CHŁOPI I WIEŚ JAKO PRZEDMIOT ZAINTERESOWANIA SOCJOLOGÓW.

• kmieć - człek wolny

• wieśniak- nie rycerz

• chłop cholop - niewolnik (pańszczyzna)

• rolnik - zawód (po 1945 roku)

• producent rolny - człowiek, który utrzymuje się z gospodarstwa

Fizjokratyzm - doktryna uznająca warstwy posiadające i uprawiające ziemie za jedynie produkcyjną grupę, a ziemie za główne źródła dobrobytu i produkcji, 2 połowa XIX w. Niemcy, Francja

Agraryzm - doktryna uznająca chłopów za najbardziej wartościową warstwę społeczeństwa, stworzoną przez chłopskie elity, by upodmiotowić chłopów, przywracając im poczucie własnej wartości; 2 połowa XIX wieku, Niemcy, Polska - S.Milkowski, J. Niećko, J. Solarz

Agranius - (łac.) „dotyczący roli” - odpowiedź na doktrynę socjalistyczną

Podstawowe wartości agraryzmu:

1. Wolność - na swoim, brak szefa, niezależność gospodarcza	służą dowartościowaniu chłopów
2. Chłopskość - pracowitość, uczciwość, patriotyzm, wolność, niezależność
3. Wiejskość - modernizacja struktury wiejskiej		są pomysłami na modernizację wsi
4. Spółdzielczość - modernizacja rolnictwa, banki, ubezpieczenia, przetwórstwo rolne, sprzedaż i handel (ubezpieczenia zbiorów, wspólne zakładanie przetwórni, nisko oprocentowane kredyty), nie nastawione na zyski komercyjne tylko na wspólną pomoc

GALICJA

Pierwsi wydawcy pracy ludowej: ks. St. Stojałowski, B.M. Wysłouchowie

1893 - Nowy Sącz, Związek Stronnictwa Chłopskiego S.J. Potoczkowie

1895 - Rzeszów, Stronnictwo Ludowe => 1903 PSL

1913 - Rozłam w PSL na: PSL - Piast (W. Witos) i PSL - Lewica (J.Stapiński)

KRÓLESTWO POLSKIE

1915 - PSL „Wyzwolenie”

1928 - Związek Młodzieży Wiejskiej RP „Wici”(100 tys. członków)

1931 - powstaje Stronnictwo Ludowe z połączenia PSL - Piast, PSL - Wyzwolenie i SCH; W.Witos, St. Mikołajczyk, K.Bagiński, program - agraryzm

II RP

Reforma rolna 1919 i 1925 Wł. Grabskiego. Parcelacji miały podlegać majątki pow. 180 ha w Polsce centralnej i powyżej 300 ha Kresach Wschodnich; Państwo wykupywało majątki ziemskie i korzystnie odsprzedawało chłopom. Rozparcelowano prawie 2 mln ha, za odszkodowaniem, zwiększono własność chłopską o kilkanaście %. Problem bezrobocia agrarnego nie został rozwiązany.

(bezrobocie agrarne - ukryte bezrobocie z gospodarstwie rolnym; siła robocza ukryta w gosp. Nie przynosząca większych zysków produkcyjnych; jest ona tam zbędna)

II WOJNA ŚWIATOWA

PSL - w konspiracji to „Roch”

1945 - St. Mikołajczyk wchodzi w skład tymczasowego Rządu Jedności Narodowej jako Prezes PSL (d. Roch).

Sfałszowane referendum 1946, sfałszowane referendum 1947, ucieczka St. Mikołajczyka

Likwidacja PSL i ZMW RP (Wici), zjazd w Borowej Górze w 1948r.

KONSEKWENCJE IDEI AGRARYZMU (dla chłopskiej świadomości)

1. Poczucie własnej wartości polskich chłopów

2. Przywiązanie do prywatnej własności ziemi - klęska kolektywizacji w PRL

3. Poczucie stanowej wspólnoty o solidarności

4. Siła chłopskiego etosu

5. Trwanie w rolnictwie i wspólnocie chłopskiej

WYBORY: 1991 - PSL SP 8%; 1993 - PSL 15%; 1997 - PSL 7%; 2001 - PSL 9%

WIEŚ I ROLNICTWO PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ

POLITYKA „REPRESYJNEJ TOLERANCJI” PRL

NAJWAŻNIEJSZE OKRESY:

1. 1944 - 1948 - Reforma rolna PKWN

2. 1948 - 1956 - represje, przymusowa kolektywizacja i obowiązkowe dostawy w latach Stalinowskich

3. 1956 - 1970 - wzrost bez rozwoju; lata Wł. Gomułka

4. 1970 - 1980 - modernizacja czasów E. Gierka

5. zmiany po 1989 roku.

Ideologiczne założenia:

1. Walka z „chłopską duszą” , „worek kartofli”

2. Prywatna własność i niezależność chłopa - zagrożeniem dla systemu totalitarnego

3. Autonomia produkcji rolnej zagrożeniem dla centralnego planowania

4. Prymat klasy robotniczej, przemysłu, miasta

5. religijność i siła tradycji w społeczności chłopskiej

I. 1944-1948. Okres reformy rolnej. Dekret PKWN.

Parcelacja majątków ziemskich bez odszkodowań ( ok. 10 000 majątków o powierzchni średnio 300/400 ha zostało całkowicie zlikwidowanych), gospodarstwa chłopskie o pow. 50 ha w centralnej Polsce i pow. 100 ha na tzw. ziemiach zachodnich podległo parcelacji.

Na ziemiach poniemieckich tworzono PGR oraz oddawano poniemieckie gospodarstwa w ręce „Zabużan”.

Całość ziemi pozyskanej na ziemiach zachodnich i w wyniku parcelacji przeznaczono:

1. z 30 % ziemi stworzono PGR ( głównie na ziemiach północnych i zachodnich)

2. 47 % ziemi przeszło w ręce bezrolnych ( działki ok. 2 ha)

3. reszta trafiła w ręce chłopów, głownie małorolnych tzw. ziemie karłowate ( działki ok. 2ha)

Rezultat reformy PKWN:

1,4 mln gospodarstw od 2 - 5 ha

Ziemianom zabrano za darmo i chłopom też rozdawano za darmo na podstawie jakichś aktów, niekoniecznie własności. Tylko „Zabużanie” nie stracili, dostali takie tereny/gospodarstwa, jakie stracili na wschodzie.

Reforma zaszkodziła rolnictwu polskiemu a chłopi stracili poczucie bezpieczeństwa własności.

II. Dramatyczne doświadczenia lat stalinowskich.

A. KOLEKTYWIZACJA - tworzenie wspólnej własności tzw. spółdzielnie produkcyjne na wzór sowieckich kołchozów i sowchozów.

Kołchoz - wszyscy mieszkańcy gminy przekazują swoją ziemie do spółdzielni i wszyscy razem pracowali, chłopi byli robotnikami a rządziła partia, chłopi utracili własność, bo była wspólna własność

Sowchoz- państwowe gosp. Rolne, tu już nie było fikcji, ziemia była własnością państwa

W agraryzacji nie traciło się ziemi a w kolektywizacji tak.

Czerwiec 1948 - Kominform w Budapeszcie nakazuje powołanie spółdzielni produkcyjnych w KDL-ach

(1949-52 rok) 4234 spółdzielni produkcyjnych sprawdźcie, bo tu coś jest nie tak

(1953 rok) 4363 spółdzielni produkcyjnych

w 1954-55 już tylko ok. 1000 kolejnych spółdzielni produkcyjnych

Łącznie w 1955 istniało w Polsce ok. 10 tyś spółdzielni produkcyjnych na obszarze około 11% gruntów rolnych ( ok. 2mln ha) zrzeszajacyhc około 800 000 członków.

Metody zmuszania do kolektywizacji rolnictwa:

a) 5 razy wyższy podatek rolny/gruntowy od rolników niż od spółdzielni, od 1954 PGR z tego podatku zwolnione.

b) w 1952 roku wychodzi ustawa o obowiązku sprzedania państwu produktów rolnych po określonych cenach - tzw. „Kontyngenty” lub „Obowiązkowe dostawy”. Były one wyższe niż za hitlerowskiej okupacji. Rolnicy, którzy nie wywiązywali się trafiali do więzień.

c) Represje: W sumie w latach 195-55 za przeciwstawianie się kolektywizacji i nie wywiązywanie się z obowiązkowych dostaw do więzień ok. 200 tyś rolników. We …….. rolnicy starli się z konfiskującymi ziemniaki żołnierzami radzieckimi.

d) Opór bierny - już w kilka miesięcy po Październiku 1956 8 tyś spółdzielni ( 80 % ) przestało istnieć, (dekret o końcu przymusowej kolektywizacji.) Chłopi bronili się : zakładali spółdzielnie ale każdy i tak pracował tylko na swoim kawałku ziemi.

Efekty materialne: Deficyt w PGR - 2 mld złotych w 1953 roku i 3,5 mld w 1955 roku. Dochody rolników w spółdzielniach o połowę niższe niż w gospodarstwach prywatnych

B. Rozgromienie PSL i ZMW RP „Wici”

Aresztowania, egzekucje, uderzenie w: - elity wiejskie, - we wspólnotę chłopską ( kułak, średniak, biedak ), - w chłopską rodzinę ( konfliktowano młodych z rodzicami, namawiano do spółdzielni, mówiono, że inaczej to zacofanie)

CEL - likwidacja niezależnego ekonomicznie chłopstwa

Mieli gorzej niż AK, zabijano ich pod stodołą. System chronił biedaków. A Kułacy musieli się bać, dzielili gosp między dzieci.

III 1956-1970 „wzrost bez rozwoju”

Rozpad spółdzielni produkcyjnych w ….

W PGR nadal pozostaje 25% ziemi rolnej, kontraktacje, niższe obowiązkowe dostawy, przywileje dla sektora uspołecznionego, ograniczony obrót ziemią, zakaz sprzedaży ciągników dla rolników indywidualnych

IV Lata siedemdziesiąte. Modernizacje za E. Gierka

Zniesienie dostaw obowiązkowych. Odblokowanie sprzedaży ciągników dla rolników indywidualnych. Świadczenia zdrowotne dla ludności wiejskiej. Emerytury rolnicze za ziemie. Dopuszczono obrót ziemią z ( PFZ ) Państwowy Fundusz Ziemi

Przyznano tytuły własności rolnikom za ziemię z reformy.

Koniec lat 70ych, powrót do polityki preferencyjnej dla PGR

V Ważniejsze wydarzenia po 1980 roku

1981 - Porozumienie ustrzycko-rzeszowskie. Gwarancje dla rodzinnych gospodarstw rolnych w konstytucji, powstanie NSZZ RI (rolników indywidualnych) „Solidarność”

1989 - wolny rynek dla produktów rolnych

1991 - reforma rent i emerytur, emerytury rolnicze bez konieczności oddawania ziemi, powstanie KRUS

Konsekwencje polityki PRL dla chłopskiej świadomości:

1. Zaniżona samoocena, naruszona i zdegradowana tożsamość

2. Rozdrobnienie struktury agrarnej, reforma i walka z kułakami

3. Poczucie zagrożenia - lęk przed utratą własności ziemi.

4. Niechęć do idei spółdzielczości i spółdzielni

5. Brak zaufania do władzy, do państwa, elity postrzegane jako źródło zagrożenia dla chłopów

6. Postawa maksymalizowania produkcji rolnej ( gosp niedoboru )

7. Zanik umiejętności rynkowych: uzależnienie od państwowych punktów skupu, państwowych cen , całkowita zależność od państwa, brak umiejętności prowadzenia rachunkowości w gosp. Rolnych

Chłopskie korzenie Polskiego społeczeństwa:

W II RP:

84 % Polaków mieszkało na wsi

73 % utrzymywało się z rolnictwa

Nie da się rozwiązać gospodarczych problemów państwa bez rozwiązania problemów rolnictwa.

PRL:

1966 rok - Liczba mieszkańców wsi i miast wynosiła 50%

II RP:

38 % Polaków mieszka na wsi ( od 1988 roku liczba mieszkańców wsi zmniejszyła Si o 84 tyś tj. o 0,57 %)

2002 rok około 1,9 mln gospodarstw rolnych i ok. 26 % ludności związanej z gospodarstwem ok. 18% utrzymuje się z rolnictwa

DIAGNOZA SYTUACJI SPOŁECZNO-EKONOMICZNEJ ROLNICTWA I POLSKIEJ WSI.

1. Źródła utrzymania mieszkańców wsi.

2. Kondycja polskiego rolnictwa.

3. Bezrobocie

4. Poziom wykształcenia mieszkańców wsi.

5. Bieda wiejska.

Ludność utrzymująca się z pracy

	W miastach	Na wsi
Najemnej	53,7 %	34,0 %
Na własny rachunek W tym gosp. rolna	9,8 % 1,4 %	30,9 % 27,4 %
Źródła nie zarobkowe renty emerytury	36,5 % 15,8 % 11,9 %	35,1 % 14,8 % 12,5 %
Zasiłki dla bezrobotnych	5 %	5,6 %
Pomoc spoleczna	0,9 %	0,8 %

Stygmatyzacja- sam fakt urodzenia się na wsi staje się problemem dla ludzi

Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego

1. Polska- 8,44 ha

• Region północny- 18 ha

• Region południowy- 4 ha

UE- 18 ha

Wlk. Brytania- 69,3 ha

Francja- 41,7 ha

• Na 100 ha w krajach UE pracuje 5 osób, w Polsce 23 osoby.

• W Szwecji i Austrii pojawiają się gosp. Ekologiczne. Popyt na żywność ekologiczną w UE wynosi pomimo zamożności państw członkowskich, 8-10 %.

• Z 1956000 mln gospodarstw rolnych w Polsce, ok. 50 000 (2,4 %) nie prowadziło żadnej działalności rolniczej.

• Z bezpośrednich płatności, czyli tych z UE, korzysta 1,6 mln gospodarstw rolnych.

• Ok. 260 tys. (13 %) produkowało na potrzeby własne

• Ok. 765 tys. (37 %) produkowało głównie na potrzeby własne

• Ok. 960 tys. (47 %) produkowało głównie na rynek

Dochody rolnicze ( dotyczy gospodarstw sprzedających na rynek):

1. 13,4 %- od 2,5 tys do 5 tys zł rocznie

2. 21,2 %- od 5 tys do 15 tys rocznie

3. 6,8 %- od 15 tys do 25 tys rocznie

4. 5,4 %- pow. 25 tys rocznie

Taka rozpiętość dochodowa jest charakterystycznym zjawiskiem właśnie dla rolników. Między 10 % najbogatszych a 10 % najbiedniejszych wynosi ona ok. 20000 zł.

Struktura subsektorów rolnictwa polskiego

Odmienne są problemy każdego z tych subsektorów i różne potrzeby edukacyjne. Dwa ostatnie dostarczają 95 % żywności na rynek. Są to gospodarstwa większe, sprawniejsze, bliższe (II) lub typowe (III) dla gospodarki rynkowej.

SUBSEKTORY
	I	II	III
Liczba gospodarstw (%)	69,0	22,4	8,6
Powierzchnia użytków rolnych (%)	28,2	30,9	40,9
Zatrudnienie (%)	46,8	33,7	19,5
Wartość produkcji towarowej (%)	4,7	21,8	73,5

Sektor III jest najbardziej przyszłościowym dla Polski !!!

Bezrobocie na obszarach wiejskich

1. w miastach mieszka- 62 % Polaków, ale 55 % ogółu bezrobotnych

2. na wsi mieszka - 38 % Polaków, ale 45 % ogółu bezrobotnych

2 rodzaje bezrobocia na wsi

1. jawne (rejestrowane)

2. ukryte (agrarne)- nierejestrowani bezrobotni ukryci w gospodarstwach rolnych

Bezrobocie jawne wynosi na wsi 1 329 000 osób (2001 r.)

Stopa bezrobocia wsi = 16,7 %

• Osoby w wieku poniżej 35 lat stanowiły w 2001 r. 61,3 % bezrobotnych mieszkańców wsi

• Stopa bezrobocia wiejskiego była najwyższa wśród młodzieży w wieku od 18-24 lat i wynosiła 38,7 %.

• Regionalne bezrobocie rejestrowane było w 2001 r, najwyższe na terenach, gdzie do 1990 r. dominowały PGR-y.

Np. powiat bartoszycki- 35,9 %

Powiat drawski- 37,1 %

Bezrobocie ukryte w gospodarstwach rolnych

Wg szacunków dla 2 połowy lat 90-tych, w rolnictwie indywidualnym ukryte bezrobocie= ok. 900 tys. Tzw. Zbędnych

Największy udział ludzi „zbędnych” w gospodarstwach rolnych dotyczy gospodarstw o powierzchni do 5 ha, a więc regionów o rozdrobnionym rolnictwie Polski Pd-wsch, ziemi świętokrzyskiej. (tzw. „zbędni” to w 50 % osoby do 34 roku życia, w latach 1989-93 powróciło na wieś ok. 630 000 osób „zwróconych” wsi przez upadające budowy socjalizmu).

POZIOM WYKSZTAŁCENIA (%)
	miasto	wieś
Podstawowe i mniejsze	23,7	43,3
Zasadnicze zawodowe	21,1	29,2
Średnie i policealne	38,6	22,4
wyższe	13,7	4,3

Ludność w wieku 13 lat i więcej kontynuująca naukę

	miasto	wieś
Ogółem	19,8	17,1
Wykształcenie średnie Dzienne	18,8 11,0	15,2 6,8
Ogólnokształcące, z maturą dzienne	39,4 27,8	35,3 20,6

Wzrost aspiracji i presji na kształcenie młodych ludzi

Ludność w wieku 25-29 lat	miasto	Wieś
Wykształcenie wyższe	26,6	10,0
Wykształcenie policealne	5,6	3,6
Wykształcenie średnie	35,6	29,0

BIEDA WIEJSKA

1. ogólny wskaźnik rozwoju społecznego HDI w roku 1997 (wskaźnik ONZ- UNDP)

• miasto 0,828

• wieś 0,794

Powyżej wskaźnika 0,800 plasują się kraje wysoko rozwinięte, poniżej kraje słabo rozwinięte. (Polska wiejsko jest w towarzystwie Litwy oraz Trynidadu i Tobago).

2. Szacunki PKB na osobę dla obszarów wiejskich i miejskich w 1997 roku

• Miasto 8892 USD

• Wieś 6116 USD

3. Odsetek mieszkańców wsi i miast żyjących poniżej minimum socjalnego w tzw. Sferze niedostatku.

• Miasto 42,7 %

• Wieś 62,5 %

4. Odsetek mieszkańców wsi i miast żyjących poniżej minimum egzystencji, tzw. Ubóstwo skrajne

• Miasto 3,3 %

• Wieś 8,7 %

* dobra zapewniające biologiczne utrzymanie

WIEŚ I ROLNICTWO W POLITYCE KRAJÓW „ EUROPY ZACHODNIEJ'

Ojcowie założyciele: Winston Churchill, Jean Monet, Robert Schuman

1951- TRAKTAT PARYSKI powołał Europejską Wspólnotę Węgla i Stali;(wszedł w życie w 1952r.).Francja, Niemcy, Włochy, Holandia, Belgia, Luksemburg

1957- TRAKTATY RZYMSKIE ustanowiły EWG(Europejską Wspólnotę Gospodarczą), Euratom(Europejską Wspólnotę Energii Atomowej);wszedł w życie w 1958 r. Początki CAP(Wspólnej Polityki Rolnej).

1960- Europejski Fundusz Specjalny(ESF). Powstał jako instrument walki z bezrobociem.

1964- Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych, z którego finansowana jest Wspólna Polityka Rolna.

1973. Rozszerzenie: Dania, Irlandia, Wielka Brytania.

1975- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, finansuje rowom regionów o poziomie poniżej „średniej unijnej”.

Rozszerzenie: „Grecja”

1986- Rozszerzenie: Hiszpania, Portugalia.

1992. TRAKTAT W MAASTRICHT-o tworzeniu( w ciągu 10 lat UE);wszedł w życie w 1993r. wprowadzając jednolity rynek UE tzn. swobodny przepływ ludzi, usług i kapitału.

1993. Fundusz Spójności(FK), fundusz parastrukturalny, kierowany do państwa o niższym PKB na 1 mieszkańca niż 90% w UE.

1995- Rozszerzenie: Szwecja, Finlandia, Austria.

1995. Fundusz dla obszarów słabo zaludnionych( do 8 osób na km), a także LFA (ONW)Obszary o Niekorzystnych Warunkach Gospodarowania w rolnictwie.

1997- TRAKTAT AMSTERDAMSKI- dalsza integracja i rozszerzenie na wschód.

• Unia Europejska powstała w odpowiedzi na II wojnę światową i głównym celem było połączenie krajów europejskich przez gospodarkę aby niemożliwe było skłócenie państwa na tym gruncie. Niemożliwe było połączenie na gruncie politycznym, gdyż zdawano sobie sprawę z odrębnych interesów państwowych.

• Fundusze służą wspólnym rozwiązywaniu problemów społecznych takich jak bezrobocie, rolnictwo... Jak łatwo zauważyć powstawały one po poszczególnych rozszerzeniach, po ostatnim rozszerzeniu nie powstał żaden taki fundusz.

Polska

1994. założenie oficjalnego wniosku o członkostwo w UE;

1998. początek negocjacji;

2002. zakończenie negocjacji w Kopenhadze (grudzień)

2003. 1 maj rozszerzenie:

Polska, Czechy, Słowacja, Litwa, Łotwa, Estonia, Węgry, Malta, Słowenia, Cypr

Cechy historyczne UE:

-budowa struktur gospodarczych

-rozszerzenie rynku (swobodny przepływy towarów, ludzi, usług i kapitału.)

-wolny rynek ;

-fundusze pomagające wyrównywać dysproporcje powstające po kolejnych rozszerzeniach.

-wspieranie obszarów najsłabszych

Przemiany w rolnictwie Europejskim i główne kierunki polityki rolnej w XX wieku

Stan/ Skutki	Działanie	Polityka rolna
I polowa XX wieku Niska produktywność ziemi Niedobór żywności	INTENSYFIKACJA	Dotowanie środków produkcji
Połowa XX wieku *Wzrost podaży żywności *Spadek dochodów(wyższa podaż niższe ceny- wyższe koszty)	KONCENTRACJA MECHANIZACJA SPECJALIZACJA	Wspomaganie dochodów Ochrona rynku (bronienie się przed tanimi produktami z poza Unii)
II połowa XX wieku Wzrost podaży żywności Zwiększenie obszaru gospodarstw Konkurencja	INTENSYFIKACJA (chemia, genetyka) Przez modyfikację genetyczną wzrastają plony i zmniejszają się koszty	Ograniczenie produkcji Ochrona rynku Wspomaganie dochodów
Koniec XX wieku (zagrożenia istniejące w rolnictwie) *Nadprodukcja żywności *Zagrożenia dla środowiska *Spadek dochodów	RACJONALIZACJA	Zachęty do ekstensyfikacji ( tzn produkowanie plonów o lepszej jakości, a mniejszych zbiorach). Subsydiowanie rolnictwa Liberalizacja handlu Rozwój przedsiębiorczości

1

---