WYCHOWANIE MORALNE

I ESTETYCZNE

MORALNOŚĆ

To cechy osobowości, które czynią jednostkę zdolną
do harmonijnego współżycia z innymi ludźmi, do
postępowania mającego na względzie dobro innych
oraz ogólny pożytek,
a wreszcie do aktywnego doskonalenia stosunków
współżycia
w społeczeństwie.
Wszelkie zamierzone zabiegi mające na celu
kształtowanie
i rozwijanie tych cech nazywać będziemy
wychowaniem moralnym.

1. Aktywność człowieka orientowana na życie w

świecie pojmowanym metafizycznie, odrębnym od
tego, który jest rzeczywistym terenem działalności
człowieka i niedostępnym jego doświadczeniu lub
na uczestnictwo w świecie wiecznych
i niezmiennych wartości kultury.

2.Filozofia marksistowska: rzeczywistym i

jedynym światem człowieka jest ten, w którym on
żyje i działa, świat rzeczy
i zjawisk materialnych, a zarazem świat ludzi i
społecznych stosunków między nimi. Powołaniem
człowieka jest jego aktywny, pełny i twórczy udział
w kształtowaniu lepszego świata.

 

DAWNE KONCEPCJE:

WYCHOWANIE ESTETYCZNE

Utożsamiane jest z kształtowaniem wrażliwości
człowieka na sztukę, na piękno traktowane jako
najwyższą wartość estetyczną.

1. Starożytność: przekonanie, że dzięki sztuce człowiek osiąga
stan wewnętrznej harmonii, a także pośrednio uczestniczy ona w
kształtowaniu harmonii życia społecznego:
PITAGORAS - harmonia miała być identyczna z pięknem, a
najbardziej wychowującą sztuką miała być muzyka;
PLATON - sztuka jest związana z działalnością i przeżyciami
człowieka, z jego dążeniem do zgłębienia prawdy i dobra; sztuka
wyrażająca ład, harmonię, rytm
i spokój prowadzi do wywołania tych stanów w psychice
człowieka, tym samym kształtując właściwe idee moralne.
ARYSTOTELES - zwrócił uwagę także na wartości intelektualne
sztuki, które wzbogacają umysł człowieka, a zwłaszcza na
wartości oczyszczające pozwalające na osiągnięcie pełnej
harmonii wewnętrznej.

DAWNE KONCEPCJE

2. Koniec XVIIIw.: FRYDERYK SCHILLER- wprowadził pojęcie

„wychowania estetycznego” [Listy o estetycznym wychowaniu
człowieka];

3. Wiek XIX: JOHN RUSKIN- postulował „rewolucję ludzkich

serc”, piękno jest nieodłącznym elementem zdrowej ludzkiej
natury, jest z gruntu dobre przeciwstawia się zawiści,
chciwości, okrucieństwu.

4. Wiek XX: HERBERT READ- sztuka jest elementem

harmonizującym funkcjonowanie psychiki ludzkiej; cel
wychowania: integracja osobowości, ma ono kształtować
umiejętność wyrażania własnych stanów psychicznych oraz
umiejętność odczytywania języka sztuki; sztuka oddziałuje na
wszystkie sfery przeżyć i działań człowieka;

5. Współcześnie: wychowanie estetyczne= wychowanie przez

sztukę- jest to proces formowania estetycznej kultury
człowieka, wyrabiania jego wrażliwości na wartości sztuki,
kształtowanie umiejętności oceniania i rozumienia zjawisk
estetycznych, a także to proces kształtowania osobowości
człowieka w zakresie moralnym i intelektualnym;

6. 1968r., FRANCJA: wychowanie winno być kształceniem dla

istnienia, „uczenie się po to, aby być”; „sztuka życia”- podstawa
bezpośredniego międzyludzkiego komunikowania i rozumienia;

7. POLSKA KONCEPCJA WYCHOWANIA: wychowanie

estetyczne ma charakter dwuzakresowy:

- jako kształcenie estetycznej wrażliwości i kultury, konieczne dla
przeżywania
i poznawania wartości sztuki;

- jako kształcenie pełnej osobowości człowieka w sferze

intelektualnej, moralno-społecznej oraz w dziedzinie
kształtowania wyobraźni i postawy twórczej.

SJP

moralność
1. «zespół ocen, norm i zasad określających zakres
poglądów i zachowań uważanych za właściwe»
2. «całokształt zachowań i postaw jednostki lub grupy,
oceniany według jakiegoś społecznie funkcjonującego
systemu ocen i norm moralnych»

estetyka
1. «ładny, gustowny wygląd czegoś»
2. «poczucie piękna»
3. «dyscyplina filozoficzna zajmująca się nauką o
pięknie»
4. «ogólna teoria sztuki badająca treść i formy dzieł
artystycznych»

UJĘCIE SŁOWNIKOWE

Teorie rozwoju

moralnego

Teorie rozwoju

moralnego

STADIA ROZWOJU MORALNEGO

JEAN PIAGET LAWRENCE KOHLBERG

(1927-1987)

(1896-1980)

 Podkreślał poznawczy aspekt rozwoju moralnego,

twierdząc że myślenie moralne dziecka zależy od
stadium rozwoju poznawczego, w jakim dziecko się
znajduje.

 Używając swojej własnej metody klinicznej, badał

postawy dzieci wobec reguł gry w kamyki oraz ich
odpowiedzi na pytanie, co jest dobre, a co złe oraz
ich sądy na temat krótkich historyjek

np. historyjkę, na podstawie której dzieci miały ocenić, kto jest gorszy:
czy chłopiec, który przez przypadek rozbił kilka filiżanek, czy inny
chłopiec, który zbił jedną filiżankę, próbując ukraść dżem.

STADIA ROZWOJU

MORALNEGO WEDŁUG

PIAGETA

PIAGET WYRÓŻNIŁ NASTĘPUJĄCE STADIA

W ROZWOJU MYŚLENIA MORALNEGO:

1. FAZA ANONII (0-2 LAT)

 Brak obowiązku przestrzegania jakichkolwiek

reguł.

 Postępowanie zgodnie z własnym odczuciem

poza zasięgiem wszelkich wymagań ze strony
otoczenia.

W stadium tym nie sposób więc mówić o moralnym
lub nie moralnym postępowaniu. W tym czasie, jest
ono amoralne, czyli pozbawione możliwości
rozumienia i oceny jakichkolwiek reguł.

2. REALIZM MORALNY /EGOCENTRYZM/ (2-7 LAT)

 Jakiekolwiek reguły traktowane są jako

obowiązujące
w sposób bezwzględny.

 Sprawiedliwość immanentna, która łączy się z

głębokim przekonaniem o prawdziwej mocy reguł,
którym sprzeniewierzenie musi się spotkać zawsze
z nieuchronną karą (podświadomość działania
baśni i legend).

 Poczucie tzw. odpowiedzialności obiektywnej, czyli

skłonności do oceniania różnych sytuacji natury
moralnej przede wszystkim z uwagi na ich
obiektywne (fizyczne) konsekwencje.

Reguły w stadium realizmu moralnego mają
charakter heteronomiczny. Nie ma od nich odwołania,
przyjmowane są bez zastanowienia się nad ich
słusznością nawet wtedy, gdy nie są do końca
rozumiane.

3. RELATYWIZM MORALNY (7-11 LAT

)

 Nabieranie stopniowo przekonania o tym, że

reguły moralne są umowami zawartymi przez
ludzi, celem przychodzenia im z pomocą i
służenia sobie nawzajem.

 Przestrzeganie reguł traktuje się je jako rezultat

autonomicznej decyzji podjętej w wyniku
współdziałania
z innymi.

 Próby wpłynięcia na zmiany obowiązujących ich

reguł.

W fazie tej mamy do czynienia z pierwszymi
przejawami autonomii moralnej, którą główną
cecha jest poszanowanie dla reguł aprobowanych
nie tyle na mocy kryjącego się za nimi autorytetu,
ile w wyniku współdziałania i współpracy
polegającym na wzajemnym porozumiewaniu się,
ważne jest tu także kierowanie się intencjami, jaki
przyświecają jego sprawy.

4. OKRES AUTONOMII (<12 LAT)

 Krytycyzm wobec reguł narzuconych przez

dorosłych.

 Nie przestrzeganie reguł jedynie po to, aby

narażać się na ponoszenie sankcji.

Zdawanie sobie sprawę, że w kwestiach moralnych
mogą istnieć różne opinie czy stanowiska zasługujące
na uwagę.
Z czasem następuje koncentracja na ogólnoludzkich
problemach moralnych, bardziej, szerzej i
elastyczniej widzi się świat i ludzi.

STADIA ROZWOJU

MORALNEGO

WEDŁUG KOLHBERGA

Dokonał interesującej próby poszerzenia
opracowanych stadiów rozwoju moralnego J.
Piageta.

Wyróżnił trzy poziomy takiego rozwoju i
każdemu z nich podporządkował dwa oddzielne
stadia:

I. poziom przedkonwencjonalny (2-7 lat)

II. poziom konwencjonalny (13-16 lat)

III. poziom postkonwencjonalny (16-20 lat)

1.Stadium kary i posłuszeństwa /moralności

heteronomicznej/

 Tendencja do przestrzegania reguł głównie celem

uniknięcia kary.

 Przekonanie o konieczności okazywania

posłuszeństwa wobec prestiżu i władzy dorosłych
oraz ocenianie złego zachowania na podstawie jego
skutków w formie wyrządzonej innym szkody
fizycznej.

 Skłonność do egocentryzmu, czyli oceniania

wszystkiego
z własnego punktu widzenia i brania przy tym pod
uwagę wyłącznie własnych korzyści

STADIA ROZWOJU W POZIOMIE

PRZEDKONWENCJONALNYM:

2.Stadium relatywizmu instrumentalnego

/moralność instrumentalno –
hedonistycznej/

 Uznaje się za „dobre” takie postępowanie, które

służy bezpośrednio osobistemu interesowi.

 Możliwa jest współpraca z rówieśnikami

nosząca znamiona transakcji, czyli zawierania
wspólnych umów mających na celu konkretne
korzyści zwłaszcza dla siebie.

 Zdawanie sobie sprawę z różnych potrzeb

odczuwanych przez innych ludzi i odmiennych
ich punktów widzenia na różne sprawy, ale brak
umiejętności wystarczającego wczuwania się w
ich położenie.

STADIA ROZWOJU W

POZIOMIE

KONWENCJONALNYM

1. Stadium konformizmu interpersonalnego

 Charakteryzuje się przekonaniem dzieci o tym,

że zachowanie moralnie dobre to takie, które
cieszy się uznaniem większości ludzi.

 Być „dobrym chłopcem” lub „dobrą

dziewczyną” oznacza żyć zgodnie z
oczekiwaniami innych ludzi, w tym
szczególnie tych z kręgu osób im najbliższych.

2. Stadium prawa i porządku

 Zachowanie moralne jednostki wynika z jej

przekonania o konieczności
podporządkowania się autorytetom,
przestrzegania praw i wykonywania swych
obowiązków.

 Uznane powszechnie prawa i obowiązki stają

na straży szeroko rozumianego ładu i
porządku społecznego.

STADIA ROZWOJU W POZIOMIE

POSTKONWENCJONALNYM

1. Stadium społecznej umowy lub moralnych

praw jednostki

 Troska o wartości ważne dla społeczeństwa i

sprawiedliwego porządku moralnego łącznie z
zapewnieniem szacunku dla samego siebie.

 Moralność podporządkowana jest obronie

niezbywalnych praw człowieka.

 Nie do pogodzenia z moralnością są zachowania,

które wyrządzają szkodę społeczeństwu nawet
wtedy, gdy pozostają w zgodzie z prawem.

2. Stadium uniwersalnych zasad etycznych

 Podstawowym czynnikiem regulującym

postępowanie jednostki jest jej sumienie,
którego istotnym punktem odniesienia są
uniwersalne normy, reguły, zasady czy
wartości moralne.

 Są nimi takie wartości, jak sprawiedliwość,

uczciwość, poszanowanie godności osobistej
itp.

PORÓWNANIE OBU

KONWENCJI

 Obie koncepcje łączy podobna metoda badań polegająca na

prezentowaniu osobom badanym określonych historyjek
związanych z postępowaniem moralnym, ale całkiem
odmiennych treściowo.

Historyjki Piageta wymagały zazwyczaj prostego na ogół wyboru
jednej spośród określonej pary tego rodzaju historyjek, czyli
odpowiedzi na pytanie, która z nich zasługuje na większą
aprobatę z moralnego punktu widzenia.

W historyjkach Kolberga serwowano badanym historyjki,
których treść dotyczyła przeważnie tzw. dylematów moralnych,
czyli konieczności trudnego wyboru jednej z dwu przykrych
możliwości

 Wyróżnione przez Piageta i Kohlberga stadia następują po

sobie
w niezmienionej kolejności. Oznacza to, że wszyscy chłopcy
i dziewczęta, aby przejść do stadium najwyższego muszą
znaleźć się we wszystkich stadiach poprzedzających owo
stadium docelowe.

 Zgodni są także co do przekonania o paralelizmie

strukturalnym między rozumieniem moralnym jednostki, a
konkretnym jej postępowaniem moralnym. Inaczej mówiąc,
podzielają pogląd o równoległym występowaniu powiązań
między określonym poziomem rozumowania moralnego,
a zachowaniem moralnym jako możliwym rezultatem.

 Stadia wyróżnione przez Kohlberga, wydają się bardziej

przydatne dla bliższego poznania rozwoju moralnego i
praktycznego wykorzystania
w wychowaniu moralnym niż te zaproponowane przez
Piageta

WYCHOWANIE MORALNE

W ZNACZENIU

OPISOWYM I OCENIAJĄCYM

Rozwój moralny odgrywa zasadniczą rolę w
życiu młodego człowieka. Dlatego też
zabieganie o kształtowanie zachowań i postaw
moralnych, jest jedną z najistotniejszych cech
każdego wychowania.

Współcześnie mówi się o wychowaniu moralnym w
znaczeniu opisowym i oceniającym, czyli w wersji
neutralnej i normatywnej.

W praktyce pedagogicznej, obie wersje wychowania
moralnego mogą okazać się pożyteczne. Zależne to
jest od stopnia dojrzałości umysłowej i społecznej
młodego człowieka.

WYCHOWANIE MORALNE W ZNACZENIU

OPISOWYM (NEUTRALNYM).

Wychowanie moralne, zgodnie z jego znaczeniem
opisowym, zmierza do zapoznania z różnymi sposobami
moralnego postępowania bez sugerowania
jednoznacznej ich oceny, tj. głównie na podstawie
obecnie uznawanych przez młodzież kryteriów.
Dużą wagę przywiązuje się do rozwijania świadomości
moralnej,
a od nauczycieli, wychowawców czy rodziców wymaga
się nieujawniania własnego stanowiska, zwłaszcza
wobec kontrowersyjnych problemów moralnych.
Szczególnie ważna jest logiczna argumentacja
stanowiska zajmowanego w trakcie dyskusji nad
problemem.

o zapoznanie młodzieży z różnymi sposobami

postępowania,

o młodzież sama decyduje, co jest dobre, a co złe

(np. w wyniku rozmowy kończącej się
głosowaniem), nauczyciele, wychowawcy, rodzice
nie powinni narzucać odpowiedzi, wypowiadać
własnych sądów, ani sugerować opinii,

o rozwijanie świadomości moralnej,

o rozumienie różnych problemów i dylematów

moralnych,

o doskonalenie umiejętności samodzielnego

racjonalnego uzasadniania akceptowanych norm,
zasad i wartości moralnych

WYCHOWANIE MORALNE W ZNACZENIU

OCENIAJĄCYM (NORMATYWNYM).

Dla wychowania moralnego w znaczeniu
oceniającym, celem jest przyswajanie przez dzieci i
młodzież norm i zasad, których aprobata i
realizacja mają im zapewnić bycie „moralnie
dobrymi”, stąd też przekazywane wartości mają
moc obowiązującą.
Naczelnym zadaniem dorosłych w ramach tej
wersji wychowania moralnego, jest utwierdzenie
wychowanków w przekonaniu, że wpajana im
moralność jest jedyną słuszną. Jest to moralność
narzucana.

o zakłada się tu, iż dorośli wiedzą najlepiej, jakie

wskazania moralne są przydatne i konieczne w
życiu dziewcząt i chłopców. Stąd też przekazywanie
im norm, czy wartości uważa się za mające dla nich
moc obowiązującą,

o przyswojenie przez dzieci i młodzież ściśle

określonych reguł postępowania moralnego,

o nauczyciel ocenia, uczeń ma to przyjąć za

słuszne.

• Dwa sposoby rozumienia wychowania moralnego

raczej nie znajdują swojego odzwierciedlenia w
czystej postaci. Niemniej jednak, w niektórych
krajach (np. USA, Kanadzie, a także państwach
Europy), wychodzi się z założenia, że aby ocenić
wartości, należy najpierw je poznać i zrozumieć, więc
preferuje się wychowanie moralne opisowe. Jednak
przy wyborze ważny jest także wiek wychowanków,
gdyż trudno wymagać od 10-letniego dziecka
uznawania za słuszne wartości podzielanych przez
dorosłych.

• Bywa, że stosuje się łącznie obydwa typy wychowania

moralnego

.

FORMY REALIZACJI WYCHOWANIA

MORALNEGO W SZKOLE

CHARAKTER FORM REALIZACJI WYCHOWANIA
MORALNEGO:

• opisowym: może być realizowane poprzez formę

(dyskusja, rozmowa, wyrażenie własnych stanowisk)

-jeśli dzieci same coś opiszą łatwiej pojmą dany

problem niż kiedy będziemy im moralizować

• oceniającym czyli normatywnym: jeśli dziecko

wskazuje normy, pokazuje dlaczego zachowanie jest

niewłaściwe

ARKUSZ WARTOŚCI

 Są to ćwiczenia o charakterze zabawowo-

rozrywkowym.

 Polegają na tym, że uczniowie otrzymują

od nauczyciela arkusz z wartościami,
które musza przyporządkować do
„negatywnych” lub „pozytywnych”.

 Dodatkowym atutem może być dyskusja,

która wyjaśnia spory powstałe przy
ćwiczeniu.

WYBORY DO SAMORZĄDU

KLASOWEGO LUB SZKOLNEGO

Wymagają od uczniów znajomości reguł
przeprowadzania kompanii politycznej.

Zadanie: Biorąc pod uwagę zasady moralne
stwórz krótką kampanię polityczną kandydata na
przewodniczącego samorządu studenckiego

USTALANIE REGULAMINU

Uczniowie zaznajomieni z regulaminem szkoły i
normami moralnymi obowiązującymi w placówce
opracowują regulamin obowiązujący w klasie lub na
danej jednostce lekcyjnej.

Zadanie: Stwórzcie w grupach krótki regulamin
obowiązujący na ..

GŁÓWNE ZASADY MORALNOŚCI

SOCJALISTYCZNEJ JAKO WYTYCZNE

DLA OKREŚLENIA CELÓW WYCHOWANIA

Naczelna norma moralna – obowiązek
maksymalnego przyczyniania się całym
postępowaniem do realizacji takiego społeczeństwa,
które stwarza warunki powszechnego szczęścia ludzi.

 na czym polega postawa w zaangażowaniu?

 jakie zadania przed nim postawić?

 za co uczynić go moralnie odpowiedzialnym?

CZŁOWIEK, A MORALNOŚĆ:

• wychowaniem muzycznym

• wychowaniem plastycznym

NAJWAŻNIEJSZE ZAŁOŻENIA

WYCHOWANIA ESTETYCZNEGO:

1. obcowanie ze sztuką = wrażenia, estetyczne

przeżycie

2. tworzenie sztuki = akt twórczej wyobraźni,

aktywność artystyczna

W SZKOLE SPOTYKAMY SIĘ Z:

Termin wychowanie ma na celu uświadomienie
znaczenia tego przedmiotu w procesie kształtowania
uczniów. Coraz częściej można spotkać podręczniki
uwzględniające szeroko pojęte wychowanie
muzyczne jak i plastyczne. Ważna rolę odgrywa
estetyczne przeżycie literatury, nie tylko aspekt
pedagogiczny, czy teoretyczny.

 wycieczki do teatrów i muzeów,

 dyskusje na temat obejrzanych spektakli filmowych,

teatralnych, telewizyjnych,

 uczy lektury prasy codziennej i kulturalnej.

ZADANIA WZGLĘDEM NAUCZYCIELA:

o jak największy kontakt ze sztuką,

o dostęp do sztuki,

o estetyka otoczenia.

BARDZO WAŻNY JEST:

 przyczyniania się do pożytku w zaangażowaniu,

 aktywności społeczno-politycznej,

 współżycia między indywidualnego,

 człowieka wobec siebie samego.

Wymienione obowiązki nie wyczerpują jednak tego
zagadnienia. Stanowią pewne uniwersalne
podstawy. Moralność socjalistyczna czyni jednostkę
odpowiedzialną za całe swoje życie, za świat
w którym żyje i za udział w czynieniu go lepszym.

PODSTAWOWE OBOWIĄZKI:

WYCHOWANIE ESTETYCZNE

To takie procesy edukacyjne, których efektem jest
ukształtowanie pewnego poziomu kultury estetycznej
jednostki. Wyraża się to
w dążeniu do rozwijania wrażliwości jednostki na
wartości estetyczne tkwiące w sztuce i naturze,
wyrobienie smaku estetycznego, przejawiającego się
w tendencji do otaczania się pięknem.

Obecnie wychowanie estetyczne określa się, jako
połączenie kształcenia emocjonalnego i
kulturalnego, pobudzającego do inteligencji,
wrażliwości i twórczej postawy.

INTERDYSCYPLINARNOŚĆ

WYCHOWANIA

ESTETYCZNEGO …

… czyli związek sztuki z innymi naukami – np. z
pedagogiką, socjologią, psychologią.

Motto:
„Dbając o piękno, stajemy się lepsi, szlachetniejsi,
bogatsi”

(K. Kotłowski)

 Wychowanie estetyczne obejmuje sztuki opierające

się na wrażeniach wzrokowych, słuchowych,
dotykowo-mięśniowych.

 Do sztuk opierającej się na wrażeniach wzrokowych

zalicza się architekturę, rzeźbę, malarstwo,
fotografikę.

 Sztuki opierające się na wrażeniach słuchowych to:

muzyka
i recytacja, natomiast na wrażeniach dotykowo-
mięśniowych – rytmika i taniec.

 Wśród sztuk łączących wrażenia kilku zmysłów

wymienić należy film i teatr.

Przez pojęcie wychowanie estetyczne dostrzegamy,
jak w różnych zakresach sztuka wpływa na nas, w
jaki sposób wpływa na sposób naszego odczuwania,
poglądy, postawę wobec innych.

• Sztuka ma nie tylko ukazać nam, czym jest piękno,

ale zapewnić wewnętrzną równowagę, bowiem
jest podstawą głębszego poznania świata.

• Sztuka pobudza społeczeństwo do tworzenia

wartości; zbliża ludzi, integruje ich poglądy

ROLA WYCHOWAWCY
W WYCHOWANIU
ESTETYCZNYM:

1.Wprowadzenie w świat wartości, ukazanie

ich.

2.Przybliżenie wzorów przez kontakt z

dziełami kultury.

3.Pomoc, ale nie narzucanie własnych

wartości (wychowankowie samodzielnie
dokonują wyborów).

WYCHOWANIE PRZEZ

SZTUKĘ

 Wychowanie przez sztukę ma olbrzymie znaczenie

w życiu każdego człowieka i dotyczy nie tylko
relacji interpersonalnych, lecz odnosi się także do
indywidualnych doznań.

 Sztuka staje się swoistym „narzędziem”

wychowawczym, ponieważ kształtuje postawę
człowieka. Obcowanie ze sztuką prowadzi nie tylko
do poznania świata, ale zaspokaja potrzebę doznań.

 Sztuka jako „ narzędzie” wychowawcze towarzyszy

człowiekowi przez całe życie.

Koncepcja wychowania przez
sztukę dzieli się na dwie części:

A. wychowanie estetyczne – jako kształcenie

wrażliwości estetycznej

B. wychowanie estetyczne – jako kształtowanie

osobowości pod względem intelektualnym oraz
moralno-społecznym.

.

Wychowanie dla sztuki zmierza do rozwinięcia i
wzbogacenia:

 zainteresowań sztuką

 wrażliwości estetycznej

 umiejętności interpretacji różnorodnych zjawisk

estetycznych

Wychowanie dla sztuki wyzwala pozytywne emocje.
Uczy wiary we własne siły, dąży do uzyskania
poczucia własnej wartości

WYCHOWANIE DLA SZTUKI

REASUMUJĄC, WYCHOWANIE DLA SZTUKI
JEST WARUNKIEM SKUTECZNEGO
WYCHOWANIA PRZEZ SZTUKĘ.