Państwa i narody bałkańskie 1789 - 1914.

Ogólnie:

• tereny słabnącego Imperium Otomańskiego

• mozaika kulturowa, wyznaniowa i etniczna

• kwestia wschodnia - poruszona już w epoce napoleońskiej (stworzenie z części Bałkan prowincji illyryjskiej, należnej do Francji, zajęcie Wysp Jońskich), temat był aktualny praktycznie przez cały wiek XIX

• na kształt sytuacji na Bałkanach ma największy wpływ > polityka Rosji i jej walka z Turcją (liczne wojny) oraz postanowienia państwa zachodnich, które balansowały między chęcią zachowania status quo Bałkan (przede wszystkim Anglia) lub też chciały uzyskać jak najwięcej wpływów (szczególnie widoczne w II poł. XIX w.)

• generalnie : w I poł. XIX w. rosnące wpływy Rosji (ks. naddunajskie, Bułgaria, Serbia), Anglia i Francja raczej chcą przede wszystkim zachować status quo lub poprzez ewentualną zmianę zabezpieczyć swoje interesy (przykład Grecji), pod koniec wieku zdecydowany napór innych państw (Niemcy, Austria, też Włochy)

• po 1856 - Rosja traci na znaczeniu, jej rolę przejmują mocarstwa zachodnie

• nasilenie się ruchów narodowowyzwoleńczych w II poł. XIX w., tu dużą rolę szczególnie wśród Słowian południowych odgrywa Serbia

• znamienne : dużo prób stworzenia jedności bałkańskiej, ale ostatecznie zwyciężył partykularyzm (przykłady sukcesów i porażek idei stworzenia wspólnej świadomości bałkańskiej - w konspekcie papierowym  )

• żaden z narodów bałkańskich ani razu w pełni nie decydował o sobie, zawsze decydujący głos miały mocarstwa; z drugiej strony żywotność narodów i ich walki utrzymywały kwestię wschodnią wciąż w orbicie zainteresowań Zachodu

Stosunki innych państw do kwestii wschodniej:

ROSJA

antyturecka, już od XVIII w. stara się o jak największe wpływy na Bałkanach, argument : opieka nad ludnością prawosławną, strategiczna rola cieśnin czarnomorskich.

Największy wpływ w I poł. XIX w. w księstwach naddunajskich , Serbii i Czarnogórze , w II poł. krótkie i mocne uzależnienie Bułgarii. Po 1856 jej rolę w znacznej mierze przejmują mocarstwa zachodnie (rolę gwaranta i opiekuna), ale Rosja wciąż aktywna.

Wojny z Turcją : 1806-1812 (koniec > pokój w Bukareszcie)

1828-1829 (koniec > pokój w Adrianopolu)

1853-1856 (koniec > pokój paryski)

1877-1878 (koniec > konferencja berlińska & pokój w San Stefano)

ANGLIA

Przede wszystkim za zachowaniem status quo na Bałkanach, wyjątkiem było popieranie powstania niezależnej Grecji, zwolenniczka słabego Imperium Otomańskiego, które można było łatwo kontrolować, niż upadłego, na którym szybko zagościłaby Rosja (rosnący największy wróg w polityce na Bałkanach i Bliskim Wschodzie). Nie angażuje się bezpośrednio w żaden konflikt, poza wojną krymską. Silne wpływy przede wszystkim w Grecji.

AUSTRIA

w I poł. XIX w. raczej proturecka, dopiero po klęsce z Prusami i utworzeniu Austro-Węgier zmienia diametralnie kurs polityki, bowiem jedyną drogą ekspansji było właśnie południe. Silnie zabiega o wpływy w Serbii, do pocz. XX w. udaje jej się silnie związać ze sobą Serbię. Jednocześnie cały czas umiejętnie podsycała antagonizmy serbsko-bułgarskie oraz serbsko-chorwackie. Po dojściu w Serbii do władzy antyaustriackiego Karadjordjevicia, Austro-Węgry zaczynają grać brutalniej (m.in. wojna celna z Serbią, aneksja Bośni-Hercegowiny, prowokacje).

FRANCJA

Nie ma bezpośrednich interesów na Bałkanów, jej pozycję cechuje dwuznaczność, wykorzystuje Bałkany (swoją interwencję lub nie, zgodę lub nie) jako kartę przetargową do prowadzenia polityki gdzie indziej, wykorzystuje ją przede wszystkim wobec Rosji

NIEMCY

Po zjednoczeniu chęć włączenia się aktywnie w politykę mocarstw, widoczne to również na Bałkanach. Podobnie jak Austria, chce coś ugrać, silne wpływy w Bułgarii (szkolenie armii), pośredni w Rumunii (Hohenzollern- Sigmarignen). Zwykle stoi przy Austro-Węgrach. W XX w. niemiecki oficer (Wilhelm von Wied) zostaje władcą słabej i nowo narodzonej Albanii, ale na krótko.

WŁOCHY

Najpóźniej dołączyły do gry o Bałkany, ze względu na położenie najbardziej zainteresowane sytuacją i statusem Albanii. Pośrednio przyczyniły się do wybuchu wojen bałkańskich (osłabienie Turcji poprzez wcześniejszą wojnę trypolitańską). Podobnie, jak Austro-Węgry, Albanię traktowały jako rodzaj buforu, zabezpieczenie przed zbytnim wzrostem Grecji czy Serbii. Dzięki m.in. włoskiem wsparciu Albania uzyskała niepodległość.

GRECJA

• pod panowaniem tureckim od

• szczególnie silnie ukształtowany (najwcześniej wśród narodów bałkańskich i w największej formie) ruch narodowy

• stosunkowo silna pozycja względem Turków niż pozostałe narody bałkańskie : liczne powstania chłopskie, żywa kultura i tradycja, spora część rzemiosła i handlu tureckiego w rękach greckich, opanowanie przez Greków wyższych godności kościelnych prawosławnych na całym Półwyspie, z fanariotów (Greków konstantynopolitańskich) rekrutowano dyplomatów, tłumaczy i oficerów do armii tureckiej

• wzrost znaczenia handlu prowadzonego przez Greków po Rewolucji Francuskiej (handel lewantyński dotąd był mocno trzymany przez Francuzów), a jeszcze bardziej w trakcie Blokady Kontynentalnej (Grecy praktycznie zmonopolizowali handel lewantyński)

• już pod koniec XVIII. powstają eterie (czyli tajne stowarzyszenia niepodległościowe Greków)

• nadzieje najpierw wiązane z Napoleonem, potem z Rosją, następnie przy wsparciu Anglii

• 1821- Filike Etaireia (dosł. Przyjacielskie Stowarzyszenie, powstałe w Odessie w 1814) pod wpływem rewolucji hiszpańskiej w Ameryce i we Włoszech daje hasło ludom bałkańskich do powstania przeciw Turkom

• początek nieudany, wkroczenie ks. Aleksandra Ypsylanti (Grek, adiutant cara Rosji) do Mołdawii, ale rumuńskie społeczeństwo niechętne greckiej idei; parę miesięcy później wzniecenie rewolucji w Grecji właściwej, w 1822 Zgromadzenie Narodowe Grecji proklamuje niepodległość

• Turcja ostro zaczyna walczyć, rzezie Greków w miastach w Azji Mniejszej

• powstanie trwa, choć w 1824…wybucha bratobójcza walka między samymi Grekami !!! (stronnictwo opierające się na masach chłopskich a stronnictwo popierane przez kupców)

• 1825-1827 - sułtan prosi o pomoc w spacyfikowaniu Greków paszę Egiptu Mohammeda Alego, który do Grecji wysyła swego syna : Ibrahima-paszę; ten opanowuję większą część Grecji, dokonuje rzezi rebeliantów (1825-zdobycie bohatersko bronionej Missolungi, 1827 - Aten)

• powstanie wyraźnie upada, ale ratuje je interwencja mocarstw (Rosja, Wlk.Brytania i Francja), w Europie nasila się filhellenizm; mocarstwa nie dbają o Greków, tylko o własne interesy oraz prestiż, chcą też zapobiec wpływom konkurenta (szczególnie spór Rosja-Anglia), więc ostatecznie ostrożnie zaczynają razem na tym polu działać

• 20.X.1827 - bitwa morska koło Navarino : totalna klęska floty ang-ros-fra, która jedynie miała blokować wybrzeże greckie, ale wdała się w walkę z flotą tur-egip; sułtan turecki ogłasza „świętą wojnę”, co było bardzo nie na rękę Zachodowi (chcą jak najszybciej sprawę załatwić, nie pozwolić za dużo ugrać Rosji i uspokoić Turcję)

• 20.03.1829 - konferencja londyńska : Grecji obiecana niepodległość w granicach do linii Arta-Wolos z obowiązkiem płacenia rocznego trybutu dla Turcji, jednak dopiero nacisk armii i floty Zachodu Turcy ewakuowali się z Grecji

• jednocześnie Rosja „uszczknęła” dla siebie w ramach wojny lądowej (1828-1829) zakończonej pokojem adrianopolskim wschodnią Armenię, kaukaskie wybrzeże M.Czarnego, zabezpieczenie interesów handlowych na Dunaju, potwierdzenie autonomii Serbii i ks. naddunajskich.

• ostatecznie Grecja uzyskała potwierdzoną niepodległość w lutym 1830, w nieco jednak zmienionych granicach (Peloponez, środkowa Grecja, część Tesalii, kilka wysp)

• Grecy mocno rozczarowani konferencją londyńską i pokojem adrianopolskim, gdyż w rękach tureckich zostały m.in. Epir, Tesalia, Kreta.

• Pierwsze lata odrodzonej Grecji : chaos, anarchia, zamęt (m.in.w 1831 zamordowany prezydent Capodistrias), Zachód mocno ingeruje w politykę wewnętrzną Grecji, aby zabezpieczyć tam swoje interesy

• 1833 - 1843 > narzucone rządy ks. bawarskiego Ottona, ale zacofanie, brak reform, niezadowolenie, Grecja mocno osłabiona

• 1843 - zamach stanu, grupa ambitnych polityków greckich zmusza króla do przyjęcia konstytucji (dość konserwatywnej), która zostaje uchwalona w 1844

• generalnie : od lat 40. XIX Grecja stara się wywalczyć od Turcji część terenów, przede wszystkim Kretę

• 1841 - nieudane powstanie greckie na Krecie

• 1854 - podczas wojny krymskiej Grecja uderza na Turcję (Tesalia). Anglia i Francja pomaga zablokować porty greckie i stłumić Greków, ponieważ w tym momencie Turcja im była potrzebna do walki z Rosją

• 1866 - na Krecie wybucha powstanie antytureckie, Grecja po cichu wspiera powstańców

• 1868 - Turcja wystosowuje ultimatum do Grecji w sprawie Krety (Grecja ma nie wspierać ruch separatystyczny), realna groźna wojny

• 1869 - konferencja paryska, Zachód zmusza Grecję do przerwania wsparcia dla powstańców greckich, powstanie upada (Rosja była „za” Grecją, ale nic nie wskórała)

• 1896-1898 - wojna grecko-turecka o Kretę, przegrana Grecji (ale Kreta dostaje autonomię)

• 1908 - powstanie na Krecie, nieudane

• nabytki i straty terytorialne Grecji do I wojny bałkańskiej :

• 1863 - uzyskanie Wyspy Jońskie (od Wlk.Brytanii)

• 1881 - na mocy kongresu berlińskiego Grecja dostaje Tesalię i część Epiru

• 1898 - po przegranej wojnie Grecja odstępuję skrawek Tesalii Turcji

• 1862 - abdykacja króla Ottona I

• 1863 - na tronie Jerzy I, książę duński, szwagier cara i króla angielskiego

• 1864 - nowa liberalna konstytucja

• 1896 - pierwsza współczesna olimpiada w Atenach (inicjatywa Pierre de Coubertina, archeologa francuskiego)

• na koniec uogólnienie > Grecja na przełomie wieków była wciąż biednym, ubogim, zacofanym gospodarczo krajem, nad którym mocną kontrolę rozciągnęli zagraniczni wierzyciele

MOŁDAWIA I WOŁOSZCZYZNA, czyli RUMUNIA

• księstwa naddunajskie cieszące się stosunkowo szeroką autonomią w ramach Imperium Otomańskiego; przewaga wyznania prawosławnego

• już w XVIII w. dostały się mocno w orbitę wpływów rosyjskich. I poł. XIX w. to rosnące wpływy Rosji na tym terenie :

• 1774 - traktat w Kuczuk Kajnardży : prawo opieki dla Rosji nad prawosławnymi, będącymi pod władzą sułtana

• 1812 - traktat bukaresztański, wycofanie się wojsk z ks. naddunajskich, ale zatrzymanie Besarabii przez Rosję, potwierdzenie opieki nad prawosławnymi

• 1826 - konwencja akermańska - prawo veta wobec hospodarów

• 1829 - traktat w Adrianopolu - sześcioletnia okupacja Mołdawii i Wołoszczyzny

• pocz. lat 30. - silna władza rosyjska w ks. naddunajskich, mocne obsadzenie armii i administracji

• Rosja nadaje Statuty Organiczne > 1831 (Mołdawia) i 1832 (Wołoszczyzna)

• szczytowy okres dominacji rosyjskiej > koniec lat. 40. (spacyfikowanie rewolucji rumuńskiej przez wojska rosyjskie, konwencja w Balta Lima w 1849, na mocy której ks. naddunajskie dostają się na 2 lata pod okupację rosyjską)

• diametralna zmiana sytuacja - po 1856 > ks. naddunajskie uznane za suwerenne części Imperium Otomańskiego (zachowano ich autonomię), Rosja traci wszelkie wpływy, pieczę sprawują mocarstwa zachodnie

• 1858 - konwencja paryska zajmuje się statusem ks. naddunajskim, wygrywa kompromis (rodzimi władcy chcieli zjednoczenia, Zachód i Turcja - utrzymania podziału) > utrzymano podział, ale zunifikowana prawa

• 1859 - unia personalna - władzę obejmuje jako książę rumuński Aleksander Jan Cuza (nominalnie pod zwierzchnictwem sułtana)

• 1862 - oficjalnie powstaje królestwo Rumunii (połączenie Mołdawii i Wołoszczyzny)

• 1866 - Turcja próbuje jeszcze anulować twór Rumunii, ale bezskutecznie

• 1866 - koalicja konserwatystów i radykalnych liberałów zmusiła Cuzę do abdykacji. Władzę obejmuje niemiecki książę Karol Hohenzollern-Sigmarignen

• 1877 - 1878 - udział w wojnie i na konferencji berlińskiej, potwierdzenie i zauważenie niepodległości Rumunii na arenie międzynarodowej

• najbardziej powściągliwa wobec innych państw bałkańskich (bo jej aspiracje zjednoczeniowe skierowane przede wszystkim przeciw Rosji i Austro-Węgrom)

• od 1881 - Rumunia staje się monarchią

• następne lata - Rumunia silnie zapatrywuje się na Zachód, szczególnie w dziedzinie kultury i edukacji, wzór czerpie z Francji

• 1883 - sojusz obronny z Niemcami i Austro-Węgrami (lekkie ciążenie ku przyszłemu Trójprzymierzu)

BUŁGARIA

• po 1398 podbita przez Imperium Otomańskie

• 1875 - nieudane powstanie kwietniowe (antytureckie) => patrz kryzys bałkański 1875-1878

• powstała w wyniku wojny turecko-rosyjskiej 1877-1878

• pierwotnie (San Stefano) projekt Bułgarii obejmującej nie tylko płn. i płd. Bułgarię, ale też część płd. Dobrudży, część Tracji, skrawek Albanii i całą Macedonię (część granicy biegła by wzdłuż Morza Egejskiego i tuż obok Salonik)

• jednak sprzeciw państwa zachodnich spodował zmianę traktatu pokojowego ze San Stefano i na konferencji w Berlinie Bułgaria ograniczona do północnej części Bułgarii oraz płd. Dobrudży (płd. Bułgaria, czyli Rumelia Wschodnia, Tracja, Macedonia - wróciły pod panowanie Porty)

• chęć zmiany tego stanu rzeczy (powrót do ustaleń San Stefano), szczególnie jeśli chodzi o Macedonię - główny wyznacznik polityki zagranicznej młodego państwa bułgarskiego w II poł. XIX w.

• bardzo silna dominacja Rosji w początkowym okresie , przyczółek ekspansji bałkańskiej dla Rosji

• 1878 - nadanie konstytucji

• władzę objął bratanek carski, ks. Aleksander Battenberg

• szybko się okazało, że nie jest on uległy Petersburgowi, zaczął prowadzić politykę proaustriacką, bez uzgodnienia z Rosją zajął Rumelię, nastąpiło wyraźne ochłodzenie stosunków na linii Belgrad - Petersburg

• 1885 -1886 - wojna serbsko-bułgarska : po powstaniu w Płowdiwie (Rumelia Wschodnia) Serbia zaniepokojona wzrostem Bułgarii (bo Rumelia Wsch. została przyłączona, Turcja się z tym pogodziła), atakuje sąsiada, klęska serbska pod Sliwnicą, pokój bukaresztański na zasadzie status quo ante bellum (duży wpływ A-W aby nie pogrążyć Serbii)

• nowym władcą - ks. Ferdynand Sachsen-Koburg-Gotha

• pole, gdzie ścierały się mocno słabnące, ale jednak silne, wpływy rosyjskie oraz nowe, tj. niemieckie (Bułgarię nazywano „Bałkańskimi Prusami”)

• 1908 - oficjalne uniezależnienie się Bułgarii (przy okazji całkowitego przyłączenia Rumelii Wschodniej)

• w 1912 wchodzi w skład sojuszu bałkańskiego, po I wojnie bałkańskiej napada na Serbię (patrz : wojny bałkańskiej)

SERBIA

• od 1459 - pod zwierzchnictwem tureckim

• stosunkowo duży stopień islamizacji społeczeństwa, ale niemniejszy stopień ortodoksów i katolików

• sułtan Selim III (1797-1807) toleruje wzrost znaczenia serbskiego samorządu lokalnego i władzy kneziów tj. naczelników okręgów wiejskich; Serbowie pomagali mu w walce z niepokornymi janczarami (janczarzy nie chcieli pogodzić się z próbami ograniczenia przez sułtana roli feudałów tureckich)

• 1801 - janczarowie zajmują siłą Belgrad, mordują wezyra, zaczynają silne prześladowania na Serbach

• 1804 - po okrutnym spacyfikowaniu pierwszego serbskiego powstania, wybucha następne, silniejsze. Kierują nim : Jerzy Petrovic (Czarny Jerzy, Karadjordje), bogaty handlarz świń oraz Stanko Glawasz, przemytnik.

• Selim III początkowo ich wspiera (przeciw janczarom), ale wkrótce Serbowie nawiązują kontakty z dworem austriackim i rosyjskim, więc sułtan zaczyna ich zwalczać

• początkowo ani Austria (nie popiera buntów), ani Rosja (nie chce zrażać Turcji, z którą chce wspólnie oprzeć się wpływom francuskim nad Bosforem) się nie angażują

• sytuacja się zmienia, kiedy Selim III usuwa z ks. naddunajskich władyków prorosyjskich; Rosja zaczyna pomagać Serbom, przyłącza się do wojny

• 1807 - Serbowie wraz z pomocą rosyjską zdobywają Belgrad, mordują Turków

• Serbia uznana za odrębne państwo (teoretycznie pod zwierzchnictwem sułtana, w praktyce niezależne)

• 1813 - korzystając z zaangażowania się Rosji w wojnę z Napoleonem, Turcja łamie Serbię, zdobywa Belgrad. Zaczął się okres terroru tureckiego. Pierwsze odrodzone państwo serbskie przestało istnieć.

• 1815 - wybucha drugie powstanie serbskie (kneź Miłosz Obrenowic); rząd turecki w obawie przed interwencją rosyjską zgadza się na ograniczoną autonomię (obietnica ustna, żadnych dokumentów) - Obrenowic sprawuje władzę razem z paszą belgradzkim

• Turkom nie udaje się już cofnąć do poprzedniego stanu, Serbia utrzymała autonomię

• 1826 - ugoda z Rosją zawarta w Akermanie : dopiero wtedy sułtan godzi się na przestrzeganie postanowień pokoju bukareszteńskiego z 1812 w stosunku do Serbów

• po 1856 - Rosja traci oficjalne wpływy w Serbii, na rzecz Zachodu - odtąd systematycznie będzie rósł nacisk A-W (najsilniej po 1878)

• od początków lat 60. - Serbią rządzi dynastia Obrenoviciów (Miłosz, Michał, Milan, Aleksander I)

• 1862 - walki uliczne w Belgradzie, Serbowie domagają się likwidacji garnizonów tureckich

• 1867 - Turcja ewakuuje swoje garnizony, w tym samym roku Serbia zawiera sojusz wojskowy z Czarnogórą, podobny układ antyturecki z Grecją

• 1876 - 1877 > w związku z powstaniem w Bośni i Hercegowinie (1875), Serbia wraz z Czarnogórą (ma poparcie Rosji) wypowiada wojnę Turci. Wojnę tą przegrywa, lecz zawarty pokój w 1877 nie przynosi żadnych zmian terytorialnych

• 1878 - San Stefano i kongres berliński : Serbia uzyskuje pełną niezależność, zostaje nieznacznie rozszerzona o okręgi zamieszkiwane przez ludność serbską, zostaje potwierdzona niezależność i niepodległość Serbii

• po roku 1878 : Serbia coraz mocniej w strefie wpływów habsburskich

• panująca dynastia Obrenoviciów mocno proaustriacka (więzy polityczne, gospodarcze)

• od 1882 - Serbia monarchią

• 1885-1886 - przegrana wojna z Bułgarią (po przyłączeniu Rumelii Wschodniej do Bułgarii), dzięki postawie Wiednia Serbia uchroniona przed klęską, ale to jedynie b. uzależniło Obrenoviciów od A-W

• Panująca dynastia traci na popularności (długi, przegrane potyczki, uzależnienie od Wiednia, skandaliczne prowadzenie się króla Aleksandra I i jego żony itp.)

• 1903 - para królewska zostaje zamordowana przez oficerów, na tron wybrany rodzimy Piotr Karadjordevic => zmiana polityki rządy, odtąd antyhabsburska!

• 1906 - wybucha wojna celna z Austro-Węgrami, Serbia ją wygrywa dzięki wsparciu Rosji i kapitałowi francuskiemu

• 1908 - aneksja Bośni i Hercegowiny prze A-W., zaognienie sytuacji

• wojny bałkańskie - wzrost pozycji i znaczenia Serbii na Bałkanach

CZARNOGÓRA

• Turcja nigdy nie ujarzmiła Czarnogóry całkowicie

• Czarnogórcy podzieleni między siebie na kilka plemion

• czynnik jednoczący : wspólny wróg oraz biskup prawosławny (władyka), który był jednocześnie najwyższym sędzią, władzą świecką i wodzem

• do poł. XIX w. - władykami przedstawiciele dynastii Petrowiciów

• już od pocz. XVIII w. - pod zwierzchnictwem i z poparciem Rosji (np. konsul rosyjski był głównym doradcą władyki)

• trzech kolejnych władców, którzy usprawnili państwo : Njegos, Stanków, Nikola I

• Piotr II Njegos (1830-1851) - wielce zasłużony władyka dla Czarnogóry; centralizacja kraju, utworzenie wspólnego, stałego senatu i sądu najwyższego, a także pierwszej szkoły i drukarni, także poeta

• Danilo Stanków (do 1860) - sekularyzacja, nowe szkoły, wysyłanie młodzieży do Serbii i Rosji, tworzy zremby nowoczesnych kadr oficerskich, zwalcza separatyzmy, nowe kodeksy prawa i zasady ustroju państwa

• Nikola I (do 1918) - kontynuacja reform

• 1862 - napaść turecka na Czarnogórę, lecz klęska najeźdźców. Rosja i Francja doprowadza do pokoju

• 1876 - wraz z Serbią udział w wojnie przeciw Turcji, przejściowe sukcesy

• 1878 - po San Stefano i kongresie berlińskim - uznanie niezależności

• od 1910 - monarchia

• wojny bałkańskie - nabytki terytorialne, aktywny udział w polityce, wzrost znaczenia

ALBANIA

• silne wpływy islamu i kultury tureckiej

• stosunkowo słabo rozwinięte poczucie samoświadomości narodowej (część Albańczyków do końca walczyła raczej o uzyskanie szerszej autonomii w ramach Imperium Tureckiego, niż o niepodległość)

• słabe państwo, ale strategicznie położone - przeciw zapędom Czarnogóry, Grecji czy Serbii mocno reagowały Włochy i Austro-Węgry, które widziały w Albanii ochronę własnych interesów i sposób na temperowanie apetytów rosnącej w siłę Serbii czy Grecji

• 1878 - powstaje liga albaska w Prizrenie, protestująca wobec postanowień kongresu berlińskiego, przyznającego część ziem albańskich Grecji i Czarnogórze

• 1882, 1887, 1891, 1902 - szereg umów między Włochami a Austro-Węgrami, gwarantującymi zachowanie status quo Albanii

• 1910 - 1912 - pierwsze silne powstani albańskie, ożywienie się ruchu narodowego (tutaj duży wpływ rewolucji młodotureckiej), Włochy i Austro-Węgry wspierają Albańczyków w ich dążeniach

• zwycięski pochód państw bałkańskich podczas I wojny bałkańskiej powoduje, że Włochy i Austro-Węgry wspólnie postanawiają pomóc Albanii utworzyć własne państwo, aby ograniczyć ewentualne sukcesy pozostałych państw koalicji bałkańskiej

• niepodległość ogłoszona w 1912, potwierdzona i wyznaczone granice w 1913

• na tronie krótko zasiadł oficer niemiecki Wilhelm von Wied

MACEDONIA

• jeden z najpoważniejszych problemów spornych dzielących państwa bałkańskie !

• po 1878 : głównym celem Bułgarii było zagarnięcie całej Macedonii, ale wobec braku dostatecznych sił, póki co optowała za autonomią Macedonii (by później ją przejąć)

• inni rywale Bułgarii > Grecja i Serbia (między nimi też różne wizje przyszłej Macedonii, ale generalnie bardziej skore do współpracy ze sobą, niż z Bułgarią)

• schyłek XIX w. - Grecja, Serbia i Bułgaria wprowadzają do Macedonii swoje oddziały terrorystyczne, aby opanować sytuację

• Rumunia też udziela się w kwestii macedońskiej, chociaż nie tak silnie (chodziło jej o obronę ludności kucowołoskiej, spokrewnionej z rumuńską)

• silny terror, masakry, pogromy narodowościowe - obok komitów bułgarskich, czetników serbskich, andartów (oddziałów partyzantki greckiej) walczą ze sobą nawzajem oraz z oddziałami tureckimi także luźna bandy albańczyków

• próby negocjacji nt. Macedonii (1890-1891, 1896-1897, 1911-1912), ale bez trwalszego skutku

• Macedonia - jednym z głównym przyczyn wybuchu II wojny bałkańskiej ; po jej zakończeniu większa jej część przypadła Serbii

CHORWACI (de facto poza terenem geogr. Bałkan, ale silnie związani z tym tematem - tu tylko ogólnie, dokładniej w konspekcie o Austro-Węgrach)

• po 1526 - pod wpływem Habsburgów, część ziem także pod panowaniem tureckim (Turcy będą później mocno napierać)

• po pokoju w Preszburgu (1805) tereny części Chorwacji (Istria, Dalmacja) zostają włączone do Francji

• 1809-1813 : Napoleon wprowadził w Ilirii reformy (m.in. wolność osobista chłopów)

• Kongres wiedeński : powrót do Austrii

• ruch narodowy chorwacki kształtował się w ostrej walce klasowej chłopów i mieszczan chorwackich z feudałami węgierskimi

• Chorwaci otrzymywali pomoc od rządu austriackiego (aby walczyć przeciw Węgrom)

• podobnie jak i w kwestii madziarskiej, tak i tu ważny czynnik ekonomiczny

• tak, jak u Węgrów była idea/koncepcja restytucji praw hist.-państw. symbolizowanych przez Koronę Św. Stefana tak u Chorwatów - idea Króla Zwonimira

WYPADKI Z LAT 1875 - 1878

1875 wybucha powstanie w tureckiej prowincji > Bośni i Hercegowinie

1876 powstanie kwietniowe w Bułgarii, również antytureckie

w czerwcu (mając poparcie Rosji i opinii europejskiej, oburzonej bestialstwami tureckimi w Bułgarii) wojnę Turcji wypowiada Serbia oraz Czarnogóra

1877 najbardziej zainteresowane wpływami na półwyspie, Rosja i Austro-Węgry zawierają tajne porozumienie o podziale wpływów (A-W obiecuje zachować życzliwą neutralność na wypadek wojny turecko-rosyjskiej, Rosja za to nie będzie protestować w razie aneksji przez A-W Bośni i Hercegowiny oraz nie będzie przenosić działań wojennych na zachód płw.). Rosja też „dogaduje” się z Rumunią w sprawie współpracy (przemarsz wojsk rosyjskich przez Rumunię).

Rosja wypowiada wojnę Bułgarii. Po jej stronie staje pośrednio Rumunia, bezpośrednio walczący już Serbowie, Czarnogórcy i powstańcy bułgarscy.

Serbia przegrywa w międzyczasie, Czarnogórcy się jeszcze biją. Rosjanie maszerują na południe, zacięte walki, szczególnie bohatersko broniona przez Turków twierdza Plewen.

1878 ostatecznie na początku roku Rosjanie docierają aż do Adrianopola, droga do Stambułu otwarta.

W tym momencie ożywia się Londyn i Wiedeń i protestują przeciw polityce faktów dokonanych (czyli w perspektywie zajęcia Stambułu) Anglia na Morze Marmara wysyła swoje okręty. Rosja postanawia szybko przypieczętować sukces pokojem

Pokój w San Stefano:

między Rosją a Turcją ; projekt Bułgarii obejmującej nie tylko płn. i płd. Bułgarię, ale też część płd. Dobrudży, część Tracji, skrawek Albanii i całą Macedonię (część granicy biegła by wzdłuż Morza Egejskiego i tuż obok Salonik). Przewidziana 2-letnia okupacja rosyjska nowego kraju.

Ponadto : uznanie niezależności Czarnogóry, Rumunii i Serbii. Niewielkie nabytki terytorialne dla Serbii i Czarnogóry.

Sukces i wzrost znaczenia Rosji na płw. bałkańskm

Zachód (A-W i Anglia) niezadowolony, naciska na Rosję, która ostatecznie odchodzi od idei „Wielkiej Bułgarii”. Kwestia wschodnia na tyle ważna, że nadaje jej się rangę międzynarodową, porozumienie ma być podpisane w Berlnie (pierwszy poważny międzynarodowy sukces Bismarcka, który się włączył do tej gry)

Kongres berliński:

Bułgaria ograniczona do północnej części Bułgarii oraz płd. Dobrudży., Bułgaria pozostaje w zależności lennej od Turcji.

Płd. Bułgaria, czyli Rumelia Wschodnia oraz Tracja i Macedonia - wróciły pod panowanie Porty.

Potwierdzenie niezależności Czarnogóry, Serbii i Rumunii. Serbia i Czarnogóra dostają mniejsze nabytki terytorialne.

Rumunia uzyskuje płn. Dobrudże, ale zrzeka się Besarabii (na rzecz Rosji).

Bośnia i Hercegowina - pozostając pod władzą sułtana - przechodzi w „tymczasowe” władanie Austro-Węgier (mogą tam zorganizować administeację cywilną i wojskową)

NAJWAŻNIEJSZE KONFLIKTY DOT. BAŁKAN DO 1914 (wyliczenie tylko) :

Konflikty przeciw Turcji

… Rosja 1806-1812 …Bułgaria 1875

1828-1829 1912-1913

1853-1856

1877-1878

…Serbia 1801 …Czarnogóra 1862

1804-1807 1876

1813 1912-1913

1815

1862

1867-1877 Inne konflikty:

1912-1913 serbsko-bułgarski 1885-1886

II wojna bałkańska 1913

Macedonia walki bojówek

… Grecja 1821-1830

1841

1854

1866-1869

1896-1898

1908

1912-1913

9

---