Tomasz Maruszewski

Psychologiczne koncepcje komunikacji

Wykład 2.

Komunikacja pośrednia – media, pismo i inne środki

1. Sceptyk Kundera (Nieśmiertelność)

• W świecie współczesnym trudno spotkać ideologię: zastąpiły ją obrazy: uśmiechnięty robotnik z młotem w ręku, Biały podający rękę Czarnemu i Żółtemu, wzlatujący gołąbek pokoju. Polska odmiana: yuppie, hiphopowiec, dresiarz, itp.

• Imagologia – słowo pozwalające zebrać pod jednym dachem agencje reklamowe, doradcy mężów stanu w dziedzinie komunikacji społecznej (z modelem rdzennie polskim), projektanci sylwetki nowego samochodu albo wyposażenia sali gimnastycznej, dyktatorzy mody, wizażyści, gwiazdy show businessu, narzucający kanony fizycznego piękna.

2. Imagologzy

• Imagolog Führera uczył go gestów i sztuki przemawiania – był jednak postacią anonimową.

• Współcześni imagolodzy pracują przy otwartej kurtynie – opisują czego nauczyli jakiegoś polityka, jakie krawaty będzie nosił, itd.

• Upadek ideologii, która głosiła sądy nieprzystające do rzeczywistości (rozwój kapitalizmu prowadzi do coraz większej nędzy proletariatu, zaostrzanie się walki klasowej).

3. Imagologia

• Ideologia skłonna była twierdzić, że rzeczywistość oszukuje. Przykład: propaganda sukcesu w latach 70-tych – ważne jest to, co jest w dzienniku, a nie to, co widać na ulicach.

• Cel uzyskany przez imagologię – konstrukcja zastąpiła rzeczywistość. Babka Kundery żyjąca na wsi i francuski mieszczuch poznający świat za pośrednictwem telewizora.

• „(...) rzeczywistość jest dzisiaj kontynentem mało odwiedzanym i niezbyt, co zresztą słuszne lubianym, sondaż staje się rodzajem rzeczywistości wyższej, albo, mówiąc inaczej, staje się prawdą”.

• „Sondaż opinii publicznej jest parlamentem obradującym stale, jego misją jest wytwarzanie prawdy (...), najbardziej demokratycznej prawdy...”

• Słowo zmiana nie oznacza nowego szczebla w ciągłym rozwoju, ale przejście z jednego miejsca na drugie, ze strony prawej do tyłu, z tyłu na stronę lewą, itd.

• Z tego wynika, że żyjemy w rzeczywistości konstruowanej, a reguły konstruowania z jednej strony wyznaczone są przez pewne niezmienniki biologiczne, z drugiej zaś przez reguły społeczne i kulturowe.

• Te ostatnie są ze swej natury zmienne, a kierunek zmian jest trudny do przewidzenia (może teraz totalna bezrefleksyjność).

4. Pismo

• Spowodowało ono pierwszą rewolucję w komunikacji.

• Uniezależnia ono ludzi od sprawności indywidualnej pamięci oraz pamięci grupowej.

• Dokumenty pisemne mogą być dostępne wielu następnym pokoleniom - „nadawcy komunikatu pisemnego” nie jest znany jego odbiorca.

• Komunikaty pisemne mają charakter symboliczny, linearny i uporządkowany. Mogą tracić własności zindywidualizowane i ekspresyjne.

• Systemy wiedzy zarejestrowane w postaci pisemnej mogą przekraczać możliwości najbardziej kompetentnych jednostek.

• Problemy i trudności.

• Marshall McLuhan - pismo należy do zimnych środków przekazu.

• Teza McLuhana nie jest prawdziwa. Przeciwko niej przemawiają dwa argumenty

• Pierwotne systemy pisma miały charakter obrazowy. Elementy tego charakteru ujawniają się nawet w piśmie hieroglificznym

• Kaligramy – artyści celowo posługują się równolegle kodem obrazowym i werbalnym.

• Przeciwko tezie McLuhana, że pismo jest zimne przemawia to, że pisanie może być wykorzystywane w celach terapeutycznych (Pennebaker, Hesse).

• Ze względu na linearny charakter trudne jest wyszukiwanie określonych informacji w dużych zbiorach danych. Trudności te można pokonać na kilka sposobów:

• porządkowanie komunikatów i katalogowanie ich zgodnie z określoną konwencją (słowniki, encyklopedie)

• Skorowidze

• Katalogowanie zapisanych treści zawsze traci pewną część informacji – vide lista Wildsteina, książka telefoniczna, itd.

5. Co po piśmie?

• Nowe techniki rejestracji informacji mają nadal charakter linearny, np. nagrania magnetofonowe, nagrania wideo, DVD, pamięci komputerowe.

• Postęp dokonuje się poprzez zwiększenie szybkości przeszukiwania i wydobywania informacji - vide przeszukiwanie encyklopedii na CD-ROM.

• Systemy eksperckie, w których wiedza uporządkowana jest w sposób analogiczny do wiedzy człowieka, są nieliczne (np. program MYCIN, pozwalający na diagnozowanie drobnoustrojów chorobotwórczych).

• Zupełnie nowe problemy pojawiają się w wypadku informacji zawartych w sieci – co różni Google’a od Excite czy Lycosa

6. Znaczenie wiedzy w interpretowaniu komunikatów

• Interpretacja komunikatu wymaga zasobu wiedzy wyjściowej.

• W każdej kulturze istnieje pewien kanon informacji, które są warunkiem rozumienia rozmaitych przekazów.

• Informacje te są przekazywane albo jako element kształcenia sformalizowanego (trzeba znać arytmetykę, aby wiedzieć, co oznacza kredyt o oprocentowaniu 15,6%) albo też element wiedzy niesformalizowanej.

• Wiedza uzyskiwana w procesie kształcenia jest dawkowana w specyficzny sposób i niepełna.

• Rytuały określające uzyskanie optimum wiedzy.

7. Związek między posiadaniem wiedzy a zdolnością jej rozumienia.

• Im wyższy początkowy poziom wiedzy, tym mniej nowych informacji zawartych jest w komunikacie odbieranym przez odbiorcę.

• Również odbiorca mało poinformowany otrzyma mało wiedzy w takim komunikacie, ponieważ nie potrafi go zrozumieć.

• Pytanie: dlaczego odbiorcy o dużej początkowej wiedzy poszukują komunikatów, z których dowiadują się niewiele?

• Komunikaty pojawiające się w sferze publicznej adresowane są do heterogenicznego audytorium:

• dla lepiej poinformowanych są banalne

• dla gorzej poinformowanych wprowadza się pewne uproszczenia.

8. Czynniki decydujące o akceptacji komunikatu przez odbiorcę

• Wyniki w psychologii społecznej: czynniki decydujące o zmianie przekonań (wiarygodność, dysonans, itp.).

• Sprawdzanie wiarygodności nadawcy (Giedymin):

• sprawdzenie częstości przekazywania informacji prawdziwych i fałszywych przez dane źródło - droga empiryczna

• sprawdzenie intencji i celów nadawcy, posiadanej przezeń wiedzy oraz czynników uniemożliwiających nadawcy dobre rozpoznanie rzeczywistości

• to ostatnie przypomina diagnozę psychologiczną; np. czy Lepper może mieć rację.

• Sprawdzanie wiarygodności jest czynnością kolektywną. Decydującą rolę odgrywają eksperci i grupy opiniotwórcze („Badania naukowe wykazały...”).

9. Subiektywne racje akceptowania przekonań.

• Możliwość lepszego przystosowania tak do środowiska naturalnego jak i kulturowego.

• Integracja zbiorowości, tworzenie poczucia przynależności (funkcja solidarnościowa). Sekretna wiedza pewnych grup pozwala na zdobycie przewagi nad innymi (np. kapłani, grypsujący).

• Zaspakajanie indywidualnych potrzeb osobistych, takich jak potrzeba absolutu, potrzeba konsonansu, równowagi poznawczej (funkcja wewnątrzosobowościowa).

10.Niedostatki koncepcji wyprowadzonej z socjologii wiedzy i psychologii poznawczej

• Niedostateczne uwzględnianie faktu, że komunikacja to nie tylko przekazywanie wiedzy, lecz także informowanie o intencjach (vide funkcja pragmatyczna u Jakobsona).

• Odtwarzanie intencji nadawcy (indywidualnego lub grupowego) wymaga procesu wnioskowania, przypominającego pod pewnymi względami wnioskowania atrybucyjne.

• Możliwość popełniania błędu typu post hoc ergo propter hoc.

Schemat – był na wykładzie

• Kto jest nadawcą komunikatu społecznego (na przykładzie reklamy):

• zleceniodawca

• agencja reklamowa, która konstruuje przekaz (a w szczególności copywriterzy, którzy odpowiedzialni są za językowy kształt komunikatu)

• interpretator tekstu

• postać nieanonimowa (znany aktor lub osoba znana z życia publicznego)

• głos anonimowy

• zwykły człowiek z imieniem i nazwiskiem (dr Sural)

• reklamowany obiekt (gadające telewizory czy proszki do prania)

• Komunikaty mają charakter wielowarstwowy.

Pytanie:

• Czyje intencje odczytuje odbiorca komunikatu reklamowego: czy są to intencje faktycznego nadawcy, czy intencje któregoś z pośredników.

• Podstawienie postaci interpretatora w miejsce rzeczywistego nadawcy pozwala na zwiększenie skuteczności komunikatu (jest to element gry społecznej).

• Kiedy odbiorca przeanalizuje dokładnie treść komunikatu albo zachowanie „interpretatora” komunikat staje się nieskuteczny lub absurdalny (telewizja sprzyja życiu rodzinnemu, a jadanie Goplany oddawaniu długich skoków narciarskich).