Tomasz Maruszewski

Psychologiczne podstawy komunikacji.

Wykład 6.

Wzrok, przestrzeń i barwa.

Literatura

• Hall, E. T. (1984). Poza kulturą (r. 5 – 9; s. 109-184). Warszawa: PWN.

• Hall, E. T. (1975). Ukryty wymiar (r. 4 -10). Warszawa: PIW.

• Reeves, B., Nass, C. (2000). Media i ludzie (s. 133-168). Warszawa: PIW.

• Skarżyńska, K. (2001). Wpływ telewizji na postawy i decyzje wyborcze oraz jego percepcja. W: M. Lewicka, J. Grzelak (red.), Jednostka i społeczeństwo: Podejście psychospołeczne (s. 67-82). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

1. Znaczenie orientacji we własnych emocjach

• Aleksytymia jest syndromem osobowości, którego cechą osiową jest zaburzenie orientacji we własnych emocjach.

• Brak dostępu do własnych emocji dotyczy różnych elementów emocji:

• warstwy obrazowej emocji (odczuwanie pobudzenia wewnętrznego, interpretacja komunikatów emocjonalnych docierających z zewnątrz)

• warstwy werbalnej (zaburzenia w nazywaniu emocji)

• warstwy abstrakcyjnej, dotyczącej rozumienia emocji (przyczyny emocji, wpływ na własne zachowanie, wpływ na zachowanie innych)

• Aleksytymia diagnozowana jest za pomocą metod opartych na samoopisie (TAS26, TAS20, ALEX40).

• Na jej „psychometryczny obraz” składają się:

• trudności w werbalizacji doznań emocjonalnych

• ubóstwo wyobraźni i marzeń na jawie

• słabość wglądu we własne doznania emocjonalne

• niska pobudliwość emocjonalna

• myślenie konkretne.

• Ponieważ aleksytymik ma trudności w poznaniu własnych doznań, może mieć również kłopoty w interpretacji komunikatów pochodzących od innych osób.

• Pierwsze badania dały wyniki niezachęcające. Donald i Prkachin stwierdzili, że nie ma różnic w interpretacji wyrazów emocji przez aleksytymików i niealeksytymików.

• Aleksytymicy mieli pewne trudności w udawaniu ekspresji niektórych emocji: przede wszystkim dotyczyło to gniewu.

• W badaniach popełniano pewien błąd: badano zdolność do odczytywania wyrazów mimicznych, natomiast emocje ujawniane na twarzach modeli nie były adresowane do aleksytymików.

• Aleksytymicy mają dostęp do emocji pierwotnych, a kłopoty dotyczą emocji wtórnych.

• Inaczej oceniana jest również siła emocji

2. Problemy do refleksji

• Czy komunikacja ze sobą jest warunkiem komunikacji z innymi?

• Jakiej sfery życia dotyczy komunikacja ze sobą?

• Z kim się komunikujemy, kiedy komunikujemy się ze sobą?

• Kto jest nadawcą, a kto jest odbiorcą?

3. Charakterystyka bodźców wzrokowych (tabela była przedstawiona na wykładzie)

4. Zmysł wzroku w ewolucji

• Wzrok jest zmysłem ewolucyjnie najmłodszym, a rozwinął się kosztem powonienia.

• Powonienie dominowało u organizmów prowadzących naziemny tryb życia, zaś wzrok pojawił się u tych naszych przodków, którzy podjęli tryb życia nadrzewny.

• Wzrok konieczny był dla precyzyjnego ustalania odległości, ocenie grubości gałęzi oraz przy czynnościach społecznych (iskanie).

5. Porównanie przestrzeni wzrokowej i słuchowej (tabela była przedstawiona na wykładzie)

6. Przestrzeń wzrokowa

• Jest ona wynikiem uczenia się; uczenie się prowadzi do odmiennych rezultatów w zależności od środowiska.

• Złożoność i organizacja środowiska prowadzą do różnych form uczenia się. Przykładowo, u Eskimosów środowisko zawiera niewiele wskaźników przestrzeni wzrokowej, toteż organizacja przestrzeni ma inny charakter.

• Przestrzeń wzrokowa była odkrywana w toku rozwoju historycznego i kulturowego, czego przykładem jest przedstawianie przestrzeni w malarstwie.

• Faktura powierzchni - zagęszcza się przy przedmiotach odległych.

• Perspektywa liniowa (Paolo Ucelli, a potem Leonardo da Vinci) - konieczna przy przedstawianiu przestrzeni w odległości większej niż 4,8 m.

• Pozorna wielkość przedmiotu - przedmioty odległe wydają się coraz mniejsze (malarstwo włoskie od XII wieku).

• Nieodpowiedniość binokularna - różnica w obrazach odbieranych prawym i lewym okiem.

• Paralaksa ruchowa - niejednakowa prędkość kątowa ruchu przedmiotów znajdujących się blisko i daleko.

• Perspektywa powietrzna - odległe przedmioty wydają się niebieskie wskutek obecności warstwy powietrza.

• Perspektywa rozmazana - „głębia ostrości”. Koncentracja wzroku na bliskim przedmiocie sprawia, że przedmioty odległe rozmazują się.

• Lokalizacja w polu widzenia - na przedmioty bliskie spoglądamy z góry, zaś na dalekie z dołu. Związane jest to z położeniem linii horyzontu gdy znajdujemy się na ziemi i gdy znajdujemy się wysoko.

• Zmiana faktury - miasto oglądane z leżącej nad nim stromej góry wydaje się odleglejsze.

• Zmiany w rozdwojeniu obrazów. Przy spoglądaniu na odległy punkt bliższe przedmioty widzimy podwójnie. Im są one bliższe tym to rozdwojenie jest większe.

• Niejednakowa prędkość przemieszczania się obrazu przedmiotów bliskich i dalekich na powierzchni siatkówki przy poruszaniu oczami lub głową.

• Kompletność konturu, brak interpozycji sugeruje, że przedmiot jest blisko.

• Rozmywanie się konturów i kształtów przedmiotów dalekich.

• W niektórych kulturach taka prezentacja przestrzeni jest niezrozumiała.

7. Ewolucyjnie ukształtowane funkcje komunikatów wzrokowych

• Rozpoznawanie obiektów stanowiących źródło zaspokojenia potrzeb.

• Unikanie zagrożeń i sprawne poruszanie się wykorzystujące właściwości terenu (drzewa, ziemia, woda).

• Określanie właściwości wyglądu i ekspresji emocjonalnej innych osobników.

• Przekazywanie informacji innym za pomocą gestów lub specjalnie sporządzonych sygnałów.

8. Podział pola widzenia na strefy

• Widzenie centralne - wykorzystuje dołek centralny, w którym komórki receptoryczne mają połączenia typu 1:1 z komórkami zwojowymi. Obejmuje ono 1^o wielkości kątowej, co odpowiada obszarowi o średnicy 0,5 cm z odległości 30 cm. Występuje tylko u ptaków i małp człekokształtnych (iskanie).

• Widzenie makularne - opiera się na plamce żółtej. Obejmuje 3^o w płaszczyźnie pionowej oraz 12-15^o w płaszczyźnie poziomej. Wykorzystywane jest np. w czasie czytania.

• Widzenie peryferyczne - obejmuje kąt 90^o. Możliwe jest spostrzeganie ruchu, zaś barwy widziane są słabo.

9. Co widzimy - pogląd Gibsona

• Pole wizualne - czyli obrazy na siatkówce. Obrazy te cechują się znaczną zmiennością. Nie są one dostępne naszej świadomości, ale zawierają dane, z których tworzony jest świadomy obraz. Na przykład, nie wiemy, że na siatkówce powstaje dwuwymiarowy obraz jakiegoś przedmiotu.

• Świat wizualny - jest to obraz spostrzegany przez człowieka. Jest on lokalizowany na zewnątrz organizmu i wykazuje względne podobieństwo u różnych ludzi.

10. Barwa jako narzędzie komunikacji

• Barwy odgrywają dużą rolę komunikacyjną, ponieważ zawierają ukryte informacje o innych właściwościach przedmiotów.

• Wrażliwość na barwy jest cechą związaną z występowaniem czopków w siatkówce. Barwy są rejestrowane tylko wtedy, gdy:

• występuje odpowiednio wysokie natężenie światła

• przedmioty barwne występują w centralnej części pola widzenia

• występuje specyficzna relacja między barwą światła i właściwościami powierzchni

11. Termiczne działanie barw

• Barwy ciepłe to barwy długofalowe (czerwień, oranż oraz żółcień), zaś barwy chłodne to barwy krótkofalowe (błękit, niebieskozielony).

• Wśród barw achromatycznych barwa biała jest chłodna, barwa czarna - ciepła.

• Mechanizm powstawania:

• skojarzenia - barwa ognia i nieba

• bezpośrednia percepcja - wskutek pochłaniania promieni przedmioty o barwach ciepłych mają rzeczywiście wyższą temperaturę

• Zastosowanie: ocieplanie i ochładzanie pomieszczeń, reklama (ludzie w barwach ciepłych, przedmioty w zimnych)

12. Przestrzenne działanie barw

• Barwy dzieli się na bliskie („barwy ziemi”) i dalekie („barwy nieba”).

• Zazwyczaj barwy bliskie to barwy długofalowe, zaś barwy dalekie to barwy krótkofalowe.

• Barwy bliskie to przede wszystkim barwy powierzchniowe, a nie barwy światła. Malarze określają je mianem barw „zgaszonych”: są to między innymi brązy, sepie i fiolety.

• Barwy dalekie to zarówno barwy powierzchniowe jak i barwy świateł.

• W barwach achromatycznych biel jest daleka, a czerń bliska.

• Mechanizm powstawania:

• mechanizm skojarzeniowy - rzeczywista odległość przedmiotów błękitnych i czerwonobrunatnych

• aktywność mięśni akomodacyjnych przy spostrzeganiu przedmiotów w barwach bliskich i dalekich. Akomodacja przy przedmiotach w barwach bliskich jest bardzo duża, ponieważ barwy długofalowe mają mały współczynnik załamania w gałce ocznej. Przy barwach dalekich akomodacja niewielka, ponieważ współczynnik załamania dla błękitu jest duży (obraz powstaje przed siatkówką).

• Zastosowania

• Powiększanie i pomniejszanie przedmiotów i pomieszczeń. Przykład: malowanie sufitów w pomieszczeniach reprezentacyjnych i przytulnych.

• Zmiana proporcji przedmiotów.

• Stroje:

• podkreślanie niektórych części ciała

• stwarzanie dystansu - politycy preferują jasne koszule (białe lub błękitne), zaś ochroniarze stroje czarne (wygląd Schwarzennegera)

13. Termiczne działanie barw

• Barwy ciepłe to barwy długofalowe (czerwień, oranż oraz żółcień), zaś barwy chłodne to barwy krótkofalowe (błękit, niebieskozielony).

• Wśród barw achromatycznych barwa biała jest chłodna, barwa czarna - ciepła.

• Mechanizm powstawania:

• skojarzenia - barwa ognia i nieba

• bezpośrednia percepcja - wskutek pochłaniania promieni przedmioty o barwach ciepłych mają rzeczywiście wyższą temperaturę

• Zastosowanie: ocieplanie i ochładzanie pomieszczeń, reklama (ludzie w barwach ciepłych, przedmioty w zimnych)