TEORETYCZNE PODSTAWY KSZTAŁCENIE – DYDAKTYKtyka.

DYDAKTYKA – (z grec. „didasko” – uczę, „didaktikos” – pouczający) stanowi podstawową dyscyplinę pedagogiczną, której przedmiotem zainteresowania jest proces kształcenia.

Po raz pierwszy termin „dydaktyka” został użyty w XVII wieku w Niemczech przez Joachima Junga i Krzysztofa Helwiga, autorów książki pt. „Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychiusza. W owych czasach dydaktyka była uważana za sztukę nauczania, która wymagała posiadania odpowiedniego talentu pedagogicznego. W XVII wieku przypadał również okres działalności Jana Amosa Komeńskiego, autora słynnego dzieła pt. „Wielka dydaktyka”, w którym przedstawił on uniwersalną sztukę nauczania wszystkich wszystkiego. Dydaktyka w XVII stanowiła jedyną naukę pedagogiczną.

W wieku XIX żył J. F. Hebart – psycholog i filozof niemiecki, określony mianem ojca pedagogiki. Dzięki jego działaniom dydaktyka stała się nauką – była przez niego traktowana jako teoria nauczania wychowującego. Herbart był zdania, iż przedmiotem zainteresowania dydaktyków powinny być czynności podejmowane przez nauczyciela w szkole oraz ich szczegółowa analiza.

szkoła tradycyjna → ujednolicony system kształcenia

Na przełomie XIX i XX wieku dydaktyka zmienia swoje oblicze dzięki działalności Johna Dewey’a twórcy nowej teorii wychowania, który pojmował dydaktykę jako teorię uczenia się. Celem dydaktyki w jego ujęciu miała być analiza czynności zachodzących w trakcie procesu uczenia się a samo nauczanie Stanowic miało funkcję uczenia się.

Współcześnie, dydaktyka jest ujmowana jako nauka w nauczaniu i uczeniu się; wg Stróżowskiego jest ona sztuką będąc nauką.

NAUKI ZALICZANE DO NAUK PEDAGOGICZNYCH:

- dydaktyka ogólna

- pedagogika ogólna

- teoria organizacji szkolnictwa

- teoria wychowania

SUBDYSCYPLINY DYDAKTYKI:

- DYDAKTYKA MEDYCZNA, której przedmiotem zainteresowań jest specyfika kadr
w szkołach medycznych oraz praca z pacjentem

- DYDAKTYKA SZKOŁY WYŻSZEJ zajmująca się specyfiką procesu kształcenia na poziomie szkoły wyższej oraz pracą ze studentami

- DYDAKTYKA WOJSKOWA, której celem jest przygotowywanie kadr oraz praca
z żołnierzami odbywającymi zasadniczą służbę wojskową

- NEURODYDAKTYKĘ, czyli dydaktyka XXI wieku wykorzystująca maksimum możliwości ludzkiego mózgu w procesie nauczania; zdaniem neurodydaktyków metody muszą być adekwatne do możliwości mózgu

- ONTODYDAKTYKĘ, która stanowi dydaktykę treści zajmującą się teorią doboru treści kształcenia

- TELEOLOGIA, czyli naukę zajmującą się celami kształcenia

DYDAKTYKI SZCZEGÓŁOWE:

- TEORIA NAUCZANIA – uczenia się danego przedmiotu na wszystkich szczeblach kształcenia

- TEORIA NAUCZANIA – uczenia się na określonym szczeblu kształcenia (np. matematyka w lasach od IV do VI)

- TEORIA NAUCZANIA – uczenia się wszystkich przedmiotów na określonym szczeblu kształcenia (np. dydaktyka nauczania zintegrowanego lub początkowego albo dydaktyka szkoły wyższej)

- TEORIA NAUCZANIA – uczenia się wszystkich przedmiotów na wszystkich szczeblach kształcenia – DYDAKTYKA OGÓLNA

PRZEDMIOT BADAŃ DYDAKTYCZNYCH:

- terminologiczna oraz metodologiczna aparatura dydaktyki

- cele kształcenia

- treści kształcenia

- proces nauczania – uczenia się

- zasady kształcenia

- metody kształcenia

- formy organizacyjne

- środki dydaktyczne

- systemy dydaktyczne

- osiągnięcia i niepowodzenia szkolne

ZADANIA DYDAKTYKI:

- opis wraz z analizą poszczególnych elementów przedmiotu badań

- ustalanie charakterystycznych dla procesu kształcenia prawidłowości

- ustalanie pewnych norm i zasad postępowania opierając się o wykryte prawidłowości

FUNKCJE DYDAKTYKI:

- FUNKCJA TEORETYCZNO-POZNAWCZA – ma ona charakter diagnostyczny (odpowiada na pytania co jest i jak jest) i prognostyczny (co będzie, jak będzie i jak powinno być)

- FUNKCJA PRAKTYCZNO-INSTRUMENTALNA (UTYLITARNA) – wskazuje na konkretne metody, środki i formy organizacyjne stanowiące pomoce w pracy dydaktycznej

UCZENIE SIĘ – PODSTAWOWE POJĘCIE:

- WG BANDURY – proces dokonujący się na drodze przekazywania doświadczeń społecznych

- WG B. NAWROCZYŃSKIEGO – proces aktywnego nabywania wiadomości oraz sprawności

- WG CZ. KUPISIEWICZA – proces aktywnego nabywania wiadomości, umiejętności
i nawyków dokonujący się w toku bezpośredniego i pośredniego poznania rzeczywistości.
W procesie uczenia się powinny wystąpić: wiedza, umiejętności, nawyki/ postawy.

- WG K. SOŚNISKIEGO – umysłowy, poznawczy proces poznawania rzeczywistości, rozumiany w kategoriach spostrzegania, myślenia i działania

- WG S. BALEJA – proces, którego produkt stanowi wiedza oraz umiejętności

- WG. W OKONIA – proces w trakcie którego w oparciu o poznanie, doświadczenie
i ćwiczenia tworzą się nowe formy działania i zachowania lub zmianom ulegają formy dotychczasowe

KOMPONENTY POJĘCIA UCZENIA SIĘ (4):

- charakter obejmujący coś ciągłego i ukierunkowanego, procesualnego i dynamicznego

- przedmiot obejmujący wiedzę i wiadomości, umiejętności i nawyki, rzeczywistość oraz doświadczenie społeczne

- drogi, czyli nabywanie, poznawanie oraz przekazywanie doświadczeń społecznych ćwiczenia działanie (bezpośrednie, pośrednie)

- efekt obejmujący pewne formy zachowania oraz działania, modyfikację zachowań dotychczasowych, wiedzę i umiejętności czy poznanie rzeczywistości.

Uczenie się jest procesem aktywnego nabywania wiedzy, umiejętności i nawyków w toku poznawania rzeczywistości (bezpośredniego oraz pośredniego), ćwiczeń, myślenia oraz gromadzenia doświadczeń, zarówno indywidualnych jak i społecznych. Wynikiem procesu uczenia się jest poznanie rzeczywistości (czyli wiedza) wraz z nabyciem umiejętności jej przekształcania jak i modyfikacja zachowań uczącego się podmiotu.

CECHY UCZENIA SIĘ:

- aktywność podmiotu uczącego się

- procesualny charakter – zakładający pewną ciągłość i planowość, systematyczność, wewnętrzną spójność poszczególnych czynności, dynamizm oraz świadomą organizację

- ukierunkowanie całego procesu na jego wynik, czyli dążenie do złożonych celów

DO TEORII UCZENIA SIĘ MOŻNA ZALICZYĆ:

- teorie filozoficzne

- teorie psychologiczne

- teorie socjologiczne

- teorie cybernetyczne i inne

TEORIE PSYCHOLOGICZNE:

a) TEORIE ASOCJACYJNE – uczenie się pojmowane jako kojarzenie poszczególnych elementów na zasadzie: bodziec – reakcja; wyróżnia się następujące odmiany tych teorii:

- apercepcjonizm (Herbart)

- teoria odruchów warunkowych (Pawłow)

- koneksjonizm (Tornadike)

b) TEORIE STRUKTURALNE – są to tzw. teoria pola i postaci, gdzie najważniejszą czynnością uczenia się jest wgląd/ wnikanie w struktury

c) TEORIE FUNKCJONALNE – wg tej grupy teorii, najważniejsze są funkcje uporządkowane, które zmierzają do osiągania założonego efektu, uczenie zakłada drogę od jednego zadania do osiągniętego wyniku

TRZY PRAWA DOTYCZĄCE UCZENIA SIĘ:

- gotowość, czyli posiadanie motywacji

- ćwiczenia, czyli powtarzanie pewnych czynności

- efekt, szybciej uczymy się tego, co mamy ochotę się uczyć

TEORIE SOCJOLOGICZNE – na gruncie socjologii, uczenie się stanowi proces społeczny; uczenie się zachodzi dzięki byciu w grupie, zachodzących w niej interakcjom, interkomunikacji oraz związkom interpersonalnym

TEORIA CYBERNETYCZNA – teoria zakłada, iż wszystko ma swój przebieg w pewnych układach, ze zwróceniem uwagi na sposób przyjmowania i przetwarzania informacji

PROCES UCZENIA SIĘ PRZEJAWIA NSTĘPUJĄCE PRAWIDŁOWOŚCI:

jest to proces wielostronnie aktywny, w którym zachodzą następujące rodzaje aktywności:

- werbalna (mowa)

- recepcyjna (recepcja)

- motoryczna

- wielozmysłowa

- intelektualna

- emocjonalna

UCZENIE SIĘ WG OKONIA:

- przez przyswajanie (bez większej aktywności)

- przez odkrywanie (rozwiązywanie problemów)

- przez przeżywanie (treści o charakterze emocjonalnym zapamiętujemy na dłużej)

- przez działanie

CELE KSZTAŁCENIA:

Nauka o celach to teleologia; cele kształcenia to z góry założone pewne stany rzeczy (zdarzeń), które zamierzamy osiągnąć w trakcie procesu kształcenia; WG OKONIA cele kształcenia to świadomie założone efekty, które chcemy uzyskać w wyniku kształcenia natomiast WG DENKA cele kształcenia obejmują postulowany stan rzeczy wraz
z działaniami prowadzącymi do jego realizacji.

WŁAŚCIWOŚCI CELÓW KSZTAŁCENIA:

- są dostrzegalne, czyli określone w sposób pozwalający na ustalenie stanu ich wykonania

- wykonalne, czyli możliwe do realizacji w danym czasie

- logiczne, bez wewnętrznej sprzeczności

- rzeczowe i precyzyjne – przedstawiają syntetyczny opis stanu jaki chcemy osiągnąć

- wymierne, a więc określany w sposób umożliwiający zmierzenie ich stanu

RODZAJE CELÓW KSZTAŁCENIA:

- OGÓLNE (FUNKCJE) - wyrażające co ma stanowić produkt końcowy procesu kształcenia; określane są mianem celów instytucjonalnych szkoły, mają długoterminowy charakter – realizowane są małymi krokami

- POŚREDNIE (CZYNNOŚCI) – otrzymywane są w wyniku podziału celów ogólnych na ich poszczególne składniki (czynności)

- SZCZEGÓŁOWE (ZADANIA) – wyrażające cechy ogólne w języku konkretów, stanowią one opis spodziewanych po zakończeniu lekcji zachowań uczniów, szczegółowo określają, co będą oni umieć

TAKSONOMIA CELÓW (OGÓLNYCH) W. OKONIA:

- Wiadomości o faktach i zależnościach między nimi.

- Rozwiązywanie zagadnień teoretycznych i praktycznych.

- Samodzielne dokonywanie oceny.

- Samodzielne stosowanie wiedzy w nowych sytuacjach.

CECHY CELÓW KSZTAŁCENIA:

a) KONSTYTUTYWNE:

- wykonalność (realność) – dające się zrealizować

- logiczność – pozbawione wewnętrznych sprzeczności

- dostrzegalność- określone tak aby można było ustalić stan ich wykonania

- wymierność – określone tak aby można było dostrzec czy dany cel został zrealizowany czy nie

- rzeczywistość – precyzyjność – cele powinny zawierać syntetyczny opis tego co chcemy osiągnąć

b) SPECYFICZNE CECHY CELÓW SZCZEGÓŁOWYCH:

- są sformułowane z punktu widzenia ucznia

- opisuje co uczeń potrafi zrobić po zakończeniu procesu kształcenia np. uczeń umie nazwać rozpoznać zastosować przeanalizować itp.

- wymieniają warunki ograniczające które muszą być spełnione np.: ograniczenie czasu, ograniczenie liczby błędów, ograniczenie dotyczące tego, co może być stosowane jako pomoc przy wykonaniu zadania itp.

- reprezentują różne typy zachowania ucznia

OPERAJONALIZACJA CELÓW:

Przedkładanie celów ogólnych na cele szczegółowe nazywa się ich operacjonalizacją; narzędziem operacjonalizacji jest taksonomia, czyli hierarchiczny układ celów kształcenia.

CELE SZCZEGÓŁOWE REPREZENTUJĄ RÓŻNE RODZAJE ZACHOWAŃ:

- CELE SZCZEGÓŁOWE TYPU POZNAWCZEGO - uczeń potrafi przekładać wiadomości, objaśniać je, stosować czy analizować

- CELE SZCZEGÓŁOWE TYPU EMOCJONALNEGO – uczeń wyraża, reaguje, wartościuje, przeżywa, charakteryzuje

- CELE SZCZEGÓŁOWE TYPU PSYCHOMOTORYCZNEGO - uczeń pisze, skacze, szyje, wykonuje ruchy ekspresyjne