POLITYKA FISKALNA PAŃSTWA
Głównym zadaniem każdego rządu jest kierowanie gospodarką. Jest on odpowiedzialny za sposób w jaki gospodarka funkcjonuje.
Działalność państwa (rządu) zmierzająca do osiągnięcia konkretnych celów społeczno - ekonomicznych nazywamy polityką gospodarczą. Rząd oddziałuje na przebieg procesów gospodarczych za pomocą odpowiednich narzędzi ekonomicznych takich jak podatki i wydatki rządowe. Polityka gospodarcza obejmuje zatem całą politykę fiskalną, dochodową oraz pieniężną mające na celu ograniczenie inflacji, zmniejszenie lub likwidację bezrobocia oraz zrównoważenie budżetu państwa.
Polityka fiskalna oznacza decyzje rządu dotyczące wydatków i podatków, a zatem zapewnia finansowanie i ksztaltowanie wydatków publicznych oraz gromadzi środki na ten cel poprzez funkcjonowanie systemu podatkowego.
Współcześnie politykę fiskalną wykorzystuje się jako czynnik oddziaływania na aktywność podmiotów gospodarczych oraz kształtowanie ogólnej koniunktury.
Instrumentami polityki fiskalnej państwa są polityka kredytowa (inwestycyjna), polityka podatkowa oraz polityka pieniężna.
Rząd w celu określenia przewidywanych dochodów i wydatków w danym roku kalendarzowym przygotowuje budżet państwa. Jest on uchwalany przez parlament w formie ustawy budżetowej. Upoważnia ona i zobowiązuje rząd do pozyskiwania dochodów oraz dokonywania wydatków budżetowych. Umożliwia zasilenie środkami finansowymi instytucji budżetowych, co warunkuje ich działanie.
Przygotowując budżet, rząd musi przestrzegać czterech następujących zasad:
zasada zupełności - wymaga, aby budżet był zestawieniem wszystkich dochodów i wydatków państwa,
zasada jedności - wymaga, by budżet tworzył jedną całość, tak by wszystkie dochody i wydatki były ujęte w jednym zestawieniu,
zasda jawności - wymaga, by budżet, sposób jego uchwalania i kontrola realizacji były znane opinii publicznej,
zasada realności - wymaga od jego twórców umiejętności dokładnego oszacowania przyszłych dochodów i wydatków - jest ona najtrudniejsza do zrealizowania;
Zasadniczą funkcją budżetu jest dążenie do równowagi gospodarczej i możliwie wysokiego poziomu zatrudnienia, co sprzyja tworzeniu warunków do rozwoju gospodarczego.
Budżet państwa uzyskuje dochody z trzech źródeł:
własności publicznej,
pożyczek (dług publiczny),
podatków i opłat;
Najważniejszym jednak źródłem dochodów budżetu państwa są podatki.
Podatek jest to przymusowe, bezzwrotne i powszechne świadczenie pieniężne na rzecz budżetu państwa.
Podatki spełniają trzy główne funkcje:
fiskalną - są głównym źródłem dochodów budżetu państwa, gwarantują finansowanie wydatków publicznych,
redystrybucyjną - są instrumentem przesuwania dochodów pomiędzy różnymi grupami społecznymi,
stymulacyjną - są wykorzystywane przez państwo jako instrument oddziaływania na decyzje podmiotów gospodarczych;
Ogół podatków funkcjonujących w państwie tworzy system podatkowy.
Podatki mogą być klasyfikowane wg trzech kryteriów:
z punktu widzenia przedmiotu opodatkowania dzielimy je na:
podatki dochodowe
podatki od wydatków konsumpcyjnych
podatki majątkowe
ze względu na jedność podmiotu opodatkowania wyróżniamy:
podatki bezpośrednie
podatki pośrednie
z punktu widzenia podziału dochodów podatkowych dzielimy na:
podatki państwowe
podatki samorządowe
podatki wspólne
Ad.1)
Podatki dochodowe sa pobierane od płac, zysków, odsetek. Zaliczamy do nich podatek dochodowy od osób fizycznych i osób prawnych. Przedmiotem opodatkowania jest dochód, będący źródłem opłacania tego podatku.
Podatek dochodowy od osób fizycznych obowiązuje od 1992 roku. Obecnie stosuje się trzy progi podatkowe: 19%, 30% i 40%. Podstawę opodatkowania stanowi dochód, czyli różnica między przychodami a kosztami ich uzyskania. Podatek ten płacą także osoby prowadzące niewielką dzialalność gospodarczą. W Polsce podatek PIT charakteryzuje się progresją tzn. im wyższe dochody, tym wyższy podatek oraz dużą liczbą ulg, które podatnik może od podatku odpisać. Z reguły im wyższe dochody, tym więcej odpisywanych ulg. W związku z tym efektywna stopa podatkowa jest niższa od rzeczywistych stawek.
Ministerstwo Finansów od kilku lat proponuje uproszczenie podatków, likwidację większości ulg i zmniejszenie progresji podatkowej. W ten sposób stopniowo wprowadzony byłby podatek liniowy o jednolitej dla wszystkich stawce.
Podatek dochodowy od osób prawnych zwany także korporacyjnym również obowiązuje od 1992 roku. Stawka podatkowa w bieżącym roku wynosi 27%. Przedmiotem opodatkowania jest zysk osiągany przez firmy mające różną formę prawną (sp. z o.o., spółki akcyjne i przedsiębiorstwa państwowe). Ponieważ podatek naliczany jest od zysku (czyli różnicy przychodów i kosztów) istotne jest określenie jakie wydatki można zaliczać do kosztów, a jakie nie. Kosztami są na przykład wynagrodzenia pracownicze, obligatoryjne składki na ubezpieczenia społeczne czy koszty amortyzacji. Natomiast nie zalicza się do kosztów wydatków na inwestycje. Wydatki te firma musi finansować z czystego zysku. Firmy mają dużą łatwość zaliczania w koszty różnych wydatków, w związku z czym wykazywany przez nie zysk jest często niewielki. Tym samym wielkość dochodów podatkowych państwa z tego tytułu jest stosunkowo mała.
Do podatków konsumpcyjnych zalicza się:
podatek VAT
akcyza
Podatek od towarów i usług Vat funkcjonuje w Polsce od 1993 roku. Podstawowa stawka Vat wynosi 22%, a oprócz tego są stosowane stawki 7%, 0%, 3%. Do budżetu odprowadza się różnicę pomiędzy podatkiem należnym, a naliczonym. Vat odprowadzany jest do urzędu skarbowego przez firmę sprzedajacą (np. producenta), ale faktycznie jego koszty ponosi strona kupująca, która płaci wyższą cenę.
Podatek akcyzowy pobierany jest od przedsiębiorcy, który wartość akcyzy dolicza do ceny płaconej przez konsumenta. Akcyza naliczana jest przede wszystkim od paliw płynnych, spirytusu, alkoholi i papierosów.
Podatki majątkowe są zróżnicowane i mają za zadanie uzupełniać podatki dochodowe. Jest to ogół podatków związanych z prawami własności.
Podatki majątkowe można podzielić na:
podatki od posiadania majątku - w Polsce najważniejszymi podatkami tej grupy są podatek rolny, podatek od nieruchomości i podatek od srodków transportu.
Podatek rolny to forma opodatkowania działalności rolniczej w Polsce od 1985 roku. Płacony jest przez indywidualne, spółdzielcze i państwowe gospodarstwa rolne. Przedmiotem opodatkowania są grunty.
Podatek od nieruchomości jest płacony przez podmioty gospodarcze z tytułu posiadanych budynków, budowli i gruntów. Obciąża on koszty działalności podmiotu.
Podatek od środków transportu, tzw. podatek drogowy od samochodów osobowych wliczony jest w cenę paliwa, natomiast posiadacze samochodów powyżej 3,5 T płacą podatek w dwóch ratach.
podaki od przyrostu majątku - przedmiotem opodatkowania jest nabycie rzeczy lub praw majątkowych w drodze kupna, darowizny lub spadku. Do tej grupy zalicza się podatek od spadków i darowizn oraz opłatę skarbową.
Przedmiotem podatku od spadków i darowizn jest nieodpłatne nabycie rzeczy lub praw majątkowych. Podatnikami są spadkobiercy lub obdarowani, a podstawą opodatkowania jest wartość nabytego majątku oszacowana wg cen rynkowych. Źródłem płatności podatku od spadków i darowizn może być dochód podatnika lub sam majątek. Wysokość podatku uzależniona jest od ich wartości i stopnia pokrewieństwa.
Ad.2)
Podział na podatki bezpośrednie i pośrednie jest powszechnie stosowany.
Podatki bezpośrednie, czyli płacone przez podatnika z określonego tytułu (posiadania majątku, dochodów itp.) W Polsce należą do nich:
podatek dochodowy od osób fizycznych
podatek dochodowy od osób prawnych
podatek rolny
podatek leśny
podatek od nieruchomości
podatek od spadków i darowizn
podatek od posiadania psów
Podatki pośrednie, czyli płacone w cenie kupowanego towaru. Zaliczamy tutaj:
podatek VAT
akcyzę
podatek od gier
Wraz ze wzrostem dochodów maleje w nich udział wydatków konsumpcyjnych na rzecz oszczędności. Oznacza to, że wraz ze wzrostem dochodu maleje obciążenie podatkami pośrednimi. Odwrotna sytuacja występuje przy podatkach bezpośrednich. Wyższe dochody są obciążane wyższymi podatkami.
Ad.3)
Według kryterium podziału dochodów podatkowych wyróżnia się podatki państwowe, samorządowe i wspólne.
Podział na podatki państwowe i samorządowe dotyczy zasilania wpływami z podatków budżetu państwa i budżetu gmin. Wpływy z podatków wspólnych dzielone są między państwo i gminy w częściach określonych procentowo.
Do grupy podatków państwowych zaliczamy podatek Vat, podatek akcyzowy, podatek od gier, dywidendę.
Grupę podatków samorządowych stanowią: podatek rolny, podatek leśny, podatek od nieruchomości, podatek od środków transportu, od posiadania psów, opłaty skarbowe, opłaty lokalne (targowa, miejscowa), podatek opłacany w formie karty podatkowej, podatek od spadków i darowizn.
Do grupy podatków wspólnych należą: podatek dochodowy od osób fizycznych, którego 85% przypada budżetowi państwa, a 15% gminom oraz podatek dochodowy od osób prawnych, którego 95% przypada budżetowi państwa, a 5% gminom.
Liczba podatków samorządowych jest znacznie większa od liczby podatków państwowych, ale największe wpływy z podatków zasilają budżet państwa. Właśnie te podatki stanowią źródło dochodu rządu, który przekazuje część pieniędzy gminom w postaci subwencji i dotacji.
System podatkowy jest wykorzystywany dla wielu celów. Podstawowym jest zaopatrzenie państwa w pieniądze, podatki mogą być wykorzystywane do kontrolowania wielkości wydatków w gospodarce, np. poprzez podniesienie podatku dochodowego. Ważnym zadaniem systemu podatkowego jest również zmniejszenie nierówności w dystrybucji dochodu, co oznacza, że w stosunku do grup ludności o wyższym dochodzie mogą być stosowane wyższe stopy podatkowe (podatek progresywny). Uważa się powszechnie, że jest to najbardziej sprawiedliwy sposób rozkładania na społeczeństwo ciężarów podatkowych.
We wszystkich swych formach, podaki wywierają zniechęcający wpływ na podejmowanie działalności gospodarczej w opodatkowanych dziedzinach. Wysokie podatki zniechęcają do inwestowania i opóźnić mogą wzrost gospodarczy, dlatego też instrumenty i kierunki polityki podatkowej rządu mogą wywrzeć duży wpływ na ogólny poziom aktywności gospodarczej kraju i funkcjonowanie gospodarki.