Ageizm jako negatywna postaw wobec

osób w starszym wieku (źródła, skutki,

metody przeciwdziałania)

Dyskryminacja ze względu na wiek

czasem jest wynikiem świadomych i

zamierzonych działań, a czasem

bierze się z niezrozumienia potrzeb

ludzi starych.

USTAWA z dnia 3 grudnia 2010 r.

o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego

traktowania

• Art. 1. Ustawa określa obszary i

sposoby przeciwdziałania
naruszeniom zasady równego
traktowania ze względu na płeć,
rasę, pochodzenie etniczne,
narodowość, religię, wyznanie,
światopogląd, niepełnosprawność,
WIEK! lub orientację seksualną oraz
organy właściwe w tym zakresie.

Pojęcie ageizmu kiedyś

• Po raz pierwszy pojęcie ageizmu

wprowadzone zostało w 1969 roku przez
Roberta Butlera - amerykańskiego
gerontologa, pierwszego dyrektora
Narodowego Instytutu ds. Starzenia.

• Ageizm to „proces systematycznego

tworzenia stereotypów i dyskryminowania
ludzi z powodu tego, iż są starzy.”

Pojęcie ageizmu dziś

• Dziś pojęcie to rozumiane jest szerzej, jako jakiekolwiek

uprzedzenie i dyskryminacja (także pozytywna) ludzi ze
względu na ich wiek [ Palmore, 1999].

• „Słownik socjologii i nauk społecznych” pod redakcją

Marshalla podaje definicję zjawiska ageizmu, które pojawia
się jednak pod pojęciem „wiekizm”. Za słownikiem można
podać definicję ageizmu jako „ (...) przez analogię do takich
terminów jak rasizm czy seksizm, ageizm to dyskryminacja
oraz wyznawanie irracjonalnych poglądów i przesądów
dotyczących jednostek lub grup i opartych na ich wieku.
Przyjmuje się stereotypowe założenia na temat fizycznych i
umysłowych cech ludzi z określonej grupy wiekowej i zwykle
wyraża się je w sposób poniżający. Najczęściej wiekizm
kieruje się wobec ludzi starych”.

Dyskryminacja ze względu na wiek ma miejsce, kiedy

dana osoba, z powodu swojego wieku traktowana jest
gorzej niż inna osoba w podobnej sytuacji
(dyskryminacja bezpośrednia) lub gdy pozornie
neutralny przepis, kryterium lub praktyka mogą
stawiać w szczególnie niekorzystnej sytuacji osoby w
określonym wieku w porównaniu do innych osób
(dyskryminacja pośrednia). Wyjątkiem jest sytuacja,
kiedy taki przepis, kryterium lub praktyka są
obiektywnie uzasadnione słusznym celem, a środki
mające służyć osiągnięciu tego celu są odpowiednie i
konieczne. Z dyskryminacją ze względu na wiek
mamy do czynienia również w przypadku
niepożądanego zachowania związanego z wiekiem, a
jego celem lub skutkiem jest naruszenie godności
osoby i stworzenie onieśmielającej, wrogiej,
poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej
atmosfery.

• Pojawienie się w takich pojęć jak ageizm i

dyskryminacja wiekowa umożliwiło spojrzenie
na kwestię stosunku społeczeństwa do ludzi
starszych z nowej perspektywy. Pierwszy
termin kładzie akcent na postawy (stereotypy i
uprzedzenia wobec starości), natomiast drugi
odwołuje się do koncepcji równości i praw
przysługujących jednostce. Dyskryminacja
oznacza bowiem nierówne, gorsze traktowanie
ludzi, w tym wypadku – z powodu ich wieku.

Źródła ageizmu

• Źródeł ageizmu upatruje się w stereotypach i

uprzedzeniach. Stereotypy definiowane są jako
funkcjonujący w świadomości społecznej skrótowy,
uproszczony i zabarwiony wartościująco obraz.
Prowadzi on do kształtowania się dalekiego od
prawdy obrazu starości, a w konsekwencji nawet do
zachowań dyskryminacyjnych, czyli ageizmu.

• Przykład stereotypowego myślenia zabarwionego

ageistycznie:

Kiedy młoda osoba o czymś zapomni to dlatego,

że zapomniała. Kiedy starsza osoba o czymś

zapomni, to dlatego, że jest stara.

Źródła dyskryminacji

• negatywne stereotypy dotyczące starości;
• kult młodości w polskim społeczeństwie;
• kryzys etyczny w przypadku zawodów zaufania

publicznego (np. w zawodach medycznych);

• brak rzetelnej wiedzy o starości wśród pracodawców,

decydentów i wśród osób świadczących różnorodne
usługi osobom starszym;

• bezrobocie nasilające konkurencję na rynku pracy;
• niedostatek pieniędzy w gospodarstwach domowych i w

polityce społecznej;

• nasilenie specyficznych potrzeb w starszym wieku-

zdrowotnych, opiekuńczych;

Źródła dyskryminacji c.d.

• procedury i zasady stosowania prawa (np. zasada

kontradyktoryjności w postępowaniu cywilnym);

• procedury dzielenia środków finansowych

pomiędzy instytucje polityki społecznej (np.
pochodzących z Narodowego Funduszu Zdrowia);

• niskie wykształcenie i osamotnienie ludzi starych;
• zła organizacja pracy instytucji obsługujących

osoby starsze (np. brak kompleksowej opieki
geriatrycznej).

• Problem dyskryminacji osób

starszych ze względu na wiek w
sektorze ochrony zdrowia jest
zjawiskiem, którego doświadczają
seniorzy w jednostkach, takich jak:
oddział szpitalny, przychodnia
lekarza rodzinnego,poradnia
specjalistyczna,itp.

Skutki ageizmu

Metody przeciwdziałania

Metody przeciwdziałania ageizmowi

w Polsce

• Metody przeciwdziałania ageizmowi w Polsce

opracowano na podstawie materiałów
pokonferencyjnych Rzecznika Praw Obywatelskich.

• Konferencja odbyła się 24 kwietnia 2009r. w

Krakowie pod nazwą : „Stan przestrzegania praw
osób starszych w Polsce”

• Analizy przestrzegania w/w praw i w opracowaniu

metod przeciwdziałania ageizmowi polegającemu
na nieprzestrzeganiu w/w praw wzięło udział wielu
ekspertów z dziedziny gerontologii.

Sposoby eliminowania

ageizmu z praktyki społecznej

• Szeroka edukacja społeczna na temat gerontologii
• Nacisk na rozwój tolerancji
• Czynne przeciwstawianie się stereotypom
• Rozszerzanie wiedzy na temat starości
• Zachęcanie osób w starszym wieku , aby przez swój przykład
negowały stereotypy
• Uruchamianie programów geriatrycznych
• Hipoteza kontaktu – relacje pomiędzy przedstawicielami

dwóch

grup społecznych powinny się poprawić pod wpływem ich
osobistego kontaktu
• Włączanie problematyki ageizmu do kształcenia

Ageizm instytucjonalny –metody

przeciwdziałania w opiece społecznej

• Stworzenie systemu świadczeń

opiekuńczych i pielęgnacyjnych w miejscu
zamieszkania –opieka domowa

• Dofinansowanie placówek instytucjonalnych
• Zwiększenie zatrudnienia w opiece

długoterminowej (ZOL, ZPO, DPS)

• Wprowadzenie społecznego ubezpieczenia

pielęgnacyjnego (od ryzyka
niesamodzielności) jako drogi finansowania
świadczeń

Ageizm instytucjonalny – metody

przeciwdziałania w opiece społecznej c.d.

• Obniżenie progu dochodowego dla ludzi starych

lub wprowadzenie form wspierania
najbiedniejszych w zakupach leków

• Kształcenie i zatrudnianie osób przygotowanych do

pracy w nowych zawodach, związanych ze
wspieraniem człowieka starego w środowisku
zamieszkania: opiekunów osób niepełnosprawnych,
opiekunów osób starszych, opiekunów medycznych

• Rozwój różnorodnych form pomocy środowiskowej,

m.in. centra usług socjalnych, centrum informacji
gerontologicznej

Przeciwdziałanie ageizmowi

instytucjonalnemu w sprawach rodzinnych

• Bardziej skuteczne zabezpieczenie interesów osób

starszych w sporach rodzinnych

• Niezbędna poprawa dostępu do pomocy prawnej i

społecznej

• Zwiększenie skuteczności egzekucji obowiązku

alimentacyjnego dzieci względem rodziców

• Wprowadzenie świadczeń pielęgnacyjnych – jako

kompensaty utraconych dochodów z pracy– dla członków
rodzin sprawujących opiekę nad osobami starszymi –
chorymi

• Promowanie wsparcia rodzinnego jako alternatywy dla

opieki instytucjonalnej

Przeciwdziałanie ageizmowi instytucjonalnemu

w sprawach przemocy wobec osób starszych

• Wypracowanie procedur diagnostycznych

dotyczących przemocy wobec ludzi starych: w
środowisku domowym i instytucjonalnym

• Opracowanie systemu monitoringu
• Działania ustawodawcze
• Kampania uwrażliwiania społeczeństwa (np.

kampania informacyjna za pośrednictwem mediów)

• Edukacja - ( opracowanie modułu kształcenia i

wprowadzenie go do programów nauczania na
studiach uniwersyteckich)

Przeciwdziałanie ageizmowi ograniczającemu udział

osób starszych w życiu społecznym

• Zmiana postaw społecznych, zarówno ludzi starych, jak i

młodszych pokoleń, a w szczególności przedstawicieli
kręgów opiniotwórczych

• Wprowadzenie nowych rozwiązań instytucjonalnych

ułatwiających społeczne funkcjonowanie osób starszych
np. Rad Seniorów

• Wzrost udziału osób starszych w podejmowaniu decyzji

na szczeblu lokalnym „nic o nas bez nas”

• Rozwiązania formalno-finansowe zachęcające uczelnie

wyższe do prowadzenia w ramach ich struktur
Uniwersytetów Trzeciego Wieku np. status wolnego
słuchacza

Przeciwdziałanie ageizmowi instytucjonalnemu

ułatwienie dostępu do dóbr i usług

konsumpcyjnych

• Rozwijanie znajomości praw

konsumenckich

• Ułatwianie w dostępie do informacji

handlowej dla osób starszych (dostęp
do Internetu, większa czcionka na
ulotkach i etykietach)

• Rozpowszechnianie informacji o

prawach do usług świadczonych
przez sektor publiczny

Postawy pielęgniarek wobec

starszych wiekiem pacjentów są

ważnym zagadnieniem z punktu

widzenia praktyki zawodowej.

Problemem jest przede wszystkim

niedostateczna liczba geriatrów. Leczenie
osób starszych wymaga przygotowania i
odpowiedniej wiedzy, tymczasem obecnie w
Polsce mamy ok. 100 czynnych zawodowo
geriatrów, przy czym istnieją województwa,
w których nie ma wojewódzkich
konsultantów z zakresu geriatrii.
Dolegliwości starszych pacjentów
niejednokrotnie tłumaczone są po prostu
wiekiem, co prowadzi do tego, że lekarze nie
kierują osób starszych na kompleksowe
badania – uznając, iż na starość nie ma leku.
Takie zaniedbania prowadzą do
nierozpoznania wielu chorób, którym można
byłoby wcześniej zapobiec.

Starsi pacjenci skarżą się także na

problemy z wezwaniem karetki i

na naruszające godność

traktowanie w szpitalach:

zaniedbania w opiece i

nieprzyjemne odzywki: „dziadek

siedź cicho”, „dziadek robimy

zastrzyk!”

Dla ponad jednej trzeciej personelu

medycznego jest to świadomy wybór, dla

pozostałych opieka nad tą grupą pacjentów

wynika z przypadku lub z konieczności. Chęć

pracy z seniorami wyraża prawie połowa

słuchaczy studiów stacjonarnych, w tym

część podaje, że preferują pracę z tą grupą

pacjentów.

 

Statystyki podają, że liczba specjalistów w

zakresie geriatrii jest w Polsce zbyt mała w

stosunku do potrzeb.

Wśród cech i umiejętności szczególnie

przydatnych w pracy z seniorami najczęściej

wymieniano umiejętność:

 słuchania,
 cierpliwość ,
 zrozumienie dla problemów i potrzeb

pacjentów,

 okazywanie zainteresowania,
 poświęcanie podopiecznym swojego czasu,
 fachowa specjalistyczna wiedza.

Do podstawowych trudności w pracy z

seniorami należą:

 praca jest ciężka fizycznie
 przysparza problemów w komunikacji
 nie ma szybkich efektów pracy

pielęgniarskiej,

 praca monotonna,
 nadmierne oczekiwania podopiecznych,
 brak możliwości rozwoju zawodowego,
 agresja podopiecznych ,
 ich niezadowolenie ,
 nadmierne oczekiwania rodzin/opiekunów ,
 konieczność nieustannej kontroli .

Wiedza ogólnomedyczna jest na pewno

niezbędna, ale potrzebne w pracy
pielęgniarki geriatrycznej są też wiadomości
z medycyny społecznej, rehabilitacji oraz
pewne pojęcie o dynamice rodziny.
 

Na pozytywne relacje z podopiecznymi

niewątpliwy wpływ ma dostrzeganie
dodatnich stron pracy pielęgniarskiej z
osobami starszymi.

Postawa dominacji przejawia się

lekceważeniem podopiecznych i wynika z
zawiedzionego poczucia wszechmocy;
większość ludzi w zawodach medycznych ma
bowiem głęboką potrzebę spowodowania
poprawy zdrowia swoich pacjentów.

 
Brak poprawy powoduje zniecierpliwienie,

poddaje w wątpliwość własną przydatność
zawodową.

Inną formą dominacji jest protekcjonizm –

traktowanie seniorów jak dzieci, wyręczanie
w prostych czynnościach, co pogłębia ich
zależność od otoczenia. Może on wynikać z
opacznego rozumienia słabości i obawy o
życie chorego.

Negatywne postawy wynikają z

nieodpowiedniego przygotowania do pracy z
seniorami, powodują dyskomfort i szybkie
wypalenie zawodowe.

Dziękujemy za uwagę