
pancreatiti
hepatitis
owrzodzenia przełyku
kardiomiopatia
didanosine (analog puryn - dideoxyinosine, ddl) - HIV - w przypadku oporności na zydowudynę
działa po fosforylacji
p.o., i.v.
brak toksyczności zydowudyny w stosunku do szpiku, ale:
- bolesna neuropatia
- pancreatitis
- biegunki
- bóle głowy, bezsenność, drgawki
zastosowanie: zaawansowany AIDS u pacjentów nie tolerujących zydowudyny lub z zakażeniem opornym na zydowudynę (ale nie w pierwotnym zakażeniu HIV)
stawudyna - analog tymidyny
stosowana w zakażeniach HIV opornych na zydowudynę
- hamuje odwrotną transkryptazę i polimerazę DNA
nie działa toksycznie na szpik
hamuje syntezę DNA w mitochondriach
działania niepożądane: bolesna neuropatia obwodowa
pancreatitis - rzadko
nowe leki: 3TC
nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy:
nevirapina - niekompetytywnie łączy się z enzymem
INHIBITORY PROTEAZ HIV:
Sequinavir, Indinavir, Ritanavir -stosowane w połączeniu z AZT i 3CT
INTERFERONY
interferon - hepatitis B & C, herpes zoster, CMV, sarcoma Kaposi,
rekombinacyjne formy IFN - alfa
ACYKLICZNE FOSFONIANY NUKLEOZYDÓW
nie zależą od enzymów wirusowych
ich difosforany hamują polimerazę DNA wirusów
cidofovir - analog cytozyny - szerokie spektrum działania, w razie oporności na acyklowir i gancyklowir
nefro i neurotoksyczny
depresja szpiku - neutropenia
adefovir - analog adeniny - hamuje HIV
hepatotoksyczny
neutropenia
zapalenie cewki moczowej