Tomasz Maruszewski

Psychologiczne podstawy komunikacji

Wykład 7

Symboliczne znaczenie barw w komunikacji

1. Symbolika barw

• Barwy nie tylko zmieniają wygląd przedmiotu, lecz także wpływają na jego społecznie akceptowany obraz.

• Symboliczne znaczenie barw jest zrelatywizowane do kultury. Ta sama barwa może zmieniać swoje symboliczne znaczenie w różnych kulturach.

• Symbolika barw wykorzystywana jest w sytuacjach o wysokim poziomie rytualizacji, a więc podczas obrzędów świeckich i religijnych. W zależności od kontekstu jej znaczenie może się zmieniać: czerwień na pochodzie 1-majowym i w kościele.

2. Symbolika zieleni

• Barwa przyrody i odradzającego się życia. Symbolizuje nadzieję, dobro i przyjaźń. Znaczenie konfliktowe – symbol chaosu.

• Barwa Ozyrysa, symbolizuje zmartwychwstanie tego boga zamordowanego przez swego brata Seta. Ta symbolika została przejęta przez chrześcijaństwo.

• Barwa dobrych wróżek i przyjaznych duchów.

• Barwa sztandarów Proroka Mahometa. Mahomet uwielbiał zielony turban.

• Islam skojarzył zieleń z naturą. W kulturze europejskiej były 4 pierwiastki: zmienia, powietrze, woda i ogień. Jej znaczenie symboliczne ulega współcześnie zmianie. Irak – zwolennicy Muktady as-Sadra.

• Chemicznie jest nietrwała i szybko blaknie.

• Jej znaczenie symboliczne ulega współcześnie zmianie. Irak – zwolennicy Muktady as-Sadra.

• Chemicznie jest nietrwała i szybko blaknie. Dlatego zaczęto wykorzystywać ją jako tło w hazardzie (zielone stoliki), a potem w sporcie.

• Finanse i pieniądze też traktowano jako symbol nietrwałości – kiedy w miejsce monet wprowadzono banknoty, zieleń dominowała (np. dolary).

• Publicznie kolor zielony odstrasza: francuscy aktorzy odmawiają grania w zielonych strojach, ludzie niechętnie kupują książki w zielonych obwolutach.

• Zieleń szybko znika nie tylko z tkanin, lecz z fotografii.

• W sztuce przez długi czas wyróżniano szlachetną zieleń i zieleń podłą powstałą w wyniku zmieszania błękitu i żółci.

• Wielu artystów usuwało zieleń ze swoich obrazów (np. Mondrian).

• Kontrast z czerwienią (kolorem zakazanym) – zieleń staje się kolorem przyzwolenia (sygnalizacja).

• Współcześnie symbolizuje ekologię i czystość, jest higieniczna.

3. Symbolika żółcieni

• Barwa złota - symbolizuje bogactwo, dostatek i szczęście. Dotyczy to krajów azjatyckich. W Chinach żółty był barwą zastrzeżoną dla cesarza

• W Egipcie - symbol boga Re, ojca bogów, oznacza światło, ciepło i życiodajną siłę.

• W Indiach i w chrześcijaństwie barwa złota jest symbolem świętości.

• Inne znaczenia są konfliktowe w stosunku do powyższych: żółcień oznacza zawiść, zazdrość, zdradę (Judasza malowano zawsze w żółtych szatach).

• Kobiety mające nieślubne dzieci podczas ceremonii małżeńskiej musiały być ubrane na żółto. Zdradzonego męża przedstawia się albo w żółtej marynarce albo w żółtym krawacie.

• Żółcień uzyskiwana jest z rezedy żółtawej oraz szafranu. Można ją uzyskać ze związków siarki.

• Nie blaknie pod wpływem prania i słońca.

• Żółta gwiada Dawida została wymyślona w Średniowieczu. Odrzucanie Żydów występuje zarówno w katolicyzmie jak i w protestantyzmie.

• W malarstwie renesans żółci występuje u impresjonistów, Van Gogha oraz u fowistów.

• Sport – żółta koszulka symbolizuje zwycięstwo, choć faktycznie nie zawsze jest żółta.

• Żółty kolor stosuje się w niektórych krajach dla wozów pocztowych, ponieważ podobnie jak czerwony jest dobrze widoczny. Jest on drugorzędną czerwienią.

• Kolor złoty jest uznawany za wulgarny w Europie północnej (wpływ protestantyzmu).

• Rywalem żółci staje się oranż symbolizujący zdrowie i witalność (witamina C, sok pomarańczony). Cytryna kojarzy się z kwaśnością.

4. Symbolika błękitu

• Barwa bogów zamieszkujących niebo. Germański bóg Odyn ubrany był w niebieski płaszcz. Kolor szat Matki Boskiej.

• W Egipcie - barwa nieśmiertelności, w Indiach barwa miłości i boga Kriszny.

• Kolor modry to kolor szat skrzatów prowadzących pożyteczną działalność.

• Barw symbolizuje też skromność i oddanie, ale połączone z pewnym chłodem.

5. Symbolika czerwieni

• Symbolika jest bardzo złożona i zawiera wiele elementów konfliktowych. Ulegała znacznym zmianom.

• Źródło: magia sympatyczna opierająca się na zasadzie „podobne wywołuje podobne”: barwa myśliwych i wojowników (krew).

• Konflikt podstawowy: barwa oznacza życie, płodność i zwycięstwo, ale jednocześnie walkę i śmierć. Zwycięscy wodzowie wjeżdżający do Rzymu twarze malowali na czerwono.

• Współcześnie czerwień jest barwą miłości i namiętności. Jest ona bardzo silnie pobudzająca.

• Czerwień jest również barwą agresji i walki.

• Czerwień to barwa ognia, który zarazem niszczy wszystko i oczyszcza. Bóg ognia w Indiach - Agni - ma rude włosy. Czerwone lub rude zwierzęta sygnalizują ogień, ale zarazem przed nim chronią (np. rude koty).

• Barwa czerwona wykorzystywana była przez różne ruchy rewolucyjne - od Rewolucji Francuskiej po Październikową. Historia symboliki jest jednak inna niż wskazuje na to ideologia.

• Zwijanie sztandaru francuskiego

• W łacinie coloratus i hiszpańskim colorado oznacza jednocześnie czerwony i kolorowy. W rosyjskim krasnyj oznacza piękny.

• Barwniki naturalne – ochra (od 30 000 lat), w neolicie czerwień uzyskiwano z korzenia marzanny, a potem zaczęto wykorzystywać związki metali (tlenek żelaza, siarczek rtęci).

• W Rzymie czerwień była atrybutem władzy, religii i wojny. Władzę odróżniano na podstawie jakości barwnika (uzyskiwana z rozkolca lub czerwia przysługiwała wodzom i cesarzom).

• Kościół – cztery znaczenia

• Ogień – symbol życia i moc odnowicielska; symbol śmierci – żar piekielny.

• Krew Chrystusa – moc zbawienna i oczyszczająca; krew jest też symbolem występku i zbrodni.

• Krytycznie oceniana przez zwolenników reformacji. W efekcie czerwień i błękit strojów zmieniały się jako barwy preferowane dla kobiet i mężczyzn.

• Kolor sukni panny młodej do 19 wieku (u chłopów).

• Kolor miłości ma znaczenie ambiwalentne – wzniosłość i grzeszność.

• Czerwony Kapturek

6. Symbolika fioletu

• Symbolizuje mądrość i duchowe poznanie.

• Barwa uczonych, alchemików i lekarzy. Fioletowe barwy mają również szaty biskupie, ale tu chodzi raczej o podkreślenie dostojeństwa i powagi.

• Barwa ma charakter depresyjny, a zarazem może oznaczać bogactwo.

• Naturalny barwnik fioletowy - indygo - był dawniej bardzo drogi i z tego względu fiolet oznacza bogactwo.

• Jest symbolem starości i powagi (prezenty dla osób starszych winny być w odcieniach fioletu).

7. Symbolika bieli

• W Starożytności jedna z barw podstawowych obok czerwieni i błękitu. Biały przez długi czas był traktowany jako rzeczywista barwa, ponieważ za bezbarwne uważano przedmioty niebarwione (np. kamienie, ziemia, surowy jedwab).

• Zmiana – wynalezienie druku spowodowało, że konieczne stało się używanie białego papieru, na tle którego dobrze widziany był czarny druk.

• Rodzaje bieli – błyszcząca (alabaster) i matowa. Niemieckie blanc i weiss.

• Symbol braku – białe noce (polarne), czek in blanco.

• Kolor czystości i niewinności. Skojarzenie ze śniegiem, którego jednolita biała barwa nie ma odpowiednika w naturze.

• Oznacza sferę duchową i dlatego wykorzystywana jest jako barwa szat kapłańskich. Jest to wyraz boskiej światłości. Wykorzystywana była też przez monarchów, których władza miała pochodzić od boga.

• Dziewictwo – od 13 wieku staje się kolorem szat weselnych. Instytucja małżeństwa, która wtedy stała się powszechna pozwalała regulować problemy spadkowe i genealogiczne.

• Czystość w sensie fizycznym: gotowanie tkanin powodowało ich blaknięcie, dlatego upowszechnił się biały, który był na to odporny. Białe rzeczy mogą mieć kontakt z ciałem: bielizna, pościel.

• Brak cielesności albo rzadkość występowania - białe jednorożce, zwierzęta albinosy, białe panny, duchy.

• Kolor biały jest także symbolem księżyca i związanych z nim bogiń - Diany i Artemidy (boginie łowów).

• Barwa mądrości – siwe włosy.

• Barwa żałoby - Chiny i Francja do 15 wieku.

• Symboliczne znaczenie białego koloru skóry – perspektywa europejska (zmiany znaczenia opalenizny) i afrykańska oraz azjatycka.

8. Symbolika czerni

• Kolor świata podziemnego i ciemnych mocy.

• Kolor śmierci i żałoby.

• Kolor demonów siejących spustoszenie i niszczących życie.

• W starożytnym Egipcie - barwa odrodzenia, początków życia i rozwoju. Boga płodności - Mina - malowano sproszkowanym węglem.

• Symbol elegancji i wysokiej pozycji (czarne limuzyny). Jest również symbolem władzy (togi sędziowskie, czarne garnitury premierów).

• Dwa rodzaje czerni – dobra jest połyskliwa (łacińskie niger), natomiast zła i groźna jest matowa (łac. ater).

• Czerń początkowo rzadko wykorzystywano w malarstwie ze względu na cenę (prażona kość słoniowa). Sadza była tania, lecz nietrwała.

• Na szeroką skalę pojawia się w renesansie, gdzie staje się symbolem elegancji, pokory i skromności.

• W polityce czerń oznacza barwę anarchistów i ekstremistów; wykorzystywali ją piraci.

• Za kolor kontrastowy w stosunku do czerni początkowo uznawano czerwony (w tych kolorach były figury szachowej w Indiach i w Persji).

• Kontrast czarno-biały nie jest najsilniejszy. Najlepszą czytelność uzyskuje się w wypadku żółtych liter na czarnym tle.

• Początkowo fotografia i film były czarno-białe: za pomocą spektrum szarości można oddać wszystkie barwy, natomiast zabieg w drugim kierunku jest niemożliwy.

• Choć technika umożliwiała kręcenie czarno-białych filmów w latach 20-tych, to na szerszą skalę wprowadzono je w latach 50-tych (kolor jest niemoralny).

• Wszystkie Fordy T były czarne (purytańska Ameryka).

9. Synestezje

• Synestezje polegają na subiektywnych zmianach w zakresie jednej modalności zmysłowej pod wpływem bodźców pochodzących z innych modalności.

• Najsilniejsze synestezje występują pod wpływem bodźców wzrokowych, ale również bodźce słuchowe prowadzą do synestezji.

• Czasami muzyka w naszej wyobraźni ilustrowana jest barwami, a w 18 wieku skonstruowano organy wodne, podświetlane różnymi światłami.

10. Synestezje słuchowe (Zietz)

11. Zastosowanie synestezji

• W jasnych pomieszczeniach te same tony oceniane są jako wyższe niż w pomieszczeniu mrocznym (w piwnicach nie trzeba montować subwoferów).

• Wywoływanie i modyfikacja wrażeń pochodzących z innych modalności zmysłowych. Umożliwia to zmianę stanu emocjonalnego.

• Amerykańska firma Muzak wydaje nagrania dostosowane do różnych form architektonicznych.

• Muzyka w supermarketach – problem ochrony praw autorskich. Czy słuchanie bezrefleksyjne jest formą odbioru muzyki? A widok mostu Świętokrzyskiego?