Maciej Świderski
BEZPIECZEŃSTWO WEWNĘTRZNE I JEGO UWARUNKOWANIA
1. Istota bezpieczeństwa wewnętrznego
Każde państwo demokratyczne musi posiadać instytucje, które będą chroniły jego bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne. Państwo powinno, poprzez stworzenie właściwych instytucji, chronić swoich obywateli przed zagrażającymi im niebezpieczeństwami. Bezpieczeństwo wewnętrzne jest istotnym elementem uporządkowanego systemu demokratycznego. Wszystkie instytucje, które korzystają z uprawnień operacyjnych
i środków przymusu, powinny pamiętać, ze obywatel jest w ich obszarze tak samo ważny jak interes rządu, administracji czy polityków. Bezpieczeństwo wewnętrzne jest fundamentem sprawnego funkcjonowania systemu demokratycznego.
Należy rozróżnić, czym jest porządek publiczny, a czym jest bezpieczeństwo wewnętrzne. Porządek publiczny należy rozumieć w węższym zakresie niż bezpieczeństwo wewnętrzne, które także jest bliskoznaczne bezpieczeństwu publicznemu. W tej materii za najbardziej adekwatną definicję można uznać propozycję podaną przez Andrzeja Misiuka, który pisze w swych publikacjach, o porządku publicznym jako o faktycznie istniejącym układzie stosunków społecznych, uregulowanych przez zespół norm prawnych i innych norm społecznie akceptowanych, gwarantującym niezakłócone i niekonfliktowe funkcjonowanie jednostek w społeczeństwie.
Porządek publiczny to pewne ustalone normy (w tym zasady/zakazy/nakazy) oraz układ stosunków społecznych, których powinny przestrzegać jednostki i grupy społeczne w swym postępowaniu, nie naruszając interesu publicznego.
Natomiast interes publiczny to interes wszystkich ludzi żyjących w tamach politycznie zorganizowanej wspólnoty, gdzie zapewniona jest realizacja określonych, legitymowanych interesów ogółu, prawnie ujętych w konkretnej postaci, z poszanowaniem wolności jednostki jako niezbywalnej części dobra publicznego, przy czyni realizacja i ochrona tak pojętych ogólnych interesów powinna być wymagana bezwarunkowo w celu zapewniania egzystencji i wspólnego, pokojowego życia społeczeństwa złożonego z grup, części składowych i jednostek mających zróżnicowane zarówno interesy, jak i potrzeby. Tak podana definicja przez Mirosława Wyrzykowskiego wydaje się najbardziej wywarzona
Definicja bezpieczeństwa wewnętrznego w polskim systemie prawnym czy języku nauki nie jest jednoznaczna. Można określić, iż:
Bezpieczeństwo wewnętrzne to taki stan polityczno-administracyjny paustwa, który gwarantuje jego obywatelom brak zagrożenia dla jego funkcjonowania, zapewnia spokój, poszanowanie porządku publicznego, jak również Interesu publicznego, ochronę społeczności i każdego obywatela. Oznacza także „zapobieganie wszystkiemu, co mieści w sobie zagrożenie dla bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego".
W systemie politycznym Polski za zapobieganie i zwalczanie niebezpieczeństw grożących obywatelom i państwu odpowiadają instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego, do których można zaliczyć m.in. wywiad i kontrwywiad cywilny i wojskowy, służby policyjne i skarbowe.
Bezpieczeństwo wewnętrzne łączy się z wykonywaniem zadań przez administrację poszczególnych resortów i instytucji bezpieczeństwa wewnętrznego, w szczególności w postaci akcji, przymusu, działań, prewencji, analizy i zbierania danych oraz informacji niejawnych dających podstawę do ochrony bezpieczeństwa państwa, obywatela i porządku publicznego
Instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego (IBW) - są to wyspecjalizowane organy państwowe mające prawo do tajnego zbierania informacji niejawnych, w szczególności dotyczących obywatela, instytucji państwowych, samorządowych, prywatnych i międzynarodowych oraz państw trzecich. IBW zajmują, się bezpieczeństwem wewnętrznym państwa, utrzymaniem porządku publicznego, mają uprawnienia policyjne, uprawnienia służb ochrony państwa czy służb specjalnych/tajnych. Instytucje te podlegają bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów lub ministrom właściwym do spraw wewnętrznych, administracji, obrony narodowej, sprawiedliwości, finansów publicznych czy innym centralnym organom administracji rządowej. Nadzór nad nimi sprawuje parlament, Prezydent RP, Prezes Rady Ministrów przy pomocy administracji rządowej.
Podstawowym zadaniem IBW jest uchylanie, likwidacja, przeciwdziałanie niebezpieczeństwom zagrażających społeczności i poszczególnym jednostkom, jak również bezpieczeństwu państwa
Współczesne instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego poprzez swoje uprawnienia specjalizują się w poszczególnych problemach, np. w utrzymaniu porządku publicznego, w zwalczaniu korupcji, ochronie granic, kontroli finansów, podatków w państwie. Do instytucji bezpieczeństwa wewnętrznego można zaliczyć Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW), Agencję Wywiadu (AW), Biuro Ochrony Rządu (BOR), Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA), Policję, Służbę Celną, Służbę Kontrwywiadu Wojskowego (5KW), Służbę Więzienną, Służbę Wywiadu Wojskowego (SWW), Straż Graniczną, Wywiad Skarbowy, żandarmerię Wojskową i Prokuraturę.
Celem Instytucji Bezpieczeństwa Wewnętrznego jest zapobieganie wszystkiemu, co mieści w sobie pojęcie zagrożenie bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego, przy wykorzystaniu uprawnień, które zostały im nadane przez polskiego ustawodawcę. Służą temu działania operacyjne niezbędne do ochrony kraju i do zapewnienia bezpieczeństwa w sprawach wewnętrznych. Są to w szczególności:
• podsłuch,
• przeszukiwanie osób i pomieszczeń,
• obserwacja,
• rejestracja działań obywatela (np. poprzez film, zdjęcie, e-mail),
• tajne rewizje,
• biały wywiad (tj. wykorzystywanie źródeł ogólnie dostępnych, np. gazet
i biuletynów),
• tajni współpracownicy służb umieszczeni w wybranych środowiskach (zwani agenturą, np. tajny współpracownik, agent wpływu),
• kontrola korespondencji, bagażu i ładunku,
• dostęp do rozmów, bilingów i innych danych operatorów telefonicznych. Nadzór
i kontrolę nad instytucjami bezpieczeństwa wewnętrznego sprawują parlament
i administracja rządowa.
2. Zagrożenia i wyzwania dla bezpieczeństwa wewnętrznego
Instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego zajmują się rozpoznawaniem
i zapobieganiem zagrożeń państwa i obywateli, np. zwalczaniem przestępczości zorganizowanej i organizacji przestępczych zwianych z nielegalnym wytwarzaniem, posiadaniem i obrotem bronią amunicją i materiałami wybuchowymi oraz środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi w obrocie międzynarodowym. Ich celem jest rozbijanie grup przestępczych, których skala działania lub skutki zagrażają bezpieczeństwu wewnętrznemu państwa lub godzą w jego ekonomiczne podstawy.
Przestępczość zorganizowana to działanie organizacji przestępczych, zorganizowanych z chęci zysku dla dokonywania ciągłych i różnorodnych przestępstw, zakładających użycie siły, szantażu i korupcji, których celem jest wprowadzenie nielegalnych zysków w oficjalny obrót gospodarczy.
Podstawowym źródłem dochodów polskich organizacji przestępczych są: organizowany na dużą skalę przemyt towarów podlegających opodatkowaniu (m.in. alkohol, papierosy, paliwa płynne), wymuszanie haraczy i napady rabunkowe, nielegalna produkcja narkotyków (głównie amfetaminy i konopi indyjskich) celem wprowadzania ich do obrotu międzynarodowego oraz przemyt narkotyków przez terytorium Polski.
Zorganizowana przestępczość szybko odnajduje się i rozprzestrzenia w środowisku nowych technologii. Za pośrednictwem Internetu przestępcy dopuszczają się wymuszeń haraczy, kradzieży danych osobowych i środków finansowych. Nowoczesną bronią jest dla przestępców tzw. botnet. Zorganizowane grupy przestępcze często wynajmują hakerów, których wykorzystują do przeprowadzania ataków na systemy komputerowe.
Nowym obszarem działalności zorganizowanych grup przestępczych stał się rynek papierów wartościowych. Wykorzystywany jest jego spekulacyjny charakter. Przestępcy kupują tanie akcje wybranego przedsiębiorstwa, a następnie rozpowszechniają w Internecie fałszywe informacje biznesowe na jego temat, celem podniesienia wartości akcji. Kiedy zamierzony efekt zostanie osiągnięty, sprzedają akcje po wyższej cenie. W sytuacji globalizacji światowego rynku ekonomicznego, również struktury przestępcze reagują na tę sytuację i reorganizują się, zmieniając swoją działalność i organizację, nadając im międzynarodowy charakter. Przestępstwa ekonomiczne należą do najbardziej rozwijającego się obszaru godzącego w bezpieczeństwo państwa i podstawy ekonomiczne kraju, Zalicza się do nich m.in.:
• korupcję,
• przestępstwa podatkowe,
• pranie brudnych pieniędzy,
• przestępstwa giełdowe,
• nieprawidłowości w gospodarowaniu środkami uzyskanymi z Unii Europejskiej
Instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego przeciwdziałają tym praktykom poprzez rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie tych przestępstw.
Korupcją można nazwać zjawisko uzależnienia decyzji politycznych, społecznych czy gospodarczych od osobistych korzyści materialnych, które w oczywisty sposób wypaeżaj4. idee demokracji oraz mają negatywny wpływ na instytucje państwa demokratycznego Na wystąpienie korupcji o dużej skali najbardziej narażone są: procesy prywatyzacyjne, gospodarowanie majątkiem publicznym, działalność funduszy celowych agencji rządowych i unijnych udzielanie zamówień publicznych, udzielanie koncesji, działalność administracji skarbowej, działalność służb celnych, działalność organów nadzoru i inspekcji oraz działalność organów wymiaru sprawiedliwości Do zwalczania korupcji
w 2006 r powstała nowa instytucja— Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA), które zajmuje się tym problemem obok prokuratury, CBŚ czy ABW.
Przestępstwa podatkowe są najtrudniejszą patologią zwalczaną przez instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego. Wyłudzenia zwrotów podatku VAT" mają miejsce głównie przy wprowadzaniu do obrotu gospodarczego faktur zawierających naliczony podatek VAT, które dokumentują zaistnienie fikcyjnych zdarzeń gospodarczych lub zawierają znaczące zawyżoną cenę towaru lub usługi. Po akcesji naszego kraju do Unii Europejskiej
i zastosowaniu do obrotu pomiędzy państwami Wspólnoty przepisów Wspólnotowego Kodeksu Celnego, także w Polsce pojawił się problem wyłudzeń zwrotów podatku VAT związanego ze wspólnotowymi dostawami towarów oraz wspólnotowym nabyciem towarów, które odbywają się przy wykorzystaniu Administracyjnych Dokumentów Towarzyszących (ADT). Wyłudzenia VAT wewnątrz UE odbywają się najczęściej w ramach tzw. karuzeli podatkowej, która polega na wielokrotnym eksporcie i ponownym imporcie tych samych towarów za pośrednictwem złożonego łańcucha dostaw. Akcesja Polski do Unii Europejskiej obliguje nasze państwo do ochrony interesów fiskalnych nie tylko Polski, lecz całej Wspólnoty, w związku z tym polskie służby współpracują bezpośrednio z instytucjami UE,
w tym EUROPO- LEM, i działają w ramach Systemu Informacyjnego Schengen (SIS). Ważnym aspektem w skutecznym zwalczaniu tego typu przestępstw, skierowanych przeciwko systemowi podatkowemu Wspólnoty, jest współdziałanie z partnerskimi służbami specjalnymi ,w ramach wymiany informacji oraz koordynowanie wspólnie podejmowanych działań.
Zjawisko „prania brudnych pieniędzy" —jest to proceder obejmujący wszelkiego rodzaju operacje mające na celu wprowadzenie do legalnego obrotu wartości majątkowych, które pochodzą z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł.
Wyrafinowanym działaniem na szkodę państwa, jak i jednostkowych akcjonariuszy (obywateli grających na giełdzie) są przestępstwa giełdowe. Przestępstwa giełdowe są szczególnie szkodliwe, gdyż poza realnymi stratami firm i zwykłych graczy giełdowych, podważają zaufanie do stabilności i przewidywalności rynku, co ma odzwierciedlenie
w gospodarce państwa. Istnieje wiele rodzajów przestępstw giełdowych, ale w polskich warunkach najczęściej spotykane są przestępstwa związane z nielegalnym wykorzystywaniem informacji.
Nieprawidłowości w gospodarowaniu środkami uzyskanymi z Unii Europejskiej stały się nowym zjawiskiem w Polsce, rozpowszechnionym na dużą skalę Popełnianie przestępstw związanych z dystrybucją funduszy unijnych polega na wyłudzaniu środków przez beneficjentów, co często ma związek z korupcją urzędników instytucji zarządzających funduszami Drugim elementem nieprawidłowości jest brak konkurencyjności i uczciwości podmiotów przy konkursach o uzyskanie środków unijnych. W rozpoznawaniu i zwalczaniu nieprawidłowości dotyczących absorpcji środków unijnych instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego współpracują z Pełnomocnikiem Rządu do spraw Zwalczania Nieprawidłowości Finansowych na szkodę Rzeczpospolitej Polskiej lub Unii Europejskiej, jak również z Międzyresortowym Zespołem do spraw Zwalczania Nieprawidłowości Finansowych na szkodę Rzeczpospolitej Polskiej lub Unii Europejskiej.
W kwietniu 2002 r. powołane zostało przez Prezesa Rady Ministrów Międzyresortowe Centrum do spraw Zwalczania Przestępczości Zorganizowanej I Międzynarodowego Terroryzmu6 w celu zapewnienia koordynacji i współdziałania organów administracji rządowej w zakresie rozpoznawania, przeciwdziałania i zwalczania przestępczości zorganizowanej i międzynarodowego terroryzmu oraz ochrony infrastruktury, a także koordynacji współpracy z organami innych państw przy realizacji tych zadań. W skład Centrum weszli m.in.: Szef Centrum, którym jest Minister Spraw Wewnętrznych
i Administracji, a jego zastępcami Minister Finansów i Obrony Narodowej, natomiast członkowie Centrum to: Komendant Główny Policji, Komendant Główny Straży Granicznej, Szef ABW, Komendant Główny Żandarmerii Wojskowej, Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej, Generalny Inspektor Informacji Finansowej.
W obszarze bezpieczeństwa wewnętrznego ważnym zadaniem jest zapobieganie powstawaniu sytuacji kryzysowych, zapewnienie sprawności struktur decyzyjnych na wszystkich szczeblach zarządzania przez administrację państwową, która powinna być
w ciągłej gotowości (sił i środków) do podjęcia działań, sprawnego reagowania oraz likwidacji skutków zaistniałej sytuacji. Kryzys w państwie może być destabilizatorem systemu demokratycznego, porządku publicznego i mieć wpływ na bezpieczeństwo wewnętrzne. „Kryzys jest fazą konfliktu, w której dochodzi do gwałtownego wzrostu napięcia między stronami, może prowadzić do konfliktu zbrojnego. Sytuacja powstała w wyniku załamania się stabilnego dotąd procesu rozwoju (..]. Jest to nagła, gwałtowna, nieprzewidywalna zmiana, niosąca zagrożenie ludziom i obiektom, niwecząca gwarantowany przez państwo i jego ustrój prawny tzw. stan normalny w działalności różnych sfer życia (np. gospodarczej, społecznej), grożąca koniecznością godzenia się na przyjmowanie niekorzystnych warunków, wymagająca podjęcia zdecydowanych, wszechstronnych kroków zaradczych"'. W ramach kryzysu może powstać sytuacja kryzysowa, która jest każdą nieprzewidywalną, gwałtowną zmianą w środowisku społecznym, ekonomicznym
i politycznym. Ważnym elementem takiej sytuacji jest dobre zarządzanie kryzysem. Jest podstawą do zabezpieczenia państwa i obywateli przez sytuacjami kryzysowymi,
a zarządzanie kryzysowe powinno w szczególności:
1) zapobiegać - tzn. eliminować lub redukować prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia,
2) dobrze reagować - po wystąpieniu zagrożenia realizować zadania, w tym dostarczać pomocy poszkodowanym oraz ograniczać zniszczenia i straty,
3) sprawnie odbudowywać po danym kryzysie - realizować przedsięwzięcia zmierzające do przywrócenia stanu istniejącego przed zagrożeniem.
Sytuacja kryzysowa - jest to zespól okoliczności zewnętrznych i wewnętrznych,
w ramach których może powstać nieprzewidywalna i gwałtowna zmiana W środowisku społecznym, ekonomicznym i politycznym, zmieniając wzajemne stosunki jednostki, układ
w państwie czy w systemie politycznym oraz w stosunkach społecznych. Rezultatem tych zmian może być jakościowo nowy układ lub nowa struktura i funkcja w układne istniejącym
We współczesnym systemie bezpieczeństwa ważną rolę odgrywa współpraca organów panstwowych i samorządowych w zakresie zarządzania kryzysowego, np przy powodziach, katastrofach biologicznych, chemicznych, przemysłowych i naturalnych Głównym zadaniem jest ochrona infrastruktury krytycznej państwa, czyli systemów i wchodzących w ich skład powiązanych ze sobą funkcjonalnych obiektów, w tym obiektów budowlanych, urządzeń, instalacji, usług kluczowych dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służących zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji
i przedsiębiorców Ponadto infrastruktura krytyczna obejmuje systemy zaopatrzenia w energię i paliwa, łączność sieci teleinformatycznych, finansowych, zaopatrzeniowych w żywność
i wodę, ochrony zdrowia, systemy transportowe i komunikacyjne, ratownicze, zapewniające ciągłość działania administracji publicznej, produkcji, składowania, przechowywania
i stosowania substancji chemicznych i promieniotwórczych.
Zarządzanie kryzysowe jest istotnym elementem w zakresie bezpieczeństwa obywateli i instytucji publicznych. To działalność organów administracji publicznej (w tym rządowej
i samorządowej), która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych oraz na odtwarzaniu infrastruktury lub przywróceniu jej pierwotnego charakteru. Stanowi element kierowania bezpieczeństwem narodowym.
Zarządzanie kryzysowe - jest to zespół przedslęwzię4 organizacyjnych, logistycznych
I finansowych, których celem jest zapobieganie powstawaniu sytuacja kryzysowych, zapewnienie sprawności struktur decyzyjnych na wszystkich szczeblach zarządzania, ciągłej gotowości sil i środków do podjęcia działań, sprawnego reagowania oraz likwidacji skutków zaistniałej sytuacji. Na kompleksowe pojęcie zarządzania kryzysowego" składają się trzy rodzaje zagrożeń: naturalne, techniczne i wojenne.
W tej sferze bezpieczeństwa istotna, rolę oprócz policji, władz Samorządowych
i rządowych (jako koordynatorów) sprawuje Państwowa Straż Pożarna`, która spełnia istotną rolę w systemie ratownictwa i przy realizacji zadań w zakresie zarządzania kryzysowego Jest umundurowaną formacją wyposażoną w specjalny sprzęt, powołaną do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi oraz innymi miejscowymi zagrożeniami Na czele stoi Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej powoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych t Administracji Kieruje on pracami Komendy Głównej oraz krajowym systemem ratowniczo-gaśniczym, w ramach którego ustala rozmieszczenie specjalistycznego sprzętu na obszarze całego kraju, dowodzi akcjami ratowniczymi, gdy ich zasięg przerasta możliwości województwa, analizuje działania ratownicze, jakie prowadzą podmioty w ramach krajowego systemu, ustala zbiorczy plan sieci tych podmiotów
i dysponuje nimi, koordynuje obwody operacyjne poprzez kierowanie nimi
Sytuacja kryzysowa to sytuacja będąca następstwem zagrożenia i prowadząca
w konsekwencji do zerwania lub znacznego naruszenia więzów społecznych przy równoczesnym poważnym zakłóceniu funkcjonowania instytucji publicznych, jednak w takim stopniu, że użyte środki niezbędne do zapewnienia lub przywrócenia bezpieczeństwa nie uzasadniają wprowadzenia żadnego ze stanów nadzwyczajnych, o których mowa w art 228 ust I Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Stan nadzwyczajny to szczególny reżim prawny, służący odwróceniu lub umniejszeniu skutków szczególnych zagrożeń, w przypadku gdy zwykłe środki konstytucyjne okazały się niewystarczające Według konstytucji mogą być wprowadzone 3 rodzaje stanów nadzwyczajnych, tj stan wojenny", stan wyj4tkowy"2 oraz stan klęski żywiołowej. Stan nadzwyczajny moze zostac wprowadzony tylko na podstawie ustawy", w drodze rozporządzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomosci (zasada legalności) Decyzje podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadac stopniowi zagrozenia (zasada proporcjonalności)
i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania panstwa (zasada efektywności)
Rada Ministrów sprawuje zarządzanie kryzysowe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej W przypadkach niecierpiących zwłoki zarządzanie kryzysowe sprawuje Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, zawiadamiając niezwłocznie o swoich działaniach Prezesa Rady Ministrów. Przy Radzie Ministrów tworzy się Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego jako organ opiniodawczo-doradczy właściwy w sprawach inicjowania
i koordynowania działań podejmowanych w zakresie zarządzania kryzysowego. W skład Zespołu wchodzą Prezes Rady Ministrów (jako przewodniczący) oraz Minister Obrony Narodowej i Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji (jako wiceprzewodniczący),
a także Minister Spraw Zagranicznych i Minister Koordynator Służb Specjalnych". Prezydent RP może skierować do prac Zespołu, na prawach członka, Szefa Biura Bezpieczeństwa Narodowego lub innego przedstawiciela.
Do zadań Zespołu należy m.in.:
• przygotowywanie propozycji użycia sił i środków niezbędnych do opanowania sytuacji kryzysowych,
• doradzanie w zakresie koordynacji działań organów administracji rządowej, instytucji państwowych i służb w sytuacjach kryzysowych,
• opiniowanie sprawozdań końcowych z działań podejmowanych w związku
z zarządzaniem kryzysowym, w zakresie odtwarzania infrastruktury lub przywrócenia jej pierwotnego charakteru oraz opiniowanie i przedkładanie do zatwierdzenia Radzie Ministrów krajowego planu reagowania kryzysowego.
Zespół realizuje zadania wynikające z Planu Reagowania Obronnego Rzeczypospolitej Polskiej, będącego dokumentem wykonawczym do Polityczno-Strategicznej Dyrektywy Obronnej Rzeczypospolitej Polski, do czasu wprowadzenia stanu wojennego i uruchomienia systemu kierowania obroną państwa.
3. Kontrola, nadzór i prawny wymiar bezpieczeństwa wewnętrznego w państwie demokratycznym
Zakres działania instytucji zajmujących się bezpieczeństwem wewnętrznym
i porządkiem publicznym został uregulowany w Konstytucji RP5, ustawach i innych aktach normatywnych. Regulują one porządek prawny, określają zakres działania instytucji bezpieczeństwa wewnętrznego, ich zadania oraz zasady sprawowania kontroli i nadzoru nad nimi.
Kontrola instytucji bezpieczeństwa wewnętrznego jest fundamentem systemu demokratycznego państwa. Ustawodawca postanowił, że bezpośredni nadzór i kontrolę nad nimi będzie sprawował parlament. Prezydent RP, Prezes Rady Ministrów i poszczególni ministrowie, a także Rzecznik Praw Obywatelskich, Trybunał Konstytucyjny i Najwyższa Izba Kontroli, nie licząc oczywiście kontroli społecznej (pośredniej), np poprzez prasę
i media elektroniczne Obywatel może mieć kontrolę nad działalnością
IBW poprzez skargi i wnioski kierowane zarówno do władz państwowych, jak i do swoich reprezentantów, tj. posłów czy senatorów. Prezes Rady Ministrów oraz szefowie IBW są zobowiązani przedstawiać informacje i wyjaśnienia na żądanie stałych i nadzwyczajnych komisji sejmowych, w sprawach będących przedmiotem ich zakresu działania.
Kontrola Instytucji Bezpieczeństwa Wewnętrznego polega na sprawdzaniu, opisaniu stanu faktycznego, a następnie skonfrontowaniu go ze stanem wymagalnym, przedstawionym w normach prawnych, technicznych, ekonomicznych I Innych, a także na wyciągnięciu z tego procesu wniosków mających na celu zlikwidowanie ewentualnych nieprawidłowości I zwiększenie efektywności działalności IBW.
Głównym organem kontrolnym IBW jest Sejmu RP poprzez sejmowe komisje - powołane uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. Posłowie i senatorowie mogą kontrolować instytucje poprzez uzyskiwanie od Prezesa Rady Ministrów oraz szefów IBW informacji i wyjaśnień w sprawach wynikających z wykonywania obowiązków poselskich
i senatorskich. Posłowie mogą kierować do premiera interpelacje oraz wnioski
o przedstawienie informacji bieżących, zapytania poselskie oraz pytania. Dodatkowo trzeba zaznaczyć, że klubowi poselskiemu oraz grupie co najmniej 15 posłów przysługuje prawo złożenia wniosku o przedstawienie przez członka Rady Ministrów informacji bieżącej na posiedzeniu Sejmu w sprawach bezpieczeństwa wewnętrznego i instytucji ochrony państwa. Ponadto Prezes Rady Ministrów oraz szefowie 113W są obowiązani przedstawiać informacje i wyjaśnienia na ządanie stałych i nadzwyczajnych komisji sejmowych, w sprawach będących przedmiotem ich zakresu działania.
Parlamentarną kontrolę nad służbami specjalnymi sprawuje Sejmowa Komisja do Spraw Służb Specjalnych. Obecnie w skład tejże Komisji może wchodzić nie więcej niż
9 posłów (Prezydium wybiera Sejm po wcześniejszym zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów). Konkretną liczbę posłów w danej kadencji ustala Sejm, na wniosek Prezydium Sejmu Kandydatów na członków Komisji zgłaszają Marszałkowi Sejmu przewodniczący klubów poselskich lub grupy co najmniej 35 posłów. Komisja opiniuje projekty ustaw
i rozporządzeń dotyczące służb specjalnych oraz opiniuje kierunki pracy służb w oparciu
o informacje przedstawiane przez szefów tych służb, Ponadto wydaje opinie w sprawie powołania poszczególnych osób na stanowiska szefów i zastępców szefów służb specjalnych (m.in. ABW, AW, CBA, 5KW, SWW). Następnym ważnym organem kontrolnym Sejmu jest Sejmowa Komisja Administracji I Spraw Wewnętrznych. Do zakresu jej działania należą przede wszystkim sprawy administracji państwowej oraz bezpieczeństwa, ładu t porządku publicznego Jest ona również organem kontrolnym dla Ministra Spraw Wewnętrznych
i Administracji, instytucji bezpieczenstwa wewnętrznego (w tym policji, Straży Granicznej itp.) oraz inspekcji innych organów kontrolnych państwa. Sejmowa Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka zajmuje się sprawami przestrzegania prawa i praworządności, sądów, prokuratury, notariatu, adwokatury i obsługi prawnej, w tym równiez przestrzeganiem praw człowieka. Zakres jej działalności obejmuje nadzór nad działalnością prokuratury i jej urzędów oraz nad słuzbami więziennymi (np Centralnym Zarządem Służby Więziennej). Ponadto kontrolę sprawuje Sejmowa Komisja Obrony Narodowej. Należą do niej sprawy obrony państwa, dotyczące zwłaszcza działalności sił zbrojnych, systemu oraz funkcjonowania obrony terytorialnej kraju i obrony cywilnej, wykonywania obowiązków
w dziedzinie umacniania obronności przez organy państwowej przedsiębiorstwa państwowe, organizacje spółdzielcze i społeczne oraz przez obywateli, a takze sprawy zakładów systemu obronnego Ponadto Komisja kontroluje działania żandarmerii Wojskowej i jednostek wojskowych. Sejmowa Komisja Finansów Publicznych zajmuje się kontrolą instytucji związanych z bezpieczeństwem wewnętrznych. Należą do niej sprawy systemu pieniężnego, kredytowego i podatkowego, płac, dochodów, budżetu i planów finansowych państwa oraz ubezpieczeń majątkowych i ceł. Sprawuje nadzór nad działalnością Ministra Finansów, w tym także Urzędu Celnego oraz Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej (tzw. wywiad skarbowy) oraz innych organów i urzędów kontroli skarbowej.
Sejmowe komisje śledcze— powoływane są w celu wyjaśnienia określonych zdarzeń. Poza prawem do zwracania się do Prokuratora Generalnego o przeprowadzenie określonych czynności prawnych, sensowe komisje śledcze mają prawo do badania prawidłowości działań instytucji bezpieczeństwa wewnętrznego.
Kolejnym organem kontrolującym IBW jest Prezes Rady Ministrów wraz
z podległymi mu ministrami. Główną rolę ogrywa Kolegium ds. Służb Specjalnych, które działa przy premierze jako organ opiniodawczo-doradczy w sprawach programowania, nadzorowania i koordynowania działalności ABW, AW, 5KW, SWW i CBA oraz podejmowanych dla ochrony bezpieczeństwa państwa działań policji, Straży Granicznej, żandarmerii Wojskowej, Służby Więziennej, BOR, Służby Celnej, urzędów skarbowych, izb skarbowych, organów kontroli skarbowej, organów informacji finansowej oraz służb rozpoznania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. W skład Kolegium wchodzi Prezes Rady Ministrów (jako jego przewodniczący), sekretarz Kolegium, Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, Minister Spraw Zagranicznych, Minister Obrony Narodowej, Minister Finansów, Szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego (organ administracyjny Prezydenta RP) oraz Minister-członek Rady Ministrów do spraw koordynowania działalności służb specjalnych - jeśli został wyznaczony przez Prezesa Rady Ministrów. W posiedzeniu Kolegium uczestniczą: Szef ABW, Szef AW, Szef CBA, Szef SKW, Szef SWW
i Przewodniczący Sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych. Prezydent RP może delegować swojego przedstawiciela do udziału w posiedzeniach Kolegium. Przewodniczący Kolegium może zapraszać do udziału w posiedzeniach Kolegium przewodniczących właściwych komisji sejmowych, przedstawicieli organów państwowych oraz inne osoby, których uczestnictwo jest niezbędne ze względu na tematykę obrad. Kolegium opiniuje projekty ustaw i rozporządzeń dotyczące służb specjalnych oraz kierunki pracy służb w oparciu o informacje przedstawiane przez szefów tych służb (w tym roczne sprawozdania, projekty t realizacje budżetów służb specjalnych). Ponadto wydaje opinię w sprawie powołania poszczególnych osób na stanowiska szefów i zastępców szefów słuzb specjalnych (m in ABW, AW, CBA, SKW, SWW). Ustala kierunki i plany działania służb specjalnych. Koordynuje wspólne działania słuzb specjalnych z innymi instytucjami bezpieczeństwa wewnętrznego, a także ze służbami rozpoznania Sil Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Analizuje i koordynuje działania związane z ochroną informacji niejawnych dotyczących zagrożeń o zasięgu ogólnokrajowym, stanowiących tajemnicę państwową.
Kontrolę nad instytucjami bezpieczeństwa wewnętrznego sprawuje również Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, któremu instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego, jako zwierzchnikowi Sił Zbrojnych, zobowiązane są do niezwłocznego przekazywania informacji mogących mieć istotne znaczenie dla bezpieczeństwa i międzynarodowej pozycji państwa polskiego. W imieniu Prezydenta RP pośrednio kontrolę nad bezpieczeństwem sprawuje także Biuro Bezpieczeństwa Narodowego' (BON), podległe Prezydentowi RP. BBN realizuje powierzone przez Prezydenta RP zadania z zakresu bezpieczenstwa narodowego, które wynikają z jego konstytucyjnej roli najwyzszego przedstawiciela państwa i gwaranta ciągłości władzy oraz obowiązku czuwania nad przestrzeganiem konstytucji, stania na straży suwerenności i bezpieczeństwa wewnętrznego, a także nienaruszalności, niepodzielności jego terytorium i sprawowania zwierzchnictwa nad Siłami Zbrojnymi. Jest to zaplecze merytoryczno-organizacyjne Prezydenta RP w zakresie bezpieczeństwa państwa, monitoruje wdrażanie dyspozycji strategii bezpieczeństwa narodowego odnośnie bezpieczeństwa wewnętrznego. W dniu 28 grudnia 2005 r. Prezydent RP Lech Kaczyński na podstawie artykułu 135 Konstytucji RP powołał Radę Bezpieczeństwa Narodowego, która jest organem bezpieczeństwa państwa. Jej zadaniem jest rozpatrywanie kwestii i wyrażanie opinii dotyczących bezpieczeństwa państwa, w tym m.in.: generalnych założeń bezpieczeństwa państwa, kierunków polityki zagranicznej, kierunków rozwoju Sił Zbrojnych, problemów bezpieczeństwa zewnętrznego oraz zagrożeń bezpieczeństwa wewnętrznego i środków ich przeciwdziałania. Zadania te mogą być wykonywane jedynie przy współpracy z instytucjami bezpieczeństwa wewnętrznego. Prezydent bierze udział w opiniowaniu powoływania szefów służb specjalnych. Szczegółowe kompetencje Prezydenta RP zostały opisane przy omawianiu poszczególnych instytucji bezpieczeństwa wewnętrznego.
Nadzór na instytucjami bezpieczeństwa wewnętrznego mają dodatkowo inne instytucje państwowe, ale tylko w zakresie wynikającym z ich kompetencji. Sąd Okręgowy
w Warszawie sprawuje nadzór nad kontrolą operacyjna, która prowadzona jest niejawnie
i polega na kontrolowaniu treści korespondencji oraz zawartości przesyłek, stosowaniu środków technicznych umożliwiających uzyskiwanie w sposób niejawny informacji
i dowodów oraz ich utrwalanie, a w szczególności treści rozmów telefonicznych i innych informacji przekazywanych za pomocą sieci telekomunikacyjnych. Sąd okręgowy wyraża zgodę na przeprowadzenie kontroli operacyjnej (np. założenie podsłuchu), na pisemny wniosek szefów IBW, po uzyskaniu zgody Prokuratora Generalnego. Najwyższa Izba Kontroli2° (NIK) kontroluje i bada w szczególności prawidłowe wykonanie budżetu państwa oraz realizację ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej instytucji bezpieczeństwa wewnętrznego (poza działaniami operacyjnymi, niejawnymi oraz wywiadu). Na przykład ABW podlega corocznej kontroli Najwyższej Izby Kontroli pod względem legalności, gospodarności, celowości
i rzetelności. NIK podejmuje kontrole na zlecenie Sejmu lub jego organów, na wniosek Prezydenta RP Prezesa Rady Ministrów oraz z własnej inicjatywy. Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) podejmuje czynności przewidziane w ustawie, jeżeli poweźmie wiadomość wskazującą na naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela, w tym takze wynikające z dzialania instytucja bezpieczeństwa wewnętrznego Trybunał Konstytucyjny (TK) jako organ orzekający bada akty prawne pod względem ich zgodności z konstytucją ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, wydawane przez centralne organy państwowe, w tym także przez instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego. Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) nadzoruje rynek finansowy w celu zapewnienia jego prawidłowego funkcjonowania, jego stabilności, bezpieczeństwa oraz przejrzystości, zaufania do rynku finansowego, a także zapewnienia ochrony interesów uczestników tego rynku.
Należy pamiętać także o istnieniu kontroli nad instytucjami bezpieczeństwa wewnętrznego sprawowane) przez społeczeństwo I obywateli za pośrednictwem mediów (tj. telewizja, radio, prasa I Internet). W dobie Internetu, telewizji, radia czy prasy, działania polityków i administracji państwowej (władzy rządowej, prezydenckiej i samorządowej) są obserwowane przez obywateli, a informacje do opinii publicznej docierają błyskawicznie. Ta funkcja kontroli społecznej jest istotnym elementem w systemie demokratycznym, ponieważ pozwala obywatelom obserwować instytucje państwowe na bieżąco.
4. Klasyfikacja i charakterystyka instytucji bezpieczeństwa wewnętrznego, inspekcji, straży
W polskim systemie administracyjnym trudno jest dokonać klasyfikacji i rozdzielenia instytucji bezpieczeństwa wewnętrznego pod kątem uprawnień policyjnych od tych, które mają zadania służb specjalnych czy organów kontroli i inspekcji. Pod względem kompetencji operacyjno-policyjnych do tych pierwszych można praktycznie zaliczyć wszystkie instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego, natomiast nie wszystkie mają uprawnienia służb specjalnych, bowiem te ostatnie mają większą swobodę działania, z większymi uprawnieniami w działaniu operacyjnym i często na granicy prawa. Natomiast służby policyjne podlegają kontroli, np, podczas zbierania informacji, ograniczania wolności obywatela (np. zatrzymanie, prowadzenie postępowań przygotowawczych, przesłuchanie). Służby specjalne mogą działać tak samo jak instytucje policyjne (mają podobne uprawnienia), tylko z tą różnicą, że mają swobodę działania, reagują w sposób niejawny na zagrożenia, w tym np. sporządzają dokumentację uprawniającą do podejmowania czynności przez inne instytucje
(rap. wydalenie dyplomaty do kraju ojczystego, którego działania są związane ze szpiegostwem - jest to operacja poza bezpośrednią kontrolą).
Niektórzy specjaliści klasyfikują polskie służby specjalne - tak jak dr Michał Bożek pod względem szczegółowych ich uprawnień.
Poniższa klasyfikacja przedstawia instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego ze względu na kryterium ich podległości centralnym organom państwowym:
1. Instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego podlegle bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów:
a) Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW) - jest instytucją rządową, odpowiedzialną za bezpieczeństwo wewnętrzne państwa i porządek konstytucyjny (służba kontrwywiadu cywilnego). Agencja jest kontynuatorką Urzędu Ochrony Państwa (UOP), który powstał w 1990 r., po rozwiązaniu w tym samym roku Słuzby Bezpieczeństwa, będącej częścią aparatu bezpieczenstwa Potocznie mówi się, ze ABW jest polskim cywilnym kontrwywiadem, zwanym także słuzbami specjalnymi bądz tajnymi. Szefa ABW (w randze sekretarza stanu) powołuje premier, po zasięgnięciu opinii Prezydenta RP, Kolegium ds. Służb Specjalnych i Sejmowej Komisji ds Słuzb Specjalnych Misją ABW jest rozpoznawame, zapobieganie i zwalczanie zagrożeń godzących w bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz jego porządek konstytucyjny, a w szczególności w suwerenność i międzynarodową pozycję, niepodległość i nienaruszalność jego terytorium a także obronność państwa. Realizuje swoje zadania ustawowe, w tym rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw szpiegostwa, terroryzmu, naruszenia tajemnicy państwowej, innych godzących
w bezpieczeństwo państwa, godzących w podstawy ekonomiczne państwa, korupcji osób pełniących funkcje publiczne, w zakresie produkcji i obrotu towarami, technologiami
i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, nielegalnego wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, bronią masowej zagłady oraz środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi w obrocie międzynarodowym oraz ściganie ich sprawców. Realizuje zadania służby ochrony państwa oraz wykonuje funkcje krajowej władzy bezpieczeństwa w zakresie ochrony informacji niejawnych
w stosunkach międzynarodowych. Uzyskuje, analizuje i przetwarza oraz przekazuje władzom państwowym informacje mogące mieć istotne znaczenie dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego
b) Agencja Wywiadu (AW) - jest urzędem administracji rządowej właściwym
w sprawach ochrony zewnętrznego bezpieczeństwa państwa (tj. służba wywiadu zagranicznego). Została utworzona na bazie Zarządu Wywiadu byłego Urzędu Ochrony Państwa (UOP). Szefa Agencji (w randze sekretarza stanu) powołuje premier, po zasięgnięciu opinii Prezydenta RP, Kolegium ds. Służb Specjalnych i Sejmowej Komisji ds. Służb Specjalnych Ustawowo określone zadania Agencji Wywiadu są przez nią realizowane poza granicami kraju, zaś jej działalność na terytorium Polski może być prowadzona tylko
w ograniczonym zakresie wyłącznie w związku zjej zagraniczną działalnością oraz po uzgodnieniu z Szefem ABW. Misją AW jest w szczególności uzyskiwanie, analizowanie
i przetwarzanie oraz przekazywanie władzom państwowym informacji mogących mieć istotne znaczenie dla bezpieczeństwa i międzynarodowej pozycji Polski oraz jej potencjału ekonomicznego i obronnego Do jej zadan należy równiez rozpoznawanie i przeciwdziałanie zagrożeniom zewnętrznym godzącym w bezpieczeństwo, obronność, niepodległość
i nienaruszalność terytorium państwa. Ochrania polskie placówki za zagranicą przed obcym wywiadem. Do głównych zadań AW należy także rozpoznawanie międzynarodowego terroryzmu, ekstremizmu i międzynarodowych grup przestępczości zorganizowanej, a także międzynarodowego obrotu bronią (w tym masowej zagłady), amunicją i materiałami wybuchowymi, środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi oraz towarami, technologiami. Prowadzi wywiad elektroniczny oraz rozpoznaje i analizuje zagrożenia występujące w rejonach napięć, konfliktów i kryzysów międzynarodowych, mających wpływ na bezpieczeństwo państwa oraz podejmowanie działań mających na celu eliminowanie tych zagrożeń.
c) Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA) - jest to służba specjalna w administracji rządowej, utworzona w 2006 r. do spraw zwalczania korupcji wżyciu publicznym
i gospodarczym, w tym w instytucjach państwowych i samorządowych, także do zwalczania działalności godzącej w interesy ekonomiczne państwa. Szefa CBA powołuje premier na czteroletnią kadencję, po zasięgnięciu opinii Prezydenta RP Kolegium ds. Służb Specjalnych
i Sejmowej Komisji ds. Służb Specjalnych. Do głównych zadań CBA należy ściganie karne przestępstw przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego, wymiarowi sprawiedliwości, wyborom i referendum, porządkowi publicznemu, wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi
i papierami wartościowymi, jeżeli pozostają W związku z korupcją lub działalnością godzącą w interesy ekonomiczne państwa, finansowaniu partii politycznych, jeżeli pozostają
w związku z korupcją, obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z tytułu dotacji i subwencji, jezeli pozostają W związku z korupcją lub działalnością godzącą w interesy ekonomiczne państwa. CBA prowadzi kontrolę, której celem jest ujawnianie i przeciwdziałanie przypadkom nieprzestrzegania przepisów ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne a także ujawnianie przypadków nieprzestrzegania okreslonych przepisami prawa procedur podejmowania i realizacji decyzji w przedmiocie prywatyzacji i komercjalizacji, wsparcia finansowego, udzielania zamówień publicznych, rozporządzania mieniem jednostek lub przedsiębiorców oraz przyznawania koncesji, zezwoleń, zwolnień podmiotowych i przedmiotowych, ulg, preferencji, kontyngentów, plafonów, poręczeń i gwarancji kredytowych. Sprawdza prawidłowości
i prawdziwości oświadczeń majątkowych lub oświadczeń o prowadzeniu działalności gospodarczej osób pełniących funkcje publiczne. Prowadzi również działalność analityczną zjawisk występujących w obszarze właściwości CBA oraz informuje w tym zakresie premiera, prezydenta oraz Sejm i Senat.
2. Instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego podległe Ministrowi Obrony Narodowej:
a) Służba Kontrwywiadu Wojskowego (SKW) - jest to urząd administracji rządowej powołany w 2006 r. Jest służbą specjalną (tj. kontrwywiad wojskowy) i służbą ochrony państwa, w sprawach ochrony przed zagrożeniami wewnętrznymi, bezpieczeństwa i zdolności bojowej Sił Zbrojnych państwa, a takze dla jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez Ministra Obrony Narodowej. Służbę Kontrwywiadu Wojskowego utworzono w wyniku reformy Wojskowych Służb Informacyjnych (WSI), które to w 1990 r. powołane zostały na bazie Zarządu Ii Sztabu Generalnego WP oraz Wojskowych Służb Wewnętrznych. Szefa SKW powołuje premier na wniosek Ministra Obrony Narodowej, po zasięgnięciu opinii Prezydenta RP, Kolegium ds. Służb Specjalnych i Sejmowej Komisji ds. Służb Specjalnych. Działalność SKW poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej może być prowadzona w związku z jej działalnością na terytorium państwa wyłącznie w zakresie realizacji zadań określonych w ustawie. Misją 5KW jest uzyskiwanie, gromadzenie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie władzom państwowym informacji mogących mieć znaczenie dla obronności państwa, bezpieczenstwa lub zdolności bojowej Sił Zbrojnych RP lub innych jednostek organizacyjnych MON. Zadaniem 5KW jest w szczególności rozpoznawanie, zapobieganie oraz wykrywanie popełnianych przez żołnierzy pełniących czynną służbę wojskowa,, funkcjonariuszy SKW i SWW oraz pracowników Sił Zbrojnych RP i innych jednostek organizacyjnych MON przestępstw godzących w interes państwa. Do działań 5KW należy również rozpoznawanie oraz wykrywanie przestępstw popełnionych we współdziałaniu z żołnierzami pełniącymi czynną służbę woj skową funkcjonariuszami SKW
i SWW lub pracownikami SZ RP i innych jednostek organizacyjnych MON (w tym celu współpracuje z Źandamierią Wojskowa). Działalność 5KW poza granicami kraju może być prowadzona w związku z jej działalnością na terytorium państwa wyłącznie w zakresie realizacji zadań określonych w ustawie. Prowadzi kontrwywiad radioelektroniczny, w tym przedsięwzięcia z zakresu ochrony kryptograficznej i kryptoanalizy. Realizuje zadania służby ochrony państwa oraz wykonuje funkcje krajowej władzy bezpieczeństwa w zakresie ochrony informacji niejawnych w stosunkach międzynarodowych w jego obszarze zadań. Ochrania żołnierzy poza granicami Polski, w tym podczas misji pokojowych czy konfiiktów zbrojnych.
b) Służba Wywiadu Wojskowego (SWW) - jest to urząd administracji rządowej powołany w 2006 r. Jest służbą specjalną (tj. wywiad wojskowy), której głównym zadaniem jest ochrona przed zagrożeniami zewnętrznymi obronności państwa. Jej zadanie polega na uzyskiwaniu danych i informacji o charakterze militarnym (wojskowym) lub polityczno- militarnym na rzecz obronności państwa. Służbę Wywiadu Wojskowego utworzono
w wyniku reformy Wojskowych Służb Informacyjnych (WSI), które to 1990 r. powołane zostały na bazie Zarzgłu II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, wcześniej powołanego Zarządu Sztabu Generalnego Ludowego Wojska Polskiego. Szefa SWW powołuje premier na wniosek Ministra Obrony Narodowej, po zasięgnięciu opinii Prezydenta RP Kolegium ds. Służb Specjalnych i Sejmowej Komisji ds. Służb Specjalnych. Misją SWW jest uzyskiwanie, gromadzenie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie władzom państwowym informacji mogących mieć istotne znaczenie dla bezpieczeństwa potencjału obronnego RP bezpieczeństwa i zdolności bojowej Sił Zbrojnych RP warunków realizacji przez Siły Zbrojne RP zadań poza granicami państwa oraz rozpoznawanie i przeciwdziałanie militarnym zagrożeniom zewnętrznym godzącym w obronność Polski, zagrożeniom międzynarodowym terroryzmem i rozpoznawanie międzynarodowego obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi oraz towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także rozpoznawanie międzynarodowego obrotu bronią masowej zagłady i zagrożeń związanych z rozprzestrzenianiem tej broni oraz środków jej przenoszenia. Rozpoznawanie i analizo- warne zagrożen występujących w rejonach napięć, konfliktów
i kryzysów międzynarodowych, mających wpływ na obronność państwa oraz zdolność bojową SZ RP, a także podejmowanie działań mających na celu eliminowanie tych zagrożeń. 5KW prowadzi wywiad elektroniczny na potrzeby wojska oraz przedsięwzięcia z zakresu kryptoanalizy i kryptografii. Współdziala w organizowaniu polskich przedstawicielstw wojskowych za granicą oraz uczestniczy w planowaniu i przeprowadzaniu kontroli realizacji umów międzynarodowych dotyczących rozbrojenia.
c) Żandarmeria Wojskowa (ŻW) - wyodrębniona i wyspecjalizowana służba Sił Zbrojnych RP, której głównym zadaniem jest kontrolowanie przestrzegania dyscypliny wojskowej oraz porządku publicznego, jak również interweniowanie, jeśli zostały one naruszone (charakter działania ma podobny do policyjnego). Została utworzona w 1990 r.,
a terenowe jednostki organizacyjne ŻW utworzono na bazie rozformowywanych or- ganów Wojskowej Służby Wewnętrznej (WSW) będącej częścią aparatu bezpieczeństwa. Komendanta Głównego ŻW powołuje premier na wniosek Ministra Obrony Narodowej. Głównym zadaniem ŻW jest zapewnienie przestrzegania dyscypliny wojskowej, ochranianie porządku publicznego na terenach i obiektach jednostek wojskowych oraz w miejscach publicznych, ochranianie życia i zdrowia ludzi oraz mienia wojskowego przed zamachami naruszającymi te dobra, wykrywanie przestępstw i wykroczeń, w tym skarbowych, popełnionych przez osoby, w stosunku do których Żandarmeria Wojskowa jest właściwa, ujawnianie i ściganie ich sprawców oraz ujawnianie i zabezpieczanie dowodów tych przestępstw i wykroczen Zapobiega również popełnianiu przestępstw i wykroczen przez osoby i żołnierzy oraz innym zjawiskom patologicznym, a w szczególności alkoholizmowi
i narkomanii w Siłach Zbrojnych RP. Współdziała z polskimi i zagranicznymi organami
i służbami właściwymi w sprawach bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz policjami wojskowymi. Bierze udział w zwalczaniu klęsk żywiołowych, nadzwyczajnych zagrożeń środowiska i likwidowaniu ich skutków oraz czynnie uczestniczy w akcjach poszukiwawczych, ratowniczych i humanitarnych, mających na celu ochronę życia i zdrowia oraz mienia. Uprawnienia ŻW są skierowane przede wszystkim w stosunku do żołnierzy
w służbie czynnej i niebędących w niej, do pracowników pracujących na rzecz wojska, jak
i osób będących na terenie lub obiektach wojskowych. Te uprawnienia dotyczą także cudzoziemców - żołnierzy i cywilów, na podobnych zasadach co polskich obywateli. Obszar działania i uprawnień Żw jest szczegółowo opisany w ustawie o Żandarmerii Wojskowej.
3. Instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego podległe Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji:
a) Policja - jest to umundurowana i uzbrojona formacja przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa ludzi i mienia oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Do głównych zadań policji należy w szczególności ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra oraz bezpieczenstwa i porządku publicznego, a także zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców. Odpowiada za działania profilaktyczne (prewencyjne) w celu ograniczenia popełniania przestępstw i wykroczeń, a także wszelkim zachowaniom kryminogennym, współpracuje w tym zakresie z innymi podmiotami. Kontroluje przestrzeganie przepisów porządkowych i administracyjnych obowiązujących
w miejscach publicznych, a także związanych z działałnością publiczną. Zarządza informacją kryminalną, prowadzi bazy danych Systemu Informacyjnego Schengen SIS iDNA Nadzoruje służby ratownicze (na poziomie operacyjnym) oraz straże gminne/miejskie i inne specjalistyczne uzbrojone formacje.
Przed drugą wojną światową) w 11 Rzeczypospolitej Polskiej utworzona została na podstawie ustawy z dnia 12 lipca 1919 r. o Policji Państwowej, zaś po II wojnie światowej
(w drugiej połowie 1944 r.) na mocy Dekretów PKWN powołano Milicję Obywatelską, która była najdłużej działającą polską formacją policyjną, bo az do połowy 1990 r
Komendant Główny Policji jest powoływany przez premiera na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, który jest centralnym organem administracji rządowej, właściwym do spraw ochrony bezpieczeństwa łudzi oraz utrzymania bezpieczeństwa
i porządku publicznego.
Policja składa się z kilku rodzajów służb, w tym kryminalnej, prewencyjnej, służby wspomagającej jej działalność w zakresie organizacyjnym, logistycznymi technicznym (logistyka), a także policji sądowej. W pionie kryminalnym ważną instytucją jest Centralne Biuro Śledcze (CBŚ) mające za zadanie zwalczanie przestępczości zorganizowanej, transgranicznej, narkotykowej i ekonomicznej oraz rozpoznawanie i rozpracowywanie szczególnie groźnych grup przestępczych. Do zadań Samodzielnego Pododdziału Antyterrorystycznego Policji (SPAP) należy zatrzymywanie szczególnie niebezpiecznych przestępców, zwalczanie terroryzmu, branie udziału w akcjach ratowniczych podczas klęsk żywiołowych i katastrof, unieszkodliwianie ładunków wybuchowych oraz ochranianie ważnych osobistości i delegacji państwowych.
Ważnym elementem po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej i do Układu/obszaru Schengen stała się współpraca międzynarodowa policji, która współpracuje z EUROPOLEM, INTERPOLEM, Europejskim Kolegium Policyjnym CEPOL. W związku z przystąpieniem Polski do Układu i Konwencji Wykonawczej Schengen polska policja jest zobowigana do współpracy w ramach Systemu Informacyjnego Schengen (SIS) będącego bazą danych państw UE, która pozwała na sprawdzenie, czy osoby lub przedmioty przekraczające granicę strefy Schengen, bądź już znajdujące się na jej terenie, nie są poszukiwane, niejawnie nadzorowane, jak również nie dotyczy ich zakaz wstępu.
W systemie zbierania danych istotną rolę dla polskiej policji i współpracy międzynarodowej odgrywa Krajowe Centrum Informacji Kryminalnych (KCIK), będące ogólnopolskim system informacyjnym, którego zadaniem jest gromadzenie, przetwarzanie
i przekazywanie informacji kryminalnych podmiotom zajmującym się zapobieganiem
i zwalczaniem przestępczości. Zastosowana architektura programowa (centralna baza danych) pozwała na wymianę informacji pomiędzy bazą KCIK a podmiotami uprawnionymi wyłącznie w formie elektronicznej, w tym Polskim Biurem SIRENE (SIS), EUROPOLEM
i INTERPOLEM,
b) Straż Graniczna (SG) jednolita, umundurowana, uzbrojona, w pełni zawodowa formacja typu policyjnego Jej funkcjonowanie rozpoczęło się 16 maja 1991 r. wraz z rozformowaniem Wojsk Ochrony Pogranicza (WOP). Wykonuje zadania związane z ochroną granicy państwowej i kontrolą ruchu granicznego. Komendant Główny Straży Granicznej jest centralnym organem administracji państwowej w sprawach ochrony granicy państwowej, którego powołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych. Straż Graniczna chroni jedną z najdłuższych zewnętrznych granic lądowych Unii Europejskiej o długości 1100 kilometrów. Konsekwencją zniesienia kontroli granicznej na odcinkach granicy wewnętrznej UE jest również zwiększenie aktywności działań mobilnych Straży Granicznej nie tylko w strefie nadgranicznej, ale również na obszarze całego kraju. Wszystkie przejścia graniczne połączone są w jednolity system teleinformatyczny. Głównym zadaniem SG jest ochrona granicy państwowej, organizowanie i dokonywanie kontroli ruchu granicznego, ujawnianie fałszerstw dokumentów uprawniających do wjazdu i pobytu rui terytorium RP (oraz całej stref" Schengon) oraz wydawanie zezwolen na przekraczanie granicy państwowej (w tym wiz), a także prowadzenie czynności w celu rozpoznawania i przeciwdziałania zagrozeniom terroryzmom. Odpowiada za bezpieczeństwo w strefie nadgranicznej,
w komunikacji międzynarodowej i porządek publiczny w zasięgu terytorialnym przejścia granicznego (w tym komunikacji lotniczej, morskiej i lądowej). Gromadzi i przetwarza informacje z zakresu ochrony granicy państwowej i kontroli ruchu granicznego oraz udostępnia je właściwym organom państwowym. Zapobiega transportowaniu, bez zezwolenia wymaganego w myśl odrębnych przepisów, przez granicę państwową odpadów, szkodliwych substancji chemicznych oraz materiałów jądrowych i promieniotwórczych, środków odurzających i substancji psychotropowych, broni, amunicji i materiałów wybuchowych,
a także zanieczyszczaniu wód granicznych. Zajmuje się ochroną terytorium kraju przed wwozem materiałów niebezpiecznych, na których transport przewoźnicy nie posiadają stosownych zezwoleń lub realizują go w sposób niezgodny z obowiązującymi międzynarodowymi normami bezpieczeństwa. Przeciwdziała nielegalnemu (bez uzyskania zgody właściwych organów) wywozowi z kraju przedmiotów stanowiących wartość zabytkową i zaliczanych do dziedzictwa narodowego.
C) Biuro Ochrony Rządu (BOR) - jest umundurowaną i uzbrojoną formacją, która wykonuje zadania z zakresu ochrony osób, obiektów i urządzeń. Do zadań BOR należy m.in. bezpośrednia ochrona, planowanie oraz faktyczne zabezpieczanie obiektów i urządzeń, analiza oraz rozpoznawanie zagrożeń, jak również podejmowanie działań w celu zapobiegania tymże zagrożeniom, koordynacja podjętych działań ochronnych oraz stałe doskonalenie metod wykonywanej pracy. Szefa BOR powołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. BOR odpowiada za bezpieczeństwo m.in.: Prezydenta RP, Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, Prezesa Rady Ministrów i jego zastępców, Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministra Spraw Zagranicznych oraz innych osób ze względu na dobro państwa, a także byłych prezydentów Rzeczypospolitej Polskiej, delegacji zagranicznych przebywających na terenie Polski i polskich przedstawicielstw dyplomatycznych (ambasady i konsulaty) oraz obiektów i urządzeń
o szczególnym znaczeniu. W związku z wykonywaniem niektórych zadań nałożonych przez ustawę oraz w celu porównania posiadanych informacji, BOR może zasięgać pomocy oraz informacji od policji, ABW, AW, Straży Granicznej, SKW, SWW oraz żandarmerii Wojskowej.
4. Instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego podległe Ministrowi Finansów:
a) Inspekcja Kontroli Skarbowej/Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej- tzw. wywiad skarbowy. Jest rodzajem kontroli państwowej wykonywanej przez organy kontroli skarbowej w celu ochrony interesów oraz praw majątkowych Skarbu Państwa oraz zapewnienia skuteczności wykonywania zobowiązan podatkowych i innych należności, stanowiących dochód budżetu państwa bądź państwowych funduszy celowych. Przedmiotem jej działania jest również badanie zgodności z prawem gospodarowania mieniem innych państwowych osób prawnych, przeciwdziałanie i zwalczanie naruszeń obowiązującego prawa w zakresie obrotu towarowego z zagranicą oraz obrotu związanego z towarami przywożonymi z zagranicy, jak również zapobieganie i ujawnianie przestępstw podatkowych. Kontrola skarbowa może być realizowana w postępowaniu kontrolnym, wywiadzie skarbowym i szczególnym nadzorze podatkowym.
Naczelnymi organami kontroli skarbowej W. Minister Finansów oraz Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej jako organ wyższego stopnia nad dyrektorami urzędów kontroli skarbowej. Jednostkami organizacyjnymi są urzędy kontroli skarbowej oraz urząd obsługujący ministra właściwego do spraw finansów publicznych. Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej jest powoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek Ministra Finansów. Dyrektora urzędu kontroli skarbowej powołuje w drodze konkursu oraz odwołuje Minister Finansów na wniosek Generalnego inspektora Kontroli Skarbowej.
Kontroli skarbowej nie podlega celowość i sposób wykorzystania środków budżetowych oraz mienia państwowego na cele specjalne w jednostkach podległych, podporządkowanych lub nadzorowanych przez Ministra Obrony Narodowej, w policji, Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej, jednostkach wojskowych podległych Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz w jednostkach organizacyjnych Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu.
b) Służba Celna -jest to organ administracji państwowej. Do podstawowych zadań służby celnej należy sprawowanie kontroli celnej obrotu towarowego z zagranicą, wymiar i pobór należności celnych i podatkowych w części naliczanej na granicy państwa (VAT, akcyza), zwalczanie przemytu i przeciwdziałanie oszustwom celnym. Głównym celem jej działań jest zapewnienie zgodnego z prawem przewozu i wywozu towarów z terenu Unii Europejskiej.
Służba celna ma za zadanie ochronę przemysłu krajowego przed napływem towarów stanowiących nieuczciwą konkurencję, przed wwozem substancji i mikroorganizmów szkodliwych, przed rabunkowym obrotem gatunkami ginącymi, przed pojawieniem się na rynku towarów niespełniających polskich norm jakościowych lub przeterminowanych, przed wwozem towarów, przedmiotów lub urządzeń stwarzających zagrożenia dla życia, bezpieczeństwa i zdrowia obywateli lub zagrażających obronności kraju oraz przed utratą dziedzictwa kulturowego (głównie przed wywozem dóbr kultury) i naruszeniem praw własności intelektualnej, znaków towarowych, praw patentowych.
Szefa Służby Celnej powołuje Minister Finansów na 5-1etnią kadencję. Z mocy ustawy Szef Służby Celnej ma stopień krajowego komisarza celnego. Do jego głównych zadań należy realizacja polityki celnej państwa regulującej kierunki i wielkość obrotu towarowego z zagranicą (np. monitorowanie realizacji kontyngentów celnych), kontrolne przepisów krajowych i międzynarodowych (w tym Unii Europejskiej) zwianych z ograniczeniami i zakazami w obrocie towarowym z zagranicą oraz przestrzeganiem przez przewoźników dopuszczalnych obciążeń pojazdów w celu właściwej eksploatacji dróg, przeciwdziałanie tzw praniu brudnych pieniędzy, zwalczanie przestępczości celnej, kontrola legalności pracy wykonywanej przez cudzoziemców oraz kontrola celna i nadzór podatkowy.
Funkcjonariusze służby celnej mogą również dokonać zatrzymania środków transportu przy udziale innych służb, np. Straży Granicznej, policji, służb lotniczych, morskich oraz kolei państwowych. Służba Celna odgrywa kluczową rolę w monitorowaniu i zarządzaniu międzynarodową wymianą towarową. Służba Celna na polskiej granicy wschodniej i północnej jest elementem systemu ochrony granicy zewnętrznej Unii Europejskiej. Administracja celna przejęła również obowiązki związane z prowadzeniem informacyjnej bazy danych handlu zagranicznego, obejmującej całość obrotów towarowych zarówno z krajami Unii Europejskiej (1NTRASTAT), jak i z krajami trzecimi (EKSTRASTAT).
5. Instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego podległe Ministrowi Sprawiedliwości:
a) Prokuratura - jest to urząd państwowy powołany do stania na straży praworządności. Należy pokreślić, że prokuratury nie można zaliczać do typowych organów instytucji bezpieczeństwa wewnętrznego, jednakże w zadaniach przypisano jej prawo do przetwarzania i zbierania informacji niejawnych, co wiąże się z uprawnieniami IBW Swój cel prokuratura realizuje poprzez zaskarżanie do sądów decyzji niezgodnych z prawem, ściganie przestępstw, pomoc prawną społeczeństwu oraz branie udziału w procesie legislacyjnym jako czynnik opiniodawczy. Prokuraturę w Polsce stanowią Prokurator Generalny, prokuratorzy powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury, prokuratorzy wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej * Komisji ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Prokurator Generalny jest naczelnym organem prokuratury i podlegają mu wszyscy prokuratorzy. Funkcję Prokuratora Generalnego (od 31 marca 1990 r.) sprawuje z urzędu Minister Sprawiedliwości.
Prokuratora Krajowego powołuje i odwołuje na wniosek Prokuratora Generalnego Prezes Rady Ministrów. Do zadań Prokuratury Krajowej należy w szczególności nadzorowanie i koordynowanie prac prokuratur niższego szczebla (apelacyjnych, okręgowych i rejonowych), występowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym, Sądem Najwyższym
i Naczelnym Sądem Administracyjnym, współpraca międzynarodowa w zakresie zwalczania przestępczości i podejmowanie działań związanych z uprawnieniami Prokuratora Generalnego. Natomiast wojskowymi jednostkami organizacyjnymi prokuratury jest Naczelna Prokuratura Wojskowa, wojskowe prokuratury okręgowe, wojskowe prokuratury garnizonowe oraz inne wojskowe jednostki organizacyjne prokuratury, tworzone w miarę potrzeby. Zadaniem prokuratury jest przede wszystkim strzeżenie praworządności oraz
b) Służba Więzienna (SW) —jest umundurowaną i uzbrojoną formacją podległą Ministrowi Sprawiedliwości, posiadającą własną strukturę organizacyjną. Służba Więzienna realizuje, na zasadach określonych w Kodeksie karnym wykonawczym, zadania w zakresie wykonywania kar pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania. Organy administracji państwowej, samorządu terytorialnego oraz państwowe jednostki organizacyjne są obowiązane współdziałać z jednostkami organizacyjnymi Służby Więziennej. Jednostkami organizacyjnymi Służby Więziennej są: Centralny Zarząd Służby Więziennej; okręgowe inspektoraty Służby Więziennej, zakłady karne, areszty śledcze, ośrodki szkolenia i ośrodki doskonalenia kadr Służby Więziennej. Przełożonym wszystkich funkcjonariuszy Służby Więziennej jest Dyrektor Generalny Służby Więziennej, który jest powoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek Ministra Sprawiedliwości. Do głównych zadań Służby Więziennej należy w szczególności prowadzenie działalności resocjalizacyjnej wobec osób skazanych na kary pozbawienia wolności, m.in. przez organizowanie pracy sprzyjającej zdobywaniu kwalifikacji zawodowych, nauczania oraz zajęć kulturalno-oświatowych
i wykonywanie tymczasowego aresztowania w sposób zabezpieczający prawidłowy tok postępowania karnego. Zapewnia także osobom skazanym na kary pozbawienia wolności lub tymczasowo aresztowanym przestrzeganie ich praw, w tym humanitarnych warunków, poszanowania godności, opieki zdrowotnej i religijnej. Zapewnia w zakładach karnych
i aresztach śledczych porządek i bezpieczeństwo oraz ochrania społeczeństwo przed sprawcami przestępstw osadzonymi w zakładach karnych i aresztach śledczych.
Do systemu bezpieczeństwa wewnętrznego przynależą również inspekcje, które kontrolują i nadzorują pewne obszary działalności w polskim państwie. Nie można ich zaliczyć do instytucji bezpieczeństwa wewnętrznego, zgodnie z klasyfikacją dotyczącą działań operacyjnych, jak i zbierania i przetwarzania informacji niejawnych. Można do nich zaliczyć w szczególności:
Straż Leśną - powołaną do zwalczania przestępstw i wykroczeń określanych mianem szkodnictwa leśnego w lasach państwowych oraz do ochrony przyrody.
Państwową Straż Łowiecka - w pełni wyposażoną i uzbrojoną formację zajmującą się ochroną zwierzyny, zwalczaniem kłusownictwa i szkodnictwa łowieckiego, kontrolą legalności skupu i obrotu zwierzyną zwalczaniem przestępstw oraz wykroczen dotyczących łowiectwa
Straż Parków - utworzoną w ramach Służby na terenie Parku Narodowego bądz Krajobrazowego jednostkę zajmującą się bezpośrednio zwalczaniem przestępstw i wykroczeń na obszarach chronionych.
Służbę Ochrony Zabytków - odpowiedzialną za ochronę tzn zabezpieczenie dóbr kultury przed ich zniszczeniem, dewastacją, uszkodzeniem, zaginięciem bądź wywozem za granicę państwa.
Inspekcję Transportu Drogowego - wyspecjalizowaną umundurowaną i uzbrojoną służbę, której celem jest kontrola przestrzegania przepisów w zakresie transportu drogowego, a także poprawa bezpieczeństwa w ruchu drogowym, przeciwdziałanie degradacji dróg, oddziaływanie na przedsiębiorców w celu przestrzegania przez nich prawa przeciwdziałanie nieuczciwej konkurencji w transporcie drogowym i eliminowanie patologicznych zjawisk
w transporcie drogowym.
Inspekcję Ochrony środowiska - sprawującą kontrolę nad przestrzeganiem przepisów prawa o ochronie środowiska, badaniem stanu środowiska w ramach programu Państwowego Monitoringu Środowiska oraz przeciwdziałaniem poważnym awariom oraz kontrolę eksploatacji urządzeń chroniących środowisko przed zanieczyszczeniem, a także podejmują decyzje wstrzymujące działalność prowadzoną z naruszeniem wymagań związanych z ochroną środowiska lub naruszeniem warunków korzystania ze środowiska.
Państwową Inspekcję Sanitarną - jako wyspecjalizowaną instytucję wykonującą zadania z zakresu zdrowia publicznego, poprzez sprawowanie kontroli i nadzoru nad warunkami higieny w różnych dziedzinach życia oraz gromadzenia danych epidemiologicznych dotyczących niektórych chorób.
Inspekcję Handlową - instytucję państwową powołaną w celu ochrony praw konsumentów oraz interesów gospodarczych Polski, w tym kontroli legalność i rzetelność działania przedsiębiorców prowadzych działalność gospodarczą w rozumieniu przepisów odrębnych w zakresie produkcji, handlu i usług, kontroli produktów znajdujących się
w obrocie handlowym lub przeznaczonych do wprowadzenia do takiego obrotu, w tym
w zakresie oznakowania i zafałszowań, oraz w celu kontroli usług. Nadzoruje produkty
w zakresie wymagan dotyczących bezpieczenstwa, a także zajmuje się kontrolą nad przestrzeganiem przez sprzedawców detalicznych i sprzedawców hurtowych przepisów
o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym.
Inspekcję Farmaceutyczną - sprawującą nadzór nad warunkami wytwarzania produktów leczniczych (przy czym nadzór nad warunkami wytwarzania w wytwórniach wytwarzających produkty lecznicze weterynaryjne Inspekcja Farmaceutyczna sprawuje przy współudziale Inspekcji Weterynaryjnej), jak również nad jakością i obrotem produktami leczniczymi oraz wyrobami medycznymi, w celu zabezpieczenia interesu społecznego
w zakresie bezpieczeństwa zdrowia i życia obywateli przy stosowaniu produktów leczniczych i wyrobów medycznych.
Panstwową Inspekcję Pracy (PiP) - będącą organem powołanym do nadzoru
i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz przepisów dotyczących zatrudnienia i innej pracy zarobkowej Udziela bezpłatnie porad w zakresie prawa pracy pracownikom oraz dba o przestrzeganie praw pracowników.
Inspekcję Weterynaryjną (IW) - panstwową instytucję kontrolno- nadzorczą wykonującą swoje zadania w szczególności przez zwalczanie głównie chorób zakaźnych zwierząt, w tym zapobieganie wystąpieniu, wykrywanie i likwidowanie ognisk tych chorób, chorób zwierząt, które mogą być przenoszone ze zwierzęcia na człowieka lub przez produkty pochodzenia zwierzęcego lub biologicznych czynników chorobotwórczych wywołujących te choroby oraz monitorującą zakażenia zwierząt i badającą zwierzęta rzeźne i produkty pochodzenia zwierzęcego.
Bezpieczeństwo obywatela i grup społecznych oraz panstwa i instytucji publicznych jest fundamentem sprawnego funkcjonowania każdego systemu demokratycznego. Instytucje bezpieczeństwa wewnętrznego, inspekcje, jak również straże są tym elementem w administracji państwowej, który, z jednej strony, pozwała obywatelowi czuć się bezpiecznie, z drugiej zaś - poprzez nadanie im szerokich uprawnień operacyjnych w postaci np. przymusu, prewencji i zbierania informacji niejawnych może stworzyć zagrożenie dla jednostki i grup społecznych. Z tego powodu polski ustawodawca stworzył cały system kontroli tych służb w celu ochrony życia prywatnego obywateli. Na zakończenie przytoczę istotną dla każdego obywatela treść art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej56: „Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą, naruszać istoty wolności i praw".
Bibliografia:
Administracja publiczna w systemie przeciwdziałania nadzwyczajnym zagrożeniom dla ludzi i środowiska, red. K. Liedel, J. Prońko, B. Wiśniewski, Warszawa—Bielsko-Biała 2007.
Jałoszynski K, Współczesny wymiar antyterroryzmu, Warszawa 2008 Kuźniar R., Polska polityka bezpieczeństwa 1989-2000, Warszawa 2001. Larecki J., Vielki Leksykon Służb Specjalnych Świata. Organizacje wywiadu kontrwywiadu i policji politycznych świata Terminologia profesjonalna i żargon operacyjny, Warszawa 2007,
Leksykon policyjny, red. W. Plywaczewski, G. Kędzierska, Szczytno 2001. Maj er P., Milicja Obywatelska 1944-1967. Geneza, organizacja, działalność, miejsce w aparacie władzy, Olsztyn 2004.
Misiuk A., Administracja porządku i bezpieczeństwa wewnętrznego - zagadnienia prawno-ustrojowe, Warszawa 2008.
Misiuk A., Zarządzanie ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego w państwie: wybrane prawno-organizacyjne aspekty działania Policji, Rzeszów 2005.
Szafrański J., Koniński J., Współczesne zagrożenia terrorystyczne oraz metody ich zwalczania, Szczytno 2007.
Wachholz S., Bezpieczeństwo, spokój iporządek publiczny, w: K. Koma- niecki, J.S. Langrod, S. Wachholz, Zarys ustroju, postepowania iprawa administracyjnego w Polsce, Warszawa 1939.
Wawrzyk P. Polityka Unii Europejskiej w obszarze spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości, Warszawa 2007.
Wawrzyk P, Współpraca policyjna a system informacyjny Schengen Ii, Warszawa 2008.
Wojtaszczyk K.A., Bezpieczeństwo Polski w perspektywie członka wsiwa w Unii Europejskiej, Warszawa 2002.
Wyrzykowski M., Pojęcie interesu społecznego wprawie administracyjnym, Warszawa 1986.
Zybertowicz A., W uścisku tajnych służb, Komorów 1993.