Ageizm

jako źródło negatywnej

postawy wobec osób

w starszym wieku.

Wykonały:

Renata Latawiec, Hanna Sikorska, Joanna

Tyrko,

Anna Kowal, Lidia Kasprzyk, Aleksandra

Kujawa

Pielęgniarstwo rok III, grupa 3A

Ageizm (wiekizm)

• ang. ageism, age – wiek
• odmiana dyskryminacji polegająca na

negatywnym traktowaniu ludzi ze

względu na ich zaawansowany wiek

• najczęściej (choć nie zawsze) dotyczy

problemów na rynku pracy (tak z jej

znalezieniem jak i

utrzymaniem)

• widoczny także w lekceważącym

traktowaniu osób starszych oraz braku

oferty rozrywkowej i rekreacyjnej

• w Polsce ofiarami ageizmu najczęściej

padają kobiety po 35 roku życia oraz

mężczyźni po 45 roku życia

I.

Przejawy dyskryminacji ze

względu na wiek na

polskim rynku pracy

• Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi

położenie osób starszych na rynku są:

 Konstytucja RP z 1997 r.;

 Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach

rynku pracy (Dz. U. z 2004 r., nr 99, poz. 1001 z

późn. zm.);

 Ustawa Kodeks Pracy (Dz. U. z 2000 r., Nr 120,

poz. 1268 z późn. zm.);

 Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu

Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 1998, nr 162

poz. 1118 z późn. zm.);

 Ustawa o świadczeniach przedemerytalnych

(Dz. U. z 2004, nr 120, poz. 1252 z późn. zm.).

• W powyższych dokumentach osoby starsze jako

osobna kategoria nie występują, jednakże w

przypadku ustaw wielokrotnie występują w nich

odwołania do wieku kalendarzowego jako kryterium

uzyskania (bądź rzadziej utracenia) określonych

praw i obowiązków.

c.d.

Przejawy dyskryminacji ze względu na

wiek

na polskim rynku pracy

• Dyskryminacja ze względu na wiek na rynku pracy

przejawia się na 4 sposoby poprzez odmienne

traktowanie w zależności od wieku

pracowników

w sferze:

1) rekrutacji,
2) inwestowania w ucieleśniony
w nich kapitał ludzki,
3) awansowania,
4) zwalniania.

c.d.

1) Rekrutacja

• W przypadku rekrutacji najczęstszym przejawem dyskryminacji

jest podawanie w ogłoszeniach o pracę maksymalnego wieku

poszukiwanego pracownika („osobę w wieku do 40 lat”,

„osobę młodą” ). Choć sformułowanie takie jest

niezgodne z prawem czasami pojawia się w anonsach o pracę.

• Wiek jest drugą – po płci – najczęściej wymienianą cechą

w ogłoszeniach o poszukiwaniu pracobiorców spośród

kryteriów dyskryminacyjnych niezgodnych z przepisami Kodeksu

Pracy wprowadzonymi w 2004 r.

• Pracodawcy często kierują się kryterium wieku jako przesłanką

do wyboru pracownika spośród starających się o zatrudnienie

nawet w przypadku niepodawania wieku jako istotnego

warunku. Przesłanka ta niekiedy jest wyraźnie

artykułowana w trakcie rozmowy kwalifikacyjnej.

• Mówiąc o dyskryminowaniu osób starszych należy zdawać sobie

sprawę, iż niekiedy – ze względu na specyfikę miejsca pracy

trudno jest odrzucić zastrzeżenia pracodawców co do

konieczności uwzględniania kryterium wieku jako podstawowego

przy doborze zatrudnianych.

c.d.

2) Inwestowanie w kapitał ludzki

• W praktyce dyskryminacja ze względu na wiek podczas

trwania stosunku pracy przejawia się odmienną

intensywnością i natężeniem inwestowania w

kapitał ludzki pracowników.

• Ten kapitał to wiedza, kwalifikacje, stan zdrowia i hierarchia

wartości, zaś wspomniane inwestycje przybierają

najczęściej postać różnorodnych szkoleń.

• Dyskryminacja ze względu na wiek przejawia się w tym

przypadku z jednej strony znacznie rzadszym delegowaniem

starszych pracowników na kursy podnoszące kwalifikacje, z

drugiej zaś strony wybieraniem dla nich kursów krótszych,

tańszych, znacznie częściej wynikających z konieczności

dopasowania kwalifikacji do wymogów rynku czy

prawa niż szkoleń rozwijających kreatywność i

innowacyjność pracownika. Różnica ta po części wynika z

odmiennej struktury zatrudnionych według wieku

w różnego typu firmach.

c.d.

3) Zasady awansowania

• Pierwszoplanowym wyznacznikiem awansu jest wysokość

wynagrodzeń. Rzut oka na dane empiryczne dotyczące

wysokości wynagrodzeń w Polsce w zależności od wieku

wskazuje jednak, że w tym przypadku trudno jest mówić o

negatywnej dyskryminacji. Relacja wynagrodzenia w

poszczególnych podgrupach wieku w stosunku do średniej

płacy osób danej płci w Polsce w 1998 r. (jako%

przeciętnego wynagrodzenia)

• Patrząc na powyższe dane pamiętać należy jednak, iż po

części wynikają one z selektywności procesu wychodzenia z

rynku pracy – w pierwszej kolejności jest on opuszczany

przez osoby gorzej wykształcone i te mające problemy

zdrowotne, a zatem z biegiem lat (czyli z przechodzeniem do

coraz starszych grup wieku) wśród pracujących występuje

coraz bardziej wyraźna nadreprezentacja osób dobrze

wykształconych i dobrze uposażonych. Z uwagi na pośrednie

koszty związane z wiekiem – via staż pracy i dodatek

stażowy – oraz na obawę przed zdeprecjonowaniem się

wartości kapitału ludzkiego (przede wszystkim stan zdrowia,

w mniejszym dyskryminacja stopniu kompetencje społeczne

i kompetencje zawodowe) wielu pracodawców unika

łączenia stażu pracy z mechanizmami awansu w firmie.

c.d.

3) Zasady awansowania

• Z uwagi na odwoływanie się w takim przypadku do

przesłanek merytorycznych, trudno uznać to za przejaw
dyskryminacji, choć jednocześnie pamiętać należy, że w
przypadku jakichkolwiek wątpliwości pracownika –
podobnie jak w każdym przypadku domniemanej
dyskryminacji ze względu na wiek, płeć, niepełnosprawność,
rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, orientację
seksualną, przekonania polityczne i wyznanie religijne –
począwszy od roku 2004 ciężar dowodu przerzucony został
na pracodawcę, który musi wykazać, że kierował się
„obiektywnymi powodami”, nie dyskryminując osoby
starszej.

c.d.

4) Zwalnianie

•

Praktyka ta jest stosowana głównie w przypadku
zwolnień grupowych – starszych pracowników
zmusza się do przechodzenia na wcześniejszą
emeryturę, daje się im do zrozumienia, że powinni
odejść z firmy, ustępując miejsca młodszym
pracownikom.

•

W efekcie – osoby, które wcześniej kończą pracę
mają niższe emerytury.

•

Równie często spotyka się zwalnianie pracowników
wraz z osiągnięciem wieku emerytalnego.

c.d.

Przeciwdziałania dyskryminacji ze

względu na wiek na rynku pracy

• Stworzyć odpowiednie mechanizmy zachęcające

pracowników do późniejszego, stopniowego

przechodzenia na emeryturę. Zachęcanie pracodawców

do zatrudniania i zatrzymywania starszych pracowników

oraz wprowadzania dla nich elastycznych rozwiązań, np.

zmniejszania liczby godzin, zakresu obowiązków.

• Niezwykle istotna jest promocja ustawicznego

kształcenia, a w szczególności

„uaktualniania” wiedzy i kompetencji starszych

pracowników. Szkolenia i treningi w firmach powinny

być dostępne dla wszystkich, niezależnie od wieku.

• Kluczowa dla przedłużenia czasu pracy osób starszych

jest także dbałość o zdrowie i bezpieczeństwo w miejscu

pracy (osoby starsze często odchodzą z pracy ze względu

na problemy zdrowotne i złe samopoczucie).

II. Dostęp osób starszych
do edukacji

• Art. 70 ust. 4 Konstytucja

Rzeczpospolitej Polskiej zapewnia

obywatelom powszechny i

równy dostęp do

wykształcenia. Jednak potrzeba i chęć dalszego

kształcenia osób

dorosłych zależy od poziomu

zdobytego wykształcenia. Im wyższe

wykształcenie, tym

bardziej prawdopodobna

chęć dalszego kształcenia. Dotyczy to również

osób starszych. Z punktu

widzenia osób starszych najbardziej pożądane jest

uczenie się jako sposób zachowania i rozwijania

aktywności

intelektualnej, co prowadzi do większego

zadowolenia z życia.
•Aktywność edukacyjna osób starszych jest jednym z
czynników ułatwiających dopasowanie się do
starzenia się i starości.

• Aktywność edukacyjna wśród osób starszych ma charakter

elitarny. Nie wynika to z barier prawnych czy

instytucjonalnych. Stymulatorem tej aktywności są

wykształcone w okresie młodości i wczesnej dorosłości

potrzeby w zakresie dalszego rozwoju.

• Analiza podstawowych aktów prawnych dotyczących

szkolnictwa wyższego wskazuje, że każda grupa wieku miała i

ma formalne prawo do studiów stacjonarnych na wyższej

uczelni. W ustawach o szkolnictwie

wyższym z lat 1958, 1982, 1990 i 2005 zapisany jest tylko

jeden warunek ubiegania się o przyjęcie na studia - posiadanie

matury. Przyjęło się jednak, że osoby starsze nie są

studentami.

• Wyższe uczelnie nie tworzyły i nie tworzą ludziom starszym

udogodnień w zakresie podejmowania studiów. Mają jednak

duży udział w powstawaniu i rozwoju Uniwersytetów

Trzeciego Wieku. Uniwersytety i inne wyższe uczelnie stały się

zapleczem intelektualnym dla tej formy kształcenia seniorów.

c.d.

Dostęp osób

starszych do edukacji

III. Dyskryminacja ze względu

na wiek w obszarze ochrony

zdrowia

• Na trudną sytuację osób starszych w służbie zdrowia ma

wpływ wiele czynników, przede wszystkim kondycja

zdrowotna i sytuacja materialna seniorów oraz

uwarunkowania makroekonomiczne.

• Seniorzy posiadają wiele cech „modelowej ofiary

dyskryminacji”. Są słabsi fizycznie, zazwyczaj samotni.

Starości towarzyszą często także inne cechy, które czynią

osoby starsze podatnymi na gorsze traktowanie: ubóstwo,

niesprawność, przewidywalność zachowań.

• Dyskryminacja osób starszych jest zatem problemem

złożonym. Zjawisko gorszego traktowania seniorów w

odniesieniu do usług medycznych warto rozpatrywać

uwzględniając trzy poziomy funkcjonowania służby

zdrowia: usługobiorców tj. pacjentów, usługodawców

(lekarzy i innych pracowników służby zdrowia) oraz

instytucje finansujące (NFZ, firmy ubezpieczeniowe).

c.d.

Dyskryminacja ze względu na wiek w

obszarze ochrony zdrowia

• Starsi pacjenci wymagają kompleksowego leczenia,

pielęgnacji i opieki długoterminowej. Takie całościowe

podejście do zaspokajania potrzeb seniora napotyka na

trudności, szczególnie w obliczu istniejących

problemów budżetowych państwa, ponieważ pacjent

stary wiekiem to pacjent kosztowny.

• Preferuje się zaspokajanie potrzeb zdrowotnych dzieci i

młodych

pacjentów, osób niepełnosprawnych – ale w młodszych

grupach wiekowych. Większość osób starszych, z racji

skromnej emerytury, nie stać na samodzielne opłacanie

świadczeń medycznych, a z drugiej strony grupa ta ma

największe zapotrzebowanie na tego typu usługi. Zatem

zarówno usługodawca jak i płatnik, kierujący się

rachunkiem zysków i strat, nie są zainteresowani taki

klientem, a świadczenie tzw. bezpłatne starają się

zminimalizować.

c.d.

Bariery wiekowe w dostępie do

badań i programów

profilaktycznych

• Jednym z przykładów dyskryminacji starszych

pacjentów jest obszar profilaktyki onkologicznej: NFZ w

ramach specjalnych programów finansuje profilaktyczne

badania przesiewowe dla osób w

określonych przedziałach wiekowych. Granice wiekowe

stosowane w programach profilaktyki są różne:

o z bezpłatnych badań cytologicznych w ramach

wczesnego wykrywania nowotworów szyjki macicy

mogą skorzystać kobiety od 25 do 59 lat;

o natomiast programem profilaktyki i wczesnego

wykrywania raka sutka – mammografia - objęta jest

populacja kobiet w wieku od 50 do 69 lat.

o Badanie kolonoskopii, pozwalające wykryć raka

jelita grubego, dostępne jest dla pacjentów w wieku

50-65 lat

o z badania spirometrycznego zalecanego w

profilaktyce POCHP mogą korzystać osoby w wieku

40-65 lat (palący papierosy oraz byli palacze).

c.d.

Utrudniony dostęp do protez i

sprzętu rehabilitacyjnego

• Zaprotezowanie narządu ruchu oraz sprzęt typu kule,

balkoniki, protezy stomatologiczne, okulary, aparaty

słuchowe to kolejna dziedzina, w której senior jest gorzej

traktowany. Udowadnia mu się, że może poczekać dłużej na

termin zaprotezowania i właściwie ma

prawo gorzej się ruszać, gorzej widzieć i słyszeć z

racji swojego wieku. Starszym pacjentom, czekającym

w kolejkach, sugeruje się jednoznacznie

korzystanie z prywatnych usług.

• Na pewno możemy także mówić o
zdecydowanie utrudnionym dostępie
osób starszych do fizykoterapii oraz
rehabilitacji. Rutynowe wypychanie
starego pacjenta z kolejki po tego typu
świadczenia jest powszechne.

c.d.

Przeciwdziałania dyskryminacji ze

względu na wiek w służbie zdrowia

• Rozwój społeczeństwa obywatelskiego z płaszczyzną

do współpracy i dialogu międzypokoleniowego.

Przeciwdziałanie antagonizmowi pokoleń i

negatywnym stereotypom na temat starości

• Walka o odbudowanie kodeksów etycznych –

uniwersalnych i zawodowych

• Zmiana paradygmatu kształcenia kadr medycznych
• Reforma systemu ochrony zdrowia (zmiana systemu

finansowania, rozwój niepublicznych,

uzupełniających ubezpieczeń zdrowotnych,

prywatyzacja, restrukturyzacja ZOZ, budowa systemu

informacyjnego).

IV. Inne obszary dyskryminacji ze

względu na wiek

- komunikacja

miejska/transport

• Niedostosowanie środków komunikacji miejskiej do

potrzeb osób starszych sprawia, że wielu seniorów

musi ograniczyć swoją aktywność i samodzielność.

• Najważniejsze utrudnienia:
– niedostateczna liczba autobusów niskopodłogowych;
– za wysokie schody oraz brak poręczy w pojazdach
– nieodpowiednia lokalizacja przystanków

autobusowych – wiele z nich rozmieszczonych jest w

miejscach trudno dostępnych dla osób mających

problemy z poruszaniem się;

– autobusy zatrzymują się daleko od krawężników, co

bardzo utrudnia wsiadanie do pojazdu i wysiadanie;

– kierowcy gwałtownie ruszają, nie czekając, aż starszy

pasażer usiądzie – prowadzi to do upadków i

złamań;

– brak kultury osobistej ze strony kierowców i innych

pasażerów.

c.d.

Urzędy

• Z wiekiem często pogarsza się wzrok, słuch czy pamięć.

Trudności te nie powinny jednak uniemożliwiać

osobom starszym samodzielnego wypowiadania się w

swoich sprawach. Niestety urzędy i ich

pracownicy nie są przygotowani do właściwej obsługi

osób z mniejszą sprawnością.

• Osoby starsze często słyszą: „Proszę przyjść z córką”,

„Pani i tak nie zrozumie, to po co ja mam

tłumaczyć”, „Jest pani na emeryturze, ma pani czas,

więc proszę czekać”. Tego rodzaju zachowania

urzędników wynikają najczęściej z braku kultury osobistej

i wychowania, ale także są konsekwencją braku wiedzy

na temat potrzeb i ograniczeń starszego wieku.

c.d.

Urzędy

• Najważniejsze utrudnienia:
– bariery architektoniczne: brak wind czy poręczy przy

schodach

– brak ławek/ krzeseł w poczekalniach
– brak czytelnych oznaczeń w urzędach (tablice, strzałki)
– niezrozumiały język urzędowy i zawiłe procedury
– zniecierpliwienie i lekceważące traktowanie osób starszych

przez urzędników – urzędnik sugeruje, aby osoba starsza

przyszła z kimś z rodziny;

– odsyłanie od urzędu do urzędu – brak przystępnej informacji,

jak załatwić sprawę, jakie przysługują prawa

– mała czcionka druków i formularzy;
– brak jasnych i przyjaznych procedur załatwiania spraw przez

osoby unieruchomione i ich opiekunów/ pełnomocników;

– nowoczesne technologie – w wielu urzędach wprowadzane są

„komputerowe kolejki” czy inne udogodnienia

c.d.

Przeciwdziałania dyskryminacji ze

względu na wiek w urzędach.

• Likwidowanie barier architektonicznych w urzędach i punktach

usługowych. Są to zmiany kosztowne, ale można zacząć od rzeczy

prostszych np. zadbania o to, aby w urzędach nie brakowało

krzesełek czy ławek; stworzenia przejrzystego systemu

oznakowania przestrzeni – wyraźne, widoczne napisy i tabliczki w

budynkach na pewno ułatwią poruszanie się osobom starszym.

• Szkolenia dla urzędników – urzędnicy powinni być

przygotowywani do pracy ze starszymi osobami,

udzielania pomocy w samodzielnym załatwianiu spraw osobom,

które mają kłopoty ze słuchem, wzrokiem czy pamięcią.

Powinni być świadomi, iż przykre komentarze na temat wieku

i sprawności fizycznej czy intelektualnej petentów – są

niezgodne z etosem pracy urzędnika.

• Asystent osób starszych i niepełnosprawnych – osoby starsze,

które mają trudności z przebrnięciem przez procedury urzędowe

lub ze względu na mniejszą sprawność wymagają pomocy

– mogłyby korzystać ze wsparcia asystenta- wolontariusza

• Przyjazne formularze i druki urzędowe – większa czcionka i

prostszy język.

c.d.

Usługi

• Niewiele firm zdaje sobie sprawę, że wraz z

postępującym procesem starzenia się populacji –

zmienia się także struktura wiekowa ich klientów.

• W Polsce osoby starsze nie mają wysokich

emerytur – ale ich dochody są stabilne i regularne.

Na rynku brakuje produktów i usług

dostosowanych do potrzeb seniorów (sprzętu

rehabilitacyjnego, ubrań, obuwia, pism dla

seniorów, oferty rozrywkowej) – w świetle tych

danych trudno nie zgodzić się z

twierdzeniem, że przemysł nastawiony jest przede

wszystkim na ludzi młodych. Są także

takie usługi, do których dostęp jest utrudniony ze

względu na wiek.

c.d.

Usługi

• Najważniejsze utrudnienia:
– bariery w dostępie do usług finansowych – osoby starsze mają

trudności w uzyskaniu pożyczek, otrzymaniu kart kredytowych,

zdarza się także, że nie mogą skorzystać z zakupów na raty

– bariery w dostępie do ubezpieczeń – w przypadku ubezpieczeń

zdrowotnych, na życie, samochód, podróże, wprowadzane są

wyższe stawki dla seniorów lub w skrajnych przypadkach

odmawia się im ubezpieczenia

– mała czcionka napisów na produktach spożywczych, na ulotkach

informacyjnych dołączanych do leków. Nieczytelne są także

umowy bankowe czy ogłoszenia w prasie

– nowoczesne technologie – wiele zdobyczy techniki

upowszechniło się na przestrzeni ostatnich 10 lat, co powoduje,

że większość osób starszych nie potrafi z nich korzystać.

Nieumiejętność ta ogranicza dostęp do informacji i utrudnia

codzienne funkcjonowanie

– wiele produktów obecnych na rynku nie jest dostosowanych do

potrzeb osób starszych, np. telefony komórkowe (niewielki

rozmiar, mały ekran i klawiatura sprawiają, że seniorzy mający

kłopoty ze wzrokiem nie mogą korzystać z tego urządzenia)

Bibliografia:

• Praca zbiorowa pod red. prof. dr hab. B. Szatur-

Jaworskiej, Stan przestrzegania praw osób starszych w

Polsce. Analiza i rekomendacje działań, Warszawa 2008,

Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, s. 19 – 26, 111 –

112.

• Praca zbiorowa pod red. B. Tokarz, Stop dyskryminacji

ze względu na wiek, Akademia Rozwoju Filantropii w

Polsce, Warszawa 2005, s. 50 – 52, 84 – 85.

Dziękujemy za uwagę !!!