CHOROBY

GENETYCZNE U

CZŁOWIEKA

CHOROBY

GENETYCZNE

Choroby genetyczne są chorobami przekazywanymi z pokolenia

na pokolenie. Są to też choroby powstające na nowo na skutek

zmian i zaburzeń w mechanizmach przekazywania cech

dziedzicznych. Te nieprawidłowości mogą być przekazywane

potomstwu jako choroby dziedziczne. Jednym słowem, choroba

genetyczna może mieć swój początek - na skutek sprzężenia się

różnych czynników - w każdej chwili u każdego z nas.

Trzy procent dzieci rodzi się z wadami wrodzonymi, z tego 85%

defektów jest uwarunkowanych genetycznie.

ABERRACJE

CHROMOSOMOWE

Często spotykanymi aberracjami chromosomowymi

są trisomie polegające na występowaniu w komórce

trzech chromosomów homologicznych zamiast dwóch. Mogą one

powstać w wyniku nieprawidłowej segregacji chromosomów w

czasie podziału mejotycznego, prowadzącego do

powstania gamet, lub po zapłodnieniu, a także wskutek

nieprawidłowego rozdziału chromosomów

podczas mitotycznych podziałów bruzdkowania. Aberracje

chromosomów mogą wystąpić również jako skutek działania

promieniowania jonizującego - aberracje popromienne

chromosomów

.

nazwa zespołu

genotyp

charakterystyka

z. Downa

47 XY

(trisomia 21)

Charakterystyczny wygląd i

skośny przebieg szpar ocznych,

płaski profil twarzy, uch

przechylone ku tyłowi, poprzeczna

bruzda na dłoni, duży język, wady

serca, upośledzenie umysłowe,

średnia długość życia 45 lat

z. Edwardsa

47 XY

(trisomia 18)

Liczne zniekształcenia,

niedorozwój serca, nisko

umieszczone małżowiny uszne,

zwiększone napięcie mięśni,

średnia długość życia 6 miesięcy

do 2 lat.

z. Patau

47 XY

(trisomia 13)

Rozszczep warg i podniebienia,

nieprawidłowy rozwój licznych

narządów (mózgu, serca),

dodatkowe palce, średnia długość

życia do 3 miesiecy

ZESPÓŁ DOWNA

Trisomia chromosomu 21. jest przyczyną

wystąpienia tzw. zespołu Downa, dawniej

zwanego pospolicie mongolizmem. Osoby z tą

wadą mają mongoidalne rysy twarzy, niski

wzrost, szczególny układ bruzd na dłoniach,

niezborność ruchów i niedorozwój umysłowy,

a przy tym pogodne usposobienie. Zespół

Downa wykrywa się metodami diagnostyki

prenatalnej. Zaobserwowano, że starsze

kobiety w większym stopniu są narażone na

ryzyko urodzenia dziecka z tą wadą niż

kobiety młodsze. U matek, które nie

przekroczyły 28. roku życia, z zespołem

Downa rodzi się jedno dziecko na tysiąc, u
matek czterdziestoletnich częstotliwość ta

wynosi jeden do stu, a u starszych nawet

jeden do pięćdziesięciu.

ZESPÓŁ EDWARDSA

Trisomia 18. pary

chromosomów.

Powoduje

niedorozwój

umysłowy. Prowadzi

do śmierci we

wczesnym

dzieciństwie z

powodu poważnych

nieprawidłowości w

budowie

wewnętrznej (m.in.

niezrośnięty otwór

międzyprzedsionkow

y).

ZESPÓŁ PATAUA

Trisomia 13. pary

chromosomów. Przykładowe

skutki: niedorozwój

umysłowy, niezrośnięty

otwór

międzyprzedsionkowy w

sercu, wnętrostwo,

szczelina w

tęczówce, rozszczep

wargi(tzw. zajęcze usta).

Ok. 0,02% dzieci rodzi się z

tą chorobą. Takie dzieci

najczęściej umierają w

pierwszym roku życia,

jedynie kilka procent

dożywa 3 lat -

spowodowane jest to

wewnętrznymi wadami

wrodzonymi.

ZABURZENIA

W LICZBIE CHROMOSOMÓW

PŁCI

Wśród chorób genetycznych częste są również zaburzenia w liczbie

chromosomów płci. Niektóre z nich, np. dodatkowy chromosom Y u

mężczyzn (XYY), trisomia chromosomu X u kobiet (XXX), często ale

nie zawsze nie powodują istotniejszych nienormalności: kobiety

(jedna na 1000) mają uwydatnione cechy płciowe i niską

inteligencję, natomiast mężczyźni (również 1 na 1000)

charakteryzują się wysokim wzrostem oraz bywają nadpobudliwi i

infantylni. Badania przeprowadzone w więzieniach wykazały, że 1 na

50 skazanych mężczyzn posiada dodatkowy chromosom Y

nazwa zespołu

genotyp

charakterystyka

z. Turnera

45 X0

Płeć żeńska, ale całkowity brak

jajników, niski wzrost, płetwista

szyja, brak zaznaczonych

żeńskich cech płciowych; jeśli w

dzieciństwie podane zostaną

estrogeny, powyższych cech nie

ma, rozwija się zdrowa i aktywna

seksualnie, ale niepłodna kobieta

z. Klinefeltera

47 XXY

Mężczyzna, zwykle szczupły i

wysoki, brak owłosienia,

niedorozwój jąder i bezpłodność,

rozrost gruczołów sutkowych,

możliwe lekkie upośledzenie

ZESPÓŁ TURNERA

Jedną z przyczyn chorób genetycznych

jest monosomia, aberracja chromosomowa

polegająca na występowaniu jednego

chromosomu X, zw. zespołem Turnera. U

człowieka występuje 5% zygot, ale tylko

jedna na 40 rozwija się dalej. Zespół Turnera

dotyka 1 na 3000 kobiet - występuje częściej,

gdy matka jest w młodszym wieku. Osoby z

tą chorobą posiadają na ciele liczne

znamiona barwnikowe. Charakteryzują się

również niższym wzrostem, szerokim karkiem

i niedorozwojem drugorzędowych cech

płciowych (niewykształcone piersi, brak

owłosienia łonowego); są bezpłodne.

ZESPÓŁ

KLINEFELTERA

Inną aberracją chromosomową jest

występowanie u mężczyzn dodatkowego

chromosomu X (XXY); nie leczona powoduje

występowanie tzw. zespołu Klinefeltera,

który charakteryzuje nienormalne

wydłużenie członów, brak lub ograniczony

rozwój drugorzędowych cech płciowych

oraz niepłodność spowodowana brakiem

spermatogenezy. Występuje on w

przybliżeniu u jednego mężczyzny na 1000.

WAŻNIEJSZE CHOROBY

BĘDĄCE SKUTKIEM

MUTACJI GENOWYCH

nazwa choroby

geny ulegające

mutacji i sposób

dziedziczenia

objawy

albinizm

Mutacja genu kodującego,

enzym konieczny do

syntezy melaniny,

cecha recesywna

Brak barwnika (melaniny) w

skórze, włosach i tęczówce oka –

bardzo jasna karnacja, białe

włosy, czerwone tęczówki

anemia sierpowata

Mutacja genu kodującego

hemoglobine (zamiana

jednego nukleotydu)

cecha recesywna

Nieprawidłowa hemoglobina ma

słabe powinowactwo tlenu.

Krwinki z taką hemoglobiną

przyjmują nieprawidłowy

''sierpowaty'' kształt, czopują

naczynia krwionośne, a narządy

nie otrzymują wymaganej liczby

tlenu. Często kończy się śmiercią.

fenyloketonuria

Mutacja genu kodującego

enzym konieczny przy

przemianach aminokwasów

(fenyloalaniny)

cecha recesywna

Niedorozwój umysłowy,

zaburzenia ruchowe (upośledzenie

układu nerwowego). Możliwość

zapobiegania ujawnieniu się

choroby poprzez stosowanie diety

ubogiej w fenyloalaninę.

nazwa

choroby

geny ulegające

mutacji i sposób

dziedziczenia

objawy

hemofilia

Mutacja genu kodującego

jeden czynnik krzepliwości

krwi,

cecha sprzężona z płcią

(gen na chromosomie X),

recesywna

Nie zachodzi krzepniecie krwi –

zranienia i stłuczenia grożą silnymi

krwotokami, aż do śmierci przez

wykrwawienie. Współcześnie

leczona przez podawanie

brakującego czynnika.

mukowiscydoza

Mutacja genu

odpowiedzialnego za

białko transportujące w

błonach komórkowych,

cecha recesywna

Produkowanie nadmiernej ilości

śluzu, szczególnie dotyczy to układu

oddechowego – w którym utrudnia

wymianę gazową i zwiększa

podatność na infekcje; oraz

pokarmowego, w którym prowadzi

do upośledzenia funkcjonowania

trzustki a wątroby i w konsekwencji

do śmierci. Jedna z częstszych

chorób genetycznych.

daltonizm

Mutacja genu

odpowiedzialnego za

białko receptorowe –

odbierające bodźce

świetlne, cecha sprzężona

z płcią, recesywna

Upośledzone barwne widzenie,

najczęściej dotyczy czerwonego

koloru.

nazwa choroby

o chorobie

dystrofia mięśniowa

Mutacje w pojedynczym genie zlokalizowanym na

chromosomie X są przyczyną dystrofii mięśniowych

typu Duchenna (DMD) i Beckera (BMD). Szacuje się, że

DMD występuje u 1 na 3500 chłopców, ujawniając się w 2-3

roku życia postępującym zanikiem mięśni. BMD ma

przebieg łagodniejszy.

z. Retta

Mutacja genu MECP2 na chromosomie X, dziedziczona jako

cecha dominująca, w większości przypadków letalna dla

mężczyzn. Objawia się zaburzeniami rozwoju

psychoruchowego i wadami somatycznymi (m.in. skolioza).

alkaptonuria

Rzadka, genetycznie uwarunkowana choroba polegająca na

enzymatycznym defekcie metabolicznym w szlaku

przemian aminokwasów aromatycznych: tyrozyny i fenyloal

aniny. Alkaptonuria jest dziedziczona w sposób

autosomalny recesywny i charakteryzuje się wydalaniem z

moczem dużych ilości kwasu homogentyzynowego

(ciemniejącego na powietrzu), niebieskawo-czarnym

zabarwieniem tkanki łącznej (ochronoza) oraz zmianami

zwyrodnieniowymi stawów i kręgosłupa

.

DELECJE

Delecja to jeden z typów (najczęściej

spontanicznej) mutacji genowej dotyczącej

zmiany składu nukleotydowego DNA

.

nazwa zespołu

o zespole

Zespół kociego krzyku

wywołany delecją krótkiego ramienia

chromosomu 5. Objawy:

niepełnosprawność intelektualna (od

lekkiej do głębokiej), jasna karnacja,

płaczliwość, po porodzie specyficzny

płacz dziecka przypominający

miauczenie kota.

Zespół Wolfa-Hirschhorna

wywołany częściową delecją krótkiego

ramienia chromosomu 4. Objawia się

szczególnym wyglądem twarzy,

niedorozwojem żuchwy, zahamowaniem

wzrostu, zaburzeniami rozwoju

umysłowego oraz wrodzonymi wadami

serca.

Zespół Angelmana oraz Pradera –

Williego

wywołane mikrodelecją w chromosomie

15

.

Zespół Di George'a

wywołany mikrodelecją krótkiego

ramienia chromosomu 22.

Dziękujemy za uwagę
Paulina Ratzman
Marek Nosalski